Heimskringla - 29.10.1903, Page 1

XVIII. ÁR.
WINNIPEG, MANITOBA 20. OKTÓBER 1903.
Nr. 3.
\
Fregnsafn.
Markverðustu viðburðir
hvaðanæfa.
—Jarðskjálfti í Persíu þann 19.
þ. m. eyðílagði 13 þorp í Tukslus
héraðinu, varð 300 manns að bana
og 2000 manns urðu heimilislausir.
—Bandaríkjastjórnin hefir hahð
rannsókn til að kotnast fyrir sann
leikann í kærum þeim sem bornar
vóru á Ellsworth-kolanámafélagið í
Pennsylvanía, að það sö að ú vega
menn í hundraða tali frá Wales á
Englandi til þess að vinna að kola
tekju í námum sínum. Margir
menn er sagt að þegar séu komnir
og teknir til starfa og aðrir séu á
leiðinni, þvert á móti ínnílutnings-
lögum stjórnarinnar.
—Kvenfélag eitt íOntario hefir
beðið 'OntaTiostjórnina að banna
með lögum öllum konum innan 25
ára aldurs að vinna að vínsölu á
gestgjafahúsum og helzt að banna
þeim það algarlega á hvaða aldii
sem þær eru.
—Nýlega sigldu 2 menn á 79
tonna skipi, fermdu með saltfisk, frá
Nýfundnalandi til Englands. Skip
ið hrepti illviðri og stórsjó og var
19 daga á leiðinni. I 5 sólarhringa
höíðu menn þessir að eins brauð og
vatn til næringar og engan svefn.
Þeir voru nær dauða en lífi af
hnngri, þreytu, kulda og vökum, er
þeir náðu höfn við England.
—Oanada-kolafélaglð Lelir giæit
8% á innstæðafé sínu á síðastl. ári,
og getur það ekki talist stór gróði,
en hluthafar fá að eins 6% á hluta
bréf sín. Hin 2% eru lögð fyrir sliti
á verkfærum félagsins og húsum
þess.
—Roosevelt forseti hefir kallað
aukaþing i Washington þann 9. Nóv
næstk. Verkefni þingsins eraðat-
huga verzlunarsamband Bandarikj
anna og Cuba.
—Svo er sagt að Belgía hafi farið
þess á leit við Bandarikin að þau
taki að sér að vernda eignir Belgíu í
Japan, Kína og Coreu, og að fyrir
það skuli Bandaríkin fá mikilvæg
verzlunarhlunnindi í þessum lendum
Belgíu þar eystra.
—Sagt er að kolatekja sé nú að
mestu hætt um tíma í Pennsylvania
námunum og að í hyggju sé að
hækka söluverð á kolum. Þau eru
gll,00 torinið í Winnipeg.
—Sjötíu og fimm skólakennarar
í Minneapolis hafa verið kærðir fyr-
ir Washington-stjórninni lyrir svik-
8amlega heimilisréttar landtöku í
þágu timburfélaga þar syðra. Kenn-
ararnir fóru allir til landnámsins í
sömu vikunni og tóku lönd sem voru
verðmæt fyrir timbrið, sem á þeim
var. Kæran á kennarana staðhæfir
að samningar milli þeirra og félags
ins séu þannig að þeir eigi innan 14
mánaða að selja því löndin í hendur
fyrir frá $400 til $1500 hvert land,
eftirgæðum. Þeir sem nrðu fyrir
því óhappi . ð ná í rerðminstu löndin
urðu óánægðir út af því að aðrir áttu
að fá meira fyrir sín lönd, og sögðu
frá öllu biaskinu. Landið er metið
frá 40 til 100 dollars hver ekra.
Sakamál verða höfðuð móti öllum
málspörtnm, bæði kaupendnm og
seljendum.
