Heimskringla - 25.09.1902, Page 2

HEIMSKRINGLA 25. SEPTEMBKR 1202.
ileimskringla.
Pu8L.ISFTEI> BY
The Heimskringfa News 4 PabMing Co.
Verð blaðsins i CanadaogBandar. $1.50
nm árið (fyrir fram borgað). Seut til
íslands (fyrir fram borgað af kaupend-
nm blaðsins hér) $1.00
Peningar sendist í P. O. Money Order
Registered Letter eða Express Money
Odrer. Baukaáyísanir á aðra banka ení
Winnipeg e.ð eins teknar með afföllum.
K. L. ttaidwinson,
Edltor & Manager.
Ofíice : 219 McDermot Street.
F O. BOX 138».
Auð- og einokunar-
félöo;.
Af öllum þeim nöfnum, sem
verst láta í eýrum fáfróðrar al-
þýðu, eru orðin “einokun“ og
“auðvald“. Þvf er einhvernveginn
sto varið, að fólk hefir lært að
skilja þýðingu þessara orða, sem
væri hún sameiginleg með orðun-
um r 4 n og k ú g u n, og margir
eru f>eir, sem í ihestu einlægni álíta
auðfélögin, sem einnig eru nefnd
okur- eða einokuuarfélög, hið
voðalegasta lands og 1/ða tjón,
Þau eru skoðuð sem það afl, er
hefti frjálsar framkvæmdir og
framför í landi, afl, er hindri vel-
megun vinnul/ðsins og haldi hon
um í nokkurskonar áþján og f>á
um leið, sem f>að afl, er hefti ve
megun þjóðanna, með f>ví bæði að
takmarka vinnumöguleika alþ/ð
unnar og einnig kaupgjald hennar,
eða inntektamagn hinna vinnandi
einstaklinga hennar. Þessari hugs
un fylgir og einnig sú eðlilega og
óhjákvæmilega röksemd, að úrþví
auðvaldið, eða með öðrum orðum
samsafn auðs, só til óhagnaðar fyr
ir þjóðimar, sé þrepskjöldur f vegi
fyrir sönnum þjóðþrifum, þá sé að
sjálfsögðu hverju þvf landi bezt
farið efna- og framkvæmdarlega
og alþýða manná J>ar bezt sett og
ánægðust, sem ekkert auðvald hef
ir. En þetta er sama og ef sagt
væri, að alménn velmegun í landi
fari vaxandi f réttum hlutföllum
við þverrun auðs og efna sam
safns. Að eftir því sem eitt lanc
sé fátækara. að efnum og fjársafns
legum framkvæmdum, eftir þv
npti fbúar þess meiri ánægju og
vellíðunar. Engin skoðun getur
verið fjarsta;ðari heilbrigðri skyn
semi eða skaðlegri fyrir velferð
lands og þjóðar, en þessi. Eins
og engin skoðun getur verið óeðli
legri eða ósannari en sú, að auðfé-
lög séu til óhaguaðar fyrir framför
eða velmegun þeirra landa, sem
komast undir áhrif framkvæmda
þeirra, þvf að það er söguleg stað-
reynd, að þá fyrst taka löndin hrað
skreið framfanisi>or og til st.ór-
hagnaðar fyrir fbúa þcúrra, þegar
samsafn auðs í stórum stfl er
hyggilega notað til þarflegra fram-
kvæmda, og auðféíög gera það yfir
leitt að fast ákveðuu markmiði, að
verja ekki efrtum sfnum f annað
en það, er þau sjá miða til þjóð
legra þrifa. Eri svo e.r og einnig
reynzla fyrir þvf, að auðvald er alt
of oft notað, ekki að eins til þess
að hefja löncíin á hærra verklegt
framfarastig með því að skapa
nýja stórfelda atviwnuvegi og auka
og efla þá sem fyrir eru og með því
auka atvinnumagn verkalýðsins,
heldur einnig til þess að hafa sem
mestan arð að frekast er mögulegt,
af slíkum fyrirfækjum og marg-
falda stofnfé sitt, og auðga þá
