Heimskringla - 19.05.1910, Blaðsíða 4

HBIMSK8.I1ÍGCA
Bl«. 4 WINNIPEG, 19. MAl 1910,
r* • • u ii*
breming .valdsins.
Svo er aS sjá, sem eigi sé vau-
þörf á, að glöggva sig á því, hver
þau völd sé, sem öll í samvinnti
gera stjórnarskipun íslands.
þ'tssi völd eru :
1. Löggjafarvald.
2. Framkvæmdarvald.
3. Dómsvald.
Hvar á hvert þessara valda um
sig heima ?
1. “Löggjafarvaldið er hjá kon-
ungi og alþdngi í sameiningu”.
2. “Framkvæmdarvaldið hjá kon-
ungi”.,
3. ,l‘Dómsvaldið hjá dómendum”.
Svo segir stjórnarskrá Islands
fyrir ; henui eru embættismenn og
alþingismenn eiðbundnir að fylgja.
Eftir stjórnarskránni er þá fram-
kvæmdarvaldið hjá konungí einum
eg engum öðrum.
Ivftir stjórnarskránni hefir því
alþingi iekkert framkvæmdarvaid í
umboði að fara með, heldur en
nokkurt annað löggeíandi fulttrúa-
þing um, siðaðan heim, þar sem
þingbundin stjórnarskipun er.
Ráðherra ábyrgist, að stjórnar-
skráin só þaldin.
Á ábyrgð ráðherra felur' konung-
ur hinni borgaralegu embættis-
stétt að beita, lögum samkvæmt,
framkvæmdarvaldi sínu.
það, að beita þannig fram-
kvæmdarvald konungs meðal þegn-
anna, er athöfn embættisvaldsius,
umboðsvaldsins í landinu.
Æðstur umboðsmaður í landinu
er ráðherrann. iTil hans kasta
kemur ekki einungis það, aö skipa
mönnum, með konungs samþykki.
í hin konunglegu umboðs-embætti,
heldur og hitt, að setja meam í
hinar ýmsu þjónustur, er varða á-
byrgð fyrir almenningi, en eigi er
skipað í flokk með konunglegum
embættum.
Af þessu leiðir hin sjálfsagða
skylda ráðherra, að rannsaka, hve-
nær er honum þóknast, hvernig
umboðsþjónustan í landinu, hátt
sem lágt, leysir af hendi hlutverk
Slttw
Af slíkri rannsókn ledðir aitur
það a ð sjálfsögðu, að ráðherra
verður að leggja mat á frammi-
stöðu jieirra manna, er rannsókn
hans kamur niður á. * )
Menn svara mér til þessa : •—
‘'þetta vita allir, það er óbarfi að
vera að fræða fólk um það”.
Mitt svar er : þetta ættu allir
að vita, — en vita það ekki. það
ætti að vera óþarft að fræða fólk
um það, en — það er ekki.
Alþdngi tekur engan þátt með
konungi í framkvæmdarvaldi hans.
Eftir stjórnarskrá landsins hefir
það ekkert umboðslegt vald og
getur því enga umboðslega þjón-
ustu veitt, háa né lága. Slíkt get-
ur ekki til mála komið fyrri, en
búið er, með stjórnarskrárbreyt-
ingu, að snúa orðunum : “Fram-
kvæmdarvaldið hjá konoingi” i
orðin : “FramkvæmdarvaJdið hjá
konungi og alþingi í sameiiiingu”.
En slík stjórnarskrárbreytdng er
eða ætti að vera — óhugsanleg,
ómöguleg. því að þótt alþingi
væri fengið umboðslegt vald til
þess t.a.m., að veita embaatti og
* ) það er ótrúlegt, að nokkr-
um heilvita manni þyki þessar
stjórnarskrárlegu grundvallarregl-
ur leggja of liiikið vald í hönd ráð-
herra!.
setja menn í opinberar sýslandr, þá
væri ómögulegt, eða þýðdngarlaust
að fá því umboðslegt eftirlitsvald
um leið. Að eáns i tvo mánuði af
hverjum tuttugu og fjórum gæti
verið spurning um, að beita slíku
eftirlits-valdi, en alt kæmi það
undir flo'kka samdrætti og sundr-
ung, hvað, eða hvort nokkuð yrði
úr slíku eftirliti.
Ekkert ljöggjafarþing í sdðuðum
heimi hefir með höndum fram-
kvæmdarvald og, að sjálfsögðu,
heldur ekki umboðsvald. Og ot-'
sökin er náttúrlega sú, að slikt
fyrirkomulag kæmi umboðsstjórn í
landd í þá flækju og dróma, sem
lengínn gæti leyst.
Sem betur fer heimilar stjórnar-
skrá Islands alþingi ekkert slíkt
vald.
En með bankalögunum tók þó
þingið sér það bersa-leyfi, að fá
sér sjálft það framkvæmdarvald,
að veita gæslustjóra embættdn eða
sýslanirnar við bankann. Sýndi
það með því, að það vissi ekki,
eða vitandd hirti ekki um grund-
vallarreglu stjórnarskrárinnar í
því efni.
þetta er stjórnarskrárbrot. það
er þvert ofan í grundvallarlög og
landsnétt Islands.
Afleiðingin er þegar komin fram.
Fyrir sakir, sem ráðherra þykja
ærnar, víkur hann þeim úr þjón-
ustu, gæzlustjórunum, sem alþingi
hafði sett. Rétt til þessa mun ráð-
gjafi hafa þózt eiga eftir ákvæð-
um stjórnarskrárinnar, sem ekki
virðist vera tiltökumál ; eigd mun
það heldur fara fjarrd, að honum
hafi þótt nauður reka til þessa,
bæði sökum málavaxta, sem og
þess, að framkvæmdar yfirvaldið,
sem gæzlustjórar töldu sig lúta,
var hvergi nærri með umboðslegt
eftirlit sitt, en málið alt svo úfað,
að í það varð að skerast fljótt og
röggsamlega.
Gæzlustjórum leizt annað ; öðr-
um, að minsta kosti. Hann skaut
sér undir vernd hins umboðslega
yfirvalds síns, alþingis, og lét sjálf-
ur fógeta úrskurða sig inn í gæzlu-
stjóra embættið. Sagan begdr um
)að, aö yfirvald gæzlustjóra, al-
)ingi, hafi verið 'nauðsynlegt til
>ess að gera úrskurðinn löglegan.
Nú, nú er hér þá svo komið máli,
að þjónustumaður alþingás, sem
með gersamlega réttlausum lögum
hrifsar úr hendi konungsins fram-
kvœmdarvaldi, og gerir sjálft sig
að umboðs-frömuði, sem ekkert
eftirlit getur haft með þeim, sem
með umboð þess fara, gerir bera
uppreist gegn æðsta umboðsmanni
landsins framkvæmandi skyldu
sína, konungs og þegnanna vegna
beint eftir orðum og anda stjórn-
arskrár landsins, einmitt á þeitn
tíma, sem þing getur engu eítir-
liti bedtt við þá, sem það hefir
skipað í þjónustu. þetta er voða-
legt ástand! voðalegt vegna þess,
að hindr sökuðu í málinu auðsæ-
lega bjóða ráðherra byrgin í því
fulltrausti, að meðferð þeirra á
umboði sínu hingað til,. eins og
“Rannsóknarnefndin” lýsir henni,
sé sú, er alþingi hafi ætlast til af
þoim! Maður stendur höggdofa
frammi fyrir þessu trausti og
þeim, sem borið getur það til al-
þingis. Hvar ætlast slíkir menn
til að stjórn Islands lendi?!t
Vonandi er, að alvörugefnir
kjósendur í kjördæmum landsins
taki sig saman um, að senda þingi
áskoranir, að skila konungi aftur
ai sér því framkvæmdarvaldi, er
það tók frá honum með bankalög-
unum, þvert ofan í stjórnarskrá
og landsréttindi Islands.
Trapezomastix.
— Fjallkonan 22. febr. 1910.
Ártíðaskrá
Heilsuhælisins.
Gjöf frá íslendingi vestan hafs.
Minningargjafir iomi í stað
“kransa”.
íslenzkur mafjur í Chicago, A.
J. Johnson að nafni, hefir sent
mér að gjöf skrautlega bók og
íagra hugmynd framan við hana.
