Heimskringla - 17.03.1904, Blaðsíða 2

HEIMSKRINGLA 17. MARZ 1904,
I
Heimski'ingla.
PUBLISHBD By
Th« QeimskrÍDgU News S Publishing Co.
Verö blaðsins 1 Canada og Bandar. $2.00 um 6riö
(fyrir fram borgaö). Sent til íslands (fyrir fram
borgaö af kaupendum blaösins hér) $1.50.
jgjaldkéri; G. W. Donald, formað
ur Winnipeg Business College, 1
tritari; C. B. Cote, ráðsinaður. }
Nöfn f>essara manna nægja til að i
s/na að péi er um ekkert fjár-
glæfraspil að ræða. Þeir hafa
kynt sér starfsaðferð franska fé-
i lagsins nákvæmlega og liafa sann-
I færst á að hér er um stórfelt fram-
tfðarhagnaðarmálað ræða. Reynsla
1 franska félagsins er þessi:
Siðferðisástandið í
Reykjavík.
Peningar sendist í P. O. Money Order Registered
Letter eöa Express Money Order. Bankaávfs-
anir 6 aöra banka en í Winnipeg aö eins tekDar
meö afföllum-.
OFFICE:
B. L. BALDWINSON.
__Editor & Manager__
Það hefir verið starfandi f
; rúm 20 ár. Árleg iðgjöld með-
: lima þess hafo verið $2.40 á ári, fé-
lagið varð 20 ára gamalt f hitt eð
fyrra og borgaði þá sinn fyrsta árs inu eða stjórnarvaldinu.
ritstjóri þessa blaðs ætlaði að
; flytja fyrirlestur í Reykjavík um
bæjalff Islendinga f Amerfku hér
l um árið. Þá gengust þeir menn
! fyrir J>vf sem nú eru æðstir f stjóm-
j arvöldum á íslandi, að safna hópi
I manna til að blása í pípur svo að
I ekki skyldi verða málfrelsi á fund-
inum. Skólapiltum var f>á veitt
Eiiis og öllum lesendum blaðs
þessa er kunnugt þá er Reykjavík-
urbær höfuðból fslands. Þar eru
samankomnar aðalmentastofnanir j
landsins, og f>ar er stjórnaraðsetrið. j
Þar er og þinghús landsins og þar í frf flr skólanum fram á miðnætti
er dómkyrjan og byskupssetri'ð. I og þeim gefið til kynna að þeir
einu orði sagt er þar samansafnað . mættu vera lengur úti ef þörf gerð-
öllu því, sem innibindur f sér sér-
leik þjóðarinnar. Þaðan koma öll
ist. í þessu tilfelli má segja að
kennarar Latfnuskólans hafi alið
stjómarfoð og skipanir um innan- Btrákskapinn upp f náms8veinum
lands stjórnarfar, ymist frá þing-; sfnum j og önnurdæmi mætti nefna
Þar er
219 McDermot Aye.
P. O. BOX 116.
Winnipeg.
f>essu lík ef þörf gerist. Með slfk-
um aga frá hálfu kennaranna er
I ágóða öllum þeim, sem höfðu gold-1 ráðið öllum kyrkju og kristindóms-
ið í sjóð þess f 20 á, eða erfingjum málum lands og skipanir því við- j {5eirri hugsun komið inn fijá nem
i þeirra; sú upphæð varð á fyrsta j vfkjandi sendar út um land alt.; ,.ndunum að siöa.speH séti ekki að
ári $641.40; ogá næsta ári, í fyrra,: Þar eru elstu og öflugustu blaða- eing leyfileg) heldur kennurunUm
varð f>að $574.10, og talið óyggj- j stofnanir, f>ar sem rædd og rök- sjálfum og æðBtu yfirvökimn iands-
i ins sérlega þóknanleg. Með slíku
i andi að upphæðir þær, sem horg- studd eru öll fróðleg velferðarmál
---------------------------? j aðar verði hverjum félagslim hér íslands. Þar er og settur sá eini uppel(1i getur naumast hjá því far-
eftir, verði fyllilega eins háar og j æðri skóli, sám landið á í eigu j ið að hefndin komi fyr eða sfðar
I f>ær sem f>egar hafa verið borgað- sinni, og þar eru mentuð öll em-
ííý sparnaðaraðferð. ar, en alt sem hver meðlimur hefir bættismannaefni landsins. Skóli
! sá er nefndur “Lærðiskóli”,
borgað f sjóð félagsins á 20 árum er
5000
Eitt af frumvðrpum f>eim, sem
sámþykt voru á sfðrsta fylkisþingi,
var löggilding “Universnl Lifel
Insurance Co.” Stefna félags j
þessa er svo einkennileg, og grund-
vallaratriði þau, sem það byggist á
svo djúpsæ og að voru áliti aðlaðandi j
og heillavænleg í framtfðarreynslu j
góða, eins og að framan er sagt.
