Heimskringla - 23.08.1906, Page 2

Wimiipeg, 23. ágúst 1906.
HEIMSKRIN GLA
/
■ Heimskringla |
PDBLISHED B¥

The Heimskringla News 4 Poblish- 4
ing Company X
Verð bla&sins 1 Canada og Handar.
$2.00 nm Ariö (tyrir fram borgaö) •
Senttil Islands (fyrir fram borgaö
af kanpendum blaösins hér) $1.50.
4
4
4
4»
4»
♦l4
«1*
4»
4
4
4
4
4
4
-$» 4
Peningar sendist P. O. Money Or-
der. Registered Letter eöa Express
Money Order. Bankaévtsanir é aöra
banka en 1 Winnipeg aö eins tekuar
meö afföllnm.
B. L. BALDWINSON,
Editor & Manager
Office.
729 Sherbrooke Street, Winnipeg
P O.BOX 11«. ’Phone 3512,
HeÍBDskrintla, 23. ágúst, 1906
Það lekur úr hon-
um afa!-’
{>aö var á úthala veraldar og
seint aö haustlagi, að faðir hús-
frevjunnar antiaðist. í þeim hluta
landsíns voru á þeim tíma árs
fanníergi mikil og vegleysur vegna
snjóa, svo að ekki var mögulegt,
að koma hinu látna gamalmenni
til grafar. ]>að var því ákveðið,
að lá'ta gref'tran'ina bíða til næsta
vors. J>að var svo ógnlangt til
kirkjunnar og yfir örðugan fjall-
veg að fara, og til prests náðist
ekki, nema með alt of mikiili fyr-
irhöfn og íllklvyfu erfiði, og varð
þó atburður þessi löngu fyrir þann
tima, sem stjórn landsins hafði
fekkað prestum —jnáske réttara
sagt pes t u m — þess um 30.
j>að ráð var þvi tekið, að vefja
dúki um þann gamla og geyma
hann í heimahósum yfir veturinn,
og svo var hann Rengdur upp í
eldhúsið yfir hlóðunum, uppi við
reykháfinn. Alt gekk vel um stund
og heimilið komst í hversdagslega
værð, eftir að heimilisfólkið hafði
úthelt sinum beiskustu tregatár-
starfsemi og lífsskoðun presta
þessarar missíónar byggist á þvi,
að troöa vítiskenningunni í lands-
búa og ógna þeim með eilífum
páslum í elcfinum óslökkvanda eða
dýkinu, sem þeir segja, að velli af
eldi og brennisteini, — ef landslýð-
ur ekki gefi íyrir sálum sinum alt,
sem prestunum þóknast af þeim
að heimta, og eins oft og þeim
'þóknust að heimta það.
En að frátekinni þeirri andstygð
sem Heimskringla hefir á þessu
betH' séra J óns til stuðnings því
iflræmda fargani, sem hann nefnir
“■innri missíón” (þó hún væri bet-
ur nefnd “ytri missíón”_ því hún
,er frá útlöndum innleidd á Islandi
af sérstaklega launuðum sendlum
þess trúfélags, sem sérstaklega
virðist binda tilveru sítta við á-
trúnaðinn 4 bókstaflegt, brenn-
andi, eilíft víti), — þá var sú eina
ástæða blaðsins fullnægjandi til að
andmæla betfinu, að þessu var
slengt á almenning hér einmitt á
þeim sama tíma, sem Hefgi magri
klúbburinn var að gangast fyrir
því mannúðar og kærleiksverki að
safna fé meðal Vestur-íslendinga
til styrktar ekkjum og mwnaðar-
lausum börnum druknaðra sjó-
manna á ættjörð vorri. Sú hjálp-
arleitun var sannarlegt kærleiks-
verk, og undirtektir fólksins í öll-
um bygðarlögum íslendinga bér
vestra baía sýnt það Ijóslega, að
viðkvæmur strengur í hjörtum
þeirra var snortinn, þegar þeim
barst þessi fjárbón til styrktar
ekkjunúm og allslausum bornum
þeirra. En því vék einhvernveginn
svo við, að hvyrki Lögberg né
Satneiningin fundu köllun hjá sér
til þess að mæla með þessum sam-
sþotiim eða að segja eitt gott orð
um þau, fyr en þau sóma síns
v>egna urðu að láta irppskátt —
sjálfsagt mest fyrir Heimskringlu-
greinina — hverju megin þau voru
í máli þessu, og þó ekki fyr en bú-
ið var að birta “innri missiónar”
áskorunina og mæla sterklega með
henni, og gera út heilan hóp af
fólki til að ganga mann frá manni
til þess að safna missíónar fénu.
