Heimskringla - 26.01.1905, Blaðsíða 2

HEIMSKRINGLA 26. JANtTAR 1905
Heimskringla
PUBLISHED BY
The Heimskringla News k Pnblish-
ing Company
Verð blatains ( Canada og Bandar.
$2.00 um Ariö (fyrir fram borgaö).
Sentfcil Islands (fyrir fram bor#iaö
af kaupendum blaösins hér) $1.50.
Peningar sendist 1 P. O. Money Or-
der, Registerod Lefcfcer eöa Express
Money Order. ÐankaAvtsanir á aöra
banka en ( Winnipeff aö eins fceknar
meö afföllum.
B. L. BALDWINSON,
Edifcor A Manaflrer
OflSce:
727 Sherbrooke Street, Winnipeg
P. O. BOX 116.
♦--------------------♦
Góð ráðsmenska
Tekjuafgangur
$249,358.44
Það var sérlega ánægjuleg fjár-
málaræða, sem Hon. J. H. Agnew
féhirðir fylkisins, flutti í Manitoba
þinginu þann 17. þ. m., þvf hán
sýndi að tekjuafgangur Roblin-
stjórnarinnar fyrir sfðasta ár hefir
verið sem næst einn fjórði
millíón dollars, eða nákvæm-
lega $249,358.44. Að eins einu
sinni áður hefir tekjuafgangurinn
komist fram úr pessari upphæð frá
f>vf fylkið byrjaði að ráða sínum
eigin málum, og pað var Arið 1902,
undir núverandi stjórn. Þá komst
sjóðurinn upp f 289,686.44.
Ræða fjármála ráðgjafans er
einkar fróðleg og setjum vér pvf
útdrátt úr henni hér. miinnum til
skýringar og fróðleiks á pvf,
hversu fylkinu er Stjórnað og pen-
ingamál þess meðhöndluð.
drægni til þessa, en þess þurfti ekki
lengi mcð. Fjórða sk/rsla hans, er
hann lagði fyrir þingið fyrir tveim
árum sfðan, sýndi þann mesta
tekjuafgang, er nokkru sinni hefir
verið f siigu þessa fylkis, er ég bezt
til veit, nefnilega $289.686.44.
Ekki get ég heldur búist við, að
komast til jafns í mfnum reikn-
ingskilum við þá ljósu eg dæmafáu
skýrslu, er forsætisráðherrann lagði
fram nú fyrir tæp i ári sfðan. Með
sinni óviðjafnanlegu þekkingu á
pingmálum og landsmálum og sögu
þessa fylkis, og peirri mælsku, er
hann, umfram aðra menn, hefir ráð
á, gat hann farið yfir fjármálasög-
una með þeim skýrleik og snild, er
enginn hefir áður leikið.
Ég hlýt að biðja málstofuna að
taka á þolinmæðinni með það,
hversu ég verð að bera skýrslu
mína fram, en ekki hvernig hún
er- Þvf ég er sannfærður um, að
hún ber með sér, að fill meðhöndl-
un fjárins frá stjórnarinnar hálfu
hefir verið á pann veg, er hver ein-
asti heiðvirður kjósandi pessa fylk-
is gerir sig ásáttan með.
Hin fyrsta skýring, er mig lang-
ar til að gefa, er viðvfkjandi tekj- i
um og útgjöldum landsins. Frá
fjárþrota tímabilinu upp að árinu
1900, á hverju ári, síðan kon-
servative stjórnin tók við völdum,
hefir verið lýst yfir því f fjármála-
ræðunni, að það hafi verið tekjuaf-,
gangur, og það er með mikilli á-
nægju, og ég er stoltur yfir því, að
ég get frætt yður á þvf, að enn hef-
ir hún ekki brugðið vana sínum, svo
að tekjuafgangur fyrir petta ár er
annar sá mesti, er verið hefir í sögu
þessa fylkis, $249,358.44. Og f
sambandi við þetta vil ég geta þess,
að að frádregnum ýmsum aukaút-
svörum er þessi upphæð f pening
um á bönkum, fylkinu tilágóða.
