Heimskringla - 19.11.1908, Blaðsíða 5

HEIMSKHINGLA
WINNIPEG, 19. NÓV. 1908. bls 5
Jón A. Hjaltalín.
J'ÓN A. HJALTAElN, skóla-
íniöistari ag K. af Dibr., dó þiamin
15. október síöastliöinms eim-s og
Hieiinskr'imgila -ga-t um í síöasta
töluihlaödi.
Jóm A. Hjailtalín var einn sá
allra -mierkjast'i maður, sem u-ppi
va-r á íslam-dii um síöasta fjóröung
aldar. j>ar sír lamdiö á bak einum
símum- mýitasta og bezta dremg, og
eiiimum þeim allra færasta lærdóms-
m-aimrui, siem staðiið hefir viö stýrið
á síðustu árum, og er vamidsé-Ö,
hver skiar-ð hams f.yllir, þó miargir
sé-u momn til frama- á íslamdi.
Jóm A. Hjaitalín var fædidur 4
Stað í Súigamad-afirði þainm 21.
rmarz 1840. Hamn var sonur séra
Amdrésar Hjaltasomar, síðast sókn-
aripres-t-s í Fkutey á Breiðaíirði, og
fyrri komm lvams, Mar-griéitar Ásgieiirs
dó-ttur. Ilúm mun luaf-a veri-ð systir
Asgiöirs kaupirmanns hin-s eldra á
Isafirð-i'. Hjaltalin útskrifaðist úr
iærðiaskóiliaimum 1861 mieð ágætis-
einkunim. Hanm kvomga-ðist M. Guð-
rúnu Jónsdóttir, þorstoinssonar,
lamdl-ækniis vorið 1863. Næstia ár
ú-tskrifa-öist bainn af prestaskólan-
unu með 1. einkumm. Árið 1866
siigikki þau hjóm til Emglamds og
dvöldu í I.und-únajborg utn hríð. þá
fóru þ-ívu til Dan-mierkur 1869, og
divöldu þa-r stutta stmud. Fyrst
fékst -hiainim við ritstörf og fyfir-
lestra n-in Isl-amd, sem han-n íluttd í
ým-sum ibæ-juim -á Emglandi. þá
'haifðii h-amn li-til og stopul laun að
búra við. Hiam-n var þá sein síöar
rn-jög h-nieiigð-ur fyrir íslenzkar bók-
tnieimtir, og útbme-iddi þær a-f a-lefli
eftir fremstu krimgumstæömin.
S-nöggl-ega -breyttust kringum-
stæður bams og samistaður. í
desember árið 1871 fékk hamn umd-
inbókaviarð-arstööu í Edinborg- á
Skotialmd-i, og gegndi þe-im straki
þar til ha-mn fékk sömu stööu við
Umiversi'ty Lábrary í sötmu borg
h-aust-ið 1879. N-æsta ár var h-amm
skipajður skólastjóri við hiinm- ný-
tieiista skóla á Möðruvöllum í
Hör-gárdal, og kom samsumars al-
far-i tiil ísla.nds. Hamn h-afði þá
dvalið næ-r 14 ár erlemdis.
Jó-n- A. Hjal-talín mun hala r.e-ynt
fátækt og örðugk-ika oft og -t-íðum
erieittdis, anda þjáð-i hedlsuleysii
komu h-ams öðru hverju. Em mað-
urinn var of stó-r í lund t‘i,l að
kva-rta -eða láta bugast mn skör
fram. H-amn- mmn h-aifia v-e-rið all-
heilsu sterkur., þar til síðustu ar
ævin.nar, að -þol og kraftar -þverr-
uöu óðk'ga.
H,a,um sagöi af sér skól-astjóru
lit-lu áöur en hamn dó, teepum mám-
uði. Hamrn bendi sér lasleika um
nokkurn tíma- áður, en mun þó
a-ldmei hafa vierið sárþjáður eða
ræn-uliatts.
Skólimn og kaupstaðarbaiar á
Aktineyri sýndu honum og- útíör
hati'S hedður og virðáimgu, ©ins o-g
hamm- átt'i- s-kiliö í fy-lsta má'ta-.
Koitia hams Margnót Guðrú-n dó
í júmí áriö 1903.
H-jaltalin var vcl ■m.iðaldr-a, er
h-a-nm tók skófamidsta-rastöðuna að
s,tr. H.ann leysti verkið- vel af
hiemd'i., -þótt h-amm fyl'gdi ekki dan-sk-
lærðu-m skólam-eisturum í ýtrustu
æsa-r. Ham.n. befir flutt mieii-ri eusku-
kettda miemtum hiai-m til ísla-mds emm
mokkur -ammair. Fyrst v-oru eldri
nieimn hálf ýfnir vi'ð k-emsl-u ha-nis i
sumum greiinuim. En fl-estir samn-
tniemitaðdr m-emn mumu nú v-iður-
kie-mma bemslu aðfieirð -ha-ns. Hom-um
va-r fundið t-il foráttu, iþá orða-
bækur hams komai á pnenit, -aö þær
væru mieiira skozkiar e-nn en-skar.
Var -þaö n-okkuð á rökum by-gtt,
hvaö fr-aimiburö S'me-rti. Ivn eimma
imáillæTÖa-star eru þær af 'þeim,
sem óg hefl sá'ð ai þeirri teg-und.
Hiamm v-ar áigæitleiga að sér í is-
lemzkri tungu, cg vild-i aið íslem-dr
ingtar, se-m á an-mað borð g.ong-u 4
skó-la-, yföu laigtega sem-diibr-éifsfærir
í -móöurmáli sín-u, og svo mnkiö
miedra-, sem wmt væri. Hamn va-r
dnglieigur kertnari, og vildi öllum
pil'tum hið bsz-ta, því hann virti
og ©lskaði fósturjörð sína. Vissi
og skildi, að -eima ráöið var að
miemta þ jóöima. K-e-mnia bem-ni, að
ber-a viröin-gu og ást f-yrir móöur-
mál-in-u og la-nddmu.
Hia,mm v-ar konu-mgkjör-inn þing-
m-a-ð-ur u-m nokkur ár. 1 þiedrri
stöö-ii reyudisit hamn þjóðihollari
enm damsklumdað-ur. Hammi m-un
hiafa verið sá fyrsti iþimgmaöur,
sem kom fr-am trneð tillögu ti-1
kosni-mga-laiga þess ef-nis, ,að allir
hnopipar skyldu ha-fa kjörstaði úit
a-f fyrir sig, * í staðiimn fyri-r ©inn
kjörstaö í a-llri sý-slummi. það er
nú orð-ið að lögum á íslaimdi.
Hiamn var framgjarn-, læröur ve-1,
greii.ndttr og kjarkm-aður. Va-r ó-
feimiinn að m-æt-a mótspymu, þ,á
h-ainm iha.föd rett og gagn-le-gt mál
að vierja -cða sækja.
Hjaltalin var rithöfumdur á
fræðivísu. H-a.nn samdi lestranbók
emsk-ísle-mzka með góðu oröasaitni,
t>g íslemzk-enska oröaibók. Bóka-
skrá afarstóna sa-mdd ham-n í mörg-
um -bi-ndu-m fyrir Advocates Lib-r-
ary saímið. þar að a-uki smápésa
og ritgerðir, sem- al-t ber vitmi um
lærdóm ha-ms og vandvirkmi.
Hamn- var hastur og st-uittur í
sp-u-na við þá, sem alt þótitust
vita, og h-ann áleit sjálfbyrg!imiga,
em bieziti og ráð-hollasti imíiöur
þeim, sem h-anm tók try-gð við.
Hamm hafði þam-n kost til að -beira,
að sjá me-nm fljó-tt oíam í kjöli-nm-.
Má ver-a, að hans mdkla- og f-jöl-
brieytita lífsreynsla- hafi hjálpa-ð
ho-muim þar. Hamin var prívatlega
káitur og æ-rið hæð-inm við oflát-
u.niga,.
Jóm A. H-jaltialín va-r íhaldssam-
ur í -amdai og þ'jóðmála-stieinu, og
þóitti sér að því sæmd em- -ekki ljóð-
ur. Fliaimn vi-ldi, að a-llir f-æru sér
gæitil'aga, hæðd -einstaklim'gufiimim og
þ-jóöin., og sœi f-ó-tum fjörráð í
fjöruigrjó'ti lilisims.
Hiamm var se-m sa-gt : Dremgur
himim fceztii.
Emgra fciarma h-ygg ég. þieim h jóim-'
um hafi orðið auðdð. Em skyld-
manmia börni og vandaila-usra fóstr-
uðu þau og komu tiil ma-nius, sem
bieZ'tu ei.gin foreldrar.
M'eð hlý-jasiti hug til hins l-ábma.
Kristján Asgeir Benediktsson.
Ferðasaga í Pípestone
cg víðar.
Eftr K. Asq. Benediktsson.
Eg fór af stað frá Win-nipag þ.
15. ok-tóber síöastliðimn.
er 326. afmælisdagur
iska tíma-tails. Eg tók C.P.R. far-
að saurna, að þær saumuðu í
hvíbt lim, með a-llavega litum
tvinma, hvert orö, semi pres-turimn
þeiirra talaði í kirkjummi. Skyldu
þær allar gera það núma, fyrir -þ-á
blessaða ?
Til Bramdon kom lestin kl. 10
um kveld-ið. þar v-ar ég hjá herra
Thomas Hilliard-. G'istdh-ús hams
heitiir King lidvard Hotel, og ei
góður gdstistaður. þar dvaldi ég
t:l laugardags. þá daga var fýlu-
veður. É-g fór mikið um -bœimm á
fösit-udaigimm. það er my-ndarlegui
bær, cg beifir umdir 12,000 íbúa.