— Merkileg draugasaga er sögð
frá Yorkshire á Englandí, í London-
blöðnnum. Hún snertir að eins eina
fjölskyldu í héraðinu, sem ekki hefir
haft frið með brauðin sin í sfðastl. 8
mánuði. Það kom fyrir snemma í
Marz síðastl. Jað brauð þau sera kon-
an bakaði ýmist hurl'u á hverri nóttu
eða þau rýrnuðu svo að þau voru að
morgni ekki meira en helmingur að
stærð við það sam þau vorU kveldið
áður, og þá ill étandi. Ailar mögu-
legar tilraunir voru gerðar til þess
að baka brauðin vel og gera þau úr
bezta efni. Þau voru geymd í ýms
um stöðum í húsinu, stundum f lok-
uðum hirzlum I aflæstu herbergivfir
nóttina, en ætíð með saraa árangr
inum. Þessu var haldið leyndu í
fyrstu 3 mánuðina, en svo kom að
því að þetta var opinberað. Lyfja
fræðingar og bökunarmeistarar voru
fengnir til að rannsaka efnið og sjá
um fullkomnmtu gerð brauðanna,
og lögregluþjónar voru fengnir til
að vakta húsið og herbergi það sem
brauðin voru geymd 1, en alt varð
til einskis, Brauðin ýíaist hurfu al-
gerlega eða þau eyddust að miklum
mun á nóttunni. Konan tók svo það
ráð að baka kökur, þær voru látnar
afskiftalausar meðan brauð lágu sam
hliða þeím, en strax og brauðin
hurfu alvel, þá urðu kökurnar fyrir
árás þess ósýnilega afls, sem áður
hafði eytt brauðunum. Enginn hef-
ír nokkra hugmynd um hverníg á
þessu getur staðið. En allii vita að
brauðin hverfa og er draugum kent
um glettni þessa.
Mannfræðingur einn í Lundún-
um hélt nýlega fyrirlestur um mann
fræði. Hann hélt þvi fram að mann
kynið endurnýjaði sig ekki andlega
eins og það hefði áður gert, kvað
vera þurð á andlegum hæfileikum
meðal þjóðanna. En að skilyrðin
fyrir rílveru og vexti þeirra lægju
utan skólakenslunnar. Hann kvaðst
ekki sji að neinir stórir andans
menn hefðu komið í ljós á síðastl. 40
árum. Enda væri nú alt menta
kerfið svo að meiri áherzla væri
lögð á líkamsæfingar og það að gera
menn líkamlega þróttmikla, heldur
en á það að efla andlegu hæfileikana
eins og mest mætti verða. En ekk
ert ráð kvaðst hann þekkja til að
efia framleiðslu náttúrlegra andlegra
hæfileika.
—Sagt er að járnverkstæðin rniklu
í Sault Ste Marie í Ont. hefji bráð-
lega star&4 ný. Félag það sem hef-
ir keypt verkstæðin ætlar að byrja
með 40 millíón dollara höfuðstól og
fá því allir menn vinnu við verk-
ssæðin sem áður unnu þar. Síðasti
ársgróðj af þessum verksmiðjum er
talin $950,000, þrátt fyrir það að fé-
lagtð varð gjaldþrota.
—Umboðsmaður Jos. Chamberlain
sem nú er í Chicago að athuga áhrif
lollmálastefnu Bandaríkjanna á iðn-
að og verzlun og allan fjárhag þjóð-
arinnar, hefir sent fyrstu skýrslusína
til Englands. I henni segir hann
að stefna þessi hafi reynst Bandaríkj
unum einkar happasæl og að hún
mundi, að hans áliti, verða „frelsun
England8“.Jafnhliða þe3sari skýrslu
gefur Chamberlain landsmönnum
sínum þá yflrlýsingu, að hann hafi
með vilja konungsins yfirgefið stöðu
sína í ráðaneytinu til þess að geta
þvf betur unnið að sameining Bret-
lands og hjálendanna í verzlunar-
málum, sem hanu telnr eina ráðið
til að gera brezka ríkið sjálfbjarga
og óháð öllum fiðrum ríkjum.
—Norska stjór’nin, undir forustu
Otto Blehr, hertr sagt at sér. Sið
ustu kosningar nýafstaðnar veittu
andstæðingunum fleiri aæti í þing
inu, en svo er lítiil munurinn að
víst er talið að Ireggja (lokka stjórn
verði myuduð þar.