Um leið og Hon. J. H. Agnew
reis úr sæti sfnu og lagði skýrslu
sfna fram fyrir þingið sagði hann: _
“Það er vfst búist, við að ég gefi
stutt yfirlit yfir fjármál fylkisins
og hversu hagurþess stendur. Það
er sanngjörn krafa, og ef samvizku-
samlega af hendi leyst, getur ping
og þjóð dæmt um það sjálf, hversu
ráðsmenskunni er varið ár frá ári.
Ég hefi hugsað mér að eyða ekki
löngum tfma fyrir yður í pessa
skýrslugerð. í fyrsta lagi hafa
reikningaruir verið prentaðir, og
hafa allir þingmenn þá f höndum,
og gefa þeir gleggri hugmynd um
þetta mál, en mér er auðið að gera
á þeim tfma, er mér er til þess út-
hlutaður. Og svo f öðru lagi get
ég ekki búist við, eftir að eins ell-1
efu mánaða pjónustu f þeirri stöðu, I
er ég nú hefi, að komast til jafns í j
peirri skýrslugerð við pann, sem á
undan mér hélt stöðu pessari. Hr.
Davfdsson hafði aukist mjög mikil
þekking í þeim málum sem stjórn-
arandstæðingur, og er hann tók við
fjárgeymslunni var allur fjárhagur
landsins f mjög slæmu lagi. Þing-
menn munu minnast þess, að ár
eftir ár hafði ekki eingöngu verið
sjóðþurð, heldur og lán verið tekið
svo mögulegt væri að borga kostn-
að þann, er stjórnarfarið leiddi af
sér. Og enn fremur, að Ckmserva-
tive-flokkurinn sagði f>á og ákfað,
að svo fljótt, sem þeir næði völdun-
um, skyldi mikilsvarðandi breyt-
ingar gerðar á allri ráðsmenskuuni,
ef með f>ví móti yrði hægt að koma
meira jafnvægi á milli útgjalda og
inntekta. en áður. Hr. Davidsson
var rétti maðurinn fyrir stöðu þá,
er hann var skipaður í, til allrar
hamingju fyrir Manitoba. Og
fyrsta árið hepnaðist honnm fjár-
geymslan svo vel,að tekjuafgangur
varð töluverður. Vafalaust hefir j
lann þurft að beita töluverðri ein ,
Það er ekki úr vegi að geta þess,
að nú þegar upphæð þessari hefir
verið safnað, hefir fbúatala fylkis-
ins aukist og margfaldast. Fram-
farir og efling hafa verið einkunnir
landsins. Winnipeg borg, eins og
landinu í heild sinni, hefir fleygt
fram, svo að íbúatala þessa fylkis
hefir vaxið úr 255,211, er hún var
1901, upp f 350,000 upp að nýári
1903, eða sem næst 100,000 manns
á tveimur og hálfu ári.
Við þessa ákaflegu fólksfjölgun
hafa að sama skapi vaxið skyldur
fylkisins, svo að J>að er tvöfalt á-
nægjuefni að vita til þess, að f>áð
skyldi verða slfkur tekjuafgangur
og f>að á þe8sum tfma framfara og
viðgangs, er kastað hefir f>yngri
byrði og álögum stjórninni á bak,
en nokkuru sinni áður.
Samanlagður tekjuafgangur sfð-;
an konservative stjórnin tók við |
taumunum er nú kominn upp fj
$748,323.75.
Hin önnur skyring, er ég vildi j
leggja fyrir f>ingið, er peninga
reikningurinn upp að 31. des. 1904. j
Hann er á þessa leið:
Samalnagðar tekjur .. 305,953.18 j
Varðveizlusjóðir .... 815,394.73
Alls...........$1,121,347.91
Inntektir á árinu:
Samanlagðar tekjur. .$1,486,667.12
Innborganir á bók-
færðum skuld....... 146,004.89
Varðveizlusjóður .... 397,096.32
Alls...........$2,029,768.33
Samtals........ 3,151,116.24
Ú t b'o rganir á árinu:
Samanlögðum tekjum $1,271,732.82
Bókfærðar skuldir . • • 186,711.23
Varðveizlusjóð....... 416,914.24
Alls...........$1,875,858.29
Mismunur á tekjum
og útgjöldum.........$ 1,275,757.95
Bókfærðar skuldir eru lán þau, er ^
gerð eru til héraða og sveita, til
framskurðar á landi osfrv., og aðr-
ar slíkar útborganir, samkvæmt
sérstökum lagaákvæðum. Útlán
þessi eru tekin af samanlögðum
tekjum fylkisins og eiga að endur-
gjaldast í fylkissjóð.
