Heimskringla - 27.09.1906, Blaðsíða 2

Winnipeg, 27. sept. 1906.
Méímskringla
| Heimskringla §
PCBLISHED BY
The HeimskrÍDgla News
ing Company
Verö blaösins 1 Canada og Bandar.
$2.00 um áriö (fyrir fram borgaö).;
Sent til Islands (fyrir fram borgaö
af kaupendnm blaösins hér) $1.50.
Peningar sendist P. O. Money Or-
der, Registered Letter eöa Express
Money Order. Bankaávfsanir á aöra
banka en 1 Winnipeg aö eins teknar
meö afföllum.
B. L. BALDWINSON,
Editor ét Manager
Office:
729 Sherbrooke Street, WiDDÍpeg
d* P O.BOI Ilð. ,Phone 351 2, ^
Heimskringla, 27. september, 1906
Ræða Roblins
a5 rétt sé aS ráSa bót á þessu,
og aS byrjun til þess sé gerS á al-
þýSuskólum vorum. Ivinn merkur
stjórnmálamaSur sagSi eitt sinn,
aS alþýSuskólarnir vætu sú mesta
iSnaöar.Sitofnun í nokkru landi, og
aS vara sú, sem þar væri fram-
leidd væri hin dýrmætasta eign
þjóðarinnar. þess vegna — til þess
aS tala í líkingum — væri nauS-
synlegt að átbúa þá stofnun svo,
aS þaS sem hún framkiddi væri
ekki aS eins til sórna fyrir ein-
staklinginn, beldur einnág stvrkur
öHn þjóSfélaginu. þaS er nauSsyn-
legt, aS kenna börnunnm, aö það
veldi, sem flaggiS táknar, veitir
lífi og eignum þegna sinna verud,
hvar sem þaS blaktir. öérstakkga
er þetta nauSsynlegt viö börn,
sem koma til vor frá útlöndum.
þaS þarf að glæöa h'já þeim ást
og virðingu fyrir fána þess lands,
sem þau alast upp í og gerast
borgarar í. Til þess aS vinna aö
framkvæmdum í þessu efni, hefir
stjórn mín ákveSiS, aS eftir i. jan-
úar 1907 skuli hver sá skóli, sem
nýtur fylkisstyrks, hafa brezka fán
ann blaktandi yfir skólahúsinu í
kenshrtímunum. Stjórnin ætlar aS
leggja til fyrsta flaggiö fyrir hvern
skóía, en eftir þstS skal þaö v-era
skylda skólanefndanna, aS endur-
nýja þaS eins oft og þörf gerist.
RæSa- sú, er stjómarformaður
Hon. R. P. Roblin hélt á fundi
iYoung Men’s Conservative Club
að kveldi þ. 12. þ. m. hefir að
geyma ýms atriöi, sem vér álítum
áríöandi að fólk vort kynnist.
Ivftir aS hafa getið þess, að
næsta þingseta yröi höfö á venju-
legum tíma í vetur komandi, og
aö eftir þaS vröi gengið til kosa-
inga hér i fylkinu, lét hann þess
getið, að vegna vaxandi ibúatölu
yrði nauSsynlegt að fjölga þing-
mönnum, svo að rninsta kosti 4
þingmenn sætu á þingi fyrir Win-
nipeg borg, og pinnig gæti orðiS
nauösynlegt, aö fjölga kjördæmum
út um landiö. þaö yröi aS gera
nýjar kjörskrár fyrir Winnijreg og
Brandon borgir.
Hann kvaS það álit sitt, aS
kosningíilögin væru þau bezitu, sern
orðiS gætu, eins og heföi sýnt sig
við siöustu skrásetning, þar sem
nær 500 skrásetjarar heföu unniö
aö því, að bæta nœr 10 þús. nölu-
um á listana, og þó heföu ekki
komið kvartanir nema frá einum
skrásetningarstaS, og þar kvaÖst
hann verða að játa, aö skrásetjar-
inn heföi verið ósanngjarn og ó-
hæfur tii starfans, og þess \ cgna
heföu 7 menn oröiö út undau, scm
meS réttu hefÖu útt aö vera par á
lista, en sem var neitað um skrá-
setningu. En hann kvaöst á næsta
þingi skildi löggilda þá sem kjós-
endur, svo þeir gætti neytt atkvæö
isréttar sins viS næstu kosningar.
