Heimskringla - 26.07.1906, Blaðsíða 2

Heimskringla - 26.07.1906, Blaðsíða 2
26. júlí 1906. HEIMSKRIN GLA - Heimskringla * PUBLISHED BY y«r- The Heimskriogla News 4 Publish- ^ iug Company in hafa vtrið vænd því, að fylg'ja j langt íram vissum flokkmn að máium í póli- ^ inti “ljótur biettur” á blaðamensk- tík tð eins í hagsmuna skyni. Enjunni þar. Kn það er alveg nauð- engum hefir ennþá oss vitanlega synlegt fyrir þjóðina, að láta sér dottiS sú ósvífni í liug, aS halda skiljast þaS, að óhæfilegt ofstæki í því fram, að allic þeir menn, sem þjóðmáhim má ekki koma í ljós, styddu einn flokk eða eina stjórn, I ekki eiga' sér griðastað í hugum gerðu það að eins fyrir mivtui/ eSa j þeirra manna, sem annars eru lík- mat, eða von um annaShvort ■ legir til forustn og til þess á sín- úr öllu hófi og er orð-1 breiddu tímariti, að hún hafi sum- Verð blaösins 1 Canada og Bandar. $2.00 um Ariö (fyrir fram borpraö).; Senttil Islands (fyrir fram borgaö af kanpendnm blaösins hér) $1.50. Peningar sendist P. O. Money Or- der, Registered Letter eöa Express Money örder. Bankaávlsanir A aftra banka en 1 Winnipeg aö eins teknar meö afföllum. B. L. BALDWINSON, Editor & Manager þetta eða hvorttveggja. Vestur- I Islendingar hafa jafnan verið fúsir til aS viðurkenna, að ílokksfyigi manna væri til orSiS íyrir s.mn- i færingu. þeir hafa ráSist á stefuu flokkanna og starfsemi þeirra, en ekki á karaktér mannanna, sem flokkunum hafa fylgt. þaS er auðséS á nálegai hverju blaði sem að heiman kenfur, aS flokka ofstækið á íslandi gengur Office: V X 729 Sherbrooke Street, WiDnipeg ^ ’Phone 351 2, P O.BOX 11«. Heimskringla, 26. júlí 1906 Ljótur • blettur þjóöviljinn dags. 9. júní sl., flyt- ur grein meö þessari fyrirsögn. Grein þessi er að vorri hyggju ein sú lúalegasta póHtísk ritgerö, sem vér höfum lesiö í íslenzku blaði eftir jafn mikilhæfan gáfu og lær- dómsman.n eins og ritstjóri blaðs- ins, herra Skúli Thoroddsen, er af alþýðu landsmanna og að makleg- leikum talinn að vera. um tíma að hafa með höndum á- byrgðarnvikil stjórnarstörf fyrir þjóðina. Iæiðtogar flokkauna aS nvinsta kosti verSa að gefa þess vott, aS þeir séu bæði færir og fúsir til þess, að ræöa mikilsverS- ustu þjóSmál meS stiHingu, skyn- íæmd og heiðarlegri rökleiðslu. — Ekkert af þessu fyriríinst minstri grein þjóSviljans. íslendingadagurinn 2. Á G tJ S T 1 9 0 6. “Ljótur blettur”. er það því ó- neitanlega á honum, aö hann í grein þessari skuli hafa látið æs- ingu tifimninga sinna og flokkshat- ur svo gersneiða sig því ráði og rænu, setn honum annars er svo eigink-g í athugun þjóðlegra máia, að hann nú staðhæfir afdráttar- laust, að fylgi Hafsteius stjórnar- innar stvðjist aðallega viö “mat- ar eða kjötkatla pólitík hennar, ýmist þeirra er nú njóta góðs af henni, eða 1-ifa í von um aS njóta góðs af henni. Sé nú rftgerS þessi samin í því augnamiði, að gefa lesendum þjóö- viljans óhlutdræga ástæðu fyrir íyigi því, sem núverandi stjórn ís- Iands hetir hjá þjóð sinni, þá er þaS augljóst iillum, er hana iesa, að þaS er alls engin þjóömálaieg skoöun eöa sanmfæring til hjá