Heimskringla - 03.11.1904, Blaðsíða 2

HEIMSKRINGLA 3. NÓVEMBER 1904
'&Í&Í&-
Heimskringla
PUBLISHED BTÍ
The Heiraskringla News k Publish-
ing '
V«rö blaösins 1 Canada og Bandar.
$2.00 um áriö (fyrir fram borgaö).
Senttil Islands (fyrir fram borgaö
af kaupendum blaösins hér) $1.50.
Peningar sendist i P. O. Money Or-
der, Registered Letter eöa Express
Money örder. Bankaávísanir á aöra
banka en 1 Winnipeg aö eins tekDar
meö afföllum.
B. L. BALDWINSON,
Editor & Manager
Office: f
727 Sherbrooke Street, Winnipeg
P. O. BOX 110.
Útnefningar
Útnefningar þingmannsefna í
Canada fóru fram 27. f.m. Con-
servativar útnefndu f>ingmann í
hvert einasta sæti f Ollu landinu.
En þau eru 214 alls. Kosningun-
um er frestað f fáeinum kjördæm-
um. Stjórnarráðgjafarnir gerðu
það til þess, ef Laurier-stjórnin
kæmist til valda aftur, sem engar
lfkur eru þó til, fá gætu þeir af
ráðgjöfunum, sem tapa kosningu,
sótt um J>ingmen8ku aftur í pess-
um kjördæmum, sem kosningum er
frestað f.
Eftir útliti telja blöðin austur-
frá vfst, oð Borden komist að méð
44 í meiri hluta, og jafnvel meira
Heimskringla býst ekki við, að
hann hafi meira en 40, eins og hún
skýrði frá sfðast, nema ef þjóðin í
Canada sópar hér um bil öllum
Liberölum úr sætum, sem vel getur
komið fyrir. Dagsdaglega ganga
grimmefldir Liberalar úr liði Laur-
iers og hamast nú á báðar hendur
með Borden, svo óðum svigna fylk-
ingar Laurier-stjórnarinnar og hopa
undan. Allir hugsandi þjóðvinir
eru með þjóðeign járnbrauta, og
berjast upp á líf og dauða með
Borden. Hitt liðið hangir með
Laurier upp á væntanleg gjöld og
dúsur.
Eins og öllum er ljóst, sækir VV.
SANFORD EVANS um þing-
mensku undir merkjum Conserva-
tiva stefnunnar, hér í Winnipeg.
Mr. Evans er lærður maður, stihur
og skynsamur. Hann er vel að
sér í sögu Canaða og þjóðmálum
landsins. Hann sætir alstaðar
bezta áliti og orðstýr. Siðaðir
Liberalar hafa ekkert misjafnt get-
að um hann sagt. Síðasta blað
Heimskringlu flutti mynd af hon-
um. Lesendurnir sjá, að maðurinn |
er ásjálegur og göfuglegur sýnum.
Menn hafa máske tekið eftir mynd-
unum af þeim Bole og Puttee og
geta J>ess vegna fljótlega dæmt um
mennina. Bole er ófrfður sýnum
og það svo, að Lögberg þorir ekki
að láta íslendinga í þessum bæ sjá
hann. Puttee greyið er frekar ó-
laglegur, þó hannkomist ekki í hálf-
kvisti við Bole með kindarsvipinn.
Augun heimta ætíð nokkuð, þá um
mannval er að ræða. Og það bland-
ast vfst engum hugur um, að Mr.
W. Sanford Evans ber jafnt af
keppinautum sínum að frfðleik og
f stjórnmála hæfileikum.
Það má því trúa því, J>ótt fyrir-
fram sé sagt, að Mr. Evans verður
kosinn þingmaður fyrir Winnipeg
borg með miklum yfirburðum.
Hann hefir óefað 300 til 1,000 at-
kvæði fram yfir hvorn hinna. Is-
lendingar, sem vilja landinu vel og
hafa vit á þjóðmálum, greiða allir
atkvæði með Mr. Evans.
Löj'bergs faiganið
Heimskringla hefir oft átt kost á
að flytja æviágrip úr lífsferli nú
verandi ritstjóra Lögbergs, en að
svo komnu hefir hún neitað þvf.
Æviferli sumra er svo háttað. að
mönnum og blöðum er óljúft að
drepa við honum fingrunum.
Eins og Islendingum austan hafs
og vestan er kunnugt, hefir Lögb.
aldrei haft úr háum söðli að detta.
Nú í seinni tíð hefir því J>ó farið
síhnignandi. Það hefir talið sig
vera liberalt f politík, lúterskt f
kyrkjumálum og hreinferðugt f
allri framkomu. Nú í J>rjú sfðustu
j ár hefir það ekkert annað verið en
bergmál af J>eim allra lélegustu
liberal blöðum, sem gefin eru út' f
| þessu landi. Álit J>ess og vinsæld-
ir hafa þvf þverrað dag frá degi
á meðal Islendinga. Það er opin-
bert leyndarmál, að nú er komið
svo fyrir blaðinu, að það færhvergi
mann eða ritstjóra til að taka J>að
úr höndum þess manns, sem nú
kallar sig ritstjóra J>ess. Allir vita,
að hinir svo nefndu Lögbergingar
leituðu til hra. E. Hjörleifssonar,
að gerast ritstjóri Lögbergs en
hann neitaði. Mælt er að þeir hafi
einnig leitað til hra. Páls Briems f
sömu erindum, en hann hafi neitað.
Blaðið auglýsti lesendum sínum, að
hra. Þorsteinn Gfslason kæmi inn-
an fárra viknu vestur, og væri ráð-
inn ritstjóri Lögbergs. En um
elleftu stundu sá hann að sör, og
vildi ekki hætta mannorði sínu á
Lögbergi. Núverandi ritstjóri hef-
ir J>rykt blaðinu svo gersamlega
ofan í sorpið, að enginn vill leggja
sig svo lágt, að taka við blaðinu úr
hans höndum.
Þegar séra Jón Bjarnason hélt
stóra skamma-fyrirlesturinn um
Heimskringlu, Dagskrá hina dauðu
og Þjóðólf, til eflingar hinu fyrsta
lúterska kyrkjufélagi Islendinga í
Vesturheimi, þá var J>að ekki alt
traf J>vegið, sem gekk út yfir varir
hans. En svo viðbjóðslega hnykti
honum við Lögbergi og framkomu
þess, að hann mátti J>að ekki nefna.
Og er Jón prestur engin kreima í
munninum, ef hann dregur brand-
inn úr sliðrum á ritvellinum. Má
af þessu marka, hvað blaðið er stór-
hneyxlanlegt. Heimskringla geng-
ur ekki inn á það, að séra Jón hafi
þagað um Lögberg f hlífðarskyni.
Slfkt er ósamboðið kenningu hans
og stöðu, og mun hann aldrei láta
slfka lftilmensku af sér spyrjast.
En hinn vegmn var J>að, að hann
vildi ekki stíga svo lágt, að fella
refsidóm um annað eins dritblað
og Lögberg er, og sem enginn
lærður maður fœst til að annast
sem ritstjóri.
Fyrir all-stuttu síðan tekur Vfn-
land að sér að hýða ritstjóra Lög-
bergs, og sýna háttalag hans og
orðbragð um saklaust fólk. Þó sú
húðstroka sé hörð, j>á er ekki hægt
að finna henni nokkuð til foráttu
frá sjónarmiði sanngimi og sann-
leika. Hún verður að dæmast verð-
skulduð, húðstrokan sú. Vínland
kemst að þeirri niðurstöðu, að rit-
stjórinn sé haldinn eða þungaður
af illum anda. Þá er langt gengið
frá kristilegu sjónarmiði um blað,
sem þykist vera kyrkjublað, og
mann sem er að dilla sér aftan í
kennimönnum og klerkal/ð. Að
vísu munu nokkurir hafa tekið
þessar bibifu lfkingar sem mein-
ingarlftið ritstjóraspjall, En nú
er það komið f ljós, að blaðið hefir
séð J>ar lengra en nef þess nær.
Ritstjóratetrið hefir verið haldinn
af illum anda og fæðingarhrfðamar
nálægar. í sfðustu viku birtist af-
kvæmi ritstjórans og hins illa anda,
sem hann hefir leynilega verið
haldinn af um fleiri ár. Afkvæmið
er skammagreinin um séra Jóhann
P. Sólmundsson. Þetta ljóta og
viðbjóðslega anarkista afkvæmi er
uppfylling á sögu Vfnlands, og á
J>að J>akkir skilið fyrir framsýni
sína og spádómsanda. Það tekur
skarpt og J>aulæft læknisauga, að
sjá sunnan frá Minneota hvað rit-
stjóri Lögbergs er kominn langt á
leið, af völdum anarkista, sem hér
meinar hinn illa anda, er Vínland
talar um. Og er þetta einn hinn
merkasti viðburður, sem skeð hefir
á meðal Islendinga í J>essu landi,
og mun seint firnast úr sögunni.
Þegar ennfremur það er tekið til
greina, að ritstjóri Lögbergs er
Liberal og lúterskur, ef trúa iná
hans eigin orðum, en Sigfús Bene-
dictsson er burtrekinn Conservativ,
keyptur Liberal, snúinn síðan, og
eftir bans orðum sjálfs, er nú Sósf-
alisti, en Anarkisti f trú og
starfsemi, þá má nærri geta, hve
holl andleg afkvæmi þessara ver-
linga eru. Fólk hefir næsta smáa
ástæðu til að taka Lögbergs farg-
anið sér til fyrirmyndar í einu né
öðru, sem að landsmálum og þekk-
ingu lýtur. Þó oft hafi dimt yfir
Kötlugjá, J>á hefir þó aldrei dimt lfkt
J>vf sem f sfðasta blaði Lögbergs.
Enda munu örf ir ljá öðru eins
blaði hús sfn lengur. Svo langt
er það stigið ofan í óþverrann, að
slíks eru engin dæmi í íslenzkri
blaðamensku. Það er komið út
fyrir öll takmörk->að vera mótstöðu
blað Það er hætt við að fjalla um
menn og málefni með nokkuru viti,
og er J>vf nú alstaðar forsmáð og
fyrirlitið. Og f þvf ástandi verður
það, J>ar til tunglmeina árarnir
verða út úr því reknir og húsið
sópað og prftt, og herskari engla
er fluttur þar inn, í stað hinna illu
anda.
Boðskapur
í vikunni sem leið lýsti Mr. Bor-
den enn J>á einu sinni yfir stefnu
sinni, í ræðu sem hann hélt í Hali-
fax. Nær sú stefnu-yfirlýsing til
allrar þjóðarinnar f Canada. Aðal-
atriðin eru:
Til þjóðarinnar í
C a n a d a :
Þingi er slitið. Báðir pólitfsku
flokkarnir verða að sæta úrskurð-
ardómi kjósenda fyrir stefnur og
aðgerðir sfnar.
Sfðan ég varð leiðtogi flokks
míns hefir J>að verið hlutskifti mitt
að ávarpa öll fylki og úthéruð í
Canada, nema Yukon,ásamtflokks-
bræðrum mfnum, og ræða Jdngmál.
Stefna okkar er skýr, ótvfræð, á-
kveðin, og alstaðar í landinu sú
sama.
Þingsaðgerðirnar sýna stefnu
vora f landsmálum, sfðan sfðustu
kosningar fóru fram. Itarlega er
ekki hægt að fara út f málin í þessu
ávarpi, en viðvfkjandi sumum f>jóð-
málum á dagskrá í þessum kosn-
ingum, leyfi ég mér að segja fáein
orð um stefnu vora, sem vér hjóð-
um þjóðinni, og hún verður um að
dæma.
Eitt meðal brennandi spursmála
þjóðarinnar er flutningfæri. Skuld-
bindingar þær, sem stjórnin í ákafa
og flýti vill demba á J>jóðina f
flutningsmálinu, eru áreiðanlegar
til að útiloka þjóðina frá þjóðeign
járnbrauta um heila öld; og sú
stórvægilega J>ýðing á sjálfstjóm á
okkar eigin flutningi og verzlunar-
viðsKÍftum hefir f för með sér, að
mál Jætta er er hið þýðingardýpsta
og umfangsmesta mál, sem nokk-
uru sinni hefir verið lagt fyrir
kjósendurna í Canada. Hin vfð-
leridu úthéruð og hin sívaxandi
framleiðsla í landinu, knýr oss til
að eiga eins hagfeld og ódýr sam-
göngufæri og unt er. Oss er kunn-
ugt, að J>jóðin er fús að leggja
fram góðfúslega eins mikla fjár-
upphæð og nauðsyn krefur til
framfara landinu, og okkar stefna
og meining er að umbæta flutn-
ingsfærin bæði á landi og vatna-
leiðnm. En vér heimtum, að þjóð-
in fái það til eignar og umráða,
sem hún borgar peninga fyrir.
Landsfé á að brúkast f Canada, hjá
þjóðinni sjAlfri, en ekki vera kast-
að á glæ, til að auka verzlun og
auðlegð útlendra hafnstaða.
Vér viðurkennum í fylsta máta,
að landið J>arf að fá betri flutn-
ingsfæri. Meira starfssvið og lægri
flutningsgjöld þarf að tryggjaland-
inu. Ef vér notum gjaldþol þjóð-
arinnar til þessara J>arfa, þá sporn-
um vér við J>vf, að verzlunarvið-
skifti streymi úr höndum vorum
til erlendra keppinauta.
Stjórnin leitast við að demba á
þjóðina peningaábyrgð, er nemur
150 millfónum dollara, fyrir bygg-
ingu á jámbraut, sem samkvæmt
sckilmálunum er skaðræði fyrir
pjóðarheill. Hinir frjósömustu og
víðlendustu partar úr Vesturland-
inu, eiga að gefast til félagsins, og
allri brautinni skal vera stjórnað
og ráðið af löggiltu auðfélagi, sem
hefir þann ásetning, að sneiða oss
arði og verzlun til hagnaðar utan-
rfkis hafnstöðum og félögum. Vér
mótmælum þessu og ætlun og
stefna vor er að byggja braut, sem
er þjóðeign og stjórnað af fólkinu
í landinu, og er þjóðbraut í fylsta
skilningi orðsins.
Eg bið ykkur að skilja það í eitt
skifti fyrir öll, að þér eiy ið að á-
kveða um þetta sjálfir, hvort vér
eigum að gera það eða ekki. Látið
ekki leiða yður af nokkurri annari
áeggjun, til að fylgja því gagn-
stæða.
Vér staðhæfum það, að ráðs-
menskan á Intercolonial jámbraut-
inni og á sérhverri annari braut,
sem landið notar, á að vera laus við
allan flokka hagnað og pólitík.
Vér staðhæfum það lfka, að vér
þurfum að útbúa og umbæta hafnir
f landinu og lengja og bæta skipa-
skurðina og vatnaleiðimar.
Grundvöllurinn undir fjármála-
stefnu Sir John A. Macdonalds
1878, er leiðarstjarna vor ennþá í
dag. Vér viljum fóstra og endur-
bæta þá stefnu, sem er landinu til
stórheilla, það er vor staðföst stefna
viðurkend opinberlega og haldin
varanleg. Það er sú eina heilla-
vænlega stefna, sem er við hæfi
tfðar og þjóðar. Vort augnamið er
að leita eftir því bezta fyrir þjóð-
ina: varanlegum verzlunarviðskift-
um fyrir Canada og canadiska
framleiðendur, svo sérhver heiðar-
leg atvinna, f hverri grein sem er,
fái iðgjöld sín. Að verkamaðurinn
finni ánægju og laun f starfi sfnu,
f sanngjörnu hlutfalli við húsbónda
sinn, og hann geti ávaxtað peninga
sfna í öruggum fyrirtækjum, á einn
eða annan hátt, og hluti og verzl-
unarvörur, sem þjóðin þarfnast, sé
hægt að framleiða eins sanngjam-
lega og mögulegt er. Vér trúum á,
að útlendir markaðir ættu að vera
í gagnskifta skilmálum við oss,
einkum þeir, sem eru innan tak-
marka hins breska keisaradæmis,
og ættu að vera aðal viðskifta
brunnar vorir.
Vér eigum að snúa oss aðallega
til hins brezka markaðar með fram-
leiðslu vora, þvf með því njótum
vér Btórmikils hags og framfara í
atvinnugreinum vorum.
Þegar menn verða skipaðir í
stjómarstöður, þá látum vér hæfi-
legleika, karaktér og þekkingu
ganga fyrir, en ekki flokksfylgi, en
vér viljum vernda landsfé fyrir
gripdeildum og þjófa fingrum.
Vér spornum alt sem unt er á
móti svikum, mútum og atkvæða-
vélum í kosningum, eins og þjóðin
hefir sætt nú að undanförnu, og
landið sjálft verið svfvirt með.
Trúandi á tiltrú yðar og festu,
treystum vér því, að þér látið dóm
réttvfsinnar fjalla um stefnu vora,
og einlæglega treystandi að svo
verði, þá leggjum vér þjóðmála-
stefnu vora fyrir aðgerðir yðar,
vitandi að verðleikar hennar munu
öðlast samþykki þjóðarinnar 1 Can-
ada.
ROBERT L. BORDEN
Ilalifax, N. S.
24. október 1904
Bækur og lestur
Það hefir verið fleiri alda venja,
að taka upp gamla málsháttinn:
“Bókvitið er ekki látið í askana.”
Það er ei ósanngjarnt að búast við
þvf, að maður heyri ekki oft þenn-
an málshátt glymja í eyrunum hér
f Amerfku. En sú eftirvænting
hefir látið sér til skammar verða.
Tvisvar f dag hefir sá, er þessar
línur skrifar, heyrt þenna málshátt
vera hafðan yfir. En hans var nú
einmitt sfður að vænta hér á meðal
Vestmanna en Austmanna, af því
oft er látið svo mikið yfir bóka-
kaupum Vestmanna. Það má sjálf-
sagt f vissum skilningi láta vel yfir
bókakaupum þeirra, ekki sfst ef
gengið er út frá því, að almanök
og sálmabækur séu aðal-varan, þeg-
ar um bækur er talað f almennri
merkingu. Það er dagsanna, það
kemur aldrei of mikið af þessum
bókum út handa fólkinu. Það hef-
ir verið sagt af merkum manni, að
það mætti sjá á sálma'bókum þjóð-
anna á hvaða andlegu þroskaskeiði
þær stæðu. Það á mæta vel heima
á meðal íslendinga, að þeir eru
sólgnir í sálmabækur, enda eiga
þeir margan fallegan sálminn þar.
En í Winnipeg sýnast sálmabækur
að vera meira helgidagaskart en
lögmálsbækur. Það er sitt hvað
annað að vingsast með sálmabók í
hendinni tvisvar og jafnvel þris-
var hvern sunnudag f einhverja
kyrkju eða kapellu, he'dur en að
brjóta anda og mál til hagnýtingar
sér, sem íslenzka sálmabókin heflr
í mörgum sálmum að geyma. Á
hvaða sýningarsviði almanökin eru
notuð, eða í hverjar þarfir nauð-
synleg, yfirgengur líklega flestra
manna skilning. Vaninn getur
kanaske svarað til þess. -
Það er svo sem alt öðru máli að
gegna um ljóðabækur og ntstörf
skáldanna, t.a.m. Gest Pálsson eða
bækur handan um haf eftir stór-
skáld. Fólk er ekki að frafárast
aftur og fram með þær frá morgni
til kvelds. Þær liggja heldur ekki
f bunkum á borðinu í stáss-stofum,
á borðinu í borðstofum, eða á eld-
húshyllunni, eins og almanökin.
Ef maður reyndi að ráða þessa
gátu á vali bókanna, og samrýma
hana við málsháttinn hér að fram-
an, þá getur það tekið góða stund
að finna orsök eg afleiðing. Það
mætti hugsa sér, að fjöldinn hugsi
sem svo, að af því sálmabókin er í
vissum skilningi bókvits bók, og
bókvitið kemst aldrei í askana, þá
vil ég gefa hana guði og kyrkjunni,
þau sjái sjálf um askana sfna. Aftur
á móti er öðru máli að gegna um
almanökin. í þeim er sarna sem
ekkert af bókviti, en þau auglýsa
mjölgrautaefni og fleira, sem ( ask-
ana og magann kemst. Þá höfum
við þau á matarborðinu í eldhús-
inu, og alstaðar til prýðis. Þau eru
vinir askanna, en bókvitið óvinur.
Það er langt síðan Þeba á Egypta-
landi stóð f blóma. En þar var
bókfellahlaða í borginni, og uppi
yfir dyrum hennar stóð: “Meðölin
fyrir sálina.” Þetta áleit sú þjóð
f fornöldinni, að bókvitið væri. Á
einuin stað segir Carlyle f fyrir-
lestrum sfnum, að bókhlöður og
háskólar væru að eins forðabúr
bókasamsafna. Þar geymdust ann-
álar hreysti og drengskapar. Þar
geymdust vísindi heimsins. Bæk-
urnar séu vorra daga ráðgjafar
og valdstjórn reynslunnar. Bacon
segir í “Advancement of' Learn
ing”: “Myndasýning mannvits og
þekkingar geymast í bókunum.
Bækur hafa þann kost, að þær
leiðbeina öllum, og eru þvf öllum
ráðgjöfum og vinum fullkomnarí
fyrir lesendumar.” Gamli Cicero
segir, að þær séu öllum óháðar.
Milton segir f Areopagitica, sem
hannerað verja prentfrelsi með:
“Sá sem drepur mann, hann drep-
ur ábyrgsta veru sem er guðs í-
myndan; en sá sem tortímir góðri
bók, tortfmir skynseminni sjálfri;
hann tortfmir ímyndan guðs, eins
og hún bjó í höfundinum og fram-
leiddi sálarsjón hans.”
Það verður skynsemin að játa,
bæði fyrr og sfðar, að bók hvort
sem hún er góð eða vond, er af-
urðir af sálarsjón þess, sem ritar
hana. í góðum bókum býr því og
lifir hæztu og björtustu hugsjónir
þess mannsanda, sem er æðst ráð-
andi f mannlffinu. Að nokkuru
leyti mætti líkja bókum við áfram-
haldandi myndasýningar, sem ein-
lægt eru að þroskast, verða frfðari
og göfugri. Hver aldar mynd set-
ur sfn merki á þá, sem henni eru
satnfara, eða á henni lifa, eins og
nú er tftt að komist sé að orði.
Þess vegna eru góðar bækur afar-
nauðsynlegar fyrir J>ft, sem halda
áfram sama skeiðið og fyrirrennar-
arnir. Hvert snillimenni er óefað
geislabrot af þvf æðsta og bezta
sem til er á þessari jörð, og stjórnar
henni, og þegar verkum lista-
mannsins er snarað á glæ tortfmsl-
unnar, þí verðureinu ljósinu færra,
einu geislabrotinu smærra, í helgi-
dómum mannkynsins. En það er
glatað meira, það eru glataðar lit-
myndir þær og drættir, sem andi
höfundarins hafði, á hérvistar-
skeiði sfnu, af áhrifum samtíðar
sinnar. Það er vitanlegt, að heim-
urinn hefir tapað og t/nt /msu,
sem hann hefir þekt og unnið, þótt
hann hafi uppgötvað margt og
m irgt, sem undanfarnar kynslóðir
höfðu ei hugmynd um, f öðrum
greinum. Sú töpun stafar af þvf,
að sagan og mennirnir. sem þektu
þau vfsindi, eru nú löngu horfnir
sýnum vorra kynslóða. Mvað ætli
fróðleik þessa tfma hefði komið
verr, en bókmentir Grikkja, Róm-
verja og Islendinga hefðu tapast,
svo engar menjar væru nú þekkj-
anlegar af þeim.
Það er talað um þessa eða hina
bók og rit, að það sé ómerkilegt og
jafnvel skaðlegt að lesa þess háttar.
En varlega munu flestir fræði-
menn fara út f slfka fordóma. Ef
ein kynslóð vill sjá sem glegst og
réttast þær undanfömu, þá þarf að
vera til skuggsjá, bæði af því háa
og góða og smáa og ljóta. Hún
þarf að sjá báðar hliðar, til að kom-
ast að sannieikanum. Auðvitað
em áhrif hins góða miklu heilla-
vænlegri fyrir eftir komandi kyn-
slóð. En til að sjá alt f skfru og
sterku Ijósi, þarf það ófullkomna
og veika, ljóta og vesæla, að fylgja
með. Mannkyninu er svo undra
margt áfátt enn þá, að ef ekkert
nema það fegursta undanfarins
i