menn, sem hafa það með höndum
og ráða yfir þvf. Samfara þessari
hugsjón kemur og það oft i ljós,
' að ströng tilhneiging er sýnd til
þess að lækka sém mest kostnað
framleiðslunnar, ineð þvi að þry'kka
launum vinnendanna niður fyrir
það, sem sanngjarnt er, og reynzl-
an sýnir að þeir' þurfi að hafa til
þess að geta sömaisamlega alið önn
fyrir sér og skylduliði sfnu. En
þetta er að vorri hyggju als ekki
sprottið af mqpmvonzku auðhaf-
endanna, þvf að þeir sjá það bæði
sjálfum sér og vinnendum sfnum
fyrir beztu, að friður og eining
geti rfkt meðal vinnuþiggjenda og
verkgefenda, heldur orsakast það
af þvf, að þessi félög hafa keppi-
nauta, sem stunda lfkar atvinnu-
greinar, og sem jafnt og þétt neyða
þau til að selja framleiðsluvörur
sínar með svo lágu verði, að þær
gangi út á markaðinum. Það er
þetta, og hitt, að gera kröfur til
sem hæstra vaxta af stofnfénu, er
kemur verkveitenduin alt of oft til
þess að þrykkja launum verka-
manna sinna niður fyrir það, sem
vera ætti og vera mætti, ef gróða-
kröfur félaganna væru hæfilegri
en þær oft eru. Og þgð er aðal-
lega þessi hlið málsins og afleið-
ingamar af henni, sem almenningi
hættir við að einblfna. á, og sem
kveikir hjá honum óvild og oft ó-
stjómlegt hatur til allra auð- og
framkvæmdafélaga, án þess nægi-
legt tillit sé tekið til þess, hvert
undra gagn þau gera löndunum
með auðafli ,sínu og starfsemi.
Auðfélög eru tvennskonar. Eyrst
f>au sem mynduð eru af nokkrum
einstaklingnm til þess með sam-
eiginlegum efnum f>eirra að koma
einhverjum stórvirkjum 1 fram-
kvæmd, til að skapa nýjar iðnaðar-
stofnanir og atvinnuvegi o. íl. þ.
h., og eru þau nefnd auðfélög á
voru máli. Þéssi félög era löggilt í
þeim rfkjum eða höruðum, sem
starfsvið þeirra eru í, og þau verða
að vinna samkvæmt þeim tilskip-
unum, sem tekin em fram i lög-
gildingar starfsleyfi þeirra. Það
er því auðvelt fyrir hið opindera,
að hafa nokkra hönd f bagga með
slíkum félögum og að sjá um að
þau gangi ekki inn á annað eða
stærra verksvið, en það sem lögin
ákveða, og þessari umsjá er f flest
um eða öllum titfellum fylgt strang
laga frem af hálfu þess opinbera.
Hin önnur tegund félaga ern
þau, sem á hérlendu máli nefnast
“Tmsts“. Slfk félög eru mynduð
með sameining /msra auðfélaga
þeirra, er stunda samkynja at-
vinnuvegi, undir eina aðalyfir-
stjóm,eða með öðrum orðum, þau
gerast hluthafar f einu og sama
allsherjar félagi og starfa eftir sam
eininguna að eins sem deildir eða
greinár af slfkum “Trusts”. Þessa
tegund félaga má með réttu nefrta
einokun eða einokunarfélög. Þau
hafa sem slfk ekkert lagaleyfi og
enga lagavernd aðra en J>á, sem
hinar ýmsu greinar þeirra hafa
f þeim sérstöku fylkjum eða rfkj-
um, sem J>au eru löggilt í. Auð-
félögin era í eðli sínu ekki okurfé-
lög af þvi að verðið á vamingi
þeirra takmarkast af samkeppni
anuara samkynja félaga, En
“Trasts“, sem eingöngu era mynd-
uð til þess að kæfa samkejipni
annara keppifélaga ineð þvf að
sameina f>au öll f eina félagsheild.
Þau eru einokunarfélög f orðsins
réttu merkingu, þvf að þau hafa
enga keppinauta, er takmarki verð-
ið á vamingi þeirra. Engin að-
ferð hefir enn þá verið uppgötvuð
til þess lagalega að geta fyrirbyut
eða takmarkað slfka félagssam-
steypu, eða til þess að geta haft
stjómarlegt eftirlit með f>eim af
íálfu þess opinbera og f þessu ligg-
ur aðallega sú hætta, sem almenn-
ingi getur staðið af tilveru slfkra
“Trasts“, þvi að þau hafa algert
eindæmi, bæði að því er snertir
gæði og söluverð þess varnings,
sem þau framleiða. En rétt virð-
ist einnig að taka það hér fram,
að þessi “Trusts“ hafa ekki ætfð
iau áhrif, að auka verð á vörum
ieim er J>au framleiða, heldur
4>vert á mótifylgist f>að vanalega að,
að j>au annaðhvort, eða hvortvegga
jafna og bæta vörugæðum og oft
einnig lækka vöraverðið og er
hvorttveggja f>etta mjög eðlilegt
og skiljanlegt, f>ar sem við sam-
steypu slikra félaga, bæði fram-
eiðslu og sölukostnaður er lækk-
aður að stórum mun við það sem
áður var. Þetta skýrist bezt með
dæmi •
Segjum að 4 eða 5 akuryrkju-
verkfærafélög hafi u inboðsmenn,
vörahús, skrifstofur og innheimtu-
menn og faranclsala f sama bæ,
eða sveit, hvert félag hefir auðvit-
að alt f>etta sérstakt fyrir sig og
er það ærinn kostnaður, sem því
öllu fylgir. En þegar f>essi félög
gera samsteypu, mynda “Trusts“,
>á lækkar þessi kostnaður þannig,
að hið sameinaða félag borgar lftið
ineira fyrirhverja sérstaka starfs-
grein, en áður, gerði hvert eitt
hinna félaganna. Framleiðslu og
, sölukostnaður verkfæranna mink-
ar J>vf að sama skapi, sem J>essi
ofantaldi kostnaður fer lækkandi,
af J>ví J>au útgjöld í auglýsinga
sölu og innheimtu kostnaði, sem
áður lág á hverju einu af þessum
4 eða 5 félögnm nægir nú fyrir
alla félagsheildina. Þessi ágóði
rennur þvf annaðhvort f sjóð auð-
kyfinganna eða til að lækka
söluverð á hinni framleiddu
vörutegund og stundum hvort-
tveggja Þetta, en auk J>essa er
tilsvarandi lækkun á öðrum frarn-
leiðslu kostnaði, svo sem á verk-
stæðunum og að J>vf er efni fæst
ódýrara, eftir því sem J>að er keypt
í stærri stfl m. fl, en án þess þó að
skerða f nokkru vinnulaun þeirra
manna, er að framleiðslunni starfá,
að öðru leyti en því sem samsteyp-
an veldur fækkun fölagsþjónanna.
Slík fækkun er æfinlega samfara
haganlegri verkaskifting, er þessi
félög jafnan koma í framkvæmd.
Með slfkri skifting starfsgrein-
onna fá fálögin meiru verki komið
til leiðar með jafnmörgum verka-
mönnum, heldur en gerðist undir
gamla fyrirkomulaginu, meðan hin
smærri félög unnu hvert f sínu
lagi.
Þessi ‘'Trusts“ myndun eru ekk-
ert nýmæli í landi þessu, þó þau
hafi ekki orðið almenn fyr en nú á
sfðari áram. Þau hafa verið við
lfði um mörg ár f vissum iðnaðar-
greinum. Eitt með fyrsta Trust í
Ameríku var New York Centra'
járnbrautarfélagið. Það tók upp á
þvf að fá stjórnarleg yfirráð yfir
ýmsum smá keppibrauta félögum,
sem eins og runnu inn í og urðn
hluthafar á félagssamsfeypunni
og var síðan nefnd brautakerfi
(N. Y. Central system). Þessi
Trusts myndun hafði tvent í fðr
með sér. Fyrst það, að lestagang-
ur varð hraðari og reglubnndnari,
en áður og fargjöld vora lækknð
skömmu eftir samsteypuna’ En
laun verkamanna hækkuðu nokk-
uð frá þvf sem áður var. Saga
þess Trasts er öll í J>á átt, að það
hafi unnið að framför og hagsmun-
um landsins og verkþiggjenchfnLa.
Stálfélagið mikla er annað dæmi
um afl og áhrif “Trasts“. Það fé-
lag hefir aukið framleiðslu stáls f
landinu og bætt tegund eða gæði
þess án þess að hækka verðið fram
yfir þau takmörk, sem eftirspum
þess eðlilega skapar, né heldur
hefir það lækkað kaup vinnenda,
heldur hækkað þau.