að vér teljum f>að skylt að skyra " ° &
lesendum frá þeim.
og
j er als $48.00. Félagið kveðst visst j bendir f>að óneitanlega á að þar sé
i um að það geti innan fárra ára j brunnur jþekkingar, lista og vís-
inda. Þangað ganga og allir þeir,
ínnan
borgað hverjum meðlim
franka = $1125 á ári f ágóða. Þess j 3em ætla sér að stunda svo nám að
skal og hér getið að enginn með- Peir 8eti tekið embættispróf. Frá
limur borgar lengnr en 20 ár f fé-1 Þe1111 skóla spretta öll embættis-
lagssjóðinn; eftir það hættir liann maniiaefni og allir embættismenn
fram á sjálfum kennurunum og
öðrum landsins börnum. Og víst
er ekki sjáanlegt að framtfð þess
lands se vel borgið, sem á yfir
höfði sér slfk embættismannaefni
eins og nú eru eða voru f Reykja-
vfkurskóla áður en f>eir voru f>aðan
reknir og honum lokað.
Aðferð sú sem beitt er við
að borga, en þiggur árlegan á-; iandBins; enda er skóla þessum! skólflPllta f tllefni af Þessurn ó
haldið uppi að mestn leyti á lands- í®ektum Þeirra, er og f fullu sam-
ins kostnað. Það er rfkisháskóli ræmi við Það stjórnleysi sem að
Islauds.
Nú, þar sem Frakkar hafa get
Hugmyndin, sem er algerlega jað l)orgað árlegan ág<Jða að jafn.
ný hér 1 landi, er tekin frá “Les aði ^ & óri af $4g>00 inn.
Prevayants” félaginu í Paris, því i stæðu lx)rguu, og pað f landi þar skóla þessnm væri ekki
eina félagi af þeirri tegund sem
sögur fara af, og alt snið þessa
nýja Manitobafélags er tekið eftir
Það hefir farið orð af því að j
uudanförnu að siðferðisástandið f I
eins' gott I
sem peninþar gefa af sér að eins j og æskilegt væri, og svo hefir þetta
3 per cent árlega vöxtu, hversu; komist langt að flest ef ekki öll
framan er getið að átt hafi sér stað.
I Því að f stað þess að hegna þeim
seku, þá eru ýmsir reknir úr skóla
sem vitanlega ekkert hafa til saka
unnið. Þetta eina atriði út af fyr-
ir sig, sannar fullkomlega hve als
- . . , . „ |,, , , óhæf sú stjórn er sem nú ræður
miklu fremur ætti }>á ekki Mani- blöð Islands hafa ritað um Það oe , , ' . , ,
franska félaginu. Félag þetta er j tobafélagið, sem heimtar meira en ; undantekningarlaust Btið það &lit j !, WsB vegna Segir líka
lffsábyrgðar og uin leið sparlsjóðs- hehningi hærri innborgiin á ári, og sitt í ljós, að ástandið í Latínu-1 ^
félag, og starfar á þessa leið: Hver (landi þar 8em penlngar gefa 6_7 skólanum sé orðið voðalega u
meðlimur borgar $5.00 í sjóð Þes8!percent árlega v,,xtu að verða skyggilegt, T. d. segir Þjóðviljinn,: e
á ári, um 20 ára tfmabil, als $ 100, fœrt um að lx)rga hœrri ág(3ða I blað Skúla Thoroddsens um þetta: f “
og skal sá sjóður vera eign félags- upphæðir, þegar að þeim tfma ..Engum getur Wandagt hugur
insenekki {>ess er borgað hefir.; kemur að það félag gerir sína uni það, að ,',standið f þessari aðal_
eyji írmleggjandinn áður (>n L fyrstu borgun. Sjáanlega er ekk- mentastofnun landsins sé orðið
Þá ; ert því til fyrirstöðu að þetta geti i mjyg hörmulegt,
orðið
“Hafi hinn núverandi rektor
skólans ekki lag á því að stjórna
svo, að vel fari, f>á verð-
! ur linnn að fara frá skólanmn”.