Hann hugsar á þessa leið : það
er orðið alsiða, að gefa kransa á
líkkistur, í heiðursskyni við minn-
ingu hins látna og samhrygðar-
skyni við ástvini hans. það er
fögur venja en henni fylgir sá ó-
kostur, að þar fer mikið fé til ó-
nýtis í moldina. Höldum því, sem
fagurt er í þessum, sið, en forð-
umst hiitt. Ráðið til þess er það,
láta minningargjafir koma í stað
kransanna, svo að það fé, sem nú
fer til ónýtis, komi að einhverju
góðu gagni.
Bókin, sem mér er send, heitir
'■‘Á rtíðaskrá Heilsuhæl-
i s i n s”. * ) það er mikil bók, í
vandaðasta bandi (alskinnuð),
pappírinn af beztu gerð strikaður
til hægðarauka og með prentuðum
fyrirsögnum efst á hverri síðu. Er
svo ti'l ætlað, að blaðsíðurnar í
vinstri hendi verði ártíðaskrá, þar
verði skráð nöfn látinna manna,
staða þeirra, aldur og dánardæg-
ur, einnig dauðamein, ef þess er
óskað. Á móti hverri því líkri
skfásetningu koma, á blaðsíðurn-
ar í hægri hendi, nöfn þeirra, er
gefa minningargjafir, og til tekin
gjöf hvers þeirra.
Kransagjafirnar eru útlendur sið-
ur og ný til kominn. jHér í Reykja-
vik eru kransarnir flestir gerðir úr
útlendum blómlíkneskjum ; í þeim
er litaður pappi og lérept. þessi
erlendu léreptsblóm fljúga út. Oft
*) Nafninu og gerð bókarinnar
hefi ég íengið að ráða.
verða kransarnir svo margir, að
tugum skiftir, og verð þeirra þa
að samanlögðu yfir 100' kr., stund-
um laingt fram úr því.
Ártíðaskrásetning er rammís-
lenzkur siður og mjög gamall ffrá
því á 12. öld). Ég jjykist bví vita,
margur muni ver'ða til þess, að
láta minningargjöf koma í staðinu
fyrir krans, — gefa Heilsuhælinu
það, sem krans myndi hafa kost-
að.
Ártíðaskrá Heilsuhælisins verður
geymd fyrst um sinn í skrifstofu
minni, Amtmannsstig 1. J>ar verð-
ur hún tdl sýnis á hverjum virk-
um degi kl. 5—7, og mun ritari
minn, Jón læknir Rósenkranz, taka
á móti minttingargjöfum.
Herra A. J. Johnson hefir einnig
gefið Holdsveikraspítalanum og
Geðveikrahælinu ártíðaskrár, og
verða þær afhentar læknum þess-
ara sjúkrahúsa.
Bækurnar eru nýkomnar. * * )
Eg kann honum beztu þakkir fyrir
gjöfina.
Heilsuhælinu hafa þegar hlotn-
ast tvær minningargjafir, önnur
frá Johnson sjálfum, til minningar
um móður hans (50 kr.), hin frá
Bjarna prófasti Símonarsyni á
Brjánslæk ; hann kom til mín, sá
bókina og gaf minningargjöf (5
kr.) til minningar um harn, sem
lézt fyrir tveim árum í sókn hans.
Menn út um land eru beðnir að
senda minningargjafir handaHeilsu
hælinu til Jóns læknds Rosenkrans,
sem er fulltrúi Heilsuhælisstjórn-
arinnar.
Hverjum þeim, er gjöf gefur,
verður iSengið eða sent viðtöku-
skirteiini. þau verða vönduð að
útliti ; bæjaxbúiar geta sent þau í
stað kmnsa, og á þann hátt látið
í ljósi samhrygð sína þegar jarð-
að er.
Ilvað sem öðrum líður — þegar
kemur að mér, vildí ég mælast til
þess, að “kransarnir’?_, ef nokkrir
yrðu, væru látnir færa í Heilsu-
hælið en ekki í gröfina TO'ína.
G. Björasson.
* *) Pappírinn sertdi œfandinn
mér, en ég hefi annast prentun og
band fyrir hann, á hansi kostnað.