þeim flokki manna, er Hafsteins stjórn- inni fylgja, og aS fvlgi þeirra tr ait keypt með mat eða bitlingum, eða embættiim einhverskonar, eöa hlunnindum, sem þeir einir eru látnir verða aönjótandi, er stjórn- inbi fylgja ; — og aö öSru leyti hjá þeim, sem vona aö fá einhver per- sónuleg og sérskild hlunnindi ívrir fylgi sitt. þvi ekki gerir greinin ráð íyrir þvi, aö nokkur iandsbúi fylgi stjórniu'qi aS málum fyrir neit't það starf bennar, er til al- menns hagnaSar horfi. Sé nú þessi ályktun þjóðviljans rétt og á rökum bygð, þá flýtur þar af annaShvort, aS alls enginn þjóömálalegur áhugi er til í land- inii, eSa þann áhuga er aS finna einvörðiuígu innan vébanda þess flokks landsmanna, sem stjóminni eru andstæðir, — þess flokks, sem sjálfur greinar höfundurinn er meS fremstu leiðtogum í. í þessari hugsun höfundarins liggur f okksblindan, sem ekkert séS nýtiiegt viö þá menn eSa starf þeirra, sem ^halda íram annarlegri skoöun á því hvaö hollast sé og bezt unniS til hagsmuna landsbú- um, en hann sjálfur gerir. Fyrirgfcfandi væri þó ofstæki þetta, ef það kæmi fram hjá grunn hygnum manni og fáiróSum, en alls ófyrirgefanlegt er þaS, þar sem sá maður á i hlut, sem frá ná'ttúrunnar hendi er gæddur hinnf beztu dómgreind, og hefir þessut- an notið þeirrar beztu mentunar, sem danska veldiS á kost á aS gefa sonum s’inum, og þeir vilja þiggja. Og sem svo i ofanálag hef- ir náð þeim aldursþroska <>g líís- reynslu, að hann á aS vita betur og tala gætilegar í jafnalvarlegu máli, en hann hefir gert i þessari ritgerS. það eit't teljum vér áreiðaniega víst, aö séu flokksbræSur hans yfir leitt ánægöir með þá skoðim, sem kemur íram i greininni, þ.i er <á flokkur því engan vegb.u vaximi, að þjóðin trúi honnm til aS haía velferðarmál sín meS höndum, þvt líti sá flokjur jafn hlutdrægt á þjóðmálin og höf. litiir á fvlgi mar.na við Hafsteins stjórnina, þá má ætla, að hann sé ekki fær om, að lft-a nokkurt þjóðmál réttu aiiga, og sé því algerlega óverðug- ur þess fylgis, sem hver sá flokkur nauðsynlega þarf að íá, sem náð get'i völdum í landi. Hér vestra hafa pólitiskar æs- ingar á fyrri ánrm, og hjá ein- stökti mönnum írarn á þenna dag, gengið svo langt, að íslenzku blöð- í þessu blaði birtist prógram dagsins. þaS sýnir, aS nefndin hef- ir reynt að vanda til skemtananna og býður góö verSlauu fyrir all-a kappieiki. Yfir $360.00 verða veitt- ir i verðlaunum, mikiö af þvi í peningum, sem aldrei hefir átt sér staö fyrri á Islendingadeginum hér í Winnipsg. AS skemtanirnar verði reknar af kappi miklu, má ráða af því, að menn hafa svo vikum skiítir verið að æfa sig á stmdi, hlanpum, hjól- reiðum, og sagt að ógifta hliðin á kaðaltoginu lvafi pantað “baslara” jötna úr nálægmn héfitStim til þess að toga sin megin. þeir ó- giftu ætla sér vissulega aS svna þeim giftu í tvo heimana á kaðal- toginu. - Glímumenn kváðti og vera að æfa sig undir atlögima á íslend- ingadaginn í Kiver Park. Ungbarna sýningin verðtir haltlin í tvennti 1-agi og 10 verðlaun gelin, öll í i>eningiim. Hún verðtir látin fara fram í “Grand Stand” kl. I e. bád. Dómendur