Seiimni ára biyggingiar eru m-yn-dar-
tegar og stó-rar. E-n stræti þröng.
Aðals-trætið (Rossier Ave.) e.r ein-s
og ollr-a m-jóst-u stræti í Winmipeg.
Ein af nýj-nstu byggimgum þar ei
J. Ji. Hi’.-l br-autars-töð-fn. Er hún
ra-mgjörv og fríð á að líta-. í bœm-
tim- vorn memn að -graifa -búðar-
kjallara. þ-ar er jörð sem-din, og
mcl me-ð allstó-ru hn-ullungsgrjót-i
inmam um.
þar þ,ekti ég ekk-eirt is-lemzkt
he-'miili. E-g teitaöi a-ð isl-emzkum
nöfm.um á nafm-askrá .bœjarims. þar
f-amm éig n-afn Ara Egilssomar, og
heiiinilis'famg. Var ham-n á saima
str-æiti og -ég -hélt t-il á. Viesta-rleiga
á því s-trœitii er J. J. Hills bra-ut-
arstööim, og -b-úasrc lóðareiigemdur
-þar við, að liarnn kiau.pd ef til vill
alt stræitið a-ust-ur úr, þá fra-m líða
stumdir.
!Éig fann konu Ara, og var hann
þá -ekk-i l.ie-jm.a-. Ég bað h-a-nn að
fimmia mi-g u-m kveldiö, og það
gerð-i ham-n-. Við töluöu-m 1-emigi
s-amam-. Ari Egilsso.n er úr Voguu-
urn í GulLfciringusýslu. Hefir dval'ið
h-.'r í laittdii um 20 ár, í Brandom 17
ár. þar er banm oröin-n kunm-ugur
En það | 0.g fellur vel. Hann á dáigott hús á
góð'um sfcaö. Hanm á ei-timig satn-
komuhú-s á öðrum stað. Leiigir j
hins Gr-agor-
þeiga-lestina kl. um sav það kvold. það til guðsþjómustu athadm-a
þá v-ar kominn allmikill viga-
skjáilfti á hið pólitíska hexlið í
'W.iiunipag. fc'jóra undamifarna daiga
höföu herlúðra-r liberala trumibað
o-g vindibyssa hvellamdi arun-ur
hieyrst utan frá Trékillisvík. E-inm-
ftg haíöi um undam-farinm tima ver-
iö vemiju fneomur mi-kill éljagamigur
a-f fúl-eiggjum frá Lögbergi, og
f -lcdi þeiim éljagang; hin ra-mtnt-
og not-ar sjál-fur. Haun á seix ekr-
ur af la-n-di n-iður í dipluum, sáir
ha-nn i þær jarðeplum, og fœr góöa
up-psk-.ru. það má t-e-lja hamm ve-1
efuaöam tnann. Ari er ræöinm og
skettnitiilegur í viðræðu. Han-n hiél-t,
að um 120 íslem/k-ar sálir tn-undu
ei ia héimrii í Br.amdon. Margt af
umgu fólki vinnur í v-is-tum og
stööu-m hjá hérlemdu fólki. Ha-n-n
astia fjóslyk-t,. En borgarlýöurimm i ^Viag tsLemdiuga þar mundu kom-
er orð-iun þteim- ódæmutn svo van- | as(. v„j ^{rain
ur, að hann kippit sér ekki u-pp |
við þá pestiknzíu. Frjálslv-ndir í-1 Ffá R™udon fór ég msö ‘South'
haldsmiem-n kváð-ust vera hervæddiir j brau1,im,m vestur til Souris það
og við öllu ibúnir og hvergi- hrædd- j er
I er nokkuð stór bær, telur u-m
ir. þeir æ-tluðu mcð flota sin-n | 8-000 íhúa'" þaðau tók ég Arcola-
nœstn daigia út í TnékillLs'vík, og | ^ra'u,tj,n,a ai^'a ^ Siincla.ir., A t
þver-giröa h-ama v-zt m-illum and- | ^'n‘^ a þe-ssar-i teið má heita óslít-
tne-sija,, og þá t:l orust-u k-æmi, a-ð ! and'> akrar. þar stóð þnesktm-g yf-
stnáfe-lla Triékil-liuga, svo þar st-æöi. ’r- A 'Þa*rr'* Far 'eikk-sart til tíð-
emiginm uppi li-famdi á -eftir. O-fit eru gam-all maður kom imm
atvik skjót t'il úrsliiba og spá-tn.e-r.u ’ lestimu og se't'tist hiá m-er. H-amm
fa’tekienmendur. þó va-r ég huga'rrór var austan úr Ontario Klki. H-amn
um siigur vima m-iuua. Báðir höf-ðu !var þreskjari, og var að sækja
frí-tit og fmllhuiga lið. þiar að auk ka-u-p^sitt^vestur^t-il Pipestone btej-
og -bellivísa ber
baljamdd blámemm
serki, tröll og Tartaralýö. En
mieið þvi, að frjálsly-ndir íha-lds-
miernu stóöu sam ©imm maður sam-
an, þia.r að a-uki þrautaagir og -þol-
inmóðir, og h-imir bezt si'ðuðu her-
a-r. Kv-aðst þurfa að taka les'tiina
austur sötnu uótt, til þess að
komaist hie-im til sín fyrir kosn-
imgadag. H-am-n haifði k-eypt farbnéf
framii og ai-t-ur, og þeiss v-egma
hefð-u þieir Austanverjar ekki þurf-t
miDun, - þá duldist þa-ð mér ekki, iaÖ aanda sér farbréf, en hál-fsmám-
að -þeir y-unu frægan sigur á Tré-
k'llkiguin. Samt þó’tti imér þun-gt
v-ið jtá að sk.i.lja. En þar sem yfir-
foringjaskipun ba-uð mér að fara í ’,er
öun-ur óku-un lön-d- og ríki, -þá var
ekki til seitummar boðiö.