þetta eina atriSi kvað hr. Rob-
lin nægja til aö sýna muninn á
kjörskrár samningi Conservativa
og Li'berala, bæöi í fylkimu og í rík
inu. Hann kvaö flokk sinn sýna
hreinferöi í kjörskrár samningu og
í kosningum yfir höfuö, og þegar
hann gæti ekki unniö kosningar á
þeim grundvelli, þá ætlaöi hann
með ánægju aö feggja niöur völd-
in.
Hann kvaöst ekki hafa tima til,
aö ræöa fyllilega öll þau atriði,
sem lögö yrött undir álit fylkis-
búa við næstu kosningar. Kn eitt
atriði vildi hann mega minnast á,
og það væri nauösynin á því aö
örfa þjóörækni ibúanna og virð-
ingu fyrir þeim fána, sem vér lifö-
um undir. ‘•‘þetta er brezk hjá-
lenda, og svo lengi, sem ég er
fyrsti ráðgjafi, þá skoöa ég þaö
skyldu mína, að koma í veg fyrir
aö nokkuð sé gert, sem rýrir virö-
ingu þá, sem flaggið á að vekja í
meðvitund íbúanna. þúsundir út-
lendinga, fæddir ttndir útlendum
flöggutn, hafa komið og eru aö
koma inn i þet-ta fylki árlega, til
þess, að taka sér heimilisfestu meö
oss. þaö er því skvlda vor sem
stjórnar, aö gera þaö sem i vortt
valdi stendur til J>es,s, aö vekja
ekki að eins virðingu fvrir heldur
einnig ákafa velvild til Jx-ss flaggs,
sem vér búum undir. Eg get ekki
sagt, að ég sá ánægður meö afleið-
ingarnar af tilraunum vorum i
þessa átt. Eg segi ekki, að það sé
nein orsök til ótta, en hins vegar
sé ég enga ástæöu til ánægju í
þessu efni. þegar útlent flagg er
dregiö upp á ráðhúsi voru þann
dag, sem er minningardagur þess,
aö Bretar biöu ósigur fvrir því
flaggi, og þessu er tekiÖ af fólkinu
meö Jét-túÖ, — þá bygg ég að á-
stæöa sé til Jæss, að alvarlegar
hugsanir vakni í brjóstum Jjeirra,
sem elska ga-mla fánann og alt
það, sem hann túknar. Eg tók
einnig eftir því, við hútíölegt tæki-
færi, sem haidiS var upp á hér ný-
lega, að flögg J>au, sem notuð
voru til prýöis, vorti allra þjóða
flögg, eins mörg útlend eins og
brezk. svo aS tæpast mát'ti greina
vor eigin þjóöar flögg frá. Stjórn-
in hefir htigsaö mikiö nm þetta
mál, og oss hefir komiö saman um
Mentamiáladeildin hefir ákveSið, aS
hver sá skóli, þar sem kennarinn
eða nefndin vanrækir J>essa skyldu,
fyrirgeri rétti sínum til fylkis-
styrks. Ég vona, að þessi stefna
stjórnarinnar veröi ekki missktlin.
.Vér fögmtm með útbreidda arma
himtm ýmstt þjóðflokkum, sem
koma ti'l J>essii fvlkis og sem fædd-
ir ertt undir útlendum fánum, og
sem tal'a annaS múl en vér, og
vér vei'tum J>eim strax sömu mann
fé’Iags hlunnimli og vér sjálfir hóf-
um í lagavernd til varnar lífi
J>eirra og eigrtttm, og ókeyj>is
mentun í alþýSuskólttm vorttm,
sem alt er afleiöing J>eirrar menn-
ingar, sem hvarvetna fvlgir ‘TJnion
Jack’. Og mér finst, aö hver sú,
sem hingaö keinur frá útlöndnm
t'il aö bæt-a kjör sín og sinna, en
sem ekki vildi viöhalda sóma flagg
sins, og sem neitaði, að láta inn-
ræta hörnum sínutn virömgu fyrir
brezka fánanum, sé ekki eftirsókn-
arveröur. Kn ég hvgg, aö ertgir
slíkir finnist. Eg l.ygg, aö Jæir,
sem t'il vor koma frá löndum, J>ar
sem þjóöiinum er innrætt, að meta
flagg sitt meö mikilli aödáun viö
öll tækifæri, — undrist einmitt yf-
ir áhugaleysi voru, sem erttm fædd
itntlir brezka fánannm. og sem
vænta mætti, að mest héldum ttjtp
á hann. Eg votta, aö skólanefndir
fvlkisins, kennarar og íbúarnir yfir
leit't styðji mentamúladeildina i
Jtessu máli, svo aö vér innan lítils
tíma geturn sýnt, að ibúar Jwssa
fvlkis beri eius mikia viröingu og
aðdátin fyrir vorm fúna eins og
nokkur önnur þjóö í heimi fyrir
sínum fúna.
Næst vildi ég mega ræöa múl-
efni viðvíkjandi vini mínum, leiö-
toga I/fberal flokksins hér i fylk-
inu, hr. Ed'vard Brown. Hann
hefir verið gerður leiötogi þess
flokks siöan cg talaði hér síöast.
Hantt hefir í þessari stööu sinni
oröið að flytja nokkrar ræöur
víösvegar í fylkimi sumar J>eirra
höföii ekkert það inni að halda,
er snerti mig að neinu leyti eöa
þá, sem mér fylgja. Kn i einnii eöa
tveimur voru nokkur atriöi, sem
ég ætti aö minnast á.
Hr. Brown hefir kvartaÖ um
það á einum 'eða tveimur funduin
sínum, aö ég svaraði ekki atrið-
um J>eim, sem hann taiar um á
samkomunutn. Mér þvkir eins mik-
ið fyrir því, aÖ hafa ekki getaÖ
gert þetta, eins og honum. Kn á-
stæöan er sú, að hann hefir ekki
sagt neitt }>aö, sem sé svaravert,
— enn setn komiö er. hin á einiim
fund'i nýlega t'ók hat»n sér fvrir
hendur, aö ræöa fjárhagsstefnu
stjórnarinnar, og þar andmælti
hann ekki aö eins staöhæfingum
fjármúla ráögjafans heldur dró
hann efa á, aö fylkisskýrslurnar,
eins og þær voru undirritaðar af
yfirskoöunarmönnum íylkisins, —
væru' ré<ttar. Hann sagði, að tekj'i-
afgangarnir úrlega væru ímyndað-
ir, aö þeir væru engir til og aö vér
heíðum ekki peningana. Eg geiig
að því vísu, að hr. Brown hafi
sagt þet'ta i etnlægni, aö hann.
eins og annar maöur, sem vér h'öf-
um sögur af, hafi eíað, efaö orö
manna, sem vissu um hvaö þeir
voru aö tala, og hann hélt áfram
aö efa, þar til honutn var leyft
aö rannsaka J>etta sjálfum til þess
að hann tryði. Eg segi því nú viö
herra Brown, aö ef hann óskar að
sannfærast í þessu múli, þá skal
ég sjá um, aÖ féhiröir fvlkisins
veiti honum aögang að ölhtm
sannanagögnum, og fari með hon-
um 'til hinna ýmsu 'banka i bænum
og annarstaöar í fylkinu, 'þar sem
fé 'fylkisins er geymt, og þar sann-
færast uin, að þaö sem vér segjum
um fjárhag fylkisins sé rétt og
satt. Og ég skal gera meira, ég
skal biðja herra Agnew aö leyfa
honum, aö handleika féð, svo hann
þtirfi í engum efa að vera um til-
veru j>eninganna. þetta má virð-
ast léttúðlega talað um svo alvar-
legt málefni, sem fjárh'agsmál fylk-
isins vi'tanlega eru, en ég þekki
enga vissari aöíerð til aö sjmn-
færa manninn um ranghermi hans
viðvíkjandi fjárhag fylkisins. Ég
veit, aö fylkið hefir grætt yfir eina
mi'llíón dollara umfram vanaleg
útgjöld síöan vér komum til
vaida.
Hvaö get ég sagt meira um fjár-
múlastefnu stjómarinnar þar sem
það er viöurkent, að hver einasta
stjórnardeild sé þannig skipuö, að
öflitgur árangur einkennir alla
stjórnarathöfnina síöan vér kom-
um til valda ? Eg ætla J>ess vegna
ekki að ræða fjárhagsmálin' að
þessu sinni frekar en að segja, að
aðferð sú, sem vér höfum beitt til
}>ess, að árangurinn yrði það sem
hantt befir orðið, er vel kunn. En
hún er ekki l.erra Brown þóknan-
leg, og það er af því, að þessi
stefna hefir reynst fylkisbúum svo
blessunarrík, en Liberal flokknum
í }>essu fylki svo skaöleg, aö hann
er svo biturlega og ósanngjarnlega
andvígur stefnu vorri i [tessum efn
um. það er einnig víst, að væri
þaö ekki fvrir þá ósanngirni, sem
Li'beral flokkurinn í Ottawa beitir
gagnvart þessu fylki, þá heföum
vér miklu meiri tek'juafgang og
gætum því gert miklu meira fyrir
fóikið, en vér höfum getað gert að
undanförnn. (Niðurl. næst).
