Heimskringla - 31.05.1906, Qupperneq 2

3i. mai« 1906.
HEIMSKRINGLA
fözzzzzzzzzzzzzzzzzz
Heimskringla
PUBLISHED BY
The Heimskringla News & Pnblish-
ÍDg Company
VerO blaösins 1 Canada og Bandar.
$2.00 nm ériö (fyrir fram borgaö).S
Sent til Islands (fyrir fram borgað
af kaupendnm blaösins hér) (1.50.
Peningar sendist P. O. Money Or-
der, Begistered Letter eöa Express
Money Order. Bankaévlsanir é aöra
banka en 1 Winnipeg aö eins teknar
meö afföllum.
B. L. BALDWINSON,
Editor & Manager
Offiee:
727 Sherbrooke Street, Winnipeg
P.O.BOX 110. ’Pbone 3312,
ZZ.ZZZZZZZZZZZZZZ&
Á bak við náinn
Sir iWilfrid Laurier er í vanda |
staddur, á þessura verstu og síö- >
ustu tímum sínum. Hörö rimma
hefir staðiö yfir i ríkisþinginu út
af óhæfilega miklum kostnaöi viö
rannsókn'arferðir Dominion stjórn-
arinuar aö noröurströndum Can- j
ada. þtss lvefir verið lauslega get-
ið i þessu blaði, aö all-ríflega var
lagt til fararinnar, ekki einasta
að því er snerti nauðsynjar skips-
hafnarinnar, beldur og ýms óþarfi,
svo sem drykkir, tóbak, spil og
töfl. Verzlunarmenn þeir, er seldu
vörurnar, seldu þær fram úr hófi
dýrar ; og þar að auki keypti
stjórnin svo mikið til fararinnar,
aö mikið varð aö selja þegar skip-
ið kom tii baka.
Út af þessu hafa spunnist harð-
ar deilur í þinginu. Sir Wilfrid hef-
ir nú loks lofað, að setja rann-
sóknarnefnd í þetta mál. Samt
má sú nefnd ekki rannsaka annað, j
en innkaup á vörum til nefndrar (
*íarar,'setn hafin var sumarið 1903, (
en vörúrnar þó ekki keyptar íyrri j
enn 1904. Nefndin fær ekkert að
rannsaka, hvað mikið af vörum j
þurfti til fararinnar, eða hvort ’
skipstjóri veitti öllum vörumim I
móttöku, sem reikningar eru gerð- j
ir fyrir. Leingra má ei fara. þar |
á ofan bætir Sir Wilfrid því, að sé |
eitthvað rangt við þessa reikninga j
■þá sé það að kenna Prefontaine j
sáluga. Allir vita, að Prefontaine
dó í haust er leið ; þá lét Laurier
stjórnin flytja lík hans frá Frakk-
land-i til Canada á herskipi með
hersveit, og lést falla í stafi yfir
fráfaltí hans, og sparaði ekkert að
gera greftrunina sem viröulegasta,
tins og tízka er, þá miklir stjórn-
máfamenn falla frá. En nú segir
Sir Wilfrid þenna sama heitt-
syrgða félaga sinn valdan að fjár-
glæfrum, í fyrnefndu máli, ef hægt
sé að sanna þau. Allir vita, að í
•þessu sem fleirum tilfellum er um j
mútur og fjárrán að ræða. En j
þessi ummæli Lauriers um hinn j
framliöna meöbróður sinn, aldavin
og styrktarmann, hafa vakið hryll-
ing og ýmugust jafnt á meðal j
Conservativa og Liberala um altj
Canada, og hefir Sir Wilfrid tapað
tiftrú og áliti jafnvel meira á þess í
áTÍ. Má vera, að öröugt sé viða
út um land, að koma börnum að
skólunum, þar sem þau eiga. langt
til skóla, og ekki hættulaust. En
þó skemra sé til skólanna í bæjum
þá munu sveitaskólarmr ekki að
öllu leyti vera óálitfegri en bæja-
skólarmr. En það er ekki efni þess-
arar greinar, að ræða um það sem
barnaskólunum er ábótavant í
Winnipeg og annarstaðar. Börn
byrja að ganga á skóla 6 ára og
þaðan af eldri. Ef þau vita eða
skilja nokkuð áður enn á skólann
kemur, þá hafa foreldrarnir kent
þeim þaö. En yfir höfuð kunna
þan ekki annað, en ófullkomið mál
og aft of mörg af þeim kunna smá
óknytti og strákapör, og ljótt
orðbragð, og er eðlilegt að svo sé.