það er ómögulegt að komast
hjá að 'álykta, að þar sem hnit-
miðað var við það, að gera út
hóp fólks til þess að leita missíón-
ar samskotanna einmitt á sama
tíma, sem verið var að sáfna fé í
ekknasjóðinn, og áður en kirkju-
valdið vestur-íslenzka fann ástæðu
um.
það bar við eitthvað viku eftir
að líkið hafði verið hengt upp til
geymslu, að húsmóðurin bað unga
dóttir sína að gæta grautarpotts-
ins, er stóð á hlóðunum í eldhús-
inu. Barnið gekk fram, og sýndist
því sjóða og vella í pottinum. En
er það gætti betur að, þá var
þetta ekki suða í grautnum, held-
ur leki ‘að ofan’. Stórir dropar og
þungir féllu ofan i pot'tinn svo ótt
og títt, sem hellirigning væri. Og
barnið leit upp til að sjá, hvaðan
undur þessi kæmu og kom þá auga
á líkið. það varð ót'taslegið við
sjón þá, hraðaði ferð sinni sem
mest það mátti inn í baðstofuna
og hrópaði hástöfum: “Mamma,
það lekur úr honum afa! ”
þessi litla saga datt oss i hug,
er vér lásum slettirekuskapargrcin-
ina hans séra Jóns Bjarnason-ir í
Sameiningunni nr. 5, júlí ’có. ]>tssi
sífeldi skammalekandi úr þesm
kírkjulega afa, hvenær soni hcnn
hyggur sig hafa höggstað a Keims
kringlu, er orðinn svo iiiagna'.ur
og þreytandi, að það íer að vería
algerlega óumflýjaniegt, að viga
þannig orðastað við hann, að ís-
lenzk alþýða hér vestra megi > ita
það og skilja, að þetta blað a-tfar
sér ekki, að svinbeygjast'undir ein
veldis kenningar hans og úreltar
trúarkreddur, né heldur að þoka
fyrir honum um svo mikið sem
hálft hænufet í nokkru því máli,
sem vér teljum varða heill og
sóma Vestur-íslendinga, eða yfir
höfuð að tala i nokkru því máli,
sem oss finst vera sanngjarnt á-
deiluefni, — og þetta án þess vér
berum hinn minsta kala til séra
Jóns eða drögum nokkurn efa á
rétt hans sem manns og prests til
þess að halda fram skoðunum sín-
um og kenningnm, hversu fjarstæð
ar sem þær eru áliti voru. lin
Heimskringla telur sig 'nafa (ul'an
rétt til þess, að athuga bær jmsu
stefnur, sem koma fram i voru i«-
lenzka þjóðlífi og að gera hevruai
kunnugt, I.vað hel/.t vjrðist at-
hugavert við þær. Frá þessari
stefnu ætlar hún hvorki að ieyfa
séra J. B. eða nokkrum öðrum að
hrekja sig.