— Stói veðursbylur gekk yfir Bran
donbæ þann 21. þ. m. og feykti
niður viðbót þeirri við sjúkrahús
bæjarins, sem þar er í smiðum.
Ekki varð samt manntjón. Bygg-
ing þessi var á steingrunni, 60X100
fet, tvíloftuð, og tilbúin undir þak.
Átti að kosta $30.000.
Ottawa þingið hætti stai fi á
laugardaginn var eftir 7 mánaða
setu. Það er iengsta þing sem set-
ið hefir í Canada. Als hsfir þing
þetta veitf $256,280,704,CK) til opin-
berra þarfa.
—50 ítalskir járnbi autabygginga-
menn í Portage la P/airie börðu
verkstjóra sinn til óbóta á langar-
dagskveldið var. Lögi egluþjónar
þrír ætluðu að taka mann þann er
gekst fyrir upphlaupinu, en þá réð-
ust ítalir á þá með bareflum, stein-
um og skammbyssum, Margir
melddust í þessnra slag, en engir til
ólífis. Það þykir vel gert af 3 lög-
regluþjónum að geta varist 50 vopn-
uðum mönnum og komast undan
með mann þann er þeir höfðu hand-
tekið.
—John Hourton, þingm aður fyrir
Nelsen, B. C. og forraaður Conserva-
tíva-félagsins þar, hefir auglýst að
hhnn greiði atkv. á þingi móti Mc
Bride-stjórninni, og má því ætla að
hún verðf veik i þinginu, þar sem
flokkarnir verða sem næst jafnir.
Fyrirspurn.
Herru ritstj,—Það hefir nú komið
upp dálítill misskilningur milli mín
og nágranna míns, útaf .þrófi þínu
til piestanna ísíenzku, sem birtist f
Hkr j5. þ. m. Eg held því fram,
að þú eigir einungis við lúthersku
prestana, en nábúinn ségir að þú
meinir alla presta. hvaða trúar-
bragðaflokki sem þeir t.ilheyra, ef
þejr eru íslenzkir eða afíslenzkum
ættum. Hann fer svo langt að sega
að þetta meini einnig Mormóna-
presta, sem kváðu vera í tuga eða
jafnvel hundraða tali suður í Utah.
Segir hann að það muni verða sjón
í sólskini að sjá Heimskringln um
jólin með myndum slikn náunga,
eins og aðrar taðhrúgur á víð og
dreif út um bókmentavöll Hkr. En
sérstaklega fróðlegt hyggur hann
það mundi Vetða, að sjá æflsögur
þeirra. Finna út á hvaða skóla þeir
hafa komist yfir það sem einkennir
þá mest frá mentalegu sjónarmiði,
nefnilega hornin og klauttrnar, sem
sagt er að þeir hafi.
Viltu gera svo vel og láta okkur
vita hvor er réttari.
SVAR, Það er tilgangur Hkr
að birta myndir af ísl. prestum, lút-
erskurn og únitariskum. en ekki af
prestum Mormóna, þótt íslenzkir
séu. Vér höfum sent öllum prest-
um, þeim er vér hugðum að flytja
myndir af, bónorðsbréf,eins og skýit
hafir verið frá í þessu blaði. Þeii
eru als nær tveim tugum talsins.
Allir lúterskir, nema þrír. En víst
téljum vér að ekki fáist myndir af
þeim öllum, en flesta þeirra vonum
vérað geta sýnt lesendunum.
Vera má að það hafi verið víra-
verð yfirsjón að oss komu ekki ís-
lenzkn Mormóna-prestarnir til hug-
ar í sambandi við þecta komandi
jólablað. En þar sem vér nú höf-
um verið mintlr á þá, þá skal þess
getið að oss skal vera stór ánægja í
aðfá myndir af þeim öllum ásamt
stuttu ættágripi hvers þeirra og mun-
um vér þá síðar birta þær í flokki
sér og sýna þeim allan sóma Vér
lítum svo á að það sé fróðlegt bæði
fyrir nútíðina og komandi tíð, að
landar vorir og þeir aðiir, sem baf'a
áhuga fvrir sögu og starfsemi Islend
inga í Vesturheimi eigi ko3t á að sjá
myudir Mormóna-prestanna og kynn
ast æfiágripi af þeim. Ef einhver
landi vor f Utah vildi leggja ásig
ómak til þess að vinna Hkr. þægt
verk með því að safna myndum og
ætiágripum af öllum Mormónaprest
um islenzkum, þá verður útgáfu
nefnd Hkr. og væntanlega langflest
ir lesendur blaðsins þeim manni
einkar þakklátir.