það eru sára fáir foreldrar, sem
eru nógu varkár í orðum og verk-
um frammi fyrir börnum sínum,
l>ó orð og hegðun þeirra sé hyrn-
ingarsteinmnn undir hegðun og
manndómi barnanna, 'þegar þau
eru fullorðin. Til eru þeir foreldr-
ar, sem vanda orð og verk eins og
þeim er auðið, en börnin læra ljótt
orðbragð og athæfi af nágranna
krökkumum og umgengni við ó-
vandaöa unglinga, og er ekki for-
eldrana um það að saka. Oft má
heyra strákhnokka á sjöunda og
áttnnda ári krossbölva úti á göt-
um og gatnamótum,' og jafnvel
blóta föður og móður, hvaö þá
öðrum.
Börn, sem þannig nndirbúin
koma á barnaskólana, geta tæp-
lega orðið aö siðgóðu fólki, þegar
þar við bætist skólakrakkataliÖ,
sem oft og tíðum er svívirðilegt,
og meira líkt drykkjurúta og
mannhatara stóryrðum, «n sið-
aðra manna máli, sem óvandaöir
krakkar ausa út úr sér á léiðinni
að og frá skólanum. Slíkum börn-
um er skólagangan til lítilla nota.
þau koma þangað nndirbúin af
því lægsta og ljótasta, og skól-
arnir geta ekki kent þeim og gert
þau að góðum manueskjum. þar
við bætist, að sumir kenn'ararnir
eru lundleiöir og fáfróöir, og karg-
ir og leiöir krakkar eru verr sett-
ir undir þeirra stjórn, en annar-
staöar. þeim leiöist skólagangan,
hata kennarann, annaðhvort hætta
við skólann alveg, eöa svíkjast
undan aö koma á hann, nema
endrum og sinnum. Svona gengur
meö skólanám alt of margra ung-
l'inga, aö skólar eru þeim að sára-
litlu liöi. þó Jx.-ir geti veriö þcim
börnum til góðs, sem koma þang-
að undirbúin frá góðum og vönd-
uöum foreldrum eöa. aðstandend-
um. það þarf að innræta börnun-
um faliegt orðbragð, ráðvendni
og siðprýði, strax og þau fara að
skiija og taka ^pftir. Nær öll börn
eru móttækileg fyrir þann lærdóm.
En það eru ekki nema fáir foreldr-
ar, sem mttna eftir því. þau rífast
miklu frekar dögttm oftar og finna
sér ýmisiegt til, og láta börnin
sin heyra Ijót orð, sýna þeim ýlgd-
an og grettan svip, og jafnvel
hlægja aö því, þegar þíiu b'lóta
nágrönnunum, eða henda mold og
rusli í þá sem fram hjá ganga.
Víta þau ekkert, þó þau 'tali ljótt
og aðhafist smá krakkapör. Kann-
ske hæla 'þeim og hlægja að at-
hæfi þeirra. það er ekki von, að
krakkarnjr virðí og elski slíka for-
eldra, þegar þau fara að stálpast.
Enda mun fátítt, að illa uppalin
börn verði sér eöa öðrum að liði,
þegar þau koma á fuHorðins ald-
ttr. —
ari' aðdrót'tun en nokkuru öðru.
Ef hann og stjórn hans er kom-
in svo langt í klækjum og fjár-
glæfrum, að þau þurfi að skýla
sér við náinn, þá væri honum (Sir
tWdifrid) sæmra, að játa afbrot sín
eins og góður drengur, en sýna
ekki þau ómenhis örþrjfaráö, aö
slengja stjórnarklœkjtitn á náitin i
moldinni.
Margir spá, að Sir Wilfrid segi
íyrir með þessum ummælum, og
aö stjórnardagar hans séu þegnr
til ltafs hnignir.