-------•!-----
Þríburarnir
í 36. nr. Lögbergs þ.á. birtast
Jyrjár greinar móti ritstjórnar-
j greininni í Heimskringhi “það lek-
| ur úr honum afa”. þær eru troð-
fullar af helgri vandlæting og
harm'atölum út af syndum mann-
anti'ii. Kn þá viröist mér hjarð-
I ntenn prestanna standi á veikum
j fótum, J>egar }>eir skelfast af einni
ritstjórnargrein.
Kins og viö mút'ti búast, kveður
I mest að grein S. Benedietssomar.
Ekki er lesnin'gin og fróöleikurinn
neitt lítilræöi ; í því tilltti er hún
[ mjög víðförttl. Og nýstúrleg er sú
! “sálarfræöislega” hugsunarfræði,
eöa “dýrslega hugsun”, að matur-
| inn heima á Islandi hafi veriö soö-
I inn úr hlandi.
Mik'Iir menn erum viö Hrólfur
111 inn!
S.B. lætur leseudurna vita, aS
svo mikil “siöferöisleg ábyrgð”
hvíli á sér, aö hann hljóti að taka
til múls.
Heyr endemi, heyr örlýgi!
Knginn trúir því, að grein hans
sé samin af ræktarsemi við séra
Jón Bjarnason, heldur af persónu-
legri óvild til B.L. Baldwinsonar.
Jtess skal getiö, aS mér geöjað-
ist i'lla að fvrirsögn og inngangi
grednnrinnar i Heiinskringlu, en
ekki er textrnn heldur vel valinn
eöa prestslegnr á grein séra Jóns
í Sameiningunni .
Kngin von er þaö, að ritstjóri
Heimskringlu liggi J>egjandi un'dir
árásum pnesta eða annara, án
}>ess að ’bera hönd fyrir höfuö sér.
Kkki hehlur er það neinn skaði,
þó hinn síflaðrand'i auömýktar og
undirgefnisandi, sem flatmagar viö
íætur jjrestanna, færi dálítið mink-
audi.
Kkkf var það heldur ófyrirsynju,
að Heimskringla tók samsko'a-
múHð 'ti'I yfirvegunar. Til þess bar
fulla nauðsyn.
Aö ritstj. Heimskringlu gerir lit
iö úr fyrird'íemingat kenningunni,
eins og hún er flutt af prestum, ct
sök, sem ekkert veröur viö gert.
Hún »r, hvort sem er, mikiö íjrin
að missa gildi hjá lútersku fólki,
þó prestar, sem stööugt horfa alt-
ur í títnann, »n ganga aftur á hak
móti framtiðinni, viti þaö ekki.
Séra J ón Bjarnason er í mörgu
mikilmenni, sem fastlega framfylg-
ir sannfæring sinni og hojxtr hvergi
Kn i eiuu eiga J>eir S.B. sammerkt
— búöir vflja eyöileggja Heims-
kringhr. Á mörgnm kirkjuþingum
og jtrestafundum er Heimskringla
höfð að umtalsefni, og þá ekki sett
viö húboröiö. þá mun sú speki
vera getin og fædd, aö Heims-
kringla (ritstjórinnj lesi biblíuna
eins og djöfullinn o. s. frv.
Og nú bætast tveir góöir liös-
menn i hópinn, }>eir guðsmennirnir
Sigfns og Gut'tormur.
þegar S.B. ritar illmælislausar
aöfmningar viö rithátt prests,
veröur hann að skríöa á núöir rit-
stjóra Heimskringlu. Kkkert-þess
húttar fær inngöngu hjá kirkjufé-
lagsblaöinu Lögbergi. En þegar
hann ritar verstu skammir um B.
L. Baldwinson, tekur það móti
honum meö útbreiddum örmum.
Eg leyfi mér að fcelja Lögberg
kirkjuf'élagsblaö af eftirfylgjandi á-
stæöum:
1. Sökum hhit'töku sumra presta
i stofnfé blaðsins.
2. Vegna þess, að einn kirkjufé-
lags presturinn hefir opinber-
lega á prenti gefið því mjög
hrósandi vitnisburð fyrir sann-
leiksást.
3. Sökum þess, aö' Lögberg er
ætíö reiðubútð til aö vegsama
alla framkomu prestanna i
orði og verki, h'vaöa asna-
stykki, sem þeir gera.