það, sem sérstaklega hefir a:igr-
að séra Jón og komið honum til
þess i blaði sínu Samcinmgunni,
að ráðast á Heimskringm og skipa
henni að þegja, er greinarkorn cilt
sem blaðinu var sent fyrir nokkr-
nm tima i tilefni af samskota á-
skorun hans til -stuðnings “iunri
missiómnr.i” á fslandi, hinni svo-
nefitdn “belvítis missíón”, sem
ýms af íslen7.ku blöðunum hafa
svo mjög amast við, af því að
til að segja eitt einasta meðmæfis-
orð utn þá fjárbeiðni, — þá hafi
það verið gert, ef ekki beinlínis til
að spilla fyrir ekknasjóðnum eða
samskotum til hans, þá að minsta
kosti hafi það ekki verið gert til
að bæta fyrir þeim. Enda erum
vér færir um að leiða rök að því,
að leiðandi fólk í söfnuði scrajóns
íremur latti en hvatti til ekkna-
samskotanna og tal-di alt eins
nauðsynkgt, að gefa til styrktar í
“innri missiónarinnar”. það er þvi
fullkomin ástæða til að ætla, að
það hafi verið að undirlögðu ráði
séra J óns og Lögbergs, að missí-
ónarbetlinu var hleypt af stokkun-
um, með því afli sem gert var, —
beinlínis til þess að hefta ekkna-
sjóðs samskotin. Hefði það ekki
verið, þá^hsfði missiónar bciðnin
mátt bíða, þar til Hitt var um
garð gengið. En þar sem hugsun-
arfræði séra Jóns og Lögberginga
tslur það jafn áríðandi, að leggja
fé til eflingar trúnni á eilíflega
steikjandi víti, eins og að fæða og
klæða ekkjurnar og allslansu börn-
in þeirra, þá þarf engan að undra
á.því, þótt útsendarar prestsins
mæltu fastar með vítistrúar sam-
skotunum og beinlínis spiltu fyrir
ekknasamskotunum. “Eftir höf-ð-
inu dansa limirnirl ”
Vitank'ga rná vænta þcss, að
séra Jón og Lögberg reyni að af-
saka þetta ofsa-frumhlaup þeirra |
með einhverjum ráðum, þvi vitan-
lega skammast báðir þeir máls-
partar sín fyrir illhugann, sem nú
er afh'júpaður og opinber orðinn ;
enda hafa hvorir tveggju fulla á-
staeðu til að gera það, og þó séra
Jón miklu fremwr, því hann mun
það vera, setn “organiserað” hefir
þetta óþokka “campaign" móti
ekknasjóðs samskotunum, — en
sem fyrir heilbrigða mannúðartil-
finningu Vestur-lslendinga virðast
ganga þtim mun betur, sem hann
vinnur lengur og meira á móti
þeim.
Sú eina hugsaiilega málsbót,
sem hann hefir í þessu efni, er sú,
auk sturlaðra geðsmuna, að haf-
andi aldrei átt neitt barn sjálíur,
þá er ekki til þess ætlandi, að
hann hafi þá meðlíðtin fyrir kjör-
um munaðarlatisra barna, sem
hverju heilskygnu foreldri er eða
ætti að vera gefin.
Scra Jón segir, að ávarp sitt til
að efla trúna á og óttann við ei-
líft, steikjanidi viti l.afi gert verið
til kristindóms vina. En Heims-
kringla getur frætt hann og i«-
knzka alþýðu á þvi, að konur þær
sem st'kuðti stræti þessa bæjp.r í
erindum hans til efiingar “neðri
bvgðinni”, leituðu fjáríiðs jafnt ti!
þeirra, sem ekki eru af hans trúar-
lega sauðahúsi, eins og hinna, sem
þar telja sér andkgt heimili. Kn
hvort þær hafa gert það “sam-
kvæmt húsbcmdans skipun”, eða
af eigin hvötum, varðar minstu.
Aðíerðin er i fullu samræmd við
prógram kirkna vorra, að láta sér
standa gersamlega á sama, hvað-
an féð — afl þeirra hluta’ sem gera
skal — fæst eða hvernig það tr
fengið. Séra Jón segir, að af þvi
beiðni hans um fé til “innri mis.ci-
cmarinnar” hafi stíluð verið til
kristindóm.s vina, þá kymi Heim.s-
kringlu það mál allsendis ekkert
við, af því að hún, í persónu rit-
stjóra sinna, aldrei hafi fylt fokk
þeirra manna. Gegn þessari stað-
hæfingu prestsins er að eins eitt
svar, það sem sé’, að hún er, frá
röksemdanna sjónarmiöi, eins
flónskuleg og hún í eðli sínu er 'ó-
sönn.
Séra Jón hefir verið nógu lengi
ri'tstjóri ti'l að vita vel, að blaða-
mönnum kemur vTið hvert það mál
efni, sem þjóð þeirra varðar nokk-
urn. Hann veit, að blöðin eiga að
vera til þess, að vaka yfir velferð
þess þjóðfélags, sem þau staría
með, að þau hafa ekki að eins rétt
h'el'dur ber skylda til, að athuga
hverja þá hreyfingu, sem verður
með 'því þjóðfélagi, sem með á-
skriftum sínum heldur þeim uppi ;
að þau eiga að vera leiðbeittandi
eftir beztu vitund, hvetjandi tii
alls þess, er bezt má fara, og letj-
andi hins, er miður sé. Með öðrum
orðum: þau eiga að skapa heil-
brigða lífsskoðun og hlynna að
henni og efla, eftir því sem rit-
stjórar þeirra hafa vit og þekk-
inc|ii til að leysa það starf af
hendi. Jiessi skyRla er ekki bundin
við tteinn ‘einn flokk mannfélags-
tnt>da (öll mál eru manníélagsmál)
heldur nær hún til þeirra allra. Og
ekki að eins hafa blaðstjórar rétt
ti'l að ræða málefni síns eigin þjc>ð
félags, heldur einnig mál allra ann-
ara þjóðfélaga, ef þeim sýnist svo.
