Heimskringla - 24.11.1904, Qupperneq 2

HEIMSKRlNtíLA 24. NÓVEMBER 1904.
Heimskringla
PUBLISHED BY
7 \
sjz The Heimskringla News & Publish-
ing Company
V«rö blaögins i Canada og Bandar.
$2.00 um áriö (fyrir fram borgaö).
Sent til Islands (fyrir fram borgaö
áf kaupendum blaösins hér) $1.50.
Peningar sendist í P. O. Money Or-
der, Registered Letter eöa Express
Money órder. Bankaávisanir á aöra
banka en í Winnipeg aö eins teknar
meö afföllum.
B. L. BALDWINSON,
Editor & Manager
Office:
727 Sherbrooke Street, Winnipeg
P. O. BOX 116.
Landshags-skýrslur
Islands
Landshags-sk/rslnr íslands fram
að árinu 1902 hafa rerið sendar
Heimskringlu og setjum vér hér
nokkrar uppl/singar Cir þeim, ti
fróðleiks og skemtunar.
Skýrslumar em í tveimur stór
um heftum og innihald þeirra er:
Um dómgæzlu, búnaðarástandið
yfirlit yfir gifta, fædda og dána
yfir mannfjölda á íslandi f árslok
1902; aldursmunur brfiðhjóna; um
fiskiafla, selveiði, dún og fugla
tekju og verzlunarskýrslur.
Eins og vænta má eru skýrslur
þessar einkar fróðlegar og Vestur-
fslendingum ánægjulegur lestur
þótt sumt sé í þeim, sem almenn
•ingur lætur sig litlu varða. Svo
sem um grenjaleitar og grenja-
vinnslu f Norður og Austuramtinu,
o. fl. þ. h.
Mannfjöldi á íslandi f árslok
1902 var talinn 78,470; árið 1890 var fólkstalið þar 70,927, og árið 1880 var hún 72,445; árið 1840 57,094, og árið 1810 47,240 manns.
492 brfiðhjón giftust á árinu
1902. Fæðingar urðu 2,292, þaraf 1950 skilgetin. Dauðsföll urðu á
sama ári 1332. Andvana 70 böm. fæddust
Als eru taldir 43 kaupstaðir, með samtals 17,886 manns. Þar af hefir
Reykjavík 7,296
Akureyri 1,363
Isafjörður 1,162
Seyðisfjörður 907
Ólafsvík 602
Skipaskagi 766
Hafnarfjörður 522
Eyrarbakki 716
Bfldudalur 311
Patreksfjörður 305
Stykkishólmur 342
Keflavfk 353
Vestmannaeyjar .... 381
Sauðárkrókur 386
Eskifjörður 288
Tala heimila á landinu er 12,679
og eru þá að jafnaði 6*4 maður á
hverju heimili.
Tala þurfalinga er sem næst B af
hverju hundraði landsbúa. 94
holdsveikissjfiklingar eru á land-
inu. Um 40 þfisund manns lifa
þar af landbfinaði og nær 10 f>ús.
manns af flskiveiðum. En hand-
verks og purrabfiðarmenn eru nær
5,000 að tölu.
Andlegrar stéttar eru taldir 851,
kennarar 506, embættismenn 370,
aðstoðarmenn embættismanna 64,
málfærzlumenn o. [>. h. 18, læknar
og því um lfkt 467. Önnur ólfk-
amleg vinna 2,462. Alls er [þvf sá
flokkur manna og kvenna, sem
hefst við á landinu af ólfkamlegri
vinnu 4,7 38.
Þeir, sem njóta sveitarstyrks, eru
taldir 2,319. Þeir, sem lifa á eign-
um sfnum, eru 1,627 manns. Menn
f fangelsum og hegningarhúsum 11.
Tala hjúa á fslandi er undir 2,000
manns.
Um fiskifitveg og afla á Islandi
árið 1901 segja skýrslurnar að tala
pilskipa hafi verið 130 og skipverj-
ar á þeiin 1,757. Afli varð 25V2
millíón þorskar og smáfiskur ná-
lega 17 millíónir; ísa 7^4 millfónir;
langa 14,500, heilagfiski 33>4 Þús.