4. Aldrei hafa prestar funddö aö
biblíulestri Lögb., eða nokkru
því, sem í það hefir veriö r.t-
aö.
Af }>essu mætti álíta, aö Lögb.
hefði engan óþverra meðferðis,
eða illkvi'tms óhróður um menn,
en væri hreint og óflekkaö. Og
samt' ferst því ekki betur en Píla-
tusi foröum í því, að þekkja sann-
leikann, ef þaö heldur að alt sé
satt, sem þeir skrifa í blaðið Sig-
fús og Gu'ttormur.
Marga ljóta sögu hafa prestarnir
hér vestra ritað af löndum sínum.
þeir hafa líkt þeim við úlfa, níhil-
ista, þránd í Götu, taöhrip, skriö-
jökla, sem flytji meinleg efni
í koffortum sinum heiman af ís-
landi. TJtansafnaöarmenn eru titl-
aöir sem heiöingjar. Innan saínað-
armenit ættu helzt að rekast úr
söfnuði, ef }>eir hreyfa nokkuri ann
a-ri skoðunn i kirkjumálum, en
prestarndr. þeim er brugöið um
v 'i' 1 j a I e v s i, ef J>eir fullnægja
ekki öllu fjárbetli, sem nefndar eru
þarfir guösríkis. Menn eru aö
þroskast niðtir á vdð, af því þeir
læsa buddunni of fast.
þetta, sem hér er ujpp taliö, er
ekki nema lítið sýnishorn af ölhim
þeim ófögnuöi og gauragangi, sem
yfir menn hefir duniö. Svo mörg
eru prestanna orð.
þeir, sem hafa setið á hlustun-
um meöan þau voru töluð, geta
oprtkð augun og séö það i fyrir-
lestrunum, Sam'einingunm og Lög-
bergi, á J>ess fyrstii æskuárum.
Kinn velmetinn Islendiitgur vest-
an hafs skrifar i íslenzkt mánaöar-
blað úr sínu bvgðarlagi J>annig:
“ímsum finst a'tferli kirkjufélag-
anna ísleuzkn, hvort viö annaö',
ínintta eins mikiö á hestaats fund-
ina í fornökl heima á Fróni, eins
og á krist'ilegt kærleikslíf”.
Hakla ínenn svo aS gott tré geti
boriS vondann ávöxt ?
Satt er þaö, aö margt óþvegiS
orö hafa prestarnir líka fengiö hjá
sumum Ves t u r- ís le n di ngn m, og
hafa mernn óspart borgaS í sömu
mynt. það er líka nokkur vorkunn
Kftir höfSittu dansa limirnir.
“Hv'ar sem deig er hömruð egg
hún itm siöir stælist”.
Yfirleitt eru Islendingar prest-
hollir menn, ef vel er að }>eim far-
ið. HógværS, lí'tillæti og sanngirni
ávinnur sér ætíS þá ást og viröing
sem hverjum góöum jtresti ber að
nj'óta.
Sundruttgar sökin virSist liggja
á bá’ðum hliSum, og lítill bagga-
mumir. þó sá valdi meirti, sem
upphafinu veldur.
S. Benedietsson gefur i skyn, að
sér sé mjög ant um krisitinn al-
menning, og vill ekki líöa það, aS
ritaS sé “níö” xtm séra Jón eða
“nokkurn annan jtrest” fram yfir
það sem “sanngjarnt” er. þ*ess
vegira er gaman aS heyra, hvaö
hann sjálfur skrifar i einu Alma-
nakinu sínu. Og set ég hcr því
smúkafla eftir hann:
.... “þeir prédika gamla viöur-
kemla lýgi og vitleysu, sem meiri
hlitti safnaöanna trúir og vill
heyra. ]>ess vegna má engar krö[-
ur gera til þeirra. þeir hljóta að
skoðast, sem leigöir hræsnarar og
lygalaupar, er ganga eins og húð-
arbykkjur kaupivm og sölum á
milli safnaöanna.”
1,1.. það er prestleg athöfn og
hæfir þeirri stétt manna, sem mest
hefir gert misjafnt en minst gott á
jörðunni...... Knda er sú stétt
mamra mest hötuö af öllum beTri
og vitrari mönnum hverrar þjóð-
ar, þeir eru skoöaöir sem ívrirlit-
legar eiturnöörur, sem sorp þjóð-
féíagsins, sem artdlegir lygalaiipar
og hræsnarar, sem betra sé að
hafa sem minst við aö sælda.