Og þau blöð mæta jafnan mcstum
vinsældum, sem bezt fylgja þeirri
stefnu. Að séra Jón viti þetta, má
meðal annars marka á því, að
hann hefir í blaði sínu þráfaldkga
rætt anda'trúarmá'lefnið og starf-
semi manna á íslandi í sambandi
við það. Og til þess hefir hann að
vorri hvggju haft fullan rétt, og
•enginn lá'tið sér til hugar koma,
að homim “kæmi það öldungis
ekkert við”. En þó er það mál
honum algerlega eins óviðkomandi
eins og ávarp hans til kristindóms
vina getur talist Heimskringlu ó-
viðkomandi. það er því augljóst.
að hann krefst annars mælikvarða
af H»imskringln, heldur en hann
er fús að fylgja í stjórn sín eigin
blaðs.
Af þessu segjum vér hiklaust, að
það sé afarilla hugsað af séra J.
B., að fara að krydda grein sína i
Sameiningunni með þcssutn vísu-
parti úr Úlfarsrímum: “Enginn
bað þig orð tii hneigja, illur þræll
þú máttir þegja”. því að þetta á-
varp á alls ekki við/Heimskringlu
af því tvennu, að hún er hvorki
illur né góður þræll séra Jóns, og
af því einnig, að hún hefir mein
rétt og skvldu til að tala, hcldur
en til að þegja. En á hinn boginn
heíir visan það til síns ágætis, að
hún sýnir islenzkri alþýðu austan-
hafs og veijtan myndugleika t.ann,
sem maðurinn tekur sér, l 1 þess
að ráða hugsun og máli l>c ria
allra, sem hann hyggur sér fert að
etja við. Og þessi vísupartur sýn-
ir ennfremur það, að ekki er .'niid-
valið efni í Sameininguna, sesn í
seinni tíð er crrðið jöfnum höndum
skamma sem trúmála málg.ign.
En svo viljum vér benda séra Jóni
á það, að þessi veika tilraun hans
til að kæfa ritfrelsi Heimskringlu,
er algerlega óþarft verk ; hann er
hvort sem er alls cnginn maður
til að etja við það blað, svo hann J
hafi nokkra sæmd af viðskiftunum.
Eða svo vildi það reynast í tiund-
armálinu í fyrra.
Heimskringla hefir um nokkur
undanfarin ár algerlega leitt hjá
sér trúmólakenningar Vestur-ls-
lendinga, þegar þær ekki hafa kom
ið í bága við siðferði þjóðflokks
vors. En í tiundarmálinu var blað'
inu ekki til setu boðið, því að þar
var fólki voru svo gott sem skip-
að að gefa tíund allra eigna sinna
til kirkjunnar, undir því yfirskyni,
að drottinn þyrfti skildinganna við
en í raun réttri til þess eingöngu,’
að prestar vorir mættu ofmettast
og oímetnast. Hér var um atriði
að ræða, sem öllum þeilskygnum
mönnum var ljóst, að kfða mundi
til andkgs og efnalegs þrældóms
Vestur-íslendinga, ef kenningum
séra Jón9 hefði V'»rið fylgt. það
gat ekki hjá því farið, að heilmik-
ill hópur íslcndinga hefði orðið að
svikja og stela til þess að geta
fylgt krrirskipum*m síns andlega
leiðtoga. Knda var það hvort-
tveggja svo gott sem skipað í
Simeiringargreininm ; og þó nú
sén ekki liðnir meira en 18 mánuð
ir siðan deilur hófust mn þ:ið mál.