Mislukkað uppeldi
Sannarlega er það komið undir
uppeldinu, hvort maður verður að
manni eða ómenni. þess vegna
befir gott uppteldi afarmikið að
segja fyrir einn og áila. 1 borgun-
um er kvártáð undan, að við-
fangshart sé að ala upp æskulýð-
inn, svo í góöu lagi sé. Menn hafa
míkið til síns máls i þessu. En
uppeldiÖ er líka allviöfangsmikið
útum svei'tir. Alþýðuskólarnir eiga
aö létta undir með foreldrunum,
gera manneskjur úr börnunum.
það befir verið gumað mikið um
skólana hér í Winnipeg, og yfir-
leitt hafa skólarnir verið hafðir
fyrir innflytjenda agn í Norður-
Ameríku. Svo eru skólarnir í bæj-
nitun, bæöi agn og átrúnaður
fylkisbúa. Bændur sumir segjast
þurfa að flytja til Winnipeg eöa
annara bæja, s\o börnin þeirra
geti gengið þar á skólana, og
virðist sá straumur aukast ár frá
Upp úr 'þessu eyðilagöa eöa mis-
I lukkaöa mannlífs dóti byggist
; þjóðin, ásamt sönnum mönnum,
| börntmum, sem hafa öðlast góða
1 fræðslu og gott uppeldi, og sem
I ætíð verður megin mergur hverrar
| þjóöar. það mun fáta nærri, að
1 tveir af hverjum þretnur eru ekki-
1 uppaldir eins vel og vera þarf, til
þess að þjóðín standi á mann-
dómslegum merg og þekkingu. þó
má taka það fram, að sumar þjóð
ir eru verr uppaldar enn í Vesttir-
heimi. En þó úir og grúir í Norð-
ur-Atneríku af flækingum, ónytj-
ungum og óþjóðalýð, sem víöa fer
með ráni og sviktim yfir lantl og
lög. Miklar gætu framfarirnar orð-
iö, ef undanfarandi kynslóð vaeri
fær um að vanda uppeldi og htig-
arfar afkomenda sinna. þvi þessa
tíma framfarir eru stórfengilegar,
og þó — og þó eru það aö eins
fáir menn, sem standa undir fram-
förum og veflíðan heilla þjóöa, og
margra miljóna. Langfjölmennast-
ur er sá flokkur hjá hverri þjóð,
sem er sjálfttm sér ónýtur og sam-
tímis systkmum sínum til trafala
og niöurdreps. Og þessir vesaling-
ar geta því ekki nefnst annað cnn
ómenni og þjóðarræflar. Sárast af
öllu er til þess að vita, að í mörg-
um af þeim gat verið mannval og
þjóðnýtir menn, aö eins að for-
eldrarnir þeirra heföu haft þekk-
ingu og hugsun á, að ala þá upp
með 'dygð og góðum siðum. Mann-
lifið er á því stigi þenna tírna, að
uppeldið er fyrir öliu. Og þjóðintii
er miklu þénkgri vel uppalinn
maöur, sem er dyggur, trúr og
ráðvandur, þó hann byri lífsskeið-
ið án þess að hafa skilding í vas- (
anum, enn ómenni illa vanið með j
þúsund gttllpeninga í hverjum
vasa. Flestir eða nær allir af-1
kastamenn heimsins hafa verið af!
fátækum en dygðugttm foreldrum
komnir, og hafa orðið sól og
stjörnur, ekki einasta sinnar aldar,
heldur um aldir alda. l’eningar ertt
einkisvirði undir sænginm eöa i
kistuhandraða, eða hjá óregltt-
manninum, sem oftar gerir sjálf-
um sér og öðrum illt meö þeim í
fyrsta liö.
Henrik /bsen
dáinn.
Henrik Ibsen, stórskáld Norö-
mann'a, dó 23. þ. m. Hann var
fæddur 20. marz 1828, og varð 78
ára 'gamall. 1 seinni íið var hann
heilsuveiklaður, en síðustu dagan-a
vírtist hann vera á góöum bata-
vegi. Og þegar 78. afmæli hans
var haldið 20. marz síöastliðinn,
var barni frískur og haföi ánægju
af afmælisveizlunni. Síða.n var
hann viö betri heilsu enn áöur,
þar til hami lagðist í rúmið, misti
meðvitund og dó eítir stuttan
tíma.
