Heimskringla - 06.04.1916, Side 2

BLS. 2
HEIMSKRINGLA.
WINNIPEG, 6. APRÍL 1916.
Undirstaða samvinnu-
félaganna.
Hluti af ræðu eftir Dr. T. N. Carver,
prófessor í þjóðmegunarfræði
við Harvard háskóla.
(Jón Jónsson frá Sleðbrjót þijddi úr
Nor West Farmer).
Reglubundinn félagsskapur ætti
að vera það sigur-orð, er réði stefnu
komandi kynslóða. Sívaxandi svæði
heimsmarkaðarins beinir þeirri
kröfu til framleiðandans, að þörf se
fyrir hann að stækka viðskiftasvæði
sitt. Járnbrautir, símar og talþræðir
hafa brotið niður þann múr, sem
lokaði inni viðskifti smámarkað-
anna. Nærri að segja hver maður
getur nú átt viðskifti á alheims-
markaðinum, eða að minsta kosti á
mjög víðtæku markaðssvæði, og á
þess kost, að taka þar þátt í sam-
kepninni, ekki einungis* við ná-
granna sína næstu, eins og áður,
heldur einnig við önnur fylki, aðrar
þjóðir, og við menn i öðrum heims-
álfum. En til þess að beita áhnfum
sínum á þessum víðtæka markaði, er
lifsskilyrðið að reka stóra verzlun.
En það er ofvaxið kröftum einstakl-
ingsins. Hann verður því annað-
hvort að vera háður “millimönn-
uin”, sem geta verzlað í stórum stýl,
eða hann verður að sameina krafta
sína við aðra smáa framleiðendur,
til þess að geta tekið þátt í verzlun í
stórum stýl. Þetta félags fyrirkomu-
lag, er samvinna í kaupskap, í sölu
á afurðum, sem bóndinn framleiðir,
og í lántökum og lánveitingum.
Gömul og ný samvinnu-aðferð.
Elzta og einfaldiasta samvinnu-
aðferðin var sú, að vinna saman að
heimaverkum. En þessi aðferð náði
að eins til sérstakra verka, sem
kröfðust meira vinnuafls en ein-
staklingarnir voru færir um að afla
sér, til dæmis við hveitislátt og
þresking; þar skiftust nábúarnir á
vinnu, lögðu saman í félag þann
vinnukraft, er hver hafði yfir að
ráða, og fylgdu til dæmis þreskivél-
inni frá einum bónda til annars. —
Þessi aðferð hefir tiðkast, síðan
fyrst var byrjuð notkun þreskivéla.
Pyrir þann tíma unnu menn í fé-
lagsskap að því að færa heim bjálka-
við, byggja hús, afhýða korn og
fleira, sem samtök þyrfti við. Það
var félagsskapur til að sameina
vinnuafl smælingjanna, til að koma
fram verki, sem einstaklingunum
var ofvaxið .
Ein af gjörbreytingum þeim, er
orðið hafa í landbúnaði síðasta
mannsaldur, er það, hve mikið
meira fjármagn nú er notað við
búnaðarstörfin til að reka þau.
Samskyns breyting varð á verk-
smiðju-iðnaði næsta mannsaldur-
inn á undan. Það er nú svo margt,
sem kröfur timans heimta af sveita-
bóndanum, sem ofvaxið er fjár-
magni einstaklingsins. Það er því
sama nauðsynin nú, að bændurnir
sameini fjármagn sitt sér til hags-
muna, eins og það var fyrir manns-
aldri síðan, að sameina vinnu-
aflið.
Sá, sem kynnir sér vel sögu sam-
vinnufélaganna, og hin sterku og
víðtæku áhrif þeirra, á þjóðmegan
Norðurálfuþjóðanna, hann verður
þess fljótt vis, að það er tiltölulega
lítið um samvinnuna, eftir eldra
sniðinu, þá aðferð að sameina
vinnuaflið, frá hverjum einstökum.
Aðalatriðið i samvinnufélagsskapn-
um er nú, að láta vinna saman fjár-
magn einstaklinganna, þannig, að
nær ótölulegur fjöldi einstaklinga
leggur saman fjármagn sitt, rmargir
smáar upphæðir, til að koma í fram-
kvæmd fyrirtækjum, sem leiða til
stórra þjóðarhagsmuna, og jafnari
velsæld einstaklinganna í þjóðfélag-
inu. Hin stórvöxnu samvinnu-kaup-
félög Englendinga ráða menn til
verzlunarstarfa og borga þeim á
sama hátt og önnur verzlunarfélög, í
stað þess að hafa sameinaðan vinnu-
kraft frá félagsmönnum.
Samvinnu-verzlunarfélögin og al-
menn htutafélög.
Eg býst við, að margur spyrji:
Hver er munur á þessum samvinnu-
verzlunarfélögum og almennum
hlutafélögum? Hin síðarnefndu eru
líka samvinnufélög, mynduð af
mönnum, sem sameina fjármagn
sitt til ýmsra sérstakra fyrirtækja.
Þetta er að sumu leyti rétt athugað.
Það er sumt sameiginlegt í fyrir-
komulagi beggja þessara tegunda af
félagsskap. En það er líka að ,msu
verulegu þýðingarmikill munur á
þeim. Þau eru eins að því leyti, að
þau sameina smátt fjármagn margra
manna, til að afla sér starfsfjár, ráða
menn til vinnu og borga þeim *aup,
án þess að veita þeim nokkurn þátt í
gróða félagsins, nema ef þeir eru
hluthafar jafnframt þvi að vera
starfsmenn félagsins. 1 stuttu máli:
Þau hafa sömu aðferð til að afla sér
stofnfjár, og sömu aðferð i ábyrgð-
arfullum rekstri verzlunarinnar. En
það eru sérstaklega þrjú þýðingar-
mikil atriði, þar sem þau fylgja
gagnstæðum reglum. Almenn hluta'
félög veita hverjum hluthafa jafn
mörg atkvæði á aðalfundum, eins og
þeir eiga marga hluti í félaginu. En
í samvinnu-verzlunarfélögum er árs-
arðinum skift eftir hlutatölu félags-
manna, svo arðurinn verður því
meiri fyrir hvern, því fleiri sem
hann á hlutina. 1 samvinnu-verzlun-
arfélögunum, er arðinum í árslok
skift á milli allra þeirra, er verzlað
hafa á árinu við félagið. Hluteig-
andinn, sem ekkert hefir verzlað við
félagið, fær því engan hlut í árs-
arðinum að eins fyrirfram ákveðna
rentu af hlutafé sínu. S.á, sem á einn
hlut í félaginu, en hefir verzlað við
það um 1000 dollara virði, — hann
fær hlut í ágóðanum, sem nemur því
er kemur á hverja 1000 dollara. Sá
hluthafi, sem verzlar aðeins upp á
100 dollara, hann fær að eins einn
tiunda hluta af ágóðanum móts við
þann, er verzlar upp á 1000 dollara,
hvað marga hluti, sem hann á í fé-
laginu.
Hið þriðja, sem munar i verzlunar
aðferð þessara félaga er það, ad
samvinnu-verzlunarfélögin eru að-
allega stofnuð til að hafa viðskifti
við sína eigin félagsmenn; en al-
menn hlutafélög aðallega til þess
stofnuð, að skifta við þá, sem ