Heimskringla - 05.05.1904, Page 3

HEIMSKRINGLA t. MAÍ 1904,
Líf og heilsa.
Eftir Dr. M. Halldórsson, Park Riyer.
II.
Uottog nógvatn f>urf-
nm vér til að svala þorstann, búa
til matinn og f>vo úr sjálfa oss, hí-
b/li vor og húsgögn. En það er
langt frá því, að þess sé æfinlega
gætt. að neyzluvatnið sé lireint og
heilnæmt, og þó ríður engu sfður á
f>ví, en að maturinn, sem vér leggj-
um oss [til munns sé hollur og ó-
skemdur. í líama vorum er mjög
mikið af vatni, alt að 3/5 partar.
Vatnið berst sf og æ úr líkaman-
nm, sumpart um hörundið, sum-
part um nýrun og lungun, því er
nauðsynlegt jafnan að bæta upp
vatnsmfssirinn og fá nóg vatn í
skarðið, annars getum vér eigi
haldið heilsu, þar sem efnaskift-
ingin, sem sí og æ fer fram f lfk-
amanum að öðrum kosti gæti eigi
haldið fram starfi sfnu á eðlilegan
hátt. öott neyzluvatn er tært,
litar- og lyktarlaust og bragðlaust,
og manni finst það svalaudi og
hressandi; f>að verður að vera
hreint, laust við öll uppleyst efni,
ryk og gerfla, sem geta valdið ó-
hollustu og veikindum, endaoft
verið banvæn. Sérhvertheim
ili ætti þvÍTim fram alt
að sjá svo um að hafavatn
til heimilisþarfa sem
hreinast, Vatnið kemur úr
loftinn sem regn, úr jörðunni sem
lindir og uppsprettur eða finst á
yfirborði jarðar sem ár eða lækir.
Lint er regnvatn og gott til matar
og þvotta. Uppsprettuvatn og
lindavatn er oftast meira eða minna
hart, það hefir í sér kalk- og mag-
nesiu sölt, það er oft svalandi og
bragðgott til drykkjar, en lítt hæft
til matar og þvotta. Það sem
spillir mest neyzluvatni er það
hversu herfilega illa oft og einatt
vatnsbólin eru hirt, alskonar ó-
þverri nær að renna í þau, einkum
þegar rigningar ganga eða á vorin,
þegar hlákur eru. Gtæta verður
vandlega þess, að vatnsból 1 eða
brunnar séu eigi grafnir nálægt
forum, liaugstæðum eða fjósum og
.aldrei nær en svari 10 föðmum,
annars spillist vatnið og verður ó-
hoit, og getur oft valdið veikind-
um. einkuin taugaveiki. Rennandi
vatn úr ám eða vorlækjum getur
hreinsað sig sjálft, ef ekki síga f
f>að smá ólireinindi annarsstaðar
frá. f>ví meiri sem straumurinn er,
þvf lireinna verður vatnið, en forð-
ast verður að kasta óhreinindum í
vatnið fyrir ofan þann stað, sem
vatnið er sókt f. Vatn er lieil-
næmasti drykkur öllum, þU að
það kælir blóðið, þynnir það og
hreinsar, heldur maganum og inn-
/flunum og taugunum f reglu og
gerir manninú glaðan og rósaman.
II.
3. Hagkvæma fæðu og
saðsama þurfum vér, til þess að
líkaminn geti dafnað og þróast og
haldið fram hinni margvfslegu
starfsemi sinni, en fæða er óll þau
efni, sem lfkami vor þarfnast til
viðurhakls; matur er mannsins
megin, hann bætir] upp hin dag-
legu útgjöld líkamans, sem sam-
fara er efnabreytingunni og hita-
mynduninni, sem jafnan meðan
lffið endist fer frain f líkamanum
og sem er lífinu og öllum lífsstöi f
um svo nauðsynleg, að ef hún
stöðvast eða hættir, þá deyr mað-
urinn. Maðurinn þarf þvf er
hann er heill heilsu að fá nægileg-
an mat, sem er auðmeltur eða
leysist auðveldlega sundur f efni
sín, sem sfðan samlagast lfkaman-
■ anum, og s ú r e f n i eða e 1 d i, er
vér drögum að oss úr andrúmsloft-
inu, en það eross eigi sfður nauð-
synlegt en matur og drykkur. enda
má segja aðþað sé allra mikilverð-
asta fæðistegundin, þvf öll störf
lfkamans eru háð súrefninu. Það
veldur lfkamshitanum eða réttara
sagt framleiðir bruna eða hita lík-
amanum, er það samlagast önnur
efni hans.—Eins og kunnugt er,
er lfkaminn samsettur af frumlum,
undur smáum hvolfum, sem hafa
að geyma ýms efni. Þessi aragrúi
af hvolfum eða hvolfavefum, sem
eru að ýmsu léyti mjög frábrugðnir
hver öðrum eftir því sérstaka hlut-
verki, sem hver þeirra hefir að
inna af hendi f þörfum líkamans,
þarf að nærast og endurnýjast eða
taka f sig efni f stað þeirra efna,
sem hvolfin láta frá sér í þau nær-
ingarefni, sem til þessa þarf,
sjúga hvolfin í sig f þarmagangin-
um og sleppa þeim aftur inn f æð-
ar og sogæðar. Hvolfalífið er f
raun réttri bruni, eins og hver ann-
ar bruni, þar sem súrefni samlag-
ast efni hvolfanna.—Hægt og ó-
merkjanlega fer hún fram, meðan
lffið varir; vér finnum að að eins
hitann sem við hann framleiðist,
Haganlegust er þó sú fæða, sem er
bæði auðleyst sundur og hefir í sér
nógu mikið af þeim efnum. sem
hvolf eða hvolfaþyrpingar lfkam-
ans þurfa með, til þess að geta
haldið fram lífsstarfi sfnu. Yið
þá tilfinningu sem vér köllum
hungur, þorsti og saðning verðum
vér að miða, hvað mikið lík-
ami vor þarfnast af þessum efn-
um; en aftur ákveður smekkurinn
hver efni eru oss íjúffengust og
hollust. Ef vér erurtt svangir,
fellur oss bezt maturínnr þvf að
sulturinn gerir sætan mat1*, eins
og sagt er, eg ef vér erum svangír,
áður en vér neytum matarins?
smakkast oss fæðan vel, þó ókrydd-
uð sé og íburðarlaus. Letinginn,
og iðjuleysinginn, sem gengur að-
gerðalaus um garð og hús og búr-
snatinn, sem fær sér öðru hverju
bita og nartar í alt sem hann sér
ætt, verður aldrei verulega svang-
ur eða matlystngur, því er einka-
ráð að starfa eitthvað eg hreyfa
sig í svölu lofii, þvf að þá verða
menn matlystugir og manni verð-
ur gott af fæðunni. Líkaminn
þarf mesta fæðu, meðan hann er
að þroskast og þegar hann vinnur.
Dýrin geta í öllu, sem snertir fæðu
þeirra, reitt sig á hvatimar, en vér
verðum auk þess iðnglega að leita
leiðbeiningar hjá vísindunum og
reynzlu manna.' í fæðunni verð-
um vér að fá öll þau efni, sem lfk-
ami mannsins er samsettur af, en
þauerueldi vatni, kolaefni
ogköfnunarefni, lítið eitt af
f o s f o r, n a t r i u m, k a 1 i,
kalk, magnesiumog dálft-
ið af j á r n i, og brennist eini
Þá eru talin efnin, sem likam-
inn þarfnast til þess að dofna og
halda heilsu, þau mynda ýms sam-
bönd og má skifta þeim í 3 flokka.