ára tfmabilið er útrunnið,
gengur sú upphæð sem hann hefir
borgað f sjóð félagsins ekki til erf- ugt uppdráttar á fyrstu árum sfn.
ingjanna eða neinna annara en um. Menn höfðu litla trú á mögu-
Það fer að verða
Franska félagið áttj all örð- ful1 hart’ að t)eir> sem eiga Pllta 1
j skólanum, geti verið óhræddir um
j lff þeirra og limi, ef llku fei fram”.
þeirra sem framvegis halda áfram leika þess að uá svo háum aldri að I grein þessari gefur Mr. Thor-
að veru f þessu félagi. En Ufi | það borgaði nokkumtfma ágóða af 1x1(18611 Það f skyn að orsökin til
hann út 20 ára tfmabilið, þá fær innstæðufénu. og [>vf sfður að j1)683(1 ástail(ls 11111111 eiga rót að
hann ágóðann árlega Vwrgaðann til hann yrði eins afskaplega mikill i rek->a tiJ virðingarleysis og mjög
sfn eða efingja sinna, þvf ágóðinn I eins og raun hefir á orðið. En j almenns kala t11 rectors skólans og
af höfuðstólnum gengur í erfðir, stofnendur og stjórnendur félags- jskortir sízt að skólapíltar telji
ins héldu fast við stefnu sína og: Þ;um kala á ærnnm rökum bygðan.
en ekki sjálfur höfuðstóllinn. í Í2
Að rektor skólans sé illa J>okk-
aður af pilturn, og að þeir geri sér
all dælt við liann, má maika af J>ví
að piltar hafa ruðst á hurðina
herbergi hans J>egai hann var þar
inni og blátt áfram sagt honum að
skammast sín. Það næsta sem
maður má búast við að frétta er að
piltar fletti baxum rektors og húð
st'ýki hann.
Svona er nú siðferðisástand
hfns mentaða og mentanda hluta
höfuðstaðarins. Svipað J>essu, að
þessu félagi er meðlimunum J>vf með öbilandi trú á möguleikann Svo hefir kveðlð miklð að stjórn- eins á lægra stigi, er siðferðið hjá
borgað fyrir að lifa en þeir sektað- að sanna almenningi að þeir hefðu leysi Pilta 1 skólanum að það hefir, alþýðu liorgarinnar, nálega hvert
ir fyrirað deyja svo sem svarar reiknað rétt, héldu J>eir að gefmi orðlð að loka honum algerlega til blað sem maður tekur upp frá
takmarki eg eyddu allmiklu fé
laun umboðsmanna til þess að út-
vega nýja meðlimi í félagið; hefði
sá umboðsmanns kostnaður orðið
minni, pá hefði ágóðinn sem fé-
þeim hluta 20 ára innborgananna,
sem þeir hafa borgað í sjóðinn
fram að dánardægri, og við það
græðir að sama skapi ávaxtasjóð
urinn. og árlegar ávaxtaútborgan-
ir meðlimanna á komandi árum
aukast í réttum hlutföllum við J>að. lima sinna orðið enn meiri
Lögglldingarleyfi félagsins skyld-
ar stjórnendurnar til að leggja í
sjóð félagsins $3.50 af hverjum
$5.00 sem inn eru borgaðir; en
$1.50 leggist í sjóð J>ann, sem af
{ óákveðins tfma, og munu slíks fá
dæmi meðal mentaðra þjóða, enda
er það landi öllu hinn mesti van-
sæmdarvottur að slfkt skuli hafa
komið fyrir og verið talið óumflýj-
Reykjavík, flytur fréttir um þjófn-
að, húsbrot, brennur, strok, skjala-
fölsun, rán, kvennafar, nauðganir,
drykkjuskap o. fl. Og nú sfðast.í
nýkomnum blöðum eru auglýst
lagið hefir 3kift upp á inilli með- anle8a nauðsynlegt. Það er svo j lækna vottorð um að þessi og þessi
en
nú íað ®Íá á blöðunum að ekki hafi hafi EKKI fransós.