Svona sléggjudómar hafa
gengið á báða bóga út úr mann-
lasts-verksmi'Sju ísletizkra presta”.
“.... Prestar vorir ættu að snú-
ast um kirkjurnar einir, þær eru
fyrir }>á bygöar og þair komast til
þess, sem aldrei taka ærlegt hand-
arvik alla vikuna, en aru uppi eins
og hanar á sjálfan drottinsdaginn
í því skyni, gð innvinna sér Sio til
$20 yfir daginn”.
Af þessum ummæhitn S. Bene-
diots.sonar getur hver einn dæmt
fyrir sig, hversu mikill sannleikur
og samkvæmni er í ritgerðum
hans. ]>etta er máske á ritfærra
manna máli nefnt “sanngjarnt
níö” (! ! ).
Fátt er athugunarvert viö grein
Guttorms Guttormssoniar. Greinar
heimska hans hefnir sin sjálf.
Ki'tt er víst, að Guttormur verö-
ur aldrei annar Kristur, sem reki 1
menn út úr musterinu. Enda er I
það ekki sérlega kristilegt, aö vilja
svifta ri'tstjóra Heimskringl'U æru
og atvinnu.
Og skyldu menn svo vilja fella
Heimskringlu ? þá vaeri lokiö öllu
ritfrels’i og frjálsum umræöum meö
al Vestur-lslendinga.
Ekki trúi ég þvi, að menn veröi
svo vitlausir.
Gu'ttormur fullyröir hiklaust, að
B. L. Baldwinson sé “gersamlega
sneyddur allri sómatilfinning”.
Getur bann sannað það ?
þó Guttormur þekki Baldwin-
son ekkert j>ersónulega, gerir ekk-
ert til. Margir þekkja hann að
góðum dreng, sem meö hyggind-
um og hagsýni hefir núð því tak-
marki, aö veröa mikils me'tinn
borgari í þjóðfélagslífi Ameríku-
inanna.
þ'essi grein er ekki skrifuð fyrir
hönd B. L. Baldwinsonar. Hann
er vel fær um, að svara fyrir sig
sjálfur. En hún er skrifuð til þess,
að vekja athygli manna á o r s ö k
u m og afleiðingu m, án
þess, aö vilja hnlla réttu máli.
Líka vildi ég sýna, að það fer ekki
eftirtektalaust fram hjá almenn-
ingi, þegar stór hópur manna er
nefudur skríll og öðrum óþokka
nöfnitm, einungis fvrir þá sök, að
menn kaupa Heimskringlu og lúta
ekki skinhelga skrumara aftra sér
frá þvi.
Kaupandi Heimskringlu.
r-'---------------
uEkki er alt gull,
sem glóir’’
Eftir
M. C. Branson.
(NiGarlag). *
Hr. H.G. segir, aö bók Mills
“TJm frelsi”, sé ekki skrifuö til að
sýna fram á, hvaö sé fullkotuiö
frelsi, heldur til að sýna, hvað séu
réttmæt takmörk á frelsi. þett.i
er sannarlega spánýtt, þar scm
bók hans hefir veriö kölhið frelsis-
guöspjall nítjánchi aldarinnar. —
Mill sýnir a'lls'taðar í gegn um alla
bókina, hvað menn og heilar þjóð-
ir hafa liðið vegna takmörkunar á
frelsi. Á einum stað segir hann:
“Hinn eini óskeikuli og varanlegi
grundvöllur allra umbóta er frelsi”
Kr J>aö mögulegt, að hann tneini
hér “óhindrað og ábyrgðarlaust”
frelsi ? Alls ekki, heldur þaö frelsi,
sem er miðað við allra jafnrétti.
Kf bók Mills, eins og hr. H.G.
' segir, er rituð til að sýna, hvað sé
réttmæt takmörkun á frelsi, hvern
ig stendur þá á því, að hr. H.G.,
sem skilur oröið frelsi, sem “ótak-
aö og ábyrgöarlaust’ ’, leitas’t þó
samt við, aö samrænta síita skoð-
un viö bók, sem hann segir að sé
rituð t'il þess, að sýna fram á
réttmæta takmörkun á frelsi' ? —
Virkilega hlýtur hér að vera hugs-
unarvi'lla. Fyrir mitt leyti get ég
ómögulega séö neiTt samræmi
milli frelsiskenningar H.G. og kenn
ingar Mills.