Henrik Ibsen fæddist áður nefnt
ár og dag í bæ þeim, er Skien
heitir. Faöir hans var Knud Ibsen
en móöir hans Maria Cornelia
Altenborg. Faðir hans var kaup-j
maður. Henrik Ibseu langaði myy i
til að læra inálaralist, en haföi ei
efni á því. Ilann fór því að stunda
lyíjafræði, og vann í bæ þeim er I
Grimstaö lreitir. Hugur hans!
hneigöist snemma að bókmentum j
og skáldskap, fagurfræði og sögu.
I hjáverkum sínum í Grímstad,
reit hann fvrsta kikritiö “Gatil-
ina”, en bæöi leikflokkastjórar og
bókaútgefendur vildu ekkert gefa
honutn fyrir ritið i þá daga.
Áriö 1850 fluttist Ibseu til Krist-
ianítt. Kynntist hann þar strax
ýmsum góðum mönntim, sem sátt
hvað í hontim bjó. Undir útgeí-
anda nafninu “Brynjolf Bjarme”
var “Catilina” gefin þar út, og |
mun það hafa verið Ibseit sjájfur.
Árið 1852 fékk hann umsjónar-
stöðu sem vfirleikstjóri við leik-
htts í Bergen. þar var hann i fimm
ár, og skriíaði þá meira og minna
á hverjtt ári af dramatiskum leik-
ritutn. þar á meðal “Gildet paa
Solhaug”„ og jók það ritlán og á-
lit höfundarins.
þar næst var ltann gerður að
fagtirfræðilegum umsjónar manni
-við leikhúsiö í Kristíaníu. þangað
til voru leikrit hans “historisk”,
en þá hætti hann viö það og tók
efni þeirra úr samtíðinni, sem sé:
“Brand”, “Peer Gynt”, “Dukke-
hjemmet”, sem eru hans nafn-
frægtis'tu rit að líkindum.
Frá 1864 til 1891, eða í 27. ár, j
var Ibsen mest erlendis, og kom :
heim til Noregs aðeins 2 snöggvar j
ferðir. Eftir þann tíma bjó hann
mest alt aí í Noregi.
Enginn norskur rithöfundur og
listaskáld mátti bíöa jaínlengi eft-
ir viöurkenningu, sem Ibsen. En
það befir heldur ekkert skáld
Norðmanna náð jafnmikilli heims-
viöurkenningu>sem bann-. Rit.hans
eru alstaðar þýdd og k-ikiv um
hinn mentaða heim. Sum rit hans
er nú verið að þýða á japanskíi
tungu.
Norðmenn syrgja sáran þenna
frægðarmann lands og þjóðar.
Stórþingið tók að sér að annast
um greftrun hans. Konan lifir óg
einn sonur, Sigurður, sem giftur
er Bergijótu dóttur stórskáldsins
Björnstjerne Björnsson.
-------o--------
“Ósjálfráð trylling”
I apríl númeri Vínlands þ.á. er
dálítil grein með ofannefndri yfir- j
skrift, sem ég álít að þörf sé á að
taka 'til rannsóknar.
Grein þessi skýrir frá, aö anda- j
trú sé oröin aöaíumt'alsefni helztu j
blaöa og tímarita á íslandi. Ogl
eftir frásögn biaöanna þá sé hún
oröin aö mesta áhugamáli þjóð-
arinnar.
það er auðséð, að höfundur þess-
arar Vínlands greinar tekur sér
mjög nærri þessa fregn, og'er þaft
mjög virðingarvert, af því það
viröist, að þjáðræknis tilfinning
hans liði sársaukann. Hann álítur
nl., að þjóÖinni verði þetta til i
mmkunar.
En jafnvel þó ég virði tilfmning-1
una frá greindu sjónarmiði, þá |
get ég ekki diilist þess, að- mér
virðist aö hin timrædda grein- fari j
frekar langt í ályktunum viðvíkj-
a-n-di þessu umrædda máli.
Höfundurínn kallar þessa a.nda-
trú “hjátrú” og gefur út þann
skilning á orðinu: Átrúnaðúr á
það, sem ekki er átrúnaöar vert.
Fellir síöan dóm um, aö andatrú
ti-flieyri þeim flokki trúarbragöa.