Hvort að
hefir orðið. En nú er félagið framclir verið neinir reglulegir þessar auglýsingar um þá sem
franska hætt að }>urfa nokkra um- £læPir 1 skólanum, heldur að eins; e k k i hafa sjúkdóminn eru gerð-
lx>ðsmenn. Því að á fyrstu þrem ðÞokka strákapör, sem kennararnir ar til að sýna undantekningar frá
mánuðunum eftir að það borgaði hafa ekki fengið við ráðið eða þvf sem algengara er, eða ekki,
sinn fyrsta ágóða, gengu 27,777}stöðvað- Meðþvílakara sem þar; látum vér ósagt. En einn læknir
skal borga allan starfskostnað fe- nyir meðlimir f það_ alveg óboðnir hefir farið fram eru .púðurspreng- j>ar auglýsir að 14 slfkir sjúklingar
lagsins, Sjóðurinn skal ávalt vera
til annaðhvort f peningum eða svo
áreiðanlega arðberandi eignum að
jafnan megi á svipstundu fá fult
andvirði þeirra útborgað f pening-
um; þvf ágóðaskiftin í framtfðinni
eru komin undir þvf að sjóðnum
sé vel varið, og til þess að tryggja
að svo verði, þá hafa stofnendur fé-
lagsins lagt fram $5.000 ábyrgð til
og óbeðnir, og sfðan liefir j>eim inSar og bókaspell og stoldir; en hafi til sín leitað f sfðasl. 2 ár, og
stöðugt fjölgað, án þess að félagið hað hellr verið svo mikið gert af gefur jafnframt f skyn að þar með
hafi haft nokkum kostnað af j>vi,! Þessu aö engu tauíi befir oröiö við j séu ekki allir taldir, sein Jmnnig
annað en vanalegan skrifstoukostn-(1>lltana komið’ að kennararnir eru eru sjúkir. Og allar upplýsingar,
að. Með f>etta fyrir augunum og i ráðhrota °S sáu Þann kost vœnst-! sein með bréfum og blöðurn og
Manitoba-! an að loka skólanum algerlega.
vitandi að formenn
félagsins em allir vel Þektir cg
strangheiðarlegir menn, }>á ætti J>ví
i að farnast, vel, enda hefir J>að nú
áannað þúsund gjaldendur eftir 18
fylkisstjómarinnar, sem tryggingu mánaðastarf hörífylkinu,og virðist
fyrir fr'imlegri ráðsmensku fjárins. jhafa góða'tiltrú meðal fylkisbúa.
Þeir sem standa fyrir J>essum fé-!
lagsskap eru allir velkektir lx>rg-; Hkrifstofa félagsins er f Mer-
arar f Manitoba. Hon. senator chants Bank byggingunni á Main
Bernier, forseti; þingm. Thos. W. St. Mr. John Taylor er aðalyfir-
Taylor, fyrsti varaforseti; borgar- litsmaður. Hann óskar að fá ein-
stjóri Thomas Sharp, annar vara- hvam hæfan Islending í pjónustu
forseti; lögmaður Alfsed Andrews, f lagsins.
| spurnum berast hingað vestur,
Að ástand J>etta eða óspektir j bera þess órækan vott að Reykja-
séu piltunum algerlega að kenna vík er að verða argasta skrflsbæli,
er næsta ótrúlegt, því ungmenni
þau sem nú alast upp á íslandi,
geta ekki verið stóram mismun-
andi að eðli frá þeim sem hafa alist
J>ar upp á umliðnum árum. Hitt
mun vera rétt tilgáta að piltar liafi
verið hvattir til óknytta og sið-
spella af ýmsum f Reykjavík, og
það jafnvel af sjálfum kennurun-
um óbeinlfnis ef ekkij^beinlínis,
svo að tæpast verður við jafnast J>ó
leitað sé f lægstu kymum annara
landa sjóborga. Það sem sérstak-
lega stingur f augun í þessu sam-
bandi, er J>að, að siðferðisástandið
á öllu Islandi, eftir öllum fréttum
að dæma, erlangverst f Reykjavík,
einmitt þar sem saaian er safnaður
allur kjarninn úr mental/ð lands
ins. Það er í fljótu bragði ekki
svo var það að minsta kosti J>egar annað sjáanlegt en að beina afleið-
ingin af vaxandi fólksfjölda í bæn-
um af mentuðum og ómentuðum
mönnum, sýni sigí vaxandi glæp-
um og alskyns ósiðferði og sið-
spillingu. Það er og vist að ekki
J>arf Amerfkuferðum um að kenna,
J>ví flest af strákapörum, óknytt-
unum og glæpunum munu vera
framdir af mönnum sem aldrei
hafa augum litið út fyrir
strendur landsins. Má vera að
margir þeirra liafi lesið um útlönd
en árangurinn af Þeim lestri synir
sig ekki sjánnlega f öðru en J>vf að
fólkið er faraið að breyta eftir saur-
ugustu og svfvirðilegastu fyrir-
myndum sem fréttir fara af í lægsta
skrílsflokki stórlandanna.