Fýrsti flokkurinn er k o 1 v e t n-
i n eða kolahydrötin, hafa
þau svo verið nefnd af því að þau
eru samsett afvatniog eldi
þeim tveimur frumefnum, sem f
vatni finnast og f sama hlutfalli og
þar er, og k o 1 e f n i; er helztu
kolahydrötin sem við leggjum oss
til munns. Sterkjuefnin t. a. m. 5
tnjöli og jarðeplum og svo sykrinu.
Annar flokkurínn er h o 1 d g j a f a-
efnineðaeggjahvítuefnin,
sem er aðalefnin í egginu, blóði
kjöti, mjólk, bauiium, kálmeti
brauði o. s. frv. 3. flokkurinn er
fituefnin, er eins um þau og
kolahydrötin, að 1 þeim finst kol-
efni, eldi og vetni, en í eggjahvítu-
efnunum finst auk þessa köfnunar-
efni. Finnast fituefnin bæði í
jurtarfkinu, t. a. m. f fræjum og f
dýraríkmu; yfir höfuð mynda þau
aðalmagn alls feitmetis, hvort
heldur er smjör, tólgur, holdfita
eða jurtaolfa.
Nálega með allri fæðu neytum
vér vatns, ýmist drekkum við það
með þurrmetinu, eða Það er partur
af föstu fœðunni, sem vér leggjum
oss til munns. Vér þurfum auk
þeirra að neyta ýms önnur efni
eins og áður er sagt, lielzt þó mat-
arsalt og ýmsar aðrar salttegundir.
Ymist blöndum við þau í matinn,
þegar hann er tilbúinn eða fáum
þau með vatninu eða úr fæðisteg-
undunum. Dýrin leiðast af nátt-
úruhvöt sinni, en þau velja þann
mat, sem þau þurfa, og vér menn-
irnir getum Ifka að vissu leyti
treyst smekk vorum. En ef við
viljum vísindalega ákveða hvað
mikið af vissri íæðistegund maður-
inn, þegar hann er heilbrigður,
HINN AQŒTI
‘T. L.’ Cigar
er laugt á undan, menn ættu ekki að reykja
aðra víndla en þá beztu. Búnir til hjá :
WESTERN CIGAR FACTORY
Tho*. Lee, elgandi.
■wiisrisriiEUE q-_
þarf með, þá þarf reikningur að
koma til. Þessi reikningur er f
þvl fólgin, að lmitmiða níður hvað
hver einstaklingur þarfnast til að
bæta honum upp hin daglegn efna
skifti, eða útgjöld líkamans. Full
orðinn maður, sem hefir harða
vinnu, missir daglega sem næst
120 grömm af eggjahvítuefninu,
og 100 grömm af fituefnum og 600
grömm af kol-hydrötum. Konur
missa nærri þriðjungi minna, þessi
útgjöld þarf að bæta upp.—Not
þau sem vér höfum af matnum eru
mjög komin undir matartilbún-
ingnum. eða matseldinu. Fæstur
matur er það hvort sem er, sem við
neytum ósoðins, verður þar annað
hvort að sjóða hann, baka eða
steikja. Þegar hinn nærándi kraft
urersoðinn úr matnum eða ef
brauð er illa bakað, hrátt eða
brent, verða notin minni en þau
gætu og ættu að vera.
Sjálfsagt er að gæta þess, að
ílát þau sem maturinn er geymdur
f eða búin til í, sé h r e í n og
Department of Agricul-
ture and Immigration
MANÍTOBA.
TILKYNNING TIL BÆNDA:
Það koma nú daglega inn í þetta
fylki hópar af ungum mönnum frá
Austur Canada og Bretlandi, sem
vilja fá bændavinnu. Margir
þeirra eru æfðir vinnumenn og
aðrir óska að læra bændavinnu.
NÚ ER TÍMINN
til þess að útvega sér vinnuhjálp
fyrir komandi árstfð.