Aðrar fisktegundir 85,00u. Há-
karlalifur 6890 tunnur, og þorska-
lifur 530 tunnur. Fuglatekja varð
als 412,690. Dfinn 7,326 pund-
Selir og kópar 6,375. Opnir fisk-
veiðibátar á .öllu landinu teljast
2,094. Á þeim veiddust 3V2 millf-
ón þorskar, 5*4 millíón smáfiskar,
3y2 millfón ísur og )4 milliónlöng-
ur, 47Tpúsund tunnur af sfld, 8360
laxar, 320 þús. silungar, 3,592 tn.
þorskalifur, 650 tn. hákarlalifur;
önnur lifur 320 tunnur.
Verzlunar-skýrslurnar sýna, að
innfluttar vörur til íslands hafa á
árinu 1901 numið 1014 mill. króna,
en útfluttar vörur als 814 millfón
króna. Aðfluttu vörurnar gengu
til 60 kauptfina, en fitfluttar vörur
frá 55g kauptúnum. Langmest af
útfluttum vörum gekk til Dan-
merkur, yfir 3 millíón króna virði;
yfir [tveggja millfón kr. virði til
Bretlands: svo og nokknð til Nor-
egs, Spánar, Italfu og annara landa.
En aðfluttar vörur komu: 6| mill.
kr. virði frá Danmörk og 214 mill-
fón kr. virði frá Bretlandi; svo og
mikið frá SvfÞjóð og nokkuð frá
öðrum löndum. Af innfluttum vör
um var mjölmatur 1 millfón króna
virði eða 998,120 kr., hrísgrjón 256
þfis. kr. virði; annar kornmatur,
svo sem baunir, hafrar, bygg og
baDkabygg, 400þfis. kr. virði; brauð
170 þús. kr. virði; smjörlfki 114
J>ús. kr. virði; kaffibaunir 355 þfis.
kr.; kaffirót 140 þús. kr. rirði; syk-
ur éOO J>ús. kr. virði; kartöflur 40
pús. kr. virði; tóbak ýfir 400 þfis.
kr. virði; brennivfu yfir 200 þfis.
kr. virði; önnur vínföng yfir 200
þfis. kr. virði; öl og önnur drykkju-
föng nær 100 þús. kr. virði; alls
fyrir beinan óþarfa nær 1 millfón
krónur. Allar vefnaðarvörur 800
kr. virði. Tilbfiinn fatnaður 200
kr. virði. Kol 114 millfón króna
virði. Hljóðfæri 10 þfis. kr. virði.
Glysvarningur 80 þús. kr. Kaðlar
og færi 200 þús. kr. Pappír og
ritföng yfir 50 Þús kr. Jámvara
40 pfis. kr. Saumavélar 20 pfis. og
prjónavélar 5 þfis. kr. Steinolfa og
annað Ijósmeti 200 þús. kr. Jám
og stál 40 þfis. kr.; salt 640 þfis. kr.
Peningar 788 þfis. kr.
Útfluttar vörur firið 1901: Als-
cyns fiskur, hrogn og sfld rfiml
414 millfón kr.; lýsi alskyns yfir
1 millfónkr.; hvalskfði 50 J>fis. kr.-
hrosá 180 pús. kr.; sauðfé 267 þús.
ir.; saltkjöt \ millíón kr.; ull yfir
700 þfis. kr.; prjónles 65 þús. kr.;
skinnavara alskyns 160 [>fis. kr.;
dfinn 90 þfis. kr.; peningar 555
)ús. kr.
Á árinu komu 427 skip frá fit-
öndum á 65 hafnstaði á landinu.
Þar af voru 254 gufuskip og 173
seglskip. Samanlagt tonnatal var
rfimlega 83,000.
Alls eru 222 verzlanir á landinu,
180 innlendar og 42 fitlendar.
Eftir J>essum skýrslum er svo að
sjá, að aðfluttar vörur fráfitlöndum
nemi rfimlega 133 kr. á hvem
mann f landinu, en fitfluttar vörur
107^ kr. Aðflutt vínföng eru sem
næst 714 kr. á mann, eða alt að 2
doll.; en tóbak 2.22 kr. á rnann.eða
60c; sykurj þar á móti er 36 kr. á
á mann og,kaffi 12 kr. Aðal toll-
skyldu vörurnar, sem til Islands
flytjast eru: Vfnföng allskonar,
kaffi og kaffibætir, sykur og sfróp.