verða hérlendar komir, sem um margra ára tima í hafa stjórnaS barnaii'ppeldis stofn- unum, og bera því gott skvn á verk sitt. FjórStings mílu kapphlaupið, cr þeir herrar landar vorir SweVnson ; & Peterson, Pool Room haldarar og aldina og svaladrykkja salar, á Nena st. (viö Klgin ave.), hafa' gef ið þrenn góS verðlaun fyrir, a’tti j að verSa góS skemtun. Mesti 1 fjöldi ungra íslendinga ætti aögefa 1 sig fram í þaS kapphlaup. Nefndin hefir og ákveðiS, aS hafa ; “huggunar-reiS” (“Consolation Kace”) fvrir þá, sem ekki viuna j verðlaun þau, sem gefin verSa fyr- 1 ir milu hjólreiðina. Sú kappreiö verður einnig mila og góð verö- j laun gefin fyrir hana. Annars veröa^ öll verSlaun viö I þetta hátiðahald betri en á undan- förnum árum, svo að vel er ger- andi að képp-a um þau. Fyrir miSjan dag verSur engin music, en frá hádegi skemtir 30 rnanna og kvenna söngílokkur meö al-islenzkum söngvum. Flokkur sá hefir haft mikinn viSbúnaS til þess að söngurinn geti orðið sem bezt- ur. Snm lögin eru og al-íslenzk, þar meS ei'tt, sem samið hefir ver- ið af landa vornm Jóni Friöfinns- svni, og talið ágætt lag. SíSdegis verðnr og bezti hornleikara flokk- ur, sem til er í þessum b-æ úti í garðinum og sjrilar mörg og falleg 'ög. Og ]>(*ss utan hefir landi vor Thorst. Johnson lofað að spila fyr- ir dansinn að kveldinu. KæSur og kvæði þau, sem aug- lýst eru á prógramminu, verða fullkomlega igildi þess, sem bezt hefir áðtir veriS. Og þess utan verða flntt kvæði um ísland og Canada af velmentiiðum islenzk- mn þjóðvinum, sem sjálfir lesa ljóS sin. Nefndin befir beðiS strætisvagna ielagið, að leggja til næga vagna á Sherbrooke og Nena st. að morgn- mum kl. 8.43, svo að öllum íslend- ingum, sem vilja, gefist kostur á, að komust þá fritt ift i garðinn, ]>ví það er áriðandi, að allir, sem ætla að taka þátt í kapphlaupun- um, séu kíAnnir út í garðinn kl. 9 að morgninum, svo að hægt sé að koma sem mestti af kap[)hlaitpun- um af fyrir hádegi. Nefndarmenn verða vfö heudina til þess aS borga fargjöld þeirra, sem þá fara með vögnumim. Auk skemtana, sem íslenditiga- dagsnefndin sjálf stemlur fyrir, veröa og aðrar skemtanir aS kveld inu, svo sem loftbátaflug (“Bal- unt er fái að af vertl loon Ascension’7, sem mjög verð- 11 r skemtilegt aS sjá. þesa skal getiö, aS öll börn, scin komin verða suður i garðinn kl að 'morgninum eða áður en hátið- in er sett, fá ókeypis poka með br jóstsykri ; og öll börn, sem garðinn koma aS deginum, fá frfa hringreiö eins <>g i fyrra. Yfirleitt verður alt sem gert- til þess, aS börnin njóta sém mestrar ánægju sinni i garSinum. Iyeikfiöturinn, þar sem ísleuding- ar halda hátíðina, er umgirtíir með 9 feta hárri girðinguf, svoytð landar geta veriS út af fyrir sig. KóSrar og gasoline bátar verða til taks fyrir þá, er vilja skemta sér á ánni. Matarborð verð'a og reist uppi undir hvelfingunni, svo fólk geti snætt i næði. | Loftsiglingin fer kveldinu, .en hesta fram kl. 6 e. m. Að end-ingu skal þess getið, aS allar skemtanir lútandi að íslend- ingadags hátíðahaldinu, og einnig loftsiglingin, fara fram i