EF ÞÉR ÞARFNIST YINNU-
MANNA
1, 2 eða 3 menn, þá ritið til undir-
ritaðs og segið hvernig vinnumenn
þér þarfnist, hvort heldur æfða eða
óvana meipi, og hvers þjóðernis,
og kaup það sem pér viljið borga.
Skrifið strax og forðist vonbrygði.
•T. J. GOLDESÍ,
PEOVINCIAL GOVEENMENTT IM-
MIGBATION AGENT,
617 Jlain St. Winnipcg.
Til Sigurðar Júlíusar |óhannessonar.
Flutt 6 samkomu hagyröingafólagsins 14. apríl 1904.
Eg knúður er, að knýja’ úr strengjum hljóð,
þá kveðnar heyri’ eg ógeðfeldar sögur,
ef gæti, syngi’ eg sólarfagran óð,
en sólarblómin eru fá og mögur;
þau dafna ekki’ í urð né úlfahögum,
í ylþrotnum og svörtum moldarflögum.
Því er mér ofdirfð, ætla’ að flytja þér
mitt óðarmál, úr frosnum hélurósum,
sem skáldagáfu skrúðafagra ber,
og skáldakranzinn prýðir fögrum ljósum;
en tilfinningin segir mér að syngja,
þótt sé eg bara’ í flokki hagyrðinga.
Ef ætti’ eg gull og lífsins lánið bezt,
eg lyfta skyldi’ úr vegi þfnum björgum;
en þvt fer miður, afl er enn þá mest
í eiturnúnum frelsisvana hörgum;
og heinisku gólin liljóma’ í rotnum þústum,
er heitur frelsis blærinn kembir rústum.
En sagan, sem eg minntist áður á,
í örþrifum mig neyddi til að syngja,
er sú, að burt nú færir okkur frá,
þú frelsisskáldið Vestur-Islendinga,
sem sterkum litum málað hefir myndir
af mannlífinu’; og bent á drýgðar syndir.
Á lftilmagnann lagðir aldrei hönd,
en letimagann strýktir hörðum vendi;
og auðvaldskúgun, klækja’ og valda bönd,
þú kreistir ómjúkt þinni refsihendi,
svo hrikti’ og brast í;— örskeyttur varst ærið,
og ðskeift hjóstu’ á lögböðlanna snærið.
Hin frjálsa skoðun kúguð lá og kreppt
f kramar reifum fjör- og máttarþrotin,
og sjálfstæðið í sinnuleysi hneppt, t
og sannfæringin flestra vængjabrotin,
er komstu hér; með eldhug gekkst til orða,
að allir þyrftu’ að lifa’ og fá að borða.
Við þurftum nýja strauma, lff og ljós,
sem ládeyðuna ræki’ úr hugum manna,
en göfga vekti’ upp vaxtarfagra rós
í vermireitum frjálshugsandi manna;
og „Dagskrá11 kom, þá dundu hugmóðs orðin,
var djarfmælt:— Aldrei skreið und’ mútuborðin.
Og fram þú ruddist, frjálsa skoðun liófst
til flugs og lífs, hjá mörgum íslendingi;
og flughaminn þú fagurglæstan ófst;
er fœri gafst, þú hlúðir nýgræðingi.
En verðugleikum táðir forna fjötra,
sem fjöldann batt við heimskulega tötra.
Við illmenskuna óhlífinn þú varst,
og ómenskuna smáðir hjartanlega;
á hleypidóma’ og hræsnis bandið skarst,
og háðir einvfg mörg og frækilega;
og allir reyndust,— komu þar í krappann,
sem komu’ að reyna unga Fáfniskappann.
Og enginn liefir enn þig máli mælt,
sem mælsku við þig þreytti’ á ræðupöllum.
Á ístrubelg gazt skeifar fætur skælt,
sVo skelihlátur glumdi við hjá öllum.
Að vopnfimi þú átt þér engan jafna,
þú aieinn ryður skipin milli stafna.