Steinolíueinveldið, hið ciflugasta
og umfangsmesta einveldi f allri
Amerfku, hefir bætt gæði olíunnar
og lækkað verð hennar og ætfð
borgað verkamönnum sínum svo,
að þar hefir ekkert verkfall orðið.
Fleiri “Trusts“ mætti nefna, sem
hafa haft samkynja áhrif 4 gæði
eða gæðajöfnun og verð þess varn-
ings, sem þau framleiða, En með
þvf er ekki sagt að varan sé eins
ódýr eins og hún gætileða ætti að
vera, eða að þau borgi eins há
▼erkalaun eins og þau geti verið
eða ættu og þyrftu að'vera, þvf að
auðmenn hafa samkynja tilhneig-
ing til þess að hafa sem mestan
arð af starfsfé sínu. Af þvf sem
hér hefir sagt verið, getur það
skilist að jafnframt]j>vf sem Trusts
eru mynduð með sameining æfð-
ustn og efnuðustu starfsmanna
landanna til þess að reka iðnað í
stærri, víðtækari og ^áhrifameiri
stfl, en annars er mcigulegt. Þá er
og lfka tilgangurinu sá, að bæta
vörarnar og gera framleiðslu þeira
ódýrari en áður. En svo er það og
lfka tilgangurinn að kæfa vænt
anlega samkeppni ýmist með þvf
að þessi “Trusts“ svelgja í sig öll
þau keppifélög, sem myndast eða
þau lækka svo verð á framleiðslu-
varningi sínum, oft sér f stórskaða
á meðan keppifélögin starfa, að þau
eru neydd til þess að hætta alger-
lc;ga, af þvf þau hafa ekki fjárlegt
bolmagn á móts við “Trusts“ fé-
lögin. Almenningur hefir stóran
hag af slíkri samkeppni meðan
hún varir, f því að fá ódýrar vörur,
en einatt verður hann svo að
borga félögunum þann skaða á eft-
ir, þegar smáféhigin eru hætt að
starfa, Það liggur þvf í fjár-
legu bolmagni, þessare “Trusts“
og ómfiguleika fyrir smærri félög
að keppa við þau, að almenningi
er hætta búin af einokun þeirri, er
þau geta beitt og beita oft, og af
þessari hættu stafar þörfin á J>vf,
að binda þau einhverjum laga-
skorðum. Þessi þörf er nú orðin
svo tilflnnanleg og auðsæ f Banda-
rfkjunum, að stjóruinálamenn þar
eru farnir að hafa á orði að fá
breyttri stjórnarskránni til þess
hægt sé að takmarka starfsvið
“Trusts“ og knýja þau til að fram-
kvæma alt starf sitt opinberlega,
svo að öll starfsaðferð þeirra sé
jafnan f fullu dagsins ljósi fyrir
augum almennings.
Á íslandi eru engin “Trusts“ og
því þekkir fólk þar lítið til þeirra.
En ekki ber samt á því að alþýðan
þar sé efnaðri eða ásáttari með lifs
kjör sfn, heklur en gerist í þeim
löndum, sem “Trusts" eru starf-
andi. Oss dettur í hug að það
mundi verða ómetanlegur hagnað-
ur fyrir Island ef þeir atvinnuveg-
ir, sem mögulegir ern þar í landi,
kæmust undir áhrif öflugra Trasts
félaga, og f/r en svo verður. sjáum
vér ekki að atvinnumál landsins
og framleiðsla eigi þar nokkra
verulega frainför í vændum.
í Ameríku eiga íslendingar ekki
nema eitt “Trusts“—Kyrkjufélag-
ið lúterska,—Sá félagsskapur er
bygður nákvæmlega á sama grund-
velli og hvert annað “Trasts“ í
landinu. Það er einskorðað trú-
bragða “Trust“—sameining hinna
ýmsu sérstöu safnaðarfélaga í eina
stórheild, mc>ð þeim tilgangi, ekki
að eins, að viðhalda, heldur miklu
fremur að efla og útbreiða lútersk
trúarbrögð meðal Islendinga í
Ameríku, og þá um leið óbeinlfnis
að kæfa' annarlegar trúarbragða-
hreifingar meðal þjóðflokksins,
Starfsaðferðin er hin sama að
þessu leyti, eins og í öðrum Trasts
f landinu. Þetta er gert með ræð-
um og ritum og sendingum trú-
boðaí hinar' ýmsu bygðir vorar.