J-ón þorstein-sson fylgdi miér úr
g-aröi. Við erurn gamlir fóstbrœö-
ur, og höfum í margri herför ver-
iö, só-tt og varist, sigrað, og sœrð-
ir heimkomið. Báðum við hvor
aunan heiLarn fara, og heila s-jáist
af'tur.
þar sem ég fór svona síðdogis,
þá skall myrkrið á rétt þegiar Lest-
im -bruuaöi út úr -borg'inmi. það var
því fátit umi fagra-r mymdir að
hvíla a-ugað við, uta-n rafmagms-
ljós og nm-rgbneybiteg m-an.nsandii-t.
Ég -þakiti emgan, og sa-t hljóður og
-einLiö-a-.
þeg.ar ég k-otn ves-tur fyrir Por-
ta-ge la- Prairie-, kom nmður og
seittés-t hijá mír. H-amm v-ar m-ikill á
velli, og all-gafptegur sýnum. Við
höföum ekki átt ta-1 satn-am drykk-
1-aiuga stund, iþogar það var u-pp-
vist, að við væru-m báö-ir úr Win-
uipiqg. H-a-nn hneigöi þá st-ra-x tia-liö
að k'Osniimgunum og þimgmammiaiefn-
uuum í Wimn-ipeg, og var hittn hiei-t-
as-íd Haggarts-si.uni, og kvaðs-t ný-
lega haifa- smi-ist. H-amn saigðist
v-era húsasmiður, og okru-n á húsa-
við og tei-gumálar La-itriier s-tjórn-
ariuuar á skógle.ndi þ-jóðariuuar
heiföi snú'ið sér móti þe-im óaldar-
lýð.
I.-it-lu síöar g?kk 'ég a-ftur í lesft-
in-a, og sá ég þá hlu-ti nokkura,
sem ég hefi ekki áður séö á far-
þegalestum. En það voru 2 stúlk-
ur, s.sir.- sá-tu vtð útsautn í lin
Stúlkur hefi ég oft séð á lestum,
en é-g hefl- aldrei séð þwr sitja mi?ð
ha-ttmyrðir í hönd-um sér þar immi
Rúniinigiur þeirra skýrði frá-, aö þær
voru gall-lemzkar. — Mér da-bt i
hug sagam um ísLemzku stúlkurmai
sem sö"ið var í útlöndum á se-vtj-
á-nd-u öld. En hún er sú, að stúlk-
lurtiia'r á Islandi væru svo fljóbai
aðar kaup gæfu þe.ir sér fvr-ir at-
kvæðið. Hann htl-t að Öntario-
fylki -miuudi stan-da vel tnieð La-ur-
stijór-ninnii í þe-tba sk-ifti, og
reymddst -það líka.
ELn íslen-zk hjón bú,a í Simel-adr.
það er Ságuröur Finubogason og
þóra S-igurðardóttir. þakti ég þau
heiimia og hér. Ég kom fyrst til
þcirr-a, og tóku þau mér hið -bezita
þar famm ég Al-bert Guðmumdsson
og konu ha-ns. Hianm -bauð m-ér að
keyna- 'tniig norður í by-gðina, þamig-
að sem cg vild-i fara, og -þá éig
það. V'iö fórum a-f staö í kolndða-
myrkri, o-g piisti ðg að Alber-t þá
n-ótt. Hainn -er góöur heim að
saekjii. Hanm seldi land sitt í lyira,
nema 20 ekrtir, sem hann nú býr
á. Hiann ;i -hú-s -gott. Síöan ham-n
seldi land si-t-t, stunda-r han-n járn-
smíð-i og kvie.öst hafa nóg að ger-a.
Haun- á altemargt -gripa o-g sauöfé
og ærimm- fjölda ýmsrn a-ldíugla.