Kf hr. H.G. álítur, aö bann og
takmarkað frelsi sé' þjóöinni til
“framtíöarheiHa”, þá getum vér
lttiS til Tyrklands, hvar vínbann
er nær því fullkomiö og lítiö sem
ekkert vin er drukkið. En alt fyr-
ir þaö segir W. J. Brvan í ferða-
sögu sinni í kringum hnöfctrnn, að
hvergi í heimi sé meiri harðstjórn
og verri stjórnar spilling en á
Tyrklandi. þetta sýnir, að þar
sem menn fá mest vald til að
“banna”, þar einmitt leiðir það aí
sér haröstjórn og spilling, er síðar
endar meö up'preist og byltingu.
Hvergi í menningarsögunni er
skýrt frá því, að drykjuskapur ’.ófi
eyðilagt þjóðmenninguna, }>cg,ir
talað er um, aö hver þjóSmenning-
in á fætur annari nafi eySilagst..
lin allstaöar var orsökin eink.v
hhmnindi og takm urkað'irelsi.
þótt ofdrykkja leiði aí scr ómæl-
anlegt tjón, þá sattit l.uSir tak-
mörkun á frelsi .tf sér irargf;:.t
meira tjón. Og einkahlumii'iúi cr
sú banvæna rót, sem verSur aö
ujtjrrætast, ef siSmenning t or á
ekki aö fara sömu leiö og fyrri
siðmenmngar.
Hr. H.G. minnist þess, sem tg
sagSi um meSskapaðan rétt, og
aö f'élagsheiklin heföi engan rétt.
Hann segir það litlii skifta, hvort
vér köllittn rét'tinn meöskapaðami
eða ekki, því réttur sé naumast
nokkur skapaöur hlutur, beldur aö
eins hugsjón. Ef réttur er ekki
meöskapaöur, hvaðan' kemur hann
J>á ? Rða getur vald gefiö manni
rétt ? Slík t er fjarstætt Mills kenn-
ingu. Kf menn hafa ekki jafnan
meöskapaðan rétt til að lifa sínu
lífi, þá fremur enginn' rangt með
Jyví aö taka aimars líf. Kða er
J>etta alt bara hugsjón, og er hug-
sjónin ekki virkfleg? Ra'fmagn er
heldur ekki tteinn skapaður hlutur,
en samt er þaö virkikg *.
það er rétt, sem hr. H.G segir,
aö J. S. Mill haldi Jtví fram, aö
heildin hafi rétt. Kn samt sem áð-
ur, þótt Mill væri mikill heimsjtek-
ingur og djújnir hugsunarfræðing-
ur, þá alt fyrir þaS — eins og get-
ur komið fyrir alla — finnast mit-
setningar í flestu'm hans ritum og.
einkum í auðfræSi hans.
Með því aö álíta, að heildin hafi
rétt, er sama og að viðurkenna-
að tveir eða þrír hafi rétt, sem
einn hefir ekki. Slíkt getur aS eins
veriö bygt á því, aS heildin samj
einuð hafi vald, sem einstaklingur-
inn hafi ekki. Engiu keSja ©r sterk-
ari en hennar veikasti hlekkur, og
engin heild getur til lengdar brúk-
a'S sitt vald sér til hagsældar, sem
ekki er í sainræmi viS jafnréttí
einstaklingsins. Allur réttur og all-
ar kröfur verSa að vera bygðar á
rét'tvísi, og rét'tvísi er^ þaö, aS
hver meötaki það er liann verS-
skuldar, gott eða ilt. Farsæld
heildarinnar er að eins varanleg
með því að allir njóti rétfcar síns,
og að breytt sé viS aöra eins
og vér vi'ljum að Jteir breyti við
oss, er hið æSsta siðferSislögmáL
Hr. H.G. segir, að vinbanns-
nmlirstaðan hvíli á nanðsyn, því
ástandið sé svo, að eitthvaö veiöi
aS gera. Spursm'álslaust er ástar.d
ið svo, að eit'thvaS verður aö gtra
en alt fyrir þaS, er ekki þar mcö
sannað, að n'auSsynin æfinlega
skapi rétta aSferö. þaö er oft nauö
synlegt, að rétta sívalann stúlás,
en ég hefi horft á menn, sem
reyndu það, en gátu þaS alls ekki
vegna rangrar aðferöar.
Hvaö hefir ekki Rússastjórn
reynt til að koma í veg fyrir
sprengingar, en Jtess meir, sem
hún hefir bannað og takmarkaö
írelsi, og }>ess fleiri, sem settir eru
í varðhald og teknir af lífi, — þess
fleiri sprengingar.