THE DOMINION BANK
HOENI NOTRE DAME AVENUE OG S.HERBROOKE STREET
Höfuðstóll uppborgaður : $4,000,000.00
Varasjóður - - - $5,400,000 00
SPARISJÓÐS DEILDIN:
Vér veitum sparisjððs innleggjenduni sérstakt athygli, og borg-
um hæztu vexti á sparisjóðs innleggjum af $1.00 og ytir. —
Barna innlegg velkomin. — Seljun peningaávfsanir á ÍSLAND.
H, A. BBKIHT. RXÐáMAÐUR.
Meö því aO biöja œfinloípa um
“T.L. CIGAR, þá crtu víss aö
fá ágætan vindil.
(UNION MADE)
Western (Jlgnr Factory
Thomas Lee, eigandi WinnnipeK
Yitur maður
er varkár með að drekka ein-
göngu IIREINT ÖL. þér getið
jafna reitt yður á
DREWRY’S
REDWDQD LAGER.
það er léttur, freyðandi bjór, gerður eingöngu
úr Malt og Hops. Biðjið ætíð um hann. 1
E. L. DREWRY, Manufacturer, Winnipeg
ISTfýAX
í DAG er bezt að GERAST KAUP- t
ANDI AÐ HEIMSKRINGLU. —
ÞAÐ ER EKKI SEINNA VÆNNA. g
Í°í »**»»■»»***»
Manitoba á undan,
Manitoba hefir víðáttumikla vatnsfleiti til uppgufunar og úr-
íellis. þetta, hið nauðsynlegasta írjógunarskilyrði, er því trygt.
Ennþá eru 25 milíón ekrur óbygöar.
Ibúatal fylkisins árið 1901 var 225,211, en er nú orðið um
500,0-00, sem má teljast ánægjuleg aukning. Arið 1901 var hveiti
og hafra og bygg framleiðslan 90,367,005 bushela ; á 5 árum
hefir hún aukist upp í 129,475,943 bushel.
Wixmipeg borg hafði árið 1901 42,240 íbúa, en hefir nú um
150,000 ; hefir nálega fjórfaldast á 8 árum. Skattskildar eignir
Winiiiipegborgar árið 1901 voru $26,405,770, en árið 1908 voru
þær orðnar $116,106,390. Höfðu meir en þrefaldast á 7 árum.
Flutningstæki eru óviðjafnanleg,— í einu orði sagt, eru í
fremsta flokki nútíðartækja : Fjórar þverlándsbrautir liggja
um fylkið, fullgerðar og í smíðum, og með miðstöðvar í Win-
nipeg. 1 fylkinu eru nú nálega 4 þúsund mílur aí fullgerðum
járnbrautum.
Manitoba hefir tekið meiri landbúnaðarlegum og efnalegum
framförum en nokkurt annað land í hedmi, og er þess vegna á-
kjósanlegasti aðsetursstaður fyrir alla, ai þvi þetta fylki býður
beztan arð ai vinnu og fjárileggi.
.
Skrifið eftir upplýsdngum til : —
JOS. HARTNEY, 77 York Street, Toronto, Ont.
JOS. BURKE, 178 Logan Avenue, 'Winnipeg, Man.
A. A. C. LaRIVIERE, 22 Alllancc Bldg., Montreal, Quebec.
J. F. TENNANT, Gretna, Manitoba.
J. J. «OLDE>V,
Deputy Minister af Agriculture and Immigration, Winnipeg.
ÍZi -*•»
‘»***»*********»»»»»»»i
262 SÖGUSAFN HEIMSKRINGLU
Vinur minn og ég fórum inn í hópinn, og tókum þátt
í dansinum kringum vorgleöisúluna að nokkru leyti.
“ Móritz! þar sá ég móður þína í fyrsta sinni.
Fegurð hennar, viðmótsalúð og liið himneska sak-
leysi h'annar, hafði ósegjarileg áhrif á huga minn.
‘‘ Móðdr þín var dóttir fyrverandi garðyrkjumanns
sem ásamt henni bjó í litlum kofa í nánd við þorpið.
Ilún var sextán ára, fögur eins og blómdís vorsins,
fjörug og blómleg eins og hún. Eg heimsótti hana
og fann hjá henni ágæta hæfileika, sem þó skorti
fullkomnun. það lcið ekki á löngu, þíingað til ég
elskaði hana innilega, og henni þótti líka vænt um
mig.