knatt- k-ikasvæðimi (“Ball Ground” í fram kl. 8 að veðreiðar fara Kiver Park. Að eins kappsundið er þar undantekið. þaö fer fram i ánni frámundan. “Ball Ground”. Votto? ð þjóðvinanna það er heilmikil áuægja og fróð- leiour að lesa blöðin og bækling- ana, sem prentæð er á íslandi. Margt af því er allgott, og mun svo tilætlast, aS það verði taliS að tilheyra nútiðar bókmeu’tnm föSurland.sins. Sjálfsagt eru þaS lika alt .béikmentir í vissum skiln- ingi. Kn rammar eru þær á bragð- ið sumar. Og svo mikiS er alger- lega víst, að væru þær samdar af útl'endingum, eða jafnvel Vestiir- íslendingum, þá fengju þeir höf- imdar skarpar skammir fyrir til- tækið, og útgefendur sltkra fræða fengjii aS sæta hörðnm dómum þeirra sömu íslen/ku þjé>ðvina, er nú vinna hvað mest að þvi, að ó- frægja land sitt og minningu lið- innu kynslóða. Alt mun þetta þé> gert án nokkurs illhtiga og aS eins tdl að skemta fólkinu, — þvi af fólkinu, sem ánægju heflr af slík- um bókmetitum. Kin þeirra ritgerða, sem hér er um að ræða og ekki verður séð að neinum Ijóma varpi á islen/.kt þjóðlíf, er grein sú í Kimreiðinni eftir Ólöfu Sigurðardóttir, sem getið var um i Heimskriuglu ný- lega og tekinn upp kafli úr. það er sutt, að grein sú, eða lýsingin á heimilislifiuu i foreldra húsum hennar eT prýSisvel rituS og bend- ir til þess, aS konu þessi sé bæSi gáfuð og allvel m'entuS. Kn því ó- skiljanjegra er það, .aS hún skyldi !áta prenta grein þessa, eða að I)r. Valtý skyldi taka hana athuga si-mdalaust upp i Kimreiðina. þvi það hafa þaii hæði hlotið að vita, að sumt í grein þessari er svo ó- þverralegt, að tæpast er prent- andi', og að þa'S hlýtur að mæta megnri óvinsæld mikils f.jölda þjóð- vina hæöi heima á íslandi og ekki síðtir hér vestur i Ameríku. það kerhur lítið málinu við, hvort ólöf þessi skýrir rétt og sat't frá heimilislífinti í foreldra húsum sfnum. Hitt «er, eftir þvi, sem vér lítum á það, meira um vert, hv.prt hún telur það ei’tt hæf- ab eða v- Iv'ð: igar.di tirnn'sv rðu yfir móCur sfna látna, að orin- bera þaS öllum almenningi í út- ar og vetur alla ævi sína gengið brókarlaus og þvegið fataþvott sinq upp úr stæku hlandi i matar- pottmum, — sama pottinnm, sem hún eldaði grautinn i handa ólöfu og ööruin börnum sínum. þó aS alt annað kunni að vera satt í grein Ólafar, þá veröa þeir eflaust margir, sem draga þungan eía á sannleiksgildi þessarar frásagnar. Og undan'tekningarlítið mun allur þorri heiðarlega hugsandi fólks telja það stóra vanvirSu jafnt fyr- ir höfnnd greinarinnar <>g Dr. Val- tý, að auglýsa þetta eins og gert hefir verið út um allan heim, því að þó þessa <>g annars eins kynnu aö hafa fundist dæini á einhverju heimili á íslandi um miðbik sið- ustu aldar, þá mundi mega finna áþekk dæmi í nálega hverju landi undir sólunni, — án þess þaS sé gert að umtalsefm i tímariti með þeim auSsaeja ásetningi, að fá frá- sfignina sem útbreidd'asta um heim allan. Alt öðru m'áli væri að gegna, ef hér væri að ræða um einhvern al- mennan nútíðarlöst, sem nauð'syn bæri ti'l að afmá úr þjóðlífinu, — þá gæti það verið nauSsynlegt, aS bei'ta blöðum