Þessi þrenning era þær vélar, sem
þetta “Trast“ vinnur með. En
þetta “Trust“ er að þvf leyti frá-
brugðið öðrum einokunar félögum,
að það hefir ekki orkað að bæta
gæði vörunnar nö gert hana ódýr-
ari en áður var hún, eða að neinu
leyti að gera hana útgengilegri fyr-
ir alþ/ðu manna. Ekkert “Trust“
f landinu liefir gengið nær vasa al-
mennings, jafnt fátækra sem efn-
aðra, og ekkert “trust“ hefir látið
minna gott af sér leiða né ljós frá
sér skfna, og þó höfum vér ekki
orðið annars varir, en að landar
vorir yfirleytt uni allvel við stefnu
þess, verkahring þess og starfs-
aðferð, og margir þeirra era ætíð
við þvf búnir að efla og magna
það “Trust“, sem mest þeir fá
orkað, en aðgætandi er, að þeir
eru hluthafar f félagseiningunni og
þess vegna vilja þeir af alefl sjá
efnalegan og framkvæmdarlegan
vöxt þess og viðgang.
En þassi andlegi “Octopus“ hef-
ir það sameiginlegt með öðram
einokunarstofnunum, að það lætur
ekkert ráð eða tækifæri ónotað til
þess að breiða arma sfna út yfir
hin andlegueða tfmanlegu skynj-
anafæri almennings, og enn frem-
ur einnig út yfir atvinnufæri ís-
lendinga í þessu landi, að svo
miklu leyti sem það orkar, þeim til
hagsmuna, sem þvf eru fylgjandi
og hinum til ógagns, sem utan við
standa, og er það óhjákvæmilega
sameinað þeirri hugsjón allra
“Trast“-félaga að ná einveldi í sín-
um sérstöku greinum. Margt
fleira mætti segja um “Trust“
þetta og nákvæmar skýra starfsað-
ferð þess og áhrif þau, sem þar af
hafa orðið. En tilgangurinn með
línum þessum er alls ekki sá,
heldur að láta þess getið, að hér er
að ræða um hina fyrstu fram-
kvæmd, sem gerð hefir verfð af ís-
lendingum til þess að gróðursetja
“Trusts“ f þjóðfélaginu. Þess má
vænta að Islendingar hér í landi
nái einhvemtfma þvf fjársafnslega
bolmagni, að þeir nái hlutdeild f
öðrum “Trusts“, er ekki hafi siðri
hagsmuni fyrir þjóðlíf vort f för
með sér heldur en þetta fyrsta fræ-
kom, og ékki minni þjóðlega hags-
muni fyrir oss hér vestra, heldur
en önnur innlend “Trasts“ hafa
yfirleitt á þjóðlff og framför þessa
mikla lands.
Skýrsla yfir kolaverk-
fallið,
Þau einu afskilti sem Roosevelt
forseti hefír haft af verkfálli harð-
kolanánamanna í Pennsyivania, er
að hann setti hra. Carroll D. Wright,
Commissioner of Labor, til þess að
athuga ástandið eins og það er nú í
kolahéruðunum, og tildrögin til verk
fallsins, og að tenda sér skýrslu um
þetta ásamt með ráðleggingum um
hvernig bezt megi binda enda á
ósættina og koma í veg fyrir slík
verkföll framvegis.—Skýrsla Wright
er nú komin til forsetans og prent-
uð í blöðum Bandarík.janna. Þar
sýnir hann upprunaiegu kröfur
mannanua að hafa verið þessar:
1. Kaupgjald skal hækka 20%
við þá námamenn sem vinna ak-
koiðsvinnu, en það eru tveir fimtu
af öllum harðkolanámamönnum.
2. Minka skal vinnutíma þeirra
manna sem vinna daglaunavinnu um
20%, svo að í stað 10 tíroa vinnu á
dag skal nú að eins unnið 8 tíma.