Ekki verður séð, hve /ollupphæð
sfi er mikil,[sem legst á pjóðina við
kaup J>essa varnings og hefði það
J>ó verið æskilegt; en svo geta þeir,
sem tollmálum þar eru kunnir, far-
ið nærri um petta. Útflutnings-
tollur er lagður á alskonar fisk, lax,
síld, lýsi og aðrar afurðir af fiski.
Um búnaðarástandið er sagt, að
á öllu landinu liafi verið árið 1902:
kýr 17,894; griðungar eldri en vet-
urgamlir 1,522; veturgamall naut-
peningur 3,229; kálfar 4,347; geit-
fram að pessum tfma. Þetta sein- seta í Washington, þegar hann var
læti — sem eflaust stafar af örðug-
um heimilis-kringumstæðum nem
[>ar á ferð nýlega. Má af J>ví dæma
að hann sé mikils metinn maður.
endanna, fslenzkri fátækt — er Höf. hefir ritað bók þessa út af þvf,
afar-óheppilegt, þar sem það hlýt-
ur að hindra nemendurna frá að
geta notið sín við vorprófin. ís-
lendingar hafa sýnt það að undan-
förnu, að þeir gefa haldið sínum
hluta óskertum í samkepni við hér
lenda nemendur. En J>etta getur
fé 323; gemlingar 177,193; sauðir Því að eins orðið framvegis,að þeir
og hrútar eldri en veturgamlir 65,-1 fái notið kenslu f skölanum yfir alt
397; geldar ær 41,796; ær með
lömbum 207,413; folöld 4,453; trippi
1—3 ára 13,526; hross yfir S ára
27,067.
Jarðræktar skýrslan sýnir, að
framleiddar voru á árinu 36,000
tunnur af kartöflum og rófum og
rfimlega 670 þús. hesta af heyi.
Alt ræktað land á Islandi er talið:
Tún 61.825 dagsláttur og sáðland
805 þús. faðmar.
Landbúnaðar býlin eru talin
6,684; þar með taldir þeir menn í i
kaupstöðunum, sem hafa landbún-
að á parti. Framteljendur eru
kenslutfmabilið. Hérlendir nem-
endur eru jafnaðarlega svo vel sett-
ir, að þeir njóta styrks aðstandenda
og geta þvf byrjað nám sitt strax,
þegar kenslutfmi skólans hefst;
en margir landar vorir verða að
tefla algerlega á eigin atorku, verða
að vinna að sumarlaginu fyrir því
fé, sem þarf til viðhalds þeim yfir
kenslutfmabilið og fyrir kenslu-
kostnað. En þessir örðugleikar
eru ekki teknir með f reikninginn,
þegar til prófanna kemur. Þótt
j það liinsvegar sé ljóst, að þeir nem-
endur, sem missa 4—5 vikna kenslu
- „„ , af vetrar konslutfmabilmu, geti
9,978 að tölu. Als er lifandi pen-
ekki lesið svo, að sanngjarnt sé að
ingur á landinu metinn nær 10
millíónir kr. Á öllu landinu telj-
ast 85.537 fasteignahundruð. En
í eyði voru 651.6 hundruð. Árið
1901 voru 34 nautgripir á hvert
hundrað íbúa landsins, og heimil-
um, sem stunda landbúnað, fer
fækkandi eftir því sem kaupstaða-
bfium fjölgar. 878 sauðkindur eru
taldar á hvert 100 manna í landinu,
og hross 55.
011 skepnueign landsins er met-
in 996 krónur á hvem framtelj-
anda, að jafnaði, og er það nokkru
meira en á undanförnum árum.
Það er að sjá, að sauðum og hröss-
ætlast til, að þeir nái hinum, sem
byrja strax og skólinn tekur til
staifa. En svo eiga vor íslenzku
ungmeUni heimtingu á heiðarlegri
viðurkenningu fyrir það, að þau
missa ekki móðinn eða kjark til að
keppa við hérlenda nemendur fyrir
það það þó þau verði að etja við
örðugleika, sem mörgum öðrum
mundu reynast um megn.
Þessir íslendingar eru á skólan
um:
I College deildinni
Síðasta ár—Marja K. Anderson
og Runólfur Fjeldsted.