landsins gegn ósóm- anum, til þess alþýðunni gæfist kostur á, að sjá á hverjum riik- semdum aðfiuslnn væri bygS, og jafnframt tiI aS færa þjóöinni til- lögur um, hvernig æskilegt væri aS breyta til, og) hvernig sú breyt- ing fengist fljótast og bezt fram- kvæmd. þanuig fór J ón Ölaísson að í blaði sínu Reykjavík fyrir 2 eða 3 árum, þegar hajjn ritaði um lúsapestina í barnaskólanum í Kevkjavík. þar var aö ræða um þjóSlega vansæmd, setp var nútím- ans mein og þurfti umbóta, og til þess aS fá hót ráöna á þessu bed't'ti hann blaði sínu, og aS því er vér vitum be/.t með góðum á- ramigri. Kn Ólafar-greinin f'jallar um löst, sem kann eða kann ekki að hafa verið til fvrir hálfri öld síSan, og sem fyrir löngu er út- daiiSur hjá þjóðinni. það var þvi mipna en étigin þiirf, að rita um hana á yfirstandandi tíma. ]>að að mataraskur föður Ólafar var að edus þveginn tvisvar á ári, en annars hundsleiktur við hverja má'ltíð — þrisvar á dag — alt ár- iö tim kring ; eða að svstir hennar á fimtánda ári átti harn með fjöl- skyldumanni, sem þSSi af svcit, — eru hvorttvegg'ja .eins og hland- þvottasagan atriði, sem kvennleg sómatilfinning hcdSi átt -að hvísla að henni, að óþarft væri að skrifa um. Og það má vafalaust fullyrða að engum útlendingi hefSi leyft verið aö skrifa svona, án þess hann hefði sætt ströngum ákúritm af h'álfu íslen/.kra þjóðvina á ís- landi. Kinmitt í fyrra hefti Kimreiðar- innar er all-löng grein eftir þorv. Thoroddsen, sem hann neínir svo: “Bágborin bók um ísland”, og fer hann þar allhörðtim orðum um Nelson Annandale, höfund bókar- innar, íyrir lýsingu hans á Islandi og óhreinlæti þjóðarinnar. Og þó má fullyrða, að ekoert í þcirri bók er verra en margt i ritgerð ólafar, sem Dr. Valtý hefir prenta látiS umtals og athu'gasemdalaust. Hversvegna er nú verið að á- mæla útlendingum fyrir að segja á prenti álit sitt á löndum vorum eystra, þar sem íslendingar sjálfir eru látnir óátaldir fyrir algerlega samkynja ritgeröir ? í þessu saraa hefti, sem fimiur að bók Nelsons Annandale, tr <>g skemtilega skrifuS ritgerS eftir hr. Gu'ðmund Friðjónsson. I ]ieirri rit- gerð er hændum í þingeyjarsý slu borinn sá vrtnisburður, að þeir “höfðu það fyrir reg’lu aS hafa vinnukonur sínar fram hjá hverja af annari, og átti sami bóndinn stundnm 3—5 börn framhjá, sem hann kendist við, en hálfrifi tel ég ekki”. Vér efumst um, að þessari lýsingu á islen/.kiim bændum hefði verið tekið með þökkum, ef af út- lendingi eða Vestur-íslendingi hefSi rituS verið. Kn þeim heima ekki aö eins líðst og leyfist allskyns rit- hóttur, heldur eru þeir eftir á hafn ir upp til skýjanna fyrir ritverkin, hversu bágborin og hney>xlanlega vels-æmislaus, siem þau kunna að vera’. AS öllum líkindum líta þeir þar beima á íslandi nokkuS öðruyísi á mál þetta, en vér gerum hér fyrir vestan. þeim mun þykja viöeig- andi, að halda við og við upp aS vitum þjó'ðarinnar þvi allra djót- asta, er þeir hafa sögiir af aö átt bafi sér staS i þjóSlifinu, 4 þeirri von, að þessar sögur vekji viSbioS nútírna kynslóSarinnar á þvi, s< :n veri'ð hefir, og að sá viSbjóður iirfi til breytinga til batnaSar.