Og t’.a.m. hér í Bandaríkjunnm,
í þessu frelsisl'andi, hvar við New
YTork höfn stendur fi'elsisgyöjan
meö faöminn útbreiddan til allra,
sem hinigaö leita, — þá eru nú ný-
satnin lög, sem banna innflutning
allra Jteirra, sem kunna að hafa þá
skoðun, að menn geti ekki notið
fullkomins frelsis undir n'einu
stjórn'arfyrirkbmulagi. þessir menn
hversu miklir og gáfaöir, sem þeir
kunna aö vera, eru frá laganna
sjónarmiði áli'tnir glæpamenn, og
ef þeir nást, eru }>eir hnej>tir í fang
elsi og síðan reknir til baka aftur.
þetta er nú álitin nanösyn. A-
standið, segja memtt að sé svo, aö
ei'tthvað veröi að gera.
Kn er nú J>essi aöferð réttvis ?
Kr kún til framtiöarheilla ? Slíkt
getur ekki átt sér stað, og ef þvf-
líkt heldur áíram, hve lengi verð-
ur þess aö bíöa, aö bæði málfrelsi
og ritfrelsi verður bíinniaö ? Og
þá höfum vér hið sama ástand,
eins og nú á sér staö á Rússlandi.
Hr. H.G. segir, að MiH mæli á
móti vín/banni vegna J>eirra manna
sem kunna að brúka vín réttdlega.
Ég hefi aftur og aítur lesiö þann
kafla í bók Mills, en get alls ekki
la'gt þann skilning í orö hans. Eft-
ir að hafa talið upp ]>:cr ástæður,
sem Lord Stanley færir fyrir sinni
skoðtin viövíkjandi réttmæti vín-
bannsÍThs, segir Mill, aö “svo af-
skræmisleg niðurstaöa sé langtum
hæt'tulegri en nokkur einstök frels-
ishindrun”. Og enn fremur: “AÖ
þaö sé ekkert frelsisbrot, sem því-
lík ástæöa' geti ekki forsvarað”.
Ber J>etta ekki órækan vott uin,
að Mill er andstæöur öllu víu-
banni, að eins vegita ]>ess, að þaö
stríðir á móti jafnrétti og frelsi ?
Eg hélt síst af öllu, að hr. H.G.
gæti þannig skilið' bók TIills.
Hvað viðvíkur þefrri staðhæf-
ingu, að tollar, skattar og leyfi
hafi áhri'f á dýrleika vínsins, ntá
aö eins geta }>ess, að innbyrSis
skattur á spiritus hér er $2.07 á
hverju gallóni, hvar kostnaður viS
til'bnning er aS eius 15 t 1 20 eti’ts
á hverju gallóni.
það er eðli manus r.s, að Jx'gar
honum er geíið v ii.l, r.S v :lja bi úka
það, og þess meiri álirif, sei.t hann
hefir með sínu valdi, þess meir
vex h'ans löngttn til að brúka
meira vald yfir öðrutn. En í hvers
göfitgs manns brjósti brennur hat-
ur gegn annara yfirrráöum, sem
eru ósamkvæm jafnrétti og rétt-
vísi. Hann hatar aft óréttl'átt
bann, alla harðstjórn og alt ó-
frelsi.
Kf vér óskum eftir háleitari og
betri einstaklingum, ef vér þráum
fullkoirinari og göfugri siöinenn-
ingu, ef vér viljum efla hið bezta
hjá hverjum einum, hans attdlegu
og siöferðislegu hlið, — þá verð-
um vér fvrst og fremst að inn-
ræta jafnréttar kemtinguna, jafn-
rétti til að ii'fa sinu eigin lífi á
þann hátt, sem hverjum sýnist
bezt, að eins takmarkað viö ann-
ara jafnrétti til að gera hið sama;
og jafnrétti til að ganga að forða-
búri n'át’túrunniar, og viðurkenning
á réttmætum eignarrétti, þar sem
hver fær að njóta alls þess, sem
hantv íramleiöir. Undir því fyrir-
komnlagi þurfum vér ekki að ótt-
ast óeölilega örbyrgð og fátækt.
Hin mesta örbyrgð og fútækt er
langtum meiri orsök í ofdrykkju,
heldur en ofdrykkja er orsök í ör-
byrgð og fátækt.
Emerson segir: “A perfect
eqnity adjusts its balance in ail
parts of life”.
Chicago, 27. ágúst 1906.