þar fyrst h-eti ég sé-ð lifaudi kal-
kúmur. Næsta morgun fylgdi hann
mér vestur ti-1 Kristjáns Jónsson-
ar Bárdals. þa-u hjón hafði ég áð-
ur -þakit í Wiunipe-g, ásam t börmum
þeirria. Nafni mitvn tók mier agæt-
lieiga ved. þar seit-bist ég að þiamm
d-aig, -nema skrap-p suður til Jó-
haminesar sonar Kristjá-ns.Jóhannes
og konu hans þekti ég her í W in-tiii-
peiv. þar fékk ég góðar viðtökur.
Kr. J. BatxLal -bygöi s-ér hús fyrir
itvaimur árum, seim er dágott.
Hamrn hofrr n-okkuð -marga gri-pd og
liveiti dáigot't. Ynigsti somur hams,
Arngrímur Kristján, er beimia h.já
hon-um, og m-á seigja að þa-r sé fá-
memit og góðm-emit.
V-ið töluðum rn-argt. K. J. Bar-
dal er ræðinm , fróður í ýmsu, og
mjög gefijini f-yrir alt, sem islemzkt
•er. Hamm á rímur, er kvæöa-maöur
og yrk-ir oft tæk-i.færisvisur. þ-að
gem líka kona h-a.ns þórey Sigurö-
ardó-titir og Kristjám sonur þeirra.
Kr. T. Barda-1 -er fædd-ur og u-ppal-
inn á Ö-xará í Bá-rÖ-ardal, komimin
frá Rergþóri gamla, er þar -bjó, og
Einari sterka, sem b-jó í Skoruvik
á Lamgamiesi, og þá-btur er til af.
þór-ey SigurÖardó-t't'ir ier komim frá
Árna rímtiask-áidi á Skútum í
Eyjaifjarðarsýslu. — Kr. J. BardaJ
er leimm aí fyrstu Laind-namum -by-gð-
arimmar. Fyrsta pósthús, sem bytgð
in h-latiit, er nefn-t ©fit'ir honum.
Einmig skól-thúsið og brautarstöö-
in á C.P.R. skamt austan við
hanm.
Næsta dag var ég veðurtiep'tur
hjá honum, e-n þriðja dag fyLgd-i
hít-nm mér fyrs-t t-il Sigurgeirs son-
ar síms, sem býr skamit vestur frá
hon-um, og þaðam norður til Jó-
hamms Jóhanm-ssomar og Karólínu
Jóinasdó-ttur, f-rænku mimnar. þau
tóku okkur afbragðsvei. þar haiföi
þnoskihöfn- se-tið lengi. Var byrjað
aö -þreskja, þegar illviðrin skullu á
og te-ysti htim þ-aðan aif stað sama
kvaldið og við n-a-fr.iar komum
þangað. þatt hjó-n voru þar í ó-gm-
ar önnum. Em a-lt fyrir það, tóku
þau okku-r ininileiga, og stóð þar ei
á ihezta be-ima og íjörugum viðræð-
uffl. Jóhamn Jóhanmssom er Skaig-
firzkur -að æt-t, e-n- dv-ald.i Lemigi í
Eyjafirði, þar til hamm gifbist Kar-
ólímm. Fluhtii Jvá vestur í Fljó-t og
bjó -þar um hríö. Síðam tci Eyja-
fjaröar aft-ur og þaðam t-il Ame-
ríku. Hér hiefir ltamn dv-alið yfii 20
ár, -íyrst í Argy-le b-ygð. þia-ðam
flu-tti hamn fyrir 17 árum vestur
þar sem hamm 'býr nú. Hann- er |
anmar elzti Landnemd. (Mig minm-ir
ALbart Gttðmumdsson sé binm).
H-amm á 2 lömd og þatt frekar góð.
Hamn ibiýr nú í görnlu hti-si (hall-
þök-t-u), sam hann lét se-t-ja kjall-
ara u-ndir í srnmar. Er það v-em.ju-
Leigur grjót-kjnllari að utam, em
stedmilím-ssteypa að im-nan, og er
loftbil á m-illi. þammig bj'gða kjall-
ara hefi ég e-kki séð fyrri, eit þieir i
hljóta að reymast hlýiir á vetruni, !
ern kaklir á sumrum,. Hvergi sá ég
eins sæltega hes-ta- edn-s og h já Jó- t
hammi, eiudtt á hamn margt af þe'iim
og hirð'ir vel. Kimdur nautgripi o-g
al-ifuigLa heflr hann að tmun.
Kia-rólína kona- Jóhamms, ex úr
Suður-þingeyjirsýslu, ó-lst upp og,
dvaldi á Húsavíkur bakka alltengi. ]
Faðir honmax var Jónas snikkari.