#Kn þa'S er að vorri hyggju alls ónauðsvn- legt, að seilast, þannig aftur í tím- ann. það er alveg fullnægj^ndi, að benda þjóðinni á, hvernig henni sæmi að hrey ta í einu og öllu, og að l*iða rcik aö réttmæti þeirr.i •bendinga. það er engin andleg íeg- urð eða smekkv'si í því, og afls eugin nauðsyn til að uppfræða all- an binn lesandi heim um það allra sóða og svívirðilegasta, sem dæmi finnast til, að átt hafi sér staö í íslenzku þjóðlífi á fyrri tímnm. það hefðu þau Ólöf <>g Dr. Valtý átt að vita og skilja. Um nýjustu vííishugmyiidina (Eítir: J. Einurssou). í' fyrsta og öðru blaðinu af yfir- standand'i árgangi Heimis, mál- gagni íslenzkti únítaranna hér í bænum, er ritgerS nokkur um “Himinif og Víti”, eftir séra Stef- án Sigfússon. I riti þessu er oft, eins og mörgum er kunnugt, margt nýtilegt og vel sagt, 'án ]>ess aS ég ætli mér að fela i þeirri umsögn né draga undan trúarskoðanir þeirra, sem i blaðið rita, og sem höfundarnir hafa, aS ég hygg, eins mikmu rétt til að halda fram, sem ég og aðrir gagnstæðum hug- myndum, — svo framarlega að þær trúarskoSanir eru ekki árásir á frjálsræSi annara, né bundnar viö fjármuna'legt endtirgjald eiu- vörSungu eöa aS mestu lejjti. það eru því ekki trúarskoSanir únítara yfirleitt, sem ég ætlaði að rífast nm í þetta sinn, það gera aSrir betur en ég. Hitt er það, sem mig langaði til að drepa ofur- lítið á, með leyfi eSa öleyfi hlut- aðeigenda, hve óIwigStKC-mt það er, aö lesa ritgerðir eftir sprenglaerða menn, sem einu sinni — eða oftar — höfðu meðtekið “upphaf vizk- unnur”, eins og þaS heitir á presta máfi, en sem svo viröast alveg uppiskroppa og andlegir ör- eigar, þcgar þeir fara að rita 11111 málefni, setn kend liafa verið í ýmsuin myndnm og eftir ýmsum reglum og hvötum frá alda <>Sli, fyrir áhuga eða éndurgjaldslegar ástííður. Málefni, sem vitanlega eru j a f n s ö n n u S fyrir þeim, sem öSrum, og öðrum sem þeim. Kin hugSnæmasta dvöl manns- andans unir við hinar fegur.stu í- myndanir um annaö líf, dýrðleg lauu og há embætti, sem endur- gjald og óverðsku'ldaða u’inbun fyrir þá fáu eöa mörgu, sem e k k- e r t hafa tinniS til slíkrar meS- ferðar, en sem voru aS eins eftir því sem forn fræSi segja, fæddir undir þeirri stjörnu, sem réSi end- tirlifnan þeirra til slikríi úrslita. þáð hefir margur maSurinn v o n- a S og voitað eftir þessu frá því hann kom.st til vits og ára, unz hann fékk að v-ita raungerðarlega ú'tkomu slíkra eftirvæn'tinga ann- aStveggja “■akkúrat eins og hann bjóst ævinnlega við”, eSa þá nokk- uS ööruvísi, “eins og haivn var nú alt af há'lfhræddur um”. Samtímis eru þó legíónir af öör- um mannfél ag.sins einstaklingum, sera eru í melankoliskum átölum vjð sjálfa sig, guð almáttugan og ýmsa fleiri, fyrir það, hvaS þetta sýnist alt á huldu: GuS sendi ekki framliðna nærri nógu oft til eftir- sk'iHnna bræðra og systra til aS segja þfcim eius og e x tim annar- lega ástandið á landinu hinum meginn. þeir taka þaS sem bend- ingu frá þeim framliSnu um, að eitthvaS sé nú ekki sem glæsileg- ast hinum meginn og sem