þá eru til tvö dómsákvæðd, kveð-
in upp í lögreglurét'ti þessa bæjar,
sem sanna ljóslega, að Heims-
kringla gat rétt til um afleiðing-
arnar, sem af því mundu hljótast,
að fylgja tíundargjafa fyrirskipun-
unum. Að ekki hafa fleiri lent í
lögreglulaga klóm fyrir þá Sam-
einingarkröfu, tná óhætt þakka
því, að Heimskringla kom vitinu
■fyrir fólk yfirleitt.
það sama vilcli blað vort gcta
gert i sambandi við “innri niissí-
ónar” betlið, því sé nokkur kenn-
ing til, sem er frásncydd heil-
brigðti viti, og göfgandi hugsjón
á réttlátum og algóðum guði, þá
er það kenningin um bókstailegt
ví'ti, eða óstjórnlega heif'trækni og
befndargirni þeirrar veru, sem
prestarndr þcj i öðru veifimi kenna
að sé algóð og réttlát og sýnandi
miskunnsemi í þúsund liðu. það
er alveg óskiljanleg þröngsýni
presta vorra, sem halda fram slíkri
kenningu, eins og hinna, sem láta
gabba sig til þess, að Ieggja fram
fé til eflingar henn-ar. þcss vegna
er full þörf á því, að stíga á háls-
inn á þessari ófreskju orþódoxu
trúfræðinnar. ef ske niætti, að
með því gæti losast ögn tim hugs-
anabörid fólksins og það lært að
sjá við ljós óháðra og fríhyggj-
andi vitsmuna í hverjum tilgangi
það er dákitt með ógnum eiiífra
písla, ef það ekki rýi sig inn að
skyrtunni fjármunalega, ekki að
eins t'il þess:
•I. Að forðast pislirnar, sem slík-
ar peningagjafir eiga að af-
plána, heldur einnig til þess
2. Að berja sömu trúkredduna
inn í hina uppvaxandi kynslóð,
hverja fram af annari, svo að
•þær, einnig haldi áíram að
»ð gefa fyrir sálum sínum svo
að prestarnir geti setið og étið
arðinn af elju þeirra ancllega
voluðu.
Annars er öll trúfræði kenning
séra Jóns nú á síðari árum farin
að slá stórum skugga á oss Vest-
ur-ísknninga í augum mentamann-
anna á Islandi, og það svo mjög.
að nafn hans er notað sem grýla
á þjóðina í sambandi við upp-
bvatnittg til frjálskgra skoðapa i
trúmálum.
1 nýkominni Fjallkonu er grein
um Breiðablik, og er séra Fr. T.
Bergmann hælt þar mjög fyrir víð:
sýni sitt í almennum máhnn. í
þessari grein segir meðal aliunrs:
“Santtast að segja er engin van-
þörf á því, að bætt sé úr s*ak um
blaðamensku Vestur-íslcndiiiga. —
Af þeim blöðum, sem á einhvern
hát't standa nærri kirkjuíélagi
þeirra, er það að segja, að þa“ tr
svo mikið af þröngsýtti, ófrjáls-
lyndi og hrottaskap, að mikil van-
virða er að”.
I sama blaði ritar Haraldur Ni-
elsson um sameiningarmál bysk-
ups embættisins og prestaskóla-
kennara embættisins, og mælir á
mótd samsteypu þessara tveggja
embætta. Hann tilfærir nokkur
dæmi til stuðnings skoönn sinni,
og meðal þeirra er þetta: “Setj-
um svo, að séra Jón Bjarivason
væri orðinn það 'tvent í einu bér
heima á Islandi: byskup og for-
stöðmnaður prestaskólans. Og
göngum að því vísu, að hann f.éldi
hér fram sömu kenningum og hann
gerir nú þar vestra, t.d. í biblíu-
fræðunum. Ætli þeirn séra þórhalli
Bjarnasyni og séra Jóni Helgasyni
héldist kngi uppi að flytja óáredtt-
ir sannkikann í því máli, eins og
þeir gera nú, með öllum þsim víð-
tæku afkdðingnm, er sá sannleiki
h'efir í för mvð scr, og fæstdr gera
sér enn glögga grein fyrir. Blað
scra J óns Bjarnasonar tckur af
allan efa í því efni”.