Mentun iðnaðarmanna
Eftir
Jón Ólafsfon.
(Tala i lðnadarmann«fél. f Raybjavík
,!*>. Jan. 1902),
PIANOS og ORGANS.
Heintir.iiiaii Ol C«. Píiiiion.-Bell Orgel.
Vér seljom með mánaðarafborgunarsk'lmálum.
J. J. H McLEAN & CO. LTD.
530 MAIN St. WINNIPEG.
(Eftir “Hlín).
Ég talaði hér á sama stað f
fyrra meðal annars um þörf á ment-
un fyrir iðnaðarmanna-stéttina.
Ég benti á, hvers þörf væri, og
hvern rétt f>ér, iðnaðarmenn höfuð-
staðarins, ættuð á þvf, að land-
stjórn siyddi yður í þessu efni, og
hverjar kröfnr þér ættuð að gera í
f>4 átt.
Svo f vor skömmu fyrir þing-
byrjun var ég staddur hér á f>ing-
málafundi og heyrði fram bornar
óskir eða iiænir handiðnamanna-
stéttarinnar til þingsins Fundur-
inn hafði verið langur og staðið
fram á nótt; en ög hafði samt ein-
sett mér að sitja og hlyða á, þar til
hann væri á enda og ölluvn málum
lokið. En þegar ég heyrði mála-
leitun yðar, heiðruðu herrar, þá
gekk svo fram af mér—þá kom svo
ilt í mig. að ég stóð upp fór út og
heim.
8W
Y°fk Life |
nsurance ho.
JOHN A. McCALL, pbesident.
Lifsábyrgðir í gildi, 31. Des. 1902. 1550 millionir l>ollar».
700,000 gjaldeudur, sem eru félagið eiga þaðog njóta als gróða.
145 þús. manna gengu i félagiðá árinu 1902 með 302 million doll.
ábyrgð. Það eru 40 milliónir meíra en vöxtur fél. 1901.
Gildandi ábyrgðir hafa aukist. á síðast.l. ári um 188 mill. Dollars.
Á sama ári borgaði félagið 5000 dánarkröfur—yfir 15 mill. Doll.—
og þess ntan t.il lifandi n eðlima 14J mill. Doll.. og ennfrerour var
S4,750,000 af gróða skift upp milli meðlirna sem er #800,000
meira en árið 1901« Sömuleiðis lánaði félagið 27,000 meðlimum
$8,750,000 á ábyrgðir^ þeirra, með 5 per cent rentu og án annars
kostnaðar,
©. Olafson, .1, (<í. Jlorgan. Manager,
agent. grain exchange buidding,
W I JST IST I PE Gr .
Þvtlfk lítilþœgni! Hvflfk smá-
sálar liugdeigja til að bera fram rétt
sinn! Að biðja um 2—3 hundruð
krónur, eða hvað það nú var, í stað
þess að heimta 2—3 þúsundir.
Og það sárasta var^ að Jietta
var anðsjáanlega sprottið af þeirrí
hugsun, að eitthvert lftilfjörlogt og
lftilmótlegt barnaskólanáms-kák
væri f rauninni það sem á j/yi'fti
að halda, væri fullnægjandi!