“ Ég ásetti mér að ganga að eiga hana, og láta
gifta okiur leynilega, sökum m.inna mörgu, dramb-
sömu ættmenna. Ég vildi hvorki baka mér né henui
fyrirf tningu þeirra.
“ Ég sagði vini mínum, prestinum, frá áformi
minu. Fyrst reyndi hann að telja mig af því, en
þegar hann varð þess var, að ég var íastákveðinn,
lctaði hann mér að hjálpa mér.
“;En áður en ég kvongaðist Ágústu, vildi ég láta
menta hana, svo hún yrði hæfari fyrir lifið.
“Vinur minn, presturinn, lofaði að annast um
mentun hennar, og hún hefði naumast getað fengið
betri kennara. ‘Hún dvaldi hér um bdl hálft annað
ár í húsi hans, fékk tilsögn hjá honum og roskinni
konu, sem hann hafði ráðið til sín honnar vegna, og
með óviðjafnanlegri iðni og ástundun, lærði hún
bráflega alt, sem ungar stúlkur á hennar aldri vana-
lega kttnna.
“ Ég sá hana aftur. Sextán ára gamli brum-
hnökrinn var oröinn að óviðjafnanlega fiigru b'.ómi.
Htigíanginn tók ég hana í faðm minn, og sór þess
dýran eið, að fyrir hana skyldi ég liía, það sem ég
ætti eítir óliiað.
FORLAGALEIKURINN 263
“ Pnesturinn gifti okkur með mestu leynd heima
hjá sér. Að eíns faðir Agústu og tveir ráðvandir
sókiiarbiændur voru viðstaddir. Lýsingarnar fóru
fram í lítilii afsíðis vierandd kirkju, þar sem enginn
þekti nafn mitt, og sölnuðurinn samanstóð ai bœnd-
um eingöngu.
“ Á þenna hátt tókstl okkur að geyma leyndar-
málið. Enginn a£ frændum mínum með alt sitt ætt-
ardramh vissi, að ég hafði kvongast óbrotinni bónda-
dóttur, og okkur kom saman um, að þeir skyldu
aldrei f4 að vita það”.
“ Fyrsta lijónabandsárið okkar var Ágústa kyr í
fæðingarþorpi sinu. lleimilL hennar, fagurt bænda-
býli, sem ég tók á leigu, var rétt hjá prestssetrinu.
Lm þetta leyti var ég stundum beila mánuði hja
henni, en kunningjar mínir í Wermalandi héldu að ég
væri á skemtifcrðum.
þú fæddist 10 mánuðum eftir að við giftumst.
Ég var framurskarandi glaður, og strengdi þess heit,
að láta uppala þig við sparsemi og starfsemi, til
þess að þú síðarmeir skyldir ekki haka mér samskon-
ar sorg og eldri sonur minn, sem allsnægtirnar höfðu
eyðilagt.
“ iFaðir Ágústu, sem átti hedma hjá henni, dó um
þetta Ieyti, og með því slitnaði eina og seinasta
bandið, sem tengdi hana við þessa sveit. Hún sam-
þykti því mótmælalaust, að fara meö mér til Werma-
lands, svo að hún væri nœr heimili minu.
“ Hér um bil tvær mílur frá Oðinsvík var lítið
en snoturt bændabýli, sem ég tók á leigu. þar sett-
ist unga konan mín að með syni okkar, án þess að
umgangast aðra en mig. Margar og dýrmætar end-
urmdnndngar geymast í huga mínmn frá þessu frið-
sæla heimili, þar sem ég átti mangar gæfuríkar stund-
ir í sambúð við mína elskuðu konu.
“ Ágústa elskaði tndg hedtt. Hennar hreina hugs-
264 SÖG.USAFN HEIMStKR'IN GLU
un þekti enga æðri nautn, en aff gera; mér til geðs,
og helði hún gcrtað lesið óskir mínar í n.ugum mínum,
þá hefði hún strax látið þær rætajst.
“ iíeinni k«m aldrei til liugar„ að gera kröfu til
þess að vera kölluð greifainna. ‘Hefði hún krafist
þess, þá hefði ég að líkindum samþykt iþað, nauðug-
ur samt, ©n hfún krafðist þess aldreá, húir var glöð og
ánœigð með sitt sparnaðarlíf.