Ivaeröi ham.it' þi iðn í Kau,pmanma-
höfrv. Móð’ir Karólínar hí-t Sigrið-
ttr, cg hétu foreldrar hemnar Jónas
og Imgibijörg, og b-juggu í Reykja-
daL. Jóhamm, heitinn Gottfr-ed, serni
f-vrstur nam Lamd kemt við Mi-lita,
var hróðir Karólímt. Hans gsitur
séra F. J. B-exgmanm í lamdmáma-
Jwtti Islewdinga í WimmApeg. — Frá
Húsa-vík fór Karólína að Akur-
eyri og na-m þar yfiráetukvemma-
fræöi h já þorgrím-i Johmsem-. Fyrsita
ylirsieitu umdæmi, se-m húm fiékk,
var í Fljótum- í Skagafirði. þess
vegima redstu -þau þar fyrst bú á
IsLamd-i. Hún beldur ljósmóður-
starfi sinm á-fra-m emn þá, og sditiur
yfir í-nskmn- konum jafnt sem ts-
1-emekum. Húm he-fir verið kjark-
kona o-g dugnaðarkvend'i, og lám-
as-t störf sín v-el.
(Frambald).
Fyrirlestur um Socialism.
MiðvikudagskveLdið 11. -þ.m. hé-it
hr. B. B. Olson, frá Gim-li, fyr-ir-
' testu-r fvrir Monni-ngarfélagið í í’ni-
tana k-irkjunni hér í bænu-tn. Um-
ræðueifmdð var : “Socia-lism r-e-
vievvteid”. Hó-f hr. Olsom ræöu sina
m-eð því, að lýsa fyr-ir tilhe-yrend-
unttm biarát-tu mannkynvsins up-p
eítir þroskaárum þess, f-yrst fyri-r
stn-u ©igin lífi og því m-æst við
stjórnir og völd, kedsaraleg og kon
iimigjeg, og enm í dag stcmdur tnamm-
! kynið í stöðugri tarábtu við völd
og drobnara.
Eftir því, sem mamm-kynliö þró-
; ast, áfra-m og uppá-við, andleiga og
- verkkga, eftir því kctnia nýir og
áöu-r óiþiektir örðuglcikar -til að
g-lima við, og úthdmta því nýjax
hneyfmigar og nýýar aöferðir í bar-
áttunni. Uppfyn<Jdngum og framför
síö-ustu ald-jir fylgdi sá ókost-ur, að
vélar, og ið-naðar úitvegur allur,
leinti í höndum einstaka auökýíimga
sem lö-gðu v.erkalýöinm undir sig
nieið auöæfum og völdum.
Sam’kie-pmin og gróðaifýkm þessara
íönaðarokrara varð svo mikil, að
Vierkalýð u r i,n-n þvinigaðist undi-r
stjórn þeirra. Jtess vegna varð ol-
þýðan aö segja'; verkveitem-du-m
stríð á hen-dttr, og reynia að brjót-
ast unda-n völdum þieixra.
þieigar svo auð-u-gir stjórnmiála-
tniemin- fóru að a'thuga ináLið, sáu
-þeir að þieix urð-u að ved-ta fó-lkinu
það, sem það bað um, — veita því
frJs-i. T-illaga þeirra varð því, aö
gejia aLla me-nn fr jálsa, nteð því að
láita 'þá kjósa sér lífss'töðu og at-
virrnu sjálfa. En þeigar folkið át-ti
að fiara að sjá mieð sig sjálft,
komtt mvir örðugteikar við að
s-fcríða- Örbyrgðim gat ekki gemgiÖ
í bardaiga við auðinn, e.n iðmaður
máitti -til með að halcla afram, því
jörðin gait ekki geftð af sér nœgi-
legan gróður t-iL að fylla for-öaifcittr
maminkynsi-ns. þetta var það, sem
fólkið þiirfti að fá bót á roeð ný-jtt
stjórnarfyrirkomulagi.
þieitta -meðal við bSli verkafólks-
ins kváðust Socialistar æbíð hafa á
neiðum hön-d-um. Eina ráöið v-ið
þnessstt-m þjá-ningum alþýðunmar
væri þ>a-ð, að allur ið-naður og verk
leigar fr-am'farir y-rðu teign þjóöar-
inmar sjálfmr, að allur hagnað-ur
af iðnaðd og framförum y-rði hagm-
aöur þjóöarinmar. þá yrðd 30111110-
ur cg bræðralag meöa-1 allrar þjóð-
arinmar og a-llra þjóða, og þegar
slíkt fyrirkom-ulag fem-gist, þá væri
himnarík.i stofnsstt misð-al vor á
jörðumnd'.
Samfara þessum flokki reis upp
anmiar flokkur við stjórniarbyltimg-
ttna frömsku, se-m kallar sig Com-
mum-ista, eöa Samieiig-nia-rmcinm. So-
cialistar eru mo’ira 'þjóðeigna-miem-n.
Tillögur þess flokks eru, að hver
•þjóð breyti sín-u stjórnarfyrirkom-u-
lagi og lagi það cf'tir högtim J>ess
jarð-arparts, sem hún býr á.