Eg er ekki fyUilega ánægöur með
þessa útskýringu blaðsins á prð-
inu “hjátrú”, og vil því leitast
via, aö skýra það á ann-an veg. Af
því að vænta má, að höfundurinn
hafi bygt þessa -ályktun sína á
einhverjum grundvelli, þá býst ég
við, aö hann gangi út frá því, að
Islendin-gar ei-gi einhverja ákveðna
trúarskoðun, sem þeir hafi skyldu
til að varðveita og viöhalda hjá
þjóöinm, því annars gæti hattn
ekki kallaö auda-trú hjátrú. Hjá-
trú getur ekki átt sér stað nema
hjá þeim, sem hafa einhverja aðra
trú, — skyldutrú. Eins og það er
ekki kölluð hjákona mannsins,
nema hantt hafi gert hjúskapar-
samning og hafi skyldur að inna
af hendi við eiginkonu.
Jafnvel þó að lúterska trúin sé
kölluð þjóðtrú á íslandi, þá er
þar fyrir löngu lögleitt trúfrelsi
(•eins og höfundurinn sjálfsagt
veit), og þessvegna geta allir sem
vilja, hafnað gömlu trúnni og
myndað sér nýja trúarskoðun, eða
farið inn í hvaöa trúflokk, sem
bez-t á viö eðli þeirra. Og meö því
að maðurinn hafni einhverri trú,
sem hann hefir haft og tileinki sér
aðra, þá getur það ekki kallast
hjátrú, þar sem h-ann er frjáls að
skiftnnum og hefir ekki nema ein'a
trúarhugsjón. Og þó hann aðhylt-
ist nú tvær eða fleiri trúarreglur,
þá væri það í mörgum tilfellum
mjög efasamt að álykta, að þtssi
eöa hin trúarreglan geti með réttu
kallast hjátrú, því svo langt sem
ég þekki, þá er enginn sannaður
sannleikur til í trúarefnum. Sér-
hver maöur hefir þar að eins sinn
eigin sannleik til að styðja sig
viÖ. Hann á sinn ímyndaða sann-
leik sjálfur sem frjáls persóna og
ber alla þar af leiðandi ábyrgð
sjálfur. Hans trú kemur því eng-
um öðrum viö, svo lengi sem hin
trúarlegu áhrif á manninn koma
honum ekki til aö brjóta gildandi
lög eöa spiila góðu og gildandi
siöferði síns tíma.
Ég hefi oft hugsað til þess,
hvernig það geti samrýmst viö þá
hugsjón, sem ég hefi um göfugleik
heilbrigðrar skynsemi, þessi marg-
víslegti og ótölulegu trúböð í
heiminum. Eins og allir vfta,
kemst ekki trú að fyr en þekking-
in og skilningarvitin þrýtur. Trú
ér því að eins hugsjón þess eöa
hins mannsins um hið ókomnaí
andlega ástand mattna. Eins og
eðlilegt er, byggjast þessar trúar-
legu hugsjónir á því menningar-
stigi, sem hver þeirra m-anna hefir
n-áð, og eftir því, sem maðurinn
er fullkomnari og betri, éftir því
verðttr hugsjónin göfugri. En- jaín-
hvað göfug, sem hin triiarlega
hugsjón mannsins er (miöað viö
hans samtíðarmenmng), þá get
ég ekki séð, að heilbrigð skynsemi
finni nokkurn rétt til að kalla
slíka hugsjón áreiðanlegan sann-
leik, heldur að eins v o n, eins og
Páll 'postuli líka gerir, þegar hann
er að útskýra hvaö trúin er.
Hvernig getur heilbrigð skynsemi
hjá þessum manninum irteð nokkr-
um rétti haldið þvi fram, að hans
hugsjón sé áreiöanlegur sannleikur
og hjá hintim að hans hugsjón sé
sömuleiðis óyggjandi saunleikur,
þegar hvorttveggju hugsjónirnar
eru gagnstæðar annari ?
Byggjandi á þessari skoðun á
hinu umrædda máli, þá hlýtur það
að vera mjög særandi fyrir heil-
brigöa skynsemi, að sjá allar þær
hryggilegu afleiðingar, sem þessar
trúarlegu httgsjónir haf-a leitt af
sér i heiminum, þegar þeim hefir
verið beitt að óþroskaöri skyn-
semi manna með fullkomnu sann-
leiks gildi. Um þessar afleiöingar
vita flestir. Ég ætla aö eins að
telja hér tipp fáein nöín af þeim:
Stríð, morð, fangelsi, pintingar,
hatur og yfir höfuð alls konar
hiigsaniegar ofsóknir. Og þó er sú
afleiöingin verst, þar setn tekist
hefir að hindra eðlilega þroskun
mannsins (skynseminnar) og halda
honum í íáfræði, niðurbeygöum
undir hið trúarlega ok.