Þriðja ár—Emily Anderson og
um hatí fjölgað en nautpeningi Thorbergur Thorwaldson.
fækkað talsvert frá þvf, sem áðar
var. Alt ræktað land á íslandi er
talið tæpar 4 ferhymin'gs mílur, og
er það afarlífill blettur af stærð
landsins, sem er nær 1900 ferh.
mflur. Allur jarðargróði landsins
á árinn 1902, þar með talið hrís og
mór, er metinn á tæpar 5 millfónir
krónur.
\
Margt annað er í skýrslum þess-
um fróðlegt og skemtilegt til lest-
urs. En margt vantar þar líka,
sem æskilegt væri, að þar væri.
Svo sem um póstmál, tölu bréfa,
fitlendra og innlendra, tölu blaða,
sem borin eru með póstunum, tölu
sjálfseignar bænda í landinu, verð
húsa í kaupstöðum, samantalið
w Annað ár—Hjörtur Leo, Árni
Stefánsson og Guttormur Gutt-
ormsson.
Fyrsta ár—Maria Kelly, Frida
S. Harold og Haraldur Sigmar.
I undirbvnings-deildinni
2. partur—Salome Halldórsson,
Steinunn J. Stefánsson, Stefán
Bjamason, A. F. Sveinbjörnsson,
Jón Stefánsson og Björn J. Hjálm-
arsson.
1. partur—Esther G. Christie,
Tlyjr8teina S. Jackson, Bjöm Stef-
ánsson, Baldur Olson, Vilhjálmur
Friðfinnsson og Kolskeggur Thor-
steinsson.
Þessi listi sýnir, að f fyrsta parti
undirbfinings-deildarinnar eru ís-
lenzkir nemendur nokkru færri en
verð allra eigna landsins, árlegtj^ liðnum árum. En aftur eru
nokkuru fleiri í College deildinni,
eins og eðlilegt er. En það er
j nauðsynlegt fyrir framtfðar-f jölda
íslenzkra nemenda, að altaf bætist
nýir námssveinar og meyjar við á
hverju ári, og ættu því undirbfin
ings-deildirnar helzt að sýna auk-
inn nemenda fjölda, en ekki fækk-
andi. Því fæstir af löndum vorum
mtinu vera svo settir, að þeir geti
lesið svo utanskóla, að þeir geti
strax gengið inn í College-deild-
ina, er þeir koma f skólann. Ekki
vitum vör, hve margir af ofantöld-
um nemendum lesa fslenzku, en
ega | óhætt er að fullyrða, að allir gera
þeir það ekki.
kaupgjald hinna ýmsu vinnandi
flokka í landinu, jafnað niður á
hvern vinnanda. Laun embættis-
manna, jafnað á mann hvern. Ná-
kvæmu skýrslu um mentamál lands-
ins og kostnað við þau, og ýmis-
légt fleira, sem æskilegt væri, að
jafnan væri á vitund almennings.
Svo sem meðaltal eigna hvers
manns í landinu, að jaffiaði, og
samanlagðar skuldir landsbúa. En
vera má, að alt þetta sé í öðrum
skýrslum. Hingað hafa borist að
eins tvö hefti. Má vera, að heftin
séu fleiri og að sfðari heftin hafi
þennan fróðleik áð geyma
eða sumt af honum.
Þau hefti, sem komin eru hing-
að,eru mikilsvirði ogHeimskringla
þakkar hr. Kr. Ó. Þorgrímssyni í
Reykjavík kærlega fyrir sendingu
þeirra.
íslendingar á Wesley
íslenzkir nemendur við Wesley
College eru nú orðnir yfir tuttugu
talsins. Kensla á skólanum byrj-
aði fyrir sex vikum, en landar vor-
ir voru þá ekki allir viðstaddir, en
hafa verið að koma smátt og smátt
Víðfræg bók
Franskur prestur að nafni Wag-
ner gaf fyrir nokkrum tfma út bók,
sem hann nefnir “Óbreyttur
lifnaður.” Bókin þykir svo
skynsamlega rituð, að hún hefir
flogið út uin alt Frakkland, verið
þýdd á ensku og seld f öllum ensku-
talandi löndum. Sérstaklega hefir
henni verið vel fagnað f Banda-
ríkjunum, og höfuridur bókarinnar
þáði heimboð hjá Roosevelt for-
sem honum virðist athugavert við
nfitfðar menningu og lífernisháttu
hinna siðuðu þjóða í heiminum.