þriðji flokkurinn, eöa Anarchist-
ar, reis npp á ttalíu og bedmtaöi
algert stjórnteysi. Vilja þe-ir rífa
n-iöur öll völd, og sogja eðli manns
ins svo gott, að bamin þuríi emga
S'tjórn, því þe-ir kunma vel -boðorð
Krists : “það se>m þér viljið að
mieinnirnir geri yður, ]>að eigdð þér
e-inmig þe-im að gera”. Umbó-ta a-ö-
f.erð þeirra er aÖallega í því fólgin,
að rá'öast á kom’Uinga og k-eisara,
og aðra d-rotmia og velt-a þeirn a-f
stó-li.
Sky-ldir Anarchisttim eru rúss-
n-e-sku Nihilisbarnir, sem vdnna að
því, að -hrjóta af sér ok yfirvalda
og illrar stjórnar.
þessir fjórir flokka'r vinna alli-r
að breyitiingu stjór-nar og íinn-a að
stjórnarfciót er hiö eina nauðsvn-
tega.
þiair fiokkar, sem h-alda því f-ram,
aö ma-nn-kærtedki fólksins sé svo
mikill, að -það sem þei-r geri tniinn-
un-imi v-erði endurgoldið, b-reyta í
stórri mótsögm við kemnimgu sína,
svo ke-nnAng þeiirr-a veröur að einn-i
stórri meinLoku í stað nýtrar kemm-
ingar.
Soeiia.li.st ir a-ftur á mó-t-i álí-ta
ekki n.auðsynlegt að sækja niieð
oddi o.g egg að ofurvaldi stjórmar-
imniar. þedr ætla smá'tt og smáibt,
að láit-a afurðir j trða-rinnar og iön-
aðarin-s te-nda í hönduin alþýöunm-
ar, og láta fólkið kjósa memm á
lögg'aíarþing sjálft, þá me-nm, sem
lí-t-i sömu attgum á hag þjóðarinn-
ar og þeir.
þ>að, setn ha'gt c-r að hafa á
móti SociaLi-sm, -er miargt. AðaL-
galli-nn á honum er sá, að hann -er
alls eiigi-ii ný kem-ning, he-ldur hefir
hann þróa-st geignmm all-ar aldir of-
ain frá Fqrn-Gr-ikkjtrm, þó hanm
hafi orðdð til sem sérstök hreyfin-g
á síöustu öld. Attk þess er ha-nn
draiumónar, óframkvæmam-leg -bylt-
ing, se-m h-efir jaínmikla erfiöleika
viö að stríða e-iivs og það að vera
góðttr og crfa himnariki.
All'ir þessir d-raumórær eru því ó-
fraankvætni tmtegar hugmynd-ir, því
náittúrulögmálið er, að hver mað-
ur ver-öi að vinm-a fyrir sé-r sjá-l-fur,
svo saimoi-girl.g ■eii.m Jtjóöariinnar á
aifu-rðum jarðaTin'iar og iðmaði
Limdainma poti því ekki átt sér
sbað. iénda eru slíkar kemniitt-gtr
ekki h-vggitegiar, því þaT devfa hiá
oss tneðvittmdina f-vrir lífsstríöi
vcrti, og e-yöiteggja hjá einstakling-
un-um tilhneiginigarnar um, að
l:igg:a fratn sitt ýtrasta til þess að
framkvæma happadrjúgt verk.
ATHS. — þe-ss sk-al getið, aö út-
drá-ttur Jx'ssi er skrifaðttr upp og
sendur fcltðinu samkvæmt sam-
þyk-t stjórniarnefnd.ir fMaigvs-ins, tr
£ó-l ritara félagsi-ns á hcttdur að
senda bLaðinu II tmskring-lu út-
drætti úr eriodum þeimi, se’in Jxtr
yrðu flut-t í komamdi tið.
Nokkrar ttmræðttr ttrðtt á eftir
f-yrirtestri þessum, biæöi með og
mótii stiefnu Sociali-sta..
Næsti fundur f l-ag.sims veröur
haldinm mdðvikudagin-tt 25. þ.m.,
og «r ibúis-t við-,' að herra Pá-ll M.
Clem'em'S flytji fyrirlestur á þcim
fumdi. E-Á.
•-------+---------
Utan úr landi.
Ileiimskrim'glu-nmar heiöruð b-örn,
H'oll i geira-rót'i,
Hieldur þykja hiefnd-argjörn,
Eí hemm-i er ger-t á móti.
Hieimskringla þó hafi lágt,
Hagsým eíns og dvergur.
Undam bemn-i æj.tr hátt
Aumiimginm hanm “Bergur”.
Honutrt er þaað beldur tam-t,
Huga-r s-jaldam gladd-ur.
Ei J>ó gráti, er ha-nm sam-t
Oft í nauðum staddur.
Kjörumi lífs ég kviöi ei
Hv-að sem t-er til bamda,
Mieða-n á kjölnum fúið fley
flýt-ur milli landa.
S. G.
Vísur.
(Kveðið við spil).