Hér sjá þá Vestur-ískncliugar á-
lit tveg'gja stórgáfaðra og lærðra
mattna á íslandi á fræðikerfi þvi,
sem séra Jón er að berja inn í
þann sífækkandi, fámenna hóp af
fólki voru, sem honum fylgir í öll-
um máhnn, og um þröngsýnd hans
og ófrjálslyndd og hrottaskaji, eins
og þessi þrenning birtist í Sam-
einingunni. það er því sýnilegt, að
lærðra manna flokkurinn þar
heima lítur tneð innikgri fvrirlitn-
ingu á alla hans starfsemi, hversti
vel sem hann annars -r- og vafa-
laust meinar að vinna. því það
þarf enginn að efa, að honum er
hin fvlsta alvara í öllti þvi, sem
liann segir og gerir. Til annars ei
hann alt of heiðvirður maður, og
þess vegna eru líka andmæliHeims
kringlu ekki móti persónu hans,
heldur á móti þeirn úreltu og að
þvi er oss virðist afer skaðkgu
kenndttqum, sem hann heldur fram.
Mörg fleiri andmæli hefir séra
Jón fengið frá mönnum á íslandþ
þó Heimskringla liafi fæstra þedrra
getið og sjálfsagt á hann eftir að
fá enttþá fleiri andmæli. 1 flestum
s-líkum grednum má og lesa ekki
að eins andstygðina á fræðikerfi'
séra Jóns, heldtir og líka það,
milld línanna, að þeir þar heima
aumk-ast vfir þcim fáráðhngum,
sem láta bindast á þennan and-
lega trrfræðiklafa, svo að þcir
stcmblindast og gcrast óhæfir til
jæ.ss, að geta litið lögmál náttúr- 1
unnar réttum augum, um leið og
þcir eða margir þeirra fyllast of-
stækisfullu hatri til allra þeirra,
ssm ekki láta bindast sama okdnu.
Samkvæmt auglýstri skoöun séra
Jóns og þeirri fáránkgu fiónsku
kwnndngu, sem ekkert hlutleysi við-
urkenndr, en heldur því fram, að
hver, sem ekki sé með, hann sé á
mótd, þá mnn l.ann ekki telja
menn þessa sanna kristindómsvini.
Kn þó hafa þessir sömu menn, og
að þvi oss er kunnugt all-
ir aðrir mentamenn á ísiandi, hin-
ar mestu mætur á séra F.J.Berg-
mann, ekki fyrir það, að hann hafi
svo mdklu betri persónu að geyma
heldur en séra Jón, heldur fyrir
hitt, að h'ann er svo l'angt um
frjálslyndari í skoðunum, fylgist
betur með nútíma menndngunni,
befir langt um víðtækari sjóndeild-
arhring og starfar einn m'edra en
adlir h'inir prestarndr tdl samans að
því, að bedna fólki voru bér vestra
á brautir sannleiks og siðmenn-
ingar. Séra Fr. J. B. er af menta-
manna flokknum ísknzka taldnn
sannarlegt mdkilmenni, og það að
verðledkum. Hvers vegna getur
sóra Jón ekki náð sömu hylli djúp-
hygnu .og skarpskygnu lærdóms-
mannann'a á íslandi ? Menn lesi
ÚH'arsrímu greinina og aðrar slík-
ar gredttar, sem á síðari ármn hafa
byrst í Samedningunnd, að ó-
gkymdiim Helgafells fyrirfestrin-
um fræga, þar sem því er haldið
fram, að það geti verið skaðlegt
að kenna fólki sannleikann, þó að
prestar kirkjufélagsins hefðu haun
á vdtund sinni, — og gátan er
ráðin.
Oss grunar, að hver sá, sem
attttars entdst til að vaða í gegn-
um allar þessar ritsmíðar séra
Jóns og bera þær saman hvora
við aðra, mundi ósjálfrátt kvcði
upp sama dóminn, sem felst i vís-
unnd sem ettdar svo:
“Við sína granna sagkði hann:
Sjádð þið manninn vitlausan”.
(Meirn).
--------o-------
Forysta—Forusta
- /
t 26. tölii'bl. BaJclurs er all edn-
kenndlegt greittarkorn með yfir-
skriftdnni: “Hið únítariska Tjald-
búðar-pdcndc”. Ofurlítdð J er sett
unddr þetta.
það sem sér.staklega einkennir
nefnda grein, er það að í hennd er
ekkert orð af viti, frá upp-
hafi til en-da, enda mun slík mun-
aðarvara(! ! ) sem vdt, ekki falla
höfuncfi þessum vel í skap, því
hann finnur Jóni fré Sleðbrjót það
til forá'ttu, að “hann hafi talað ó-
þarflega mikið af viti". Með þess
h'áttar óþverra(! ) vill þetta J.