Vilji þingið heyra hverjar pen-
ingatekjur hafi verið fram að f>ess-
um tfma, 17. jan., kl. 3 e. h., þá er
reikningurinn þannig:
I sjóði um áramót, 31. desember
1904 ...............$1,275,757.95
Inntektir upp að 17.
Janúar................ 330,807.48
Alls..........$1,606,565.43
Útgjöld .......... 87,14145
í sjóði.....—$1.519,423.98
Til útskýringar á þessum stóru
upphæðum ætla ég að fara nokkur-
um orðum um hina ýmsu tekjuliði
og sérstaklega f>á, er breytingu hafa
tekið nú á þessu ári, og er f>á fyrst
að nefna tillögin til fylkisins. Þau
eru þýðingarmesta tekjugreinin og
vissasta. Manitoba tillögin eru
borguð samkvæmt samningi, er
gerður var nú fyrir 20 árum siðan,
og var fólkstalan f>á um 100,000.
Á þremur liðum f>essara tillaga
verður engin breyting gerð:
1. Árleg veiting i stjómarkostn-
að $50,000.00
2. Árleg veiting fyrir landgjöf
$100.000.00.
3. Árlegir vextir af höfuðstól
$173,947.00.
Þetta eru fastákveðnarupphæðir,
er hvorki fara hækkandi né mink-
andi, hversu sem hagur fylkisins
breytist. Ekki er hægt að neita
þvf, að sú upphæð, er var fullnægj-
andi öllum útsvörum til opinberra
þarfa nú fyrir 20 árum sfðan, er í
engan stað nægileg nú.
Ég ætla að minnast einnig á 4.
grein þessara veitingalaga, nefni
lega veitingu sambandsstjórnarinn-
ar á nefskatti, er nemur 80c á hvern
íbúa fylkisins. Á f>essari inntekta-
grein urðu breytingar nokkrar á
síðasliðnu ári. Eftir sambands-
samningunum átti skattur sá að
vera miðaður við 150,000 íbúatal,
og vera aukinn fimta hvert ár eftir
þvf sem manntalsskýrslur bæri með
sér eftir árið 1881, Ennfremur á
hverjum 2\ árs fresti var tekið
jafnaðartal af hlutfallslegri hækk-
un, er undanfarin ár bæri með sér.
Og við jafnaðartal og manntals-
sk/rslur var svo skatturinn miðað-
ur, unz tala fylk'sbúa kæmist upp f
400,000. Úr þvíverðurenginhækk-
un gerð. Nú sýndu manntals-
skýrslur fyrir árið 1901 íbúatöluna
255,211, og júli það ár var skattur-;
inn borgaður 80c á mann hvern.
Á nýári 1904 voru liðin 2J ár frá
f>vf manntalið var tekið, og kom þá'
til að útbúa jafnaðartal, og lögðum
vér f>á kröfu fyrir sambandsstjórn- j
ina með fæirri ágizkan, að tala fylk-
isbúa myndi nú vera 350,000. Sam
bandsstjórnin mótmælti f>eirri á-
ætlun og taldi ólfklegt, að fólkstal-
an væri komin yfir 300,000. Það;
væri og í samræmi við hina árlegu
fjölgun f sfðastliðin 10 ár.
Stjórn vor hélt kröfu srnni fram
röggsamlega og vfsaði f landtöku-
bækur sambandsins og benti á hinn
mikla innflutningsstraum, er verið
hefir nú f rúm 2 ár. Var þvf nef-
skatturinn goldinn að upphæð
$75,831.20. En til ailrar óham-
ingju rann f>að ekki alt f fylkissjóð,
f>vf af f>eirri upphæð voru dregnir
30,000 sem útgjöld til nefndar f>eirr-
ar, er hefir á hendi umsjón á mýra
og “swamp”-löndum.