Með tíu tíma á dag fyrirkomulaginu
var unnið í námunum að jafnaði 200
daga á ári; en samkvæmt kröfu
verkamanna verður unnið 250 daga
á ári- En þetta er sama sem 20%
fyrir daglaunamenn námaeigend-
anna.
3. 2240 pund skal álítast %itt
ton, og samkvæmt þv’ skal akkerðs-
mönnum borgað.
Þessum kröfum neituðu náma-
eigendur og þá færðu námamenn
þær niður um helflng, báðu þá um
10% launahækkun fyrir akkorðs-
menn, þá sem nema kolin fyrir vissa
borgun á hvert tonn, og 10% minkun
á vinnutíma þeirra er ynnu fvrir
dagkaupi; eða með öðrum orðum 9
tíma dagvinnu, í stað 10 tíma áður.
Verkamenn buðu einnig að leggja
kröfur stnar í gerð ef námaeigendur
vildu lofa því að hlýta þeim úr-
skurði; en námaeigendur neituðu
þessu einnig, kváðust enga tiltrú
bera til verkamannafélaganna af því
að sýnt væri að formenn þeirra hefðu
ekki fulla stjórn á gerðum þeirra og
neituðu að bera áþyrgð af þeim. Mr.
Wright tekur það og fram í skýrslu
sinni að margir námamenn hafl sagt
sér að ef þeim væri frómlega borgað
fyrir fulla vigt þeirra kola sem þeir
losa út úr námunum á dag, þá væru
þeir betur farnir með 8 tíma vinnu
en þeir eru nú með 9 tíma vinnu,
og stæðu þá eins vel að vígi inntekta-
lega eins og nokkrir aðrir verka-
menn í Bandaríkjunum. Og enn
fremur að væri þeim borgað 4 þenna
hátt þá vildu þeir heldur vinna 9
tíma á dag, heldur en 10 tíma undir
gamla fyrirkomulaginu. Aðal á-
sökun námamanna er því sú að þeir
séu sviknir á vigtinni og fái því í
raun réttri borgun að eins fyrir part
af því sem þeir vinna fyrir, sam-
kvæmt samningi við námaeigend
urna.
Mr. Wright leggur það til 1
skýrslu sinni:
1. Að harðkolanámamenn myndi
sérstakt félag og fráskilji sig á þann
hátt félögum linkolanemenda. Að
þetta nýja félág gæti haft samband
við hin önnur kolamannafélög í Am-
eríku en hefði þó sérskilt vald til
þess að Utkljá samninga fyrir með-
limi sína í harðkolahéruðunum, án
tilhlutunar annara kolamannafélaga.
2. Að þegar tillit er gert til allra
sannana í sambandi við mannakostn
aðinn, flutningskostnaðinn, ágóða o.
s. frv. Þ4 væri réttlátt og sann-
gjarnt að námaeigendur létu að kröf
um námamanna í því að hafa 9 tíma
dagvinnu. En að þetta skyldi gert
til reynzlu um 6 mánaða tíma, og ef
það hepnaðist svo að framleiðslan
minkaðí ekki mikið við það, þá
mætti gera bindandi samninga um
lengri tíma.
3. Að f sambandi vil harðkola-
mannafélagið, sem ætti að myndast,
þá skyldi stofna tilhlutunarnefnd í
sambandi við námaeigendur, er Hfefði
það verk að athuga öll ágreinings-
mál milli vinnuveitenda og vinnu-
þiggjenda, og að þegar | þeirrar
nefndar gefa samhljóða úrskurð um
eitthvert ágreiningsefni, þá skuli sú
gerð vera bindandi fyrir báða máls-
parta.
4. Að fvrsta • hlutverk þeirrar
nefndar skuli vera að athuga ná-
kvæmlega öll atriði í sambandi \ ið
haiðkoianámatökuna startsreglur,
vinnulaun, vigt og hvert annað at-
riði er valdið geti ágreiningi nú og
framvegis, og að alt þetta skuli at-
hugað af mönnum er nefndin setji og
hafí næga þekkingu á að skoða rétt
hvert sérstakt atriði, og að skýrslur
slíkra manna skuli ekki skoðast sem
getðardómur, heldur sem áreiðan-
lega sönnuð undirstöðuatriði er nota
megi til þess að byggja á þeim fram-
tíðarsamninga milli beggja máls-
parta.