Suminan var ú-r Sjálandsvík
Sim-nás rara þöllim.
Á súðafari sigLd-i rík, —
Svalam marar völli-nmi.
M-emn- J>á þr-áðu m.eyjar fund,
Sem mttnaö hrjáðam bera,
En miainm-vönd t jáöist mem-ja-
gru-nd
Á m'óöurláöi v-era.
Guöi kiemdur góður Jóm,
Gekk um str-endur viöa,
Angum rieindi ást og sjón
Yfir -á kvemdiö fríða.
Liýsti hagur lukk-u að,
Lifnuðtt dagar ymdiis.
Hattm óra-gur br úðar bað, —
-Blossuðu ha.gar lyndis.
Brosti fegiin bau-gahlíð,
Blíða meyjar fylgdd.
Emigam vaginn aisvör stríö
Að hon-um sveigja vildi.
Um það »})ila auðargná
Á því 'biLi vi-ldi,
Aldurt.ila og örlög sjá,
Auðn-usikiL og mildi.
Bæ-öi ftindu blíöuhapp-
■Beimt frá mund-um hærri,
Em l'ukkam u-ndan Lcikmum slapp,
Lá-n er stiimdum fjarri.
Rita, ég glóðar Rínarver : —
R'émi ei þjóðafriður !
Frændi góðttr, fyrir J>é,r
•Fellur óður niður.
Kr Asg Bknedikisson.
•------— ♦---------
— Stjórnin á þýzkalamdi hefir
la-g-t fyr-ir þingið frutmvarp t-il laga
um v.n-sölu. Undir J;-.im lö-gum æitl-
ar stjómin eöa ríkið að taka að
sér a’la hoildsölu vírjteigunda, og
að haiga verðintt svo, að verzlum
sú 'geii ríkissjóðnuin, -að friátek-nbmi
öllum- kositwaði viö kaup og sölu,
220 tm 1 ómir ntarka á ári. Öltollur
vc-rður og hækkaður talsvert, og
aliar vinrt;guittdir veröa talsvert
hækkaðar í verði. Tcllur á óttnnti
tóifcak-i, fciæði aðflu'titm og heima-
ræktuðtt, verðttr ekki hækkaður,
en á tófcaJí-Í!, s-em unitsið er herima
fyrdr, v-jrður h-ár tol’ur. Sömuleiiö-
is verða v.irdl ir ha'kkaðir -m jög í
ver-öi. 5 próse.nt aukagjald á r ■in.fli
og gasi verönr sctt á nú Jtiaear, o-g
einis á öll tæki, cr hevra til lv i-nig-
ar. SÍHinitei'ð-is a<tL r st jórp’iu að
heiimit i frá 2 ti-l 10 prósemt -af kost-
v-eröi allra auglýs’.ruga, og dámar-
bússkatitur-iinm verður atikinn- að
miklu-m mun frá því sem ve.riö h-e-f-
ir. Stjórmin vonwr, að auöga ríkis-
sjóðérn um 475 milíómir trarka á
ár-i rmeð þr'-st'm fciipvt-i-ig t-m, og
vottiar, að þá komis-t Fj:trh\gsá-
s-t-am-d L i-nds-'mis í viðu'anlogt horí.
— Rússneskur herforingi, sem
v,ar á lie-rð tim fl'tttirnar í Sttður-
Afríku, átti fó-ttim s-íntmi fjör að
Latina fvrir nokkrtmr dögivm'. —
Hamn ferðað-st í s;i;’--!fltrevfivagni.
A loiöinni frá Yi totni i :.i > ai.l.i-s
vil-tist hanm og komst i ógöngur.
Að s Öustu feriti- h.nn á s-tað, J>ar
sem ha.nin v.ar utnkringdur á alla
v-eigtt a.f sléttiii Idum. Hjólin un-dir
v-agn-i h ins fcrunntt. það k\ ikn-aöi i
fötu-m h;,-n>s og hár hati's sviönaöi.
En. lifs kcmst h>nn úr ]x-irri
hæittu, iem varni.nn var lítt notam-
liegur, svo h-'vmt v-arö að taka til
fó-ta-r-ni,. Ilann var á þesstt feröa-
lagi fótgang'amdi í 7 sólárhringa,
ám þess að sjá nokkurn itiaiin, og
hanm var s«n næst dawöa af
hungri og Jtorsta, þeg.ar hamn
f m-st.
— Forsœtis rioherra LvngLamds
hélt nýteiga. ra’ðu í stórveizlu í
Gui'.d H-aLl í Lumdúnum. Ham-n- ta-l-
aöi umt ástandið í NoröuráMunni.
En svo ta-Laði hann hc.itt og irn-ni-
leipa u-m vini si-na á Tyrklatvdi, að
flesit-um þótt-i nóg u-m þau vi-ná-ttu-
nverki.
A. A. McARTHUR,
Sækir um Controller-stððuna fyrir
komandi ár 1909-