Eins og það er hryggifegt, að
sjá hinar trúarlegu afleiðingar í
liðna tímanum, eins er þaö á-
nægjulegt-, að sjá yfirstandandi
tímann, og hugsa sér svo fram-
haldið til fullkomnunar .um ókomn
ar aldir. þessi tími krefst sannana
og rannsóknir hefjast, þekkingin
vex eða- sannleiktirinn leiðist í
ljós. Og hin trúarlega byrði mann-a
er óðum að léttast ; menn eru að
verða frjálsir. Menn bætta að
ha-ta hver annan fyrir það að hafa
mismunandi hugsjónir, eins og
skáldið lýsir draumi bræðranna
um eyjuna í hafinu, í hinu fagra
kvæði sínti.
Ég vona, að mínir kærú islenzktt
bræðttr og systur verði ekki langt
á eftir öðrum þjóðum í hinni and-
legu frelsis baráttu. Og ég álít
(gagnstætt áliti Vínlands höf.), að
hin svokallaða andatrúar hreyfing,
sem hann er aö fjasa yfir, geti
orðið eitt af hjálparmeðulunum
til aö brjóta niðtir gamla hleypi-
dóma, og endurreisa í þess s'taö
heilbrigða skynsemi, sjálfstæÖar
skoðanir, og sjálfstrauSt, sem all-
ar framfarir, andlegar og verkleg-
ar byggjast á. Ég vona, að Islend-
ingar verði með fyrstu þjóðunum
til aö ná sínu andlega frelsi. Is-
land hefir átt, á nú og mun eign-
ast stórar og göfugar sálir.
þaö virðist aö höfundur binnar
umræddu greinar skoði þessa anda-
trúar hreyfingu á íslandi þar nýja
trú, og að því leyti, sem hann
dæmir gildi hennar eöa ógildi, þá
get ég ekkert sagt um þaö mál,
þvi ég 'álít, að starfsvið beilbrigðr-
ar skynsemi nái þar ekki tU, enda
hefi ég sjálfur heyrt einn okkar
þjónandi presta vestanhafs gefa
f'ólki þessa aðvörun í sunmidags-
ræðu: Skynsemin má ekki koma
þar sem trúin er. Ég varö því
undrandi yfir því, að sjá höfund-
inn í Vínlandi fara að leitast viö,
aö ræöa trúmál frá skynsamlegu
sjónarmiði. En um leið ætla ég að
láta það í ljós, að ég álít þessa
svokölluðu andatrú enga ákveðna
trúarsannfæring vera, heldur að
eins tilraun til að geta fengið gild-
ar sannanir. Með öðrum orðum,
aö verkefni þessara manna sé rann
sókn, sem byggist á þeirri von, að
geta leitt sannleikann í ljós. Og
frá því sjónarmiði skoöaö, virðist
að margt af hinum stóru áfeUis-
oröum höíundarins ekoi vel sam-
rýmast við heilbrigöa skynsemi.
Hið skynsamlega heilbri-gðisástand
höf. befir því miður að líkindum
ósjálírátt raskast, og ef svo væri,
ætti fyrirsögnin að eiga vel við
hina umræddu grein. Ég hygg, að
það væri samboðnara heilbrigðri
skynsemi vinsamlegar bendingar
og sönnuö rökfiærsla frá þeim sem
betur vita, en stór áfellisorð, og
allra síst virðist þaö viöeigandi,
að leitast við að gera málefniö
hlægilegt. Hlátur er leikur tilfinn-
inganna og á því ekki við skyn-
samlega rökfærslu.
því miður lítur svo út, eins og
gamla sagan sé hér að endurtaka
sig, nefnil. ofsókn á nýjar skoðan-
ir. Ef ofsækjendur gætu sannað,
að skoðtmin væri röng og hefði
illar afleiðingar í för meö sér fyrir
líf og framíör þjóðarinnar, þá gæti
ofsóknin verið réttmæt, ef aöferð-
in væri heiðarleg eða samboðin
heilbrigðri skynsemi. En meðan
engar sannanir eru færðar og eng-
ar illar afleiöingar sýndar, þá er
ekki sjáanl'egt, að réttmæt álykt-
un eða dómur veröi feldur í um-
ræddu máli.