Þegar ég heyrði, hvað fram á
var farið, j>á flaug mér í hug fyrsta
augnablikið, að stadrla upp og tala
nokkurorð. Eitt af þvf marga,
sem ég þ u r f t i að læra f lffinu,
og eitt. af J>ví fáa, sem ég h e f i
lært í því, j>að er að þ e g j a á
réttri stumf og stað. Ja, það er nú
ekki mikill lærdómur, kann ykkur
að virðast, en ég skal segja ykkur
samt, að það er oft eins mikils
vert, að kunna að þegja, eins og að
kunna að tala.
r 9
Eg skal segja yður, hvers
vegna ég þagöi í það sinn. Það
gerði ég af þvf, að ef ég hefði sagt
það sem mér bjó f brjósti að segja,
þá hefði það orðið til (>ess að spilla
fyrir málaleitun ykkar til þingsins;
en það vildi ég ekki gera.
En liér í ykkar hóp get ég sagt
ykkur sumt af (>vf, sem ég hefði
sagt þá, ef ég hefði talað. Ég hefði
fyrst og fremst sýnt fram á þuð, að
sú fræðsla, sem þið hugsuðuð til
að veita lærlingum ykkar, er ekki
annað en algeng barnafræðsla, sem
hvert sveitarfélag, að ég ekki tali
um bæjarfélag, veitir ó k e y p i s ,
liverjum, sem liafa vill, f þeim
löndum þar sein barnafræðsla er í
nokkru lagi. Meira að segja: í
barnaskólunum í borgunum í Am-
erfku er kent. ma' gfalt m e i r a í
þeim sömu námsgreinum, sem þið
látið kenna, auk þess sem j>ar er
miklu f 1 e i r a kent.— Með öðrum
orðum: það sem þið vilduð fálands-
sjóðsstyrk til að kenna læringum
ykkar, er að mestu leyti okki ann
að en það, sem j>ið æt.tuð að heimta
af þeim að þeir kynnu, á ð u r en
þeir eru teknir í læri. Og í öllu
falli er það nám, sem bæjarfé-
1 a g i ð ætti að vera skyldugt að
veita ó k e y p i s .
Erlendis láta menn sér ekki
nægja, að veita kenslu þessa ó-
keypis á bamaskólunum, eins og
þeir alment gerast, heldur halda
menn í borgunum tvenn a barna-
skóla, a ð r a, eins og tfðkast, fyrri
hlut dagsins, h i n i r eru haldnir á
kvöldin, frá kl. 8 til 10, til þt>ss að
gefa þeim hiirnum og unglingum,
sem vinna verða á daginn, kost á
að nema að kvöklinu.
Ég veit, að (>að er hægt að
svara mér þvf: “Þetta er ekki
svona f Reykjavfk; hér gerir bær-
inn ekki þetta fyrir okkur’j^
En hverjum er um að kenna?
Engum nema sjálfum yður. Þið
gjaldendurnir, eigið að heimta
letta. Það er á ykkar valdi að fá
>að, ef þið viljið. Kjósið þið ekki
f bæjarstjórn? Þvf segið þið þá
ekki á undan kosningum: “Þetta
viljum við hafa, og enginn fær
vort atkvæði, sem ekki vill lofa að
gera alt sitt til að fá þessu á
komið”?
Það er enginn vafi á þvf, að
>ið getið fengið framgengt þessum
og öllum öðrum skynsamlegum
nmbótum í bænum, e f þið eruð að
eins samhuga 1 að vilja j>að,
og samt a k a í aðferðinni að koma
þvf fram.
En aðalatriðið f málinu er það,
að það eru að náttúrlegu eðli tak-
mörk milli þess, sem hverju s vei t-
a r f é 1 a g i ber að gera til að efla
mentun manna, og þess sem
lja n d s s j ó ð s hlutverk er að skifta
sér af. Þessi takmörk ern skyrt
dregiu af þingnefnd, sem jungið
skipaði 1881 til að semja reglur
fyrir stjórn og þing að fara eftir.
Þar er
að fá fræðslu, sem h v
barn á landinu þarf að fá,
enginn ætti án að vera — hana
ber sveitarfélaginu að annast um.
Landssjóðnum er aftur á móti
ætlað að annast, að minsta kosti að j
mestu leyti, um (>á sérfræðslu,
sem nauðsynleg er einstökum
stéttum. Þvf kostar landssjóður
lærðaskólann, læknaskólann, prest-
askólann, og æ 11 i að kosta laga-
skóla. Þvf kostar hann og sjó-
mannaskóla, og að miklu leyti bún-
aðarskóla; þá kostar hann alveg
annan gagnfræðaskólan, en skyrk-
hiun.