5. Að hvar sem því verður kom-
ið við og þar sem námamönnum er
borguð vi8s upphæð á hvert ton, þá
skulu 2 menn vera við vigtarnar,
annar fyrir hönd námamanna og hinn
fyrir hðnd námaeigenda, og skuli
hvor málsaðili borga sínum manni,
6. Engin afskifti skulu höfð af
utanfélagsmönnum.
7. aö hvar og hvenær sem því
verður komið við þá skulu sameigin-
legir samningar gerðir um kaup,
vinnutíma og önnur nauðsynleg at-
riði í sambandi við námaiðnaðinn,
samkvæmt reglum er gerðar skulu
af ofangreindri tilhlutunarnefnd.
Bréf til ritstjóra Hkr.
(Niðurl.)
4. Hvert mannsbarn veit að
réttara er a8 skrifa “liðinna” en
“liðnra,” þó það viðgangist að rita
þannig eða Ifkt, f>egar svo stendur
á að f>ess þarf með vegna ríms.
Sama má segja um fleiri orð, svo
sem “stár” og “gár,” og “mætt-
ustum” “fyrir “mættumst,” t. d.
hjá Þ. Erlingssyni í kvæðinu “Yfir-
lit.” Munu J>ó fáir nútíðar skálda
ríma sléttara en hann gerir. Sama
er meS orðið “brúðrin” sem ætti
að vera “brúðurin” nema til að
hjálpa rfminu. Eg neita því að
úrfellir byggist á nokkurri mál-
fræðismynd, svo hægt sé að segja
að hann sé “rétt myndaður.”
Það er bara bull'' hjá þér
vinur minn. Úrfelli þarf að eins
til að laga rfm, þegar skáldið hafði
ei málsnild til að komast af án
þeirra. Það er auðvitað algengt að
nota þá, en þó þykir fullkomnara
að hafa þá ekki.
Svo ætla ég nú að benda þér á
einn gallann enn á kvæði M. M.,
hann er f fyrsta erindi, fyrsta vísu-
orði. Þar er orðið “Ránarbeði”
haft eitt orð, en höfuðstafur fellur
á seinni part orðsins, og fær því ei
nema hálfa áherzlu. Er f>etta tal-
inn rfmgalli.
5. Aðfinsla mín um “feðra-
bein” var máske óþörf, en sa.ma
má f>á segja um það alt er ég fann
að. En ekki gat ég gert að því að
ófimleg fanst mér sú samlfking, að
nefna afreksverk forfeðr-
anna “bein,” eins og þú þó út-
leggur það í grein þinni. Mér lík-
ar vel “ljós liðinna daga” en að
láta það skína á bleik og skinin
“bein’ löngu dáinna og gleymdra
feðra, finst mér eitthvað svo drauga-
legt. En fyrst það voru bara a f-
re.ksverkin f>á lágu þau vart
nema eftir suma feðranna, minsta
kosti ekki þrælana, svo það yrðu
nokkuð stórfeldar undantekningar
á þessu beinaskini. En svo læt ég
nú úttalað um það. Ég fann ekki
að anda kvæðisins, heldur búning
þess.
6. Þá kemur nú eiginlega feit-
asti bitinn hjá þér. Þar sezt þú á
rökstól og dœmir kvæði H. Blön-
dals, sem þó var eigi tilgangur
þinn. Það fer fyrir þc'*r eins og St.
Páli,— “en hið voncla sem ég vil
ekki, það gjöri ég.” j>ar finst mér
J>ú ekki sem sanngjarnastur, og
kom 4 þig pólitfsk rökgáfa. Því
þegar Hannes lýsir svo heitri ást á
móður að hann f ávarpi til hennar
vill að eins kannast við það, er
sæmir virðing hennar, þá á það að
vera “ósanngirni” og “getsök.”
Usanngimi að elska svo heitt aö
maður sé blindur fyrir lýtunum.
Getsök í J>ví að segja “vér,” þá
skáldið yrkir ininni f nafni þjóð-
flokks sfns og meira að segja flestir
mundu fúsir skrifa undir. Hvar
gefur skáldið í skyn að engir aðrir
geti sent hreint og heitt ávarp heim