Ég hefi heyrt sagt, að þetta
and'atrúar starf manna hafi því
miður verið mikið misbrúkað sum
staðar í heiminum. En hið sama
má einnig segja um allar hinar
ríkjandi trúarskoðanir. Og því
fleiri, sem fylla flokkinn þess hættn
legxi verður misbrúkunin.
J>aö er álit mitt, að það sé
rangt, að hindra nokkra skynsam-
lega rannsókn í því, sem ekki er
sannaður sannleikur, jafnvel þótt
rannsóknin væri í andlegum efn-
um, því einungis með rannsókn er
hægt að finna sannleikann, og
“sannleikurinn gerir yður frjálsa”,
segir Jesús.
þaö er rannsóknarþrá mannsins
að þakka, að þjóðirnar eru komn-
ar á þaö þekkingar og menningar
stig, sem þær nú haia náð og
munu ná. Jafnvel þó hinar trú-
fræðislegu kenningar kristinna
manna reki ætt þessarar gáfu til
ógofugrar andlegrar persónu.
VESTRI.
-------*--------
Farar-þrá.
(Úr bréfi frá Mikley í vetur)
Ég lifi bér á stiltri strönd,
á Stórey minni rótt ;
þó varpi annað veifið önd
og vöku’ oft hafi um nótt.
því mín er hugsýnd hvergi fylt
og hugans megin-þrá:
Að finna landið fagurgylt,
og fremd og blómgun ná.
Ef auðnast það, þá eg verð rór
að ætlnn minni fyrst ;
því f að verða eitthvað stór
er ávalt sálin þyrst.
Og þetta’ er stórt að standa sér,
óstuddur heims um veg ;
að eiga “heima” eins og ber,
það ált af þrái ég.
Já, geitur tvær og taugreit hró
— svo -teija “m-álin svinn —
að éiga bara er betra þó,
en biðja náung sinn.
Og þett-a er stórt að stunda
og stand-a v-el í röð ; smátt
ið stóra úr srnáu smíöast brátt,
úr smámöl ferða-tröð.
St. S.
,--------4.--------
Miss Marí-a K. Johnson, P.O.
Box 116, Winnipeg, Man., á bréf
á skrifstofiu Heimskringlu. Bréfið
er skrifað frá Frakklandi.
Til kaups óskast óprentuð hand-
rit efitir Bólu-Hjálmár. Menn snúi
sér sem íyrst til
ARNL. B. OLSON,
Gimli P.O., Man.
Áý frúarfræði
í Heimskringlu, 26. apríl síðast-
liðinn, gefur einhver lesendum
blaðsins þá upplýsingu, að orðiö
f r ú sé dregið af þýzka orðinu
f r a u (les: frá). En það orð er
hjá þjóðverjum látið þýða konu,
AÖ þýzka orðið f r a u liggi til
grundvall-ar fyrir norræna (ís-
lenzka) orðinu f r ú, getur ekki
v-erið rétt, né samkvæmt hugmynd
um beztu norrænufræðinga, þó að
vel geti átt sér stað, að þeir menn
sem vilja gefa erlendum nútíðar-
málum, sem flestar frummyndir
máls vors (norrænunnar), kunni
að staðhæfa, að f r a u, hjá þjóð-
verjum, sé frumlegra en f r ú hjá
Norðmönnum (og íslendingum).