(eftirledðis nefnum vér það bara
þ e t t a) ekkert hafa í ræðu eða
ri'ti ; það er auðsætt af þessu
tvennn: greininud hans og nramæl-
unum um Jón.
Fáránkga nafnið, sem hann gef-
ur ísfendin'gad'egimim, getum vér
ekki verið að eltast vdð að þ e s su
sinnd, enda er það ekkert vitlaus-
ara, en það, sem á eftir fer: iiH
greinin.
þ-að, sem vér sérstakkga ætíum
■a<5 minnast á, er orðið “forysta”,
sem pínu-litla “J”-ið flaskar svo
voðafega á. Já, þvílík stórflónska,
að setja sjálfan sig og vanþckking
sítta jafn mdskunnarlaust í gapa-
stokkinn til atl.laigis fyrir alda og
óborna.
þót't það ekki muni þykja á-
remiikgt verk, að eiga að sann-
færa svona “fdgúru” um, hvað
rét't sé Sða miður rétt, að því ur
snertir ísfenzka tiingu, þó skulum
vér þó gera tdlraun til þess, rétt í
þetta skiftd.
Orðið forvsta er eldrd og
þar af fedðandd “classiskari” mynd
en forusta, og er orð þetta ttáfega
ætíð viðha'f't í fyrri myndinnd í
ö I 1 11 m fornsögum vorum, en vdð
þær mun nú “þetta” ekki hafa
haft mikinn kunndngsskap. En til
skýringar voru máli og til skilu-
ingsauka fvrir “þetta”, sknlum vér
benda “þvi” á orðabók Konrá'ðs
prófessors Gíslasonar, þess manns,
er fróðastur er talinn allra manna
um íslenzka tungu. Ef ske kynni,
að “þesstt” væri ekki sýnt um, að
nota oröabók, skiilum vér enn-
fremur benda “þvi” á bls. 20 í
nefndri bók, og ætti “því” þá að
geta tekist, að grafa upp orðið
“Anförsel”. Fvrsta þýðing pró-
fessor Konráðs á þessu danska
orði er: " f or y s t a ", en h'ina
mynddna: fortista, nefndr hann ekki
á þeim stað, af þeirri ednföldu á-
stæðu, að honnm hefir ckki þcVtt
sú myndin jafn góð, jafn forn.
þetta mun nú nægja flestum
mensk-um mönnum, þvi ekki h-afa
þ e i r orðdð til þess, að vefengja
skoðanir Konráðs á slíktim mál-
nm.
En vilji menn nú heyra múlfræð-
isskýring þessa “J” á þessu orðd,
þá er hún þessi: clrðdð er .sam.sett
af ttaínorðimi for(! ) — óþverri —
og sögninnd að ysta(! ), og svo
segir "það”: “þeir sem þekkja
til meöferðar á mjólk, mundu hafa
gatttan af að sjá, hvaöa aðferð
brúkast til að ysta forina”(! ! ! )
Treysta méttn sér tdl, að komast
lengra í vitfirringu en þetta ? —
Bágt eigum vér með aö trúa því.
En þar sem það litur út fyrdr,
ef'tir orðum höfnndarins sjálfs að
dæma, aö hann sé betur að sér í
mjólkur meöferð og, ef tdl vill,
öciriim börstörfum. en í móðurmáli
sinu, því vildmn vér bedna að hon-
tim nokkru af því, er Skarphéðinn
mælti til þorkels lráks, endur fyr-
ir löngu: ‘‘ok mun þér kringra, at
hafa l'jósaverk at búi þdnu at ...
... í fásinndnu”, en að fást við
ísfenznt mál. Að vísu er hér ó'líku
saman að jafna, að þvi er i>ersón-
ur sttertir, því þorkell sál. var
mikilmenni, er barðist með iðrin
úti og brá sér lítt, en fyrkiedt að
vedta alsýknum mönmim b a k-
s 1 e t t 11 r.