“ Uppekk þitt var það efni, sem við rædiJutn
mest um. É!g vildi ekki, að þú þektix stöðu þá,
sem þú ert fæ ddur til, né ætt þina, fyr en þú værir
orðinn svo gamall, að þú hefðir næga skynsemi tll
að velja lífssteínu þína. Ég krafðist því loforðs
þess af móður þinni, að hún léti þig elcki vita, hvei
faðir þinn er, fyr en þú værir tvítugur. Með ]>ví
móti vdldi ég koma í vieg fyrir ættardramb, þetla
ógæfuríka en þó svo lilægiloga dramby. — óg vfldi
ekki láta þaðí þróast í hugsun þinní. Ég; vildi lata
ala þig irpp viið sparnað, ekki við skort o'ða beina fá-
tækt, hefldur t/ið hóflega sparneytni, svo þú g.etir
lært að meta vinnuna og þekkja nauðsyn hemnar, svo
að þú af eigíti orku gætir brotið þér braut fyrrr ó-
komna tíman rt. — Hefi ég breytt rétt,, sonur minn ?
“ Núna, þegar þú lest þetta, stendur þú á vega-
mótum, og íig er ekki lengur til. Hvernig eru
kringumsteeffur þínar nú ? Steínir þú áfram eftir
beiðarlegri lífsbraut ? Hefirðu von uffl, að geta unn-
ið fyrir þér og öðlast virðingn með því að fylgja
lientii ? Sé svo, þá ættirðu ekki að yfirgefa hana.
‘‘En þcr -er nú frjálst að velja : Auð og iðjuleysi
eða sfiarf Oj' ánægju. þú tekur hvort heldur þú vilt
— að 'gera ]>ig arflausan gegn vil^a þrnum, væri rang-
látt_
“ Ég geri þér það því vitanlegt* Móritz, að þú
gctur, næir *sem er, helgað þér hluta. af eignutn þeim,
t"% t. > fc>
FORLAGALEIKURINN 265
sem, ég skil eftir, þar eð þú ert fœddur í löglegu
hjónabandi sem sonur minn.
“Meiri hluti eigna minna tilheyrir í raun réttri
hálfbróður þínutn, af því að það er ættaróðal, sem
er aðaleignin, en auk þess á ég talsverðar eignir,
sem þú heíir beimild til að krefjast helmings af, ef
þú vilt’’.
“ En, ef þú ert hræddur um, að auðurinn skemmi
þig, að liann lini starfsþrek þitt, dragi úr fram-
kvæmdum þínum, sonur minn, þá er réttara að
brenna strax þessi skjöl, sem í því tilfelli myndu
baka þér ógæíu og örvæntingu.
“ Ögæfu og örvæntingu...... Já, því þegar þú
með aðstoð auðsins helir neytt æskuunar áhrifa-
miklu skemtana, — þegar þú befir tínt blómin á
strönd haijgúanna, án þess að vcita því eftirtekt,
sökum ákafa þíns, aö strönd þessi er hvít af beinum
hinna myrtu manna, þá kemur saðningin, fúinn og
leiðindin.
“ Og hve oft hefir ekki þetta ásigkomulag, setn
er manninum ósamboðið, af því forsjónin hefir ætlað
lionum góða uppskeru,— þetta ásigkomulag, scm
skipar manninum sæti fyrir neðan dýrin, endað með
örvæntingu, brjálsemi, sjálfsmorði.
'“Móritz, ég býst við, að þú standir nú einn í
heiminum/ þegar ]>ú lest þetta (ef þú á annað borð
lest það), að móðir þín sé farin, til að samcinast
mér liins vegar grafaninnar. Eg býst líka við, að
þú sért enn saklaus og ósketndur, og hafir með hug
og dug gengið hedðarlega lífsbraut, að þú hafir strítt
á móti sorgum og mótlæti án þess að gugna, — í
fám orðitim, að þú sért þannig, scm ég hefi oft beðið
guð að scnur minn mœtti verða.
“ O'g sé þetta þannig, sonur mdnn, hugsaöu þig
þá vel um áður en þú velur. Mundu eftir því, að
það er starfsemin, sem er uppsprotta ánægjuntiar og