Ég skal þegar minna m-enn á, að
Snorri Sturluson, einn af allra
lærðustu málfræðingum og sagna-
riturum Islendinga, segir ótvíræð-
lega, að f r ú, sem haim telur ó-
kent konuhei'ti, sé dregiö af nafni
ástgyöjunnar F‘r e y j u, systur
árguðsins F r e y s. Bæði Freyr og
Freyja voru dýrkuð sem ástgoð og
árgoð, hjá Germönum hinum
fornu (þjóðverjum), ekki síður en
hjá Norðnrlandabúum. Með þessu
er þá hrakið það, að orðiö f r ú
hjá oss sé dregið af þýzka orðinu
f r a u, því að trauðla er eíi á, að
Snorri hafi vitað þetta, enda er
afieiðslan frú í sjálfu sér auðrak-
in til þeirrar rótar, sem Snorri
bendir á (nafnsins F r e y j a). Svo
get ég ekki betur séð, en aö nor-
ræn-a orðmyndin f r ú, sé fult eins
frumleg, sem þýzka orðmyndin
f r a u. En af sama frumstofni
munu þó báðar orðmyndirnar
vera, þ.e. komnar af nafni ástgyðj-
unnar F r e y j u, sem að líkindum
mundi, á nútíðar íslenzku, tákna
(hina) frjóu (konu). Á þessa
rót orðsins bendir einkum liug-
myndin um Frey, bróðir Freyju,
að fornmenn liétu á hann til á r s,
eða til þess, að gras skildi spretta
(jörð frjóvgast) ; hann var því
I r j ó g u ð (árguð), en systir
hans var ástgyðja og er nafn henn
ar að eins kvennkvns afbrigði frá
nafni Freys. Ivnda má, í vissri
merkingU', nefna hana f r j ó -
g y ð j u, jafnvel þótt óvíða væri
hcnni þakkaður jarðargróður.
Stofn orðsins frú, sem hér hefir
verið bent á, sýnir, að það liefir
upphaflega að eins verið tileinkað
þeim konutn, er f r j ó a r voru
(fæddu afkvæmi), hvort sem þær
voru ógefnar, eða gefnar að lög-
um (giftar manni). En þetta orð
gat engvanveginn tileinkast óbyrj-
um, jafnvel þótt þær væri “eigin-
konur”, þ.e. gefnar manni sam-
kvæmt lögum lands. Og enn í dag
er það rangt, þótt það sé orðið
að hefð, bæði á íslandi og víðar,
þar sem þetta orð er til, — að
láta það tileinkast giftum konum,
og það hvort sem þær hafa eign-
ast afkvæmi eða ekki, — eins og
það er rangt, að nefna meyjar
ungf r ú r, sem íslendingar, Danir,
Norömenn og fleiri þjóöir gera.
Ástæðan til þessarar afbökunar
frá írumhugtaki orðsins, mun að
eins vera misskilningur, eða ó-
vissa manna um uppruna orðsins,
— gleymska hins frumlega hug-
taks þess um langan aldur. En
þessi skýring, þótt eigi sé svo ít-
arleg sem vera mætti, — vona tg
að sýni Heimskringlu spyrjandan-
um glöggvari hugmynd og réttari
um þaö, hverjar konur rétt hafi
til að nota f r ú a r-“titilinn”, og
svo hitt, á hve miklu viti það hef-
ir verið bygt af íslendingum, aö
kaupa “titil” þennan dýru veröi
afi Dönum, handa konum sinum('f )
En skildi nú ekki einhver þjóð-
málaskúmurinn okkar vilja benda
Canadastjórn á þessa auðsupp-
sprettu, svo að hún gæti síðar
selt nokkrum Vestur-Islending-
um f r ú a -“titil” handa konuin
þeirra? J>að væri ekki svo ónatið-
syniegt frutnvarp. En þótt það
■yröi aö lögum, mundi enginu
skynborin Isl'endingur
fremur álíta fyrir þvi, aö nokkrar
óbyrjur aéttu r é t t á aö bera frú-
artitilinn, frá máifræöishlið skoð-
aö, — jafnvel þótt einhver þeirra
væri íylgikona einhverS af æðstu
embættismönnum ríkisins.
S. VÉSTEINN.
Mótmæli
Gegn Sigurði Júlíus.
Eftir, Láru* Quðmundtnon.,
(NiGurlag).
Dómarnir. Eg er samþykkur Sig
Júl. í því, að allir menn æt-tu a-ð
dæma a-f sann-girni. það er lögmál
bróöurkærleikans og mannúöarinn-
a-r. E-n í þessu ljóðagerðar vafstri
hjá os-s, og þei-m d-ó-mum setn af
því feiftir, verfta sakbomingar ald-
rei ánægðir með neina aðfinslu,
hversu réttmæt og sanngjörn, sem
hún væri. þar eru dæm-in d-eginum
ljótari. Ástæður, ástæður, meiri
ástæftur! er heróp þe-irra vift hvað