Eftirnúverandi fólksfjölgun verð-
ur fbúatída fylkisins komin að öll-
um líkindum uppi 400,000 að ári
liðnu og fæst þá engin skatts við-
bót frá sambandsstjórninni úr þvf.
Þess hefir verið farið á leit við
Ottawa stjórnina að hún létti undir
með ýmsum byrðum, er á fylkínu
hvfla, enda hefir hún gert það endur
og eins. En alt of sjaldan og alt
of lítið.
En það virtist ekki óskynsam-
lagt, að einhvers konar varanlegir
samningar væri gerðir milli sam-
bandsins og fylkisins er verið gætu
hjálp fyrir fylkisstjórnina til að
bera f>au álög er á henni hvíla.
Á þessum tfmum er Manitoba
aðalstöð innflutningastraumsins og
þeir fyrir sunnan oss kalla fylkið
“hið sfðasta og eina Vesturland.”
Stórir innflutningahópar berast
hiugað dags daglega, og munu eng
ir hafa á móti þvf, væri f>að ekki
fynr það, að hver innflytjandi þýð-
ir auknar tekjur fyrir sambandið,
en að sama skapi aukin útsvör og
ábyrgð fyrir fylkið. Þsss vegna er
það ekki ósanngjarnt, að krefjast
þess, að eins og fólkinu fjölgar f
fylkinu, svo ættu mögulegleikar á
þvf að fullnægja þörfum fólksins að
vaxa.
Ég ætla nú að útskýra fyrir mál-
j stofunni yfirlit yfir útsvör fylkis-
ins fyrir ýmsan tilkostnað á sfðast-
liðnum þremur árum. Upphæð-
j irnar eru sem fylgir:
X
ss
5
F
to
oo
tso
05
to
Tso
cO
to

cc
lO
óo
to

0 7Q
tq 05
< a> • 0>*
f— C3 7Q K
C f*
^ I GO
£
oc
05
05 OJ
0> OJ
CO O
’>— C5
50 OO
00 50
0> 05
tsO I—1
05 tsO
05 tO
50 05
Ég vildi geta þessara fjárveitinga
i tveimur eða þremur atriðum, og 1
f fyrsta lagi skoða f>ær að eins frá
hagfræðislegu sjónarmiði. Árið
1892 vóru útgjöldin í stjómarparfir,
réttarhöld og á viðhaldi opinberra
stofnana $405,211.32, og 1904, er
þá töldust rúmt 100,000 fylkisbúar
fleiri, hafði sami tilkostnaður f>ó
ekki vaxið yfir $436,926.59. Fólks-
i fjölgun á þeim tfma svaraði 38 pró-
cent, en stjórnartilkostnaður að
eins 7 prócent.
í öðru lagi hefir stjómin verið
mjög ör og mild á fé til fylkisbúa.
j 1902 námu fjárveitingar til opin-
j berra umbóta, innflutninga osfrv.
$293,185.68; til uppfræðslu og ak-
uryrkjumála, sjúkrahúsa, héraða
osfrv. $397,252.81, — að saman-
lögðu $690,388.49..
Til allra hinna söma mála 1904
nam upphæðin að eins $723,645.23
eða $33,256.74 fram yfir útborganir
1902, og hefir fólki þóþannig fjölg-
að sem sagt hefir verið.
Sem annað dæmi mætti taka, að
1904 lagði stjórnin 32 prócent af
öllum útgjöldum fólkinu sjálfu f
hendur, eða sem næst fékk þvf einn
I dollar af hverjum J>remur, er til
opinberra mála var varið. Þessir
peningar gengu fyrir f>að, er
fólkið liafði algerð ráð yíir sjálft.
í upphæð þessari er ekki talið f>að,
sem borgað var fyrir ýmsa vinnu
er stjörnin sjálf hafði yfir að ráða.
Á þes8u hefir þaunig orðið alveg
einstök breyting, f>ví þegar herra
Davidsson lagði fram sfðustu
skýrslu sína sagði hann að á dög-
um Greenway stjómarinnar hefði
að eins 20 prócent eða einn dollar
af hverjum fimm runnið aftur til
baka undir umráð almennings.