Nú sjáið þið af þessu, að það
er ekki landssjóðsins hlutverk, að
styrkja nemendur í handiðnum til
að læra að lesa, skrifa. reikna, og
jafnvel til að læra þau einföldu
undirstöðu atriði f dráttlist (teikn-
ing), sem ættu að vera kend hverju
mannsbarni á bamsaldri.
Landssjóðurina eða lians um-
ráðamenn ætti þvf að svara yður 4
þessa leið: Það sem þið látið
kenna lærlingum yðar til munnsins,
er ekki annað en einfalt bama-
nám; það er engin sérfræðsla fyrir
handiðnamenn. Slfkt er lands-
sjóði óskylt að styrkja; hann gæti
eins vel farið að styrkja Reykjrvlk
til að halda uppi bamaskólanum.
Iðnaðarmannastétt, sem horfir ekki
hærra en þetta, á ekkert erindi til
landssjóðs.
Þetta hafði ég eitt augnablik
freisting til að segja á þingmála-
fundinum í vor, sem leið. En
hefði ég gert það, þá hefði það
spilt fyrir málaleitum ykkar, og
það vildi ég ekki gera, þótt hún
hálfvegis ætti það skilið
En til hvers er ég þá að tala
um þetta við yður hér? Það skal
eg segja yður. Hér er ekki talað í
annara áheyrn, en sjálfra yðar.
Hér geta því ekki ummæli mln
spilt. fyrir máli yðar. OHn fremur
hefi ég von um, að hér töluð geti
þau bætt fyrir því, svo framarlega
sem þer viljið setja yður hærra
mark—það mark, að veita nemend-
uiu yðar j>á fræðsu, sem sérstak-
lega getur gagnað þeim sem iðnað-
armönnum Ef þér setjið yður það
mark, þá getið þér með fullri von
um góðan árangur, heimtað af
landssjóði nokkurra þúsunda króna
styrk á ári. Þegar litið er á, hve
miklu fö er varið til sérfræðslu,
eigi að eins sjómannastéttarinnar
og bændastéttarinnar, heldur og
einnig jafn fámennrar stéttar eins
og embættis stéttariimar, þá má sá
vera blindur, sem dirfist að neita
þvf. að 2, 3, 4 þúsund krónur á ári
væri ekki mikið j>ar á Ixirð við, fíl
námseflingar iðnaðarmmnmstétt-
inni.
En ef vér viljnm vitn, livað
hver iðmiðarmaður J>arf að nema,
umfram það, sem hvert inaimsbarn
þarf með, þá er nytsamt að spyrja
þeirrar spurningar: hvaða eigin-
leika J>arf góður iðuaðarmaður að
hafu. hvort sem hann á að stjórna
stóru iðnaðar-fyrirlæki eðá vera ó-
breyttur verkauiaður í einhverri
iðngreiu?
En það er ekki nóg að spyrja.
Það þarf líka að svara.—Vitaskuld
heyra til þessa bæði siðferðislegir
og kunnáttulegir hæfileikar. En
siðferðisskilyrðin eru söm fyrir
alla menn f öllum stéttnm, svo að
um J>á hæfileika er ekki hér að
ræða, þótt þeir séengu sfður nauð-
synlegir en hinir.
Af þvf að ég treysti öðrum
betur, en mér, til nð svara spurn-
ingunni, skal i'g láta stórmerkan
teknískan höfnnd enskan, Henry
Cunynghame, svara henni fyrir
okkur. Hann segir svo:
Hver verkamaður þarf að hafa
þessa flmm eiginleika:
1. Uppfundingargáfu eða hug-
vit.
2. Smekk eða fegurðarvit,
3. Þekking á frumatriðum nátt
úruvísindanna [telst þar
einknm til stærðfræði, efna-
fræði. eðlisfræði].
(Framh. á annari sfðu.)
grundvallarreglan sú,
ert manns-
sem