Og löngum gaztu höggvið heljar skörð
í helgiskýlur vinduppbelgdra „poka“,
sem vildu þig ei lifa láta’ á jörð,
en lifandi þig brenna’ f æðishroka
þeim ofraun var;— þú ódýrt líf ei seldir;
þá alia tíð á sjálfs sfns brögðum feldir.
Þú þokumökkva þéttum hefir dreift
af þjóðargötu,— en hörð var tíðum raunin,
á þjóðlffsmeinin æ með hugdirfð hleypt, '
og hrúðrin rifið burt. og sviðið kaunin,
og hopað ekki’ á hæl í annars b/li,
en hiklaust rist f sundur úldin kýli.
En öllu því, sem göfugt er og gott,
með gleði hlúir; blómarósum skreytir,
og mannelskunnar margan sýnir vott,
— en margur að þér stórum hnúturn þeytir —
og þrælkaðs lýðsins ertu skjól og skjöldur,
en skammyrtur við rógberanna nöldur.
Þú hefir vakað,— unnið ærna þraut,
mót ofdrykkjunní barist hermannlega,
að merkjum fram þú ruddist beina braut,
á báðar hendur kunnir þú að vega,
og æsta skapið herti hreðu kraftinn,
og hamramlega „Bakkus“ gafstu’ á kjaftinn.
Með bróðurhug þú andans sterka stál
til starfa knúðir; vildir meinin græða;
og öllum skína láta lffsins bál
og lyfta upp til andans sólarhæða.
En launin fyrir kenning holla’ og hl/ja
er hatur margra, og eiturslefu sp/ja.
Við aftur vonum, vinur, þig að sjá,
þá vandasömum lokið hefir störfum;
og velkominn þú verður okkur þá,
og veitir oss að mörgum brýnum þörfum
með eflduin þrótt og andans mentir hl/jar
og yngdum vonum. Ryddu brautir nýjar.
Svo kveðja fljótt er okkur þungbær þraut,
—já þig, sem fegurst nýja stefnu 1/sir.
O, vertu sæll! þér fylgi frelsis braut
æ fagrar vonir:— allar heilladfsir!
Þín gfgjan fagra lengi hvellu hljóðin;
unz hjartað brestur, syngdu frelsis óðinn! —
Hjalmuf Þoesteinsson.
Kevðjuerindi til sama.
Nú brautir skiljast, fækka vina fundir;
þér fararheilla árnum þessa stund,
þinn manndómskraftur eflist allar stundir,
þér andrfk fræðadfsin rétti mund,
og veiti ört af lffsins lindum sfnum,
svo læknað getir bæði hold og sál.
Kom aftur heill, og heilsa vinum þfnum,
með himinfögur tfmans Bjarkamál.
H. Þ.
vandlega þvegin f hvert skifti og
þau hafa verið nötuð. Varúðar-
vert er að nota eirflát, því að það
er staðreynt að eirinn leysist eigi
að eins f salti, s/ru og fitu, heldur
einnig í vatni og jafnvel af áhrif-
um loftsinsJjp>að sem leysist inn
an ’úr kerum Jþessum, verður að
eitri, sem alþekt er£meðjnafninu
, ,spansgræna“ J ”eðTféi rry ð” Ef
matur stendur í slíkum ílátum eða
er soðinn( losar hann og dregur f
sig eirryðið, Sem riáð liefir að fest-
ast eða setjast í ílátið, og verður
rannig eiturblandin. Þess eru
eigi fá dæmi að aðgæzluleysi og
íirðuleysi hafi þannig ollað veik-
indi og jafnvel dauða. Það þykir
hæfilegt, að borða þrjár aðalmáltfð-
ir á dag, einkum effþær eru hafðar
á reglulegum tfma. Eftir kvekl-
verð ættu menn aldrei að starfa
neitt, heldur láta lfkamann hvílast
Aldrei ættu menn þó að ganga til
rekkju rétt eftir kvöldma t eða með
fullan maga, þá er hætt við að
svefninn verði órólegur og að
manni verði draumagjarut, en
svefninn ætti að vera hin bezta og
fullkomnasta hvfld, sem maðurinn
getur notið. og þvf ætti að tryggja
hann sem bezt.
Framh.
05S
þykir fyrir að vér gátum
ekki uppfylt allar ís-
rjóma pantanir sem
vér fengum á laugardag
inn var.
Þær urðu fleiri en vér
áttum von á. Veðra
breytingin olli því. En
það skal ekki koma
fyrir aptur.
’PHONE 177
BOYD’S
McINTYEE BLOCK
Woodbine Restaurant
Stærsta BiUiard Hall l Nor&vesturlandin
Tfu Pool-borö.—Alskonar vín ogvindlar.
Lennon & llcbb,
Eieendur.
borgun. Slétturog skóg-
■ I“B »| ■ | ar,* ^ipir gan^fi uti eftir
III ■II Jól. Hveiti 40 bushels af
JX J.JL 1 JLf ekru. viöjárnbraut; ódýr-
.. . . . . ar skoðunarforöir.—Skrif-
io eftir uppdrætti og: UDplýsingum. Scandina-
vian—Amdncan Laod Co. 172 ‘
Chicago.
ocnuuiua-
I Washington St.
8onnar & Hartiey,
Lögí'ræðingar og landskjalasemjarar
494 Nain St, -- . Winnlpeg.
R. A. BONNER. T. L. HARTLBY.
Disc Drills.
Daö eru viðurkendar fullkomnustu SÁÐ-
VELAR sem nú eru fáanlegar, og sú bezta af
Disk sáövélun :m er vitanlega SYLVESTER-
vélin, meö “Stephensons pateut double disc”.
Gerið svo vel aö koma og skoöa sýnishorn
af l>eim í búö minni. --- Skoöiö þar einnig
BUGKJIES sem óg hef til sölu. Pcir era indis—
legir.
Ég ætla aö gefa snotran veöurmæli hverjum
I>GÍm viöskiftamanni sem kaupir vörur af mér
fyrir $10.00 útborgaöar, eöa gerir lánsverzlun
fyrir $25.00.
Finst yöur ekki þnrö á fóöurbætir á þessu árit
Cuttingbox-(kurlvél) mundi stórum drýgjB
kornmatinn.
C. Drummond-Hay,
IMPLEIVIENTS & CARRIAQES,
BELMOFTT MA1ST
Mikill Gróði í Hænsnarækt.
Ef f>ÍGr hafiö Klondike hœnur, þaö ei
undraverð Amerisk hænsnategund' Eru bestu
sumar og vetrar verpihœnur í heimi. Ég
fókk 335 egg í Janúar 1903 frá 20 Klondike hæn-
um eöa 3873 egg ári frá 20 Klondike hænum-
Pær eru ieðraöar einsjsg gæsir eöa svanir.
Eg nú aö afgreiöa pantanit um útungunar egg.
Paö er mikil eftirspum eftir þossum Klondike
hænueggjum. Svo ef þjer óskið að fá eitt-
hvaö af þeim þá sendið pöntun yöar hiö allra
fyrsta. Eftir 15. Marz veröa pantanir af-
greiddar 1 þeirri röð sem þær koma.
DragiöJ ekki aö kaupa þau, þvi þaö er gróöa
bragð aö eiga Klondike hænur Sendiö Strax
1 cent Canada eöa Bandaríkja frímerki og fá-
iö Catalogue meö fullri lýsingu Kloudike
hænsa. Sendið til,
KLONDIKE POULTRY RANCH.
Maple Park, Kane County IU. U. S A
Séra Steíán Sigfússon heflr bvgt
sér hús og býr nú að 606 McGee St
Kr. Asg. Benediktsson selur •dft.
ingaleyfisbréf hverjum sem þarf.