fram- liSnir vilji þvi ekki gefa okkur, sem væntanlegir erum á eftir, or- sök til að kvíSa, fyr en hörmungin skelltir á, sein vi'tanlega allir haía verðskuldað, eftir þvi sem okknr er sagt. Staðitrinn, sem hinir lánsamari miimi flyt'ja til, er af Islendingum og öðrmn mentuðmn þjóðum sam tímans nefndur “himnariki”, — þ. e. nafn, sem hugmyndinm um stað legt líf eftir dauðann er gelið. Vilt- ar þjóSir og einstakir smáflokkar mannifélagsins haf-a valið sér_ ann- að nafn yfir þetta, hverjir eftir sinnar hugmyndar eðli. Munúrinn er þó sá, eins og allir vita s< m nokkuð hafa grenslast eftir j css- um fræSum, að siðaðir nicn>: loói okkur sæliifullri iimbun ár, ]css við eigum hana skylda, cn tilió menn, segjum t.d. Indíán.i-, K-fa. henni e kki öSrum cn þeim, >etti U'ppf’ylla viss skilyv'ji l\ • :r \trð- skuldan i þá átt. Staöur sá á hinn bógmn, sem úthlutar manni “því sem tr.aöur á skilið”, eftir vanalegri kenningar- aðferð, er af hámentuðum þjóö- um nefndur “helviti”, og er að jafnaði taiinn nljög landskosta trauðnr og illur til íbúðar. Vitan- lega er riki það eins og ofurlitið að breytast i síðiistii útgáfum af þess kyns landafræðum, bæði að “loítslagi" og ef til vill að “íbúa- tölu” eftir atvikum. Lattdaíræðin er sú versta bók að því leyti, að maður þarf annaðhvort að kaupa nýjustu útgáfuna, hversu oft sem hún er prentuð, eða verða á eftir timannm með að vi-ta afurðir stað anna eða íbúatölima, o.s.frv.! það er jafnan hægf að <læma nokktið nærri sanni nm mentunar- legt ástand þjóðar hverrar, eítir hugmyndum þeirra um þzssa tvo s t a ð i ;■ nokkrir einstaklingar draga þá jafnan mismun'andi, skýr- ari og hyggilegri eða sljórri og fjarstæðari myndir af “vonum” sínum og uppgötvunum, og gefa ekki baun fyrir hvaS aðrir segja, en fjöldinn gefur sér ekki tíma til aS yfirvega þetta þýðingarmesta efni vegna annríkis við ým:s)egt smávegis af jarðhesku tagi, sem líklegt er til að gefa af scr skild- inga eða annað, sem mölur og rj ð ævinnlega (! ) grandar, .ig ]>að' jafnan þegar iiieu.'i þurfc. miwl t d. {erðapeninga ineð, o.s.frv Mentaðir menn reyna jafnan,. sem og aðrir hugsandi menn, að l’á'ta hugmyndir sínar Um þessi efni þola hugsunarfræðislegt álit og samanburð, hvort setn þær eru algengar eða ekki. þ e i r hafa smekk fyrir því, og þeir hafa líka flerstir eins og tekið það í sig, að láta himnaríkis alsæluna vera hið edna, æðsta og bezta, sem unt væri aS ná i og njóta, svo framar- lega, sem þeim hefir skilist -aS staSurinn væri til. Rn viltir menn og séra Stefán eru ekki ævinnlega á þeim bustin- um. Kin hin geigvænlegasta fjar- stæSa um þessi efni, sem, íslen/.k tunga aS minsta kosti hefir út- hlU'taS oss, er hugmyndin um þjá'ningarnar í himnaríki og hugð- næmið í víti, eins og presturinn gerir grein fyrir afstöSu þess gagn- vart s i n n i sálarfræSi, í nefndum blöðum Heimis. þenna heim með cillu hans hrenní víni og verald'legri blessun annari,. álítnr séra Stefán langl/ezta stað- inn, af þvi að hér gefist mannin- um “'ta'ki'færi til betrunar með því aö 'gera aðra betri” ; og enn segir hann: “Hinn illi er eins verulegur eða nauðsynlegur hinum minnur illa, eins og hinir hetri eru hinum verri nauðsynlegir. Himinn, þar sem eintómir heilagir ættu heima, yrði sviptiir því, sviptur öllum færum að gera gott. ............ Sva myndi það hér um hil fara svo, að himin'inn í og af hinni alskæru sjá'ffselsku sinni eða eigingirni mundi staðna uppi i réttlætinu og stöðugt fara aftur eða úrkynj- ast, meða-n víti mtindi stig af stigi bæta ástand sitt og skilyrði sín og síns lýðs. þetta mund’i svo enda i himni verðandi óbærilegum, og víti, sem þó vonirnar a-tti sér, já> efnalegu til framhúðar” (!!!) þetta eru prestsins óbreytt orð. Hann hefir sjálfsagt fullan rétt til að hafa þessa skoðun, eí slík e r hans eigin hugmynd. Kn — sem lærður maður hefir liann engan rétt til að slengja íit annari eins fjarstæðu <>g þessari fyrir alþýðu til að byggja á hugmyndir eöa trú þeirra. T’il þess að sjá vitleysuna í þess- ari bu'gsiin, þarf eigi annað en að yfirvega það, sem presturinn segir um vansæhina í himnaríki, þar sem allir eru jafn-sælir. Sæluna á'Htur hann mum æ fólgna í m i s - m u n á sælustigum þeim, er menn standa á. Kinmitt það! Ef ég væri þúsundsinn'iim sælli í raun og veru 'iu séra Stefán, þá væri hann samt eftir þfcssari kenningu mikið sælli þantiig, heldur en ef hann væri á j a f n háu sadustigi og ég! Hann hefir ekki tekið meS i reikn- inginn ástand þess mannsins eða sálarinnar, sem vansælli er. Og bann heíir ekki heldur tékið meS í reikninginn, hve óþarft það er, aS “hafa faTur til að gera gott”, sem bann leggtir svo mikla ábfcrzlu á (sem eina æöstu sælu meövitund- arinnar), þegar það, að koma hin- um vansælli manni á jafnaðarstig við binn, sem sælli var, er í raun og veru hin beiskasta kvöl þeim, sem fyrir því verötir! og sem er aðalástæSan fyrir því, hve ill presturmn heldur aS sé vistin í himnaríki. Bresturinn gengur út frá því vitanlega', aS hver maðtir fari rétt ein.s og hann stendur í annan hvorn þessara staða, alveg óbreyttur, eða eins og maðtir segir á verald- legu máli “með húð og hári”. þess vegna álítur hann, að mönn- um brigði 'til alls annars en batn- aðar, ef þeir lentu allir í alsælu- staðnum. Hann segir, að “himin'n þar sem góðir menn einir dveldu, hlyti' meS tímanum að geyma súr- ari pínu og líðanir, en víti, þar sem hinir niSurlægSu, eöa afbrota- mennirnir, héldust við”. þeir færu Hklega a'ð rífast og jagast út af eigin vellíðan ; maðurinn er jafnan svo sólginn í mótlætið, eða hitt! það var ekki hugmvnd mín, þeg- ar ég las þessa grein í Heimi, að segja neftt um haua opinberlega ; en ég hefi komist að því, að eiu- stöku menn halda aS greinin hljóti að vera eintóm speki frá enda til enda, af því hún sé eftir 1 æ r ð a n m a n n, og meira að segja gtið-r fræðing, sem “ætti aS vita annað eins líti'Iræði og þetta”' Möuu.im er svo gjarnt til að slá föstu, aS vissir inenn, t.d. lærðir m< im \ íti alt sem þeir segja lyrir ví.si, og að þeim misleggist ekki hcndur að því leyti, er sannleiksáttina snert- ir. það hafa nú þegar tveir lærðir (

x

Heimskringla

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.