í upphafi bókar sinnar segir
hann, að frá vöggunni til grafar-
innar verði nútfðarmaðurinn að
berjast við alskyns nýbreytni og
flækjur, til þess að fullnægja þörf
um sfnum og gleðif/sn. Ekkert er
lengur einfalt eða óbrotið, hvorki
hugsun né starfsemi, né gleði, né
jafnvel það að deyja. Ef forfeður
vorir hefði getað séð fram í tfmann
og vitað, að vér mundum fá ráð
öllum þeim öflum og tækjum, sem
vér nú á dögum höfum á valdi
voru, þá hefðu þeir eflaust ályktað,
að vér niundum njóta aukinnar lífs-
gleði og máske aukins siðferðis.
En — hefir nú þetta orðið svona?
Presturinn segir nei. Hvorki á-
nægja né bróðurkærleikur eða
möguleiki til að gera gott. hefir
aukist í heiminum. Þúsundir
manna eru sffeldlega óánægðir með
kjör sfn, þrátt fyrir Jiað að þeir
njóta aukinna lífsþæginda við það
sem forfeður þeirra nutu. Þeir eru
fullir áhyggju fyrir framtfðinni.
Þeir hafa tekist of mikið f fang og
lagt á sig útgjaldabyrgðar,sem þeir
hefðu getað án verið. Þetta hafa
þeir gert af þvf þeir sáu aðra gera
það. Allir hafa þeir fylgst með
þeim straumi, af þvf að aukin þekk-
ing á vfsindum og vinnubrögðum
gera þeim léttara að ná í Ifkamleg
ar heldur en andlegar nautnir þessa
lífs. Presturinn lætar þess getið,
að hann ekki lftilsvirði þessa heims
þægindi. Hann telur það rétt og
sjálfsagt, að mannkynið vilji njóta
þæginda lffsins, svo sem að baða
sig, klæðast hreinlegum og smekk-
legum fatnaði, bfia í góðum húsum
og neita hollrar og góðrar fæðu,
og njóta vaxandi fróðleiks með
lestri bóka og blaða. Alt þetta
telur hann vott um yfirburði. En
hann heldur þvf fram, að jafnhliða
fýsninni til að njóta þeirra lífsþæg-
inda, sem göfgi manninn og auki
gildi hans og veliíðan, þá séu einn-
ig kröfur gerðar til margs annars,
sem eitri mannlífið og lækki alt
sannarlegt manngildi, deyft sið-
ferðiseðlið og miði til beinnar van-
sældar. Hann vill — eins og vænta
má — að fólk, f stað þess að of-
þyngja efnum sfnum og starfs-
kröftum og að binda sig of mjög við
hégómlega siði eða háttu félags-
lffsins, leggi meiri rækt við öfl
anda sfns, ekki endilega í guð-
fræðilegum heldur í heimspekileg-
um skilningi. Það eru hærri og
það eru lægri stig. Það er hið ytra
og það er hið innra. Það er í eðli
mannsins það, sem bendir honum
UPP °S fram, og einnig það, sem
þrykkir honum niður á við, það
sem sækist eftir frelsi og sjálf-
stjórn, og það sem lýtur annara
vilja og ákvörðunum, til að fylgjast
með háttum þeirra, sem hafa meira
viljaafl. Mannlífið þarf að breyt-
ast, svo að hver einstaklingur sæk
ist mest eftir fullkomnari anda-
gift. En hvernig má þetta verða?
Hvað fitheimtist til að styrkja þetta
afl f manninum? Hvað þarf hann
að gera til þess að lýsa upp og
sk/ra fyrir hugskotssjónum sfnum
þá sönnu ákvörðun lffsins? Og
hvers þarfnast hann til þess að
beina lffi sínu í sátt og frið við
sjálfan sig og umheiminn og alla
tilveruna? Allri bókinni er varið
til þess að leysa fir þessum ráð-
gátum.
Qiftinjfaleyfisbrjef
selur Kr. Ásg. Benediktsson,
372 Toro.ito Street
Bækur og lestur
(Niðurlajj).