Jafnt og einstaklingurinn hefir
stjómin hlúð að lfknarstofnun-
um og fundið hvöt hjá sér til að
styrkja þær af fremsta megni, enda
hefir þar hvílt þung byrði bæði á j
landi og f>jóð. Ég á við þann hóp i
manna, er leitað hefir styrktar og
hjúkrunar hér á hinu almenna
sjúkrahúsi Winnipeg- bæjar og
komið til þess að leita sér lækn-
inga. Undir fyrverandi stjórnum |
hefir sambandsstjórnin veitt ýms-
um sjúkrahúsum landsins styrk, og
virðist J>að ekki ósanngjarnt að
krefjast f>ess af henni nú, þegar,
fylkisbúar hafa gert sitt ýtrasta f j
þessu efni, að hún legði fólki f>vf
eitthvað til, er leitað hefir hingað
um stundarsakir og notið hjúkrun- j
ar hér.
Auk þessara mála hefir verið j
rætt um veitingu til skóla, er fylk- j
ið hefir lagt til styrktar uppfræðslu-
málum. Mér virðist sem sú veit-
ing sé ein sú þýðingarmesta, sem
þinginu er falið að gera, enda hefir
hún farið smám saman hækkandi,
unz að uppfræðslumál vor eru nú
komin í það horf, að flestir geta
orðið þeirra aðnjótjjidi, er vilja.
En ég álft, að þau tækifæri hafi
verið síður notuð en mætti. 1903
voru útborganir til skóla $254,611.-
11 eftir þvf sem bækumar sýna.
Af þessari upphæð dragast auka-
gjöld til kennara skólanna í Winni-
peg, St. Boniface og Manitou, er
nema $33,253.10. En það skilur
samt eftir $221,362.01. 1904 kom
veitingin upp á $240,974.37 alls, og
dragast þar af $8,177.44 til kenn-
araskólanna sömu og áður. Afgang-
urinn verður því $232,856.93, er
sýnir að á árinu hefir skólastyrkur-
inn verið hækkaður um $12.000.
Þegar tekið er til lhugunar,
hversu notuð eru öll þau þægindi,
er stjórnin hefir lagt fólki upp í
hendumar, þá virðist nauðsyn til
bera, að viðtaka stefnu þá, er ríkis-
lögmaður vor heldur nú fram f
þeim málum með samfærslu á skól-
unum. Hingað til hefirverið kost-
að kapps um, að færa skólann sem
næst börnunum, en það verður
auðsjáanlegabetia,kostnaðarminna
og meir f þágu uppfræðslumálanna
að flytja heldur bðrnin að skól-
unum.
Ég skal taka að eins eitt eða tvö
dæmi, er ljóslega sýna, að skólarnir
eru ekki að vinna það gagn, sem
til mætti ætlast, eftir þvf sem ásig-
komulag þeirra er nú. Árið 1903
út um landsskólana voru 19,439
börn, er ekki höfðu sótt lOOdaga
út úr skólaárinu. Með öðrum orð-
um: 56 prócent allra bama, er inn-
ritast höfðu við skólana, mistu
meir en helming skólatfmans. Þó
er ástandið enn verra, ef nákvæm-
lega er út í það farið. I einum
skóla, þar sem 16 börn höfðu inn-
ritast, var aðsóknin álitin í meðal-
lagi, ef 10 sóttu að meðaltali á dag.
Hin sóttu skólann þannig: Eitt
einn dag, eitt 1V2 dag, eitt 2 daga,
eitt 4 daga og eitt að eins hálfan
dag. Bkólaganga þessara{5 bama
var samtals einir 13Vs> dagar út úr
200 skóladögum, er hvert þeirra
hefði átt að vera á skóla. Annað
dæmi er skóli þar sem 19 börn eru
innrituð. En 4 sóttu að meðaltali
yfir daginn; 49 daga sótti það, er
flesta daga var á skóla, út úr 96
dögum, en 5 það er lakast sótti.