Kn hver virðist mönmim svo að-
altilhneiging j*»ssa “J”s eftdr frant
komu Jiess í jiessii 'má’li að dæma ?
lír mál það, sem grein “þess”
fjallar um, mjög mdkils varðancii í
sjálfu sér, þótt “það” hefði nú
baft á réttu að standa ? Hvað þá,
þegar búið er að sýna nieð rökum,
að öll greinin er hin sterkasta
auglý.s'ing um fáfræði höfnndarins,
sem tæpkga var nauðsynlegt að
a u g 1 ý s a. Ber ekki öll greinin
fremur með sér ós^jórnkga löng-
un til að kasta “for" á ttáungann
al'gerkga að raunalaiisu ? Vér
getuifi ekki séð neinn annan tdl-
gang.
Gætd þessi ystingarlróði höfund-
ur gert mannkyttinu þaun gredða,
að kenna þvTí að nota “for” (saur)
tdl matvæla svo vel værd, mundi
það geta orðið mikil blessun i
búi bæði rikum sem fátækum. Og
sannarkga verði hann þ á sinni
“for” — sínum óþverra — betur,
en að aiisa henni yfir saklausa
menn og málefni með flórspaða
sinum Baldri.
-------4--------
Nýþýðingar
[E tir J. E. |
Fyrdr nokkru siðan mæltist rit-
stjóri Hkr. tdl að fá nýjar
íslenzkar þýðingar yfir nokkur
vandskildn orð úr enska málinu ;
því er og tekið fratn, að málfræð-
ingum myndi helzt henta að mynda
þessa nýgjörfinga. það er eðlileg
ályktan, bygð á náttúrlegum skil-
yrðum en — ekki reynslunni.
Reynslan sannar og sýnir, að ýms
nýyrði, sem málfræðdngar, spreng
lærðir og vdðurketidir, hafa skapað
yfir alkunn teknisk orð og hug-
myndir, hafa verið annaðtveggja
beinn misskilningur á öðru hvoru
málinu, eins og t. a. m. þegar
“Critdc” var umsteypt í “gagn-
rýni”, eða þá ógætilegar samteng-
ingar fledri orða í eina heild, eins
og t.d. þegar “harmony” var þýtt
með “hljómræmi”, o.s.frv. það
virðist ekki vera bunddð málftæð-
islærdómd eingöngu, að mynda nj'-
yrði'. Kn á hinn bciginn er sá lær-
dómur auðvitað mikilsvert stnðn-
ingsmeðal fyrir þá, sem hæfileika
hafa t'i'l orðtnyndana, frá náttúr-
unnar hendd.
það er jafnan talað um, að
nauðsynfegt sé að fá ný, íslenzk
orð yfir þessa hugmyndina eða
a'öra, 'en slíkt '»r öldungis tkki svo
nema í sitmum greinum. ]iað eru
til, eins og mörgum Iskndiiigiiin
er kitnnugt, fjöldi af 'fornu m,
ísl'enzkum orðum og ncifttum, scrn
• eru bæði fögur og algerlega rétt
tdl að þýða með ýmsar enskar orð
myndir, sem verið er að berjast
viö, að fá nývröi vfir. Að grufla
'upi^þ essi orð ætti málfræðing-
unum að vera að fins til dægra-
styt'tingar, þegar þeir hafa ekki
annað frumlegra að kdða fram.
]>á eru og sum nöfn, ednkutn hiu
“t'eknisku”, búin að ná þeirri
kynningu og “hetö" í málinu is-
knzka, að nákga hver íslendingui
skilttr það betur eða eins vel og
nokkura nýmviidun, t.d. orðið tele-
graph, o.s.frv. Slík orð virðist all-
mörgttm óþarft að þvða á ísknzku
og er það reyndar rétt álit frá —
teknisku sjónarmiði, en ekki frá
bálfii íslenzkunnar sjálfrar.
I/akast af ölltt er það, þegar þot
ið er til handa og fóta með að
nota vissar ný-þvðingar, sem ertt
algerkga óbrúkandi, eða þá al-
gengar og bettir viðeigandi i satn-
bandi vdð aðrar hugmyndir. Tök-
um t.d. þýðittguna á “Embalmer”
í siðasta bl. HeiniKkringlu, sem
nefnt er þar “ná-smvrill”. Smyrill
er hræfugl af fálkakyndmt (Falco
aesalon). Hefir hann það til síns
á'gætis, að hann sfer fugla í lofti
uppi og drepur þá þannig ; hann
er því af dýrfræðingum tvefndur
“aðalf'álki”, og eins og “ísknzki
fálkinn” (Fnlco Tslandicus) talinn
einn hinn merkasti af sintt tagi.