Hinn betur hugsandi hluti
þjóðarinnar á íslandi f>arf að vakna
til meðvitundar um framtíðar voða
þann, aem þjóðinni stafar af þessu
ástandi, þá fyrst, en fyr ekki, má
búast við að bót ráðist á misfell-
unum.
Hryggilegar
afleiðingar.
í dag er hvergi f heiminum
eftirtektaverðara ástand mannfé-
lagsins en f Suður-Afríku. Það er
sama hvort litið er á ástandið j þar
frá mannfelags fyrirkomulaginu,
eða hagfræðis sjónarmiði. Kring-
umstæðurnar era þar biátt áfram
sláandi vottur um afleiðingarnar
þar sem fjárfýknin ræður öllu, og
sjón er sögu ríkari um eftirköst
þau, sem strfðum fylgir. Eitt af
merkari nútfðarritum liefir nýlega
lýst siðferðisstefnu þjóðanna um
þessar mundir. Sú lýsing er stutt,
ljót, en of sönn. Hún hljóðar svo:
„Formenn þjóðanna elska að
eins einn hlut, og hann er gull.
Þeir virða valdstöðuna einskis.
Stefua peirra er fjártirall óg fjár-
rán“. Þetta er harður dómur. en
það er enn J>á verra, að J>að er ekki
hægtað hrekja f mörgum tilfellum.
Sama merka blaðið hefir sagt,
að viðbjóðslegast af öllu í þessu
sambandi við fjárrán, niðarbrót á
frjálsræði, sumra þjóðflokka og
stríð, sé það, að kristnin sé ætfð
notuð á meðan að ránfuglarnir séu
að koma öðrum fætinum i smá-
þjóða eða kynflokka hreiðrin.7 tOg
svo vel hafa þessar brellur stungið
í augu fjöldans, að þegar ræningja
flokkarnirhafa brytjað niður frjálst
fólk, þá hefir heimurinn bergmál-
að allur undir ópum fjöldans, sem
talað hafa og haldið, að þessir eyð-
andi ofrfkismenn og auðkýfingar
væru að vinna mannkyninu gagn-
legt verk og guði þóknanlegt.
Kunnugír, óvilhallir menn halda
J>vf fram, og segja afdráttarlaust,
að ástandið f Transvaal og Orange
Free State, sem var, sé hið hryggi-
legasta. Einnig sé ástandið f Cape
Town nýlendunni hið versta. Trans
vaal var blómlegt, auðugt og sjálf-
stætt rfki, en nú er það svo lán-
þurfandi, að hæpið er að J>að fái
eins mikla peninga og J>að þarf nú.
Landið er þar eyðilagt, griparækt-
un sáralftil í samanburði við það
sem hún var á undan strfðinu.
Vinnukraftarnir hálfu minni en
áður, og fólkið sáróánægt og flytur
þaðan burtu. Það sem eftir dvel-
ur er óánægt og aðgerðadauft: sum
ir svo tortryggnir, að þeir vilja
engin mök eiga við Englendinga,
og hin núverandi stjórn er í vand-
ræðum með að halda öllu saman.
Englendingar hafa náð undir sig
miklu af námunum, sem eru aðal-
uppspretta landsins. Búar vilja
ekki vinna námavinnu hjá þeim,
vegna margs, einkum J>ess, að þeir
fá ekki nógu hátt kuup. Gull-
kóngamir eru J>ess vegna f vand- ‘
ræðum að vinna námumar. Þeim
J>ykja innlendu kynflokkarnir vera
svikvlir og óáreiðanlegir í þjón-
ustu. Þeir þjóðflokkar hafa alist
upp J-ar, kynslóð eftir kynslóð seni
frjálsir menn, og notið sólskins og
sunnanvinda. Og þegar náttúran
sjálf hefir farið svona vel með J>á,
fella J>eir sig ei við að grafa, moka
grjótmöl, sand og kol lengst niður
f dimmum fylgsnum jarðarinnar.
Þess vegna f>urfa gullkóngarnir að
fá vinnulið einhversstaðar að.
Hvfta menn vilja þeir ekki; þeir
þurfa að gjalda þeim hátt kaup.
Þeir eru líklegir til að mynda sam-
tök og einingar og hefja kaupgjald
ið; J>eir eru líklegastir til að gera
uppreist J>egar J>eim vex fiskur um
hrygg, og blanda sér inn f stjórnar >
far og hafa áhrif á námálögin.
Það J>urfa þeir ekki að óttast af
mislitu flokkunum. Þegar þeir
hafa hugsað málið, verða J>að Kfn-
verjar, gulu mennirnir, sem J>eir
vilja í þjónustu sfna. Þingið f
Lundúnum hefir svo samið um
innflutning fyrir gula menn til
Suður-Afríku. Hvítt fólk verður
að sjá um sig. Vera, fara, eða
gera eins og þvf lfkar bezt.
Menn, sem eru f rfðandi lög-
regluliðinu þar suður frá, hafa
skrifað til Canada, láta Þeir illa af
kringumstæðnm fólks. einkum f
Cape Town nýlendunni. Þeir
segja að margt fólk liggi úti þar f
tjöldum og liafi sumt ekkert að sér.
Sumir verði að selja fötin utan af
sér fyrir einhverja matar ögn. í
sjálfu sér sé landið gott og mjög
lífvænlegt J>ar á jfmsum stöðum.
En ástandið J>ar syðra er af-
leiðing af eigingirni og ófrið. Von-
andi að sá tími komi, að þjóðunum
þyki minkun að strfðum og verði
svo siðaðar. að þær geti gert og
lialdið samninga hver við aðra.
I jibertas Benevolentia
Et Concordia.
Fyrst Foresters-félagið neitar
að borga dánarkröfu Jóns sál.
Jónssonar frá Grimli, er dó 81.
Marz 1903, er sannarlega ástæða
til að við F'oresters-limir förum að
athuga, hvort við erum f nokkurri
lffsábyrgð, enda J>ótt að við borg-
um mánaðargjöld okkar. Fjöld-
inn af okkur veit ekkert um For-
esters-fél., nema hvað einhver og
einhver Forester ferðalangur hefir
sagt okkur, en sumt af því virðist
ekki vel áreiðanlegt. Mér, t. d.,
hefir verið sagt, að hver einasti
meðjimur væri gildur og góður svo
lengi sem að honum væri ekki vik-
ið frá. En hvað sannar dánar-
krafan á Gimli? Konumokkarog
börnum er enginn styrkur í J>vf að
okkur látnum, J>ó við segjum þeim,
að við tilheyrum bræðrafélagi For-
esters, ef lffsábyrgð okkar er svo
ekki borguð, fyrir einhvern form-
galla, sem finnast kann hjá em-
bættismönnum fél., endaþótt hvert
cent hafi komfð til skila.
Þess vegna langar mig til að
biðja yður, hra ritstj. að svara eft-
irfylgjandi spurningum afdráttar-
laust og í sem fæstum orðum; þau
eru oftast skýrust. Að ég bið um
þetta, er af þvf, að ég veit að þér
hafið tilheyrt J>vf fél, <>g að þér haf-
ið látið yður jafnan ant um lífs-
ábyrgðir og J>orið óhikað að segja
afdráttarlaust tii syndanna, hver
sem í hlut á. Eg veit að Jón sál.
var elsti meðlimur stúkunnar á
Gimli, og að hann hafði borgað
hvert einasta ’ cent sem af honum
var kallað, og að hann vjir talinn
góður ogfgildur meðlimur J>egar
hann dó.
1. Hvað meina orðin Assess-
ment syst em? fyrstu orðin á