Þetta ástand ætti að vera hugvekja,
er brýndi þingið t'l einhverra af-
skifta f þessu máli. Það er skylda
hvers þingmanns, að hjálpa til að
ráða bót 4 þessu og koma því 4, að
skólarnir veröi færðir og bömin
svo flutt 4 skólana. Hingað til
hafa skólar verið nægilega margir,
svo að hvert barn hefði getað not-
að þá, en þó hefir tæpur helmingur
fært sér það f nyt. (Meira).
íslands-ferð
Herra Vilh|álmur Stefánsson,
við Harvard háskólann í Cam-
bridge, Mass., hefir sent oss eftir-
fylgjandi grein um vísinda og
fræðimanna ferð til íslands á næsta
sumri. Herra Stefánsson var sjálf-
ur á íslandi sfðastliðið sumar og
verður leiðsögumaður beggja þeirra
fræðimanna hópa, sem hann kveð-
ur ætla heim til íslands. Herra
Stefánsson telur vfst, að hann sigli
með mönnum sínum frá New York
þann 25. maí næstk. Hver sá, er
vildi vita eitthvað um ferð þessa
framyfir það, sem hér er frá skýrt,
getur fengið þær uppl/singar með
því að rita til herra Stefánssonar,
Holyoke House 33, Cambridge,
Mass , U. S. A.
Grein herra Stefánssonar:
Um tuttugu eðatuttugu og fimm
kennarar og lærisveinar frá Har-
vard háskólanum ætla sér að ferð-
ast til Xslands f sumar.
Heimskringla er beðin að ljá
frétt þessari rúm, ef vera kynni, að
íslendingar séu forvitnir um svo-
leiðis nýungar.
Það hefir til þessa. verið fremur
sjaldgæft, að Ameríkumenn hafi
j ferðast um Island. Enskumælandi
fólk er J>ar nóg 4 hverju sumri, en
flest af því er frá Bretlandseyjum,
þó einstaka “Ameríkani” slæðist
j með. í fyrra munu hafa farið
; þangað að eins ullar kaupmaðurinn
Grubnau frá Philadelphia og sonur
hans, — að Vestur-Islendingum ó-
töldum.
Prófessor T. A. Jaggar, jarðfræð-
ingurinn nafnfrægi, sem manna
fyrstur lýsti eldsumbrotunum við
Mont Pelee og sem lengi hefir
geflð sig við rannsóknum viðvíkj-
andi jarðskjálftum og eldgosum,
ætlar sér að skoða helztu eldfjöllin
á Islandi, og verða með honum 6 til
8 jarðfræðingar og námsmenn í
þeirri grein. Annar vfsindamaður,
mannfræðingurinn (anthropologist)
W. C. Farabee, hefir í hyggju að
ferðast með 10—12 manns frá
Reykjavík til Akureyrar og þaðan
austur og suður um land. Auk
þessara tveggja hópa munu fara
nokkurir menn aðrir, sem annað-
hvort ekki búast við að vera á ís-
landi nema fáa daga, eða þá fara
málsins vegna og vilja fyrir þess og
og annara hluta sakir ekki slást í
för með vísindamönnunum.
Prófessor Jagger býst við að
leggja af stað frá Amerfku um þ.
25. maf og taka far með “Vestu” f
Leith 10. júnf. Flestir hinir munu
sigla um þann 21. júnf. Prófessor
Jaggar mun ferðast um ísland til
júlfloka að minsta kosti, en Dr.
Farabee verður þar nokkuð skemri
tíma.
Einnig er búist við, að Prófessor
White, sem hefir yfirumsjón á
gjöfum Prófessors Fiske til íslands,
muni fara þangað frá Florence.
Prófessor White er kennari við
Harvard, en hefir burtveruleyfi um
■ eins árs tfma.
T o 11 m á 1 i ð.
(Niðurlag frá 1. bls.)
búin og þess vegna engin vernd f
að aftra henni með “verndartolli.”
Hver á að dæma um, hvar helzt er
hentugt fyrir hann að verzla? Eng-
inn getur |>að, nema þeir sem
verzla. Og ef svo er, hvernig get--
ur þá ilt komið af því, að leyfa
hverjum að verzla hvar helzt hann