Sögu þorstinn er mikill hjá öll-
um þjóðum. Og margt enskt fólk
eyðir allri sinni ævi í heimboð og
sögulestur. En það er ekki sá
flokkur þjóðarinnar, sem henni er
gagnlegastur og hefir hana fram á
við. Það er þvert á móti. Þessi
flokkur er henni tilfinnanlegt átu-
mein. I seinni tfð hafa verið gerð-
ar tilraunir til að lagfæra þetta
háttalag, en það virðist örðugt við-
fangs. — Auðvitað er varla um
slíkt að ræða á meðal fslendinga.
Það gerir efnahagur þeirra og
kringumstæður, að þeir yfirleitt
hafa ekki mikinn tfma til að lesa.
Það er æskilegt og nauðsynlegt, að
þeir noti tfmann, sem þeir hafa til
lesturs, sem allra röttast og gagn-
legast fyrir sig og sína. Lesi til
að fræðast og skilja, en ekki til að
eyða tfmanum í lestur, sem enga
ávexti færir. Ef afar okkar og
ömmur hefðu gert sitt ýtrasta til,
að fá foreldrana okkar til að lesa
allar góðar og gagnlegar bækur, og
þau svo vanið okkur á það sama,
þá hefðum við varið tímanum bet-
ur og lesið okkur til meira gagns
og verið fróðari. Okkar andans
heimar hefðu verið víðfeðmari,
hærri og glæsilegri. Yið hefðum
átt fleiri og skærari hugsjóna og
framkvæmda stjörnur, en við eig-
um. Vér værum göfgari f um-
gengni, tali og riti, en Vér erum.
Vér ættum miklu hreinna og skfr-
ara ættlands göfgi og miklu heil-
næmara þjóðargöfgi, en vér sýnust-
um eiga. í huga vorum spryttu
ný hugsjónablóm. sem vér kynnurm
dálítið betur að hlynna að. Vér
sæjum fleiri n/jar leiðir, því vér
þektum meira og yxi áræði og þor
til framkvæmda, bæði fyrir sjálfa
oss og aðra.*)
íslenzkur bóklestur er óefað
öllum gagnlegur, ungum og öldu-
um, skólagengnum og óskólagengn-
um. Að eins er þetta, að lesa til
þess að læra og fræðast, en lesa
ekki til þess að eyða tfmanum.
Og um fram alt, að láta íslenzkan
bóklestur ganga fyrir ensku sögu-
rusli. Þeir, sem enskar bækur
vilja lesa, bafa úr mörgu og góðn
að velja, þótt þeir sleppi sem allra
mest “rómana” rusli, og þessháttar
dóti. Og það er bein skylda þeirra,
sem vilja vera íslendingar í nafns-
ins réttu þ/ðingu, að vita sem mest
að fornu og nýju um þjóð og ætt-
land. Það er ei ósjaldan, að annara
þjóða menn vilja fræðast um það.
Og margir, ef ekki allir hérlendir
fræðimenn hlýða með mestu á-
nægju á það, sem þeim er sagt úr
bókmentum Islands, ef sá segir
þeim, sem þeim lýst fróður um þá
hluti. Og með því eina móti geym-
ist fslenzkt þjóðerni hér vestra, ef
foreldrarnir nú þegar innræta börn-
um sfnum, að unna fslenzkum fræð-
um og tungu. Og íslendingar
viljum vér flestir vera, bæði lffs og
liðnir, hvar sem vér búum í heim-
inum.
Eins og ég hefi áður tekið fram,
er ég ekki að halda þvf fram, að
menn eigi ekki að lesa annara
þjóða bókmentir, eftir stór skáld
og góða höfunda. Og af þvf ég
hefi nefnt nokkur fslenzk skáld og
rithöfunda, þá vil ég einnig benda
á nokkur ensk skáld og höfunda,
að sfðustu:
*) Eg hefi áður talið upp nokk-
ur af hinum beztu skáldum, en þar
hafa fallið fir fjögur skáld nftjándu
aldarinnar, sem eigi rná gleyma.
Það eru þessiskáldr Grfmur Tliom-
sen, Páll Ólafssou, Jón Ulafsson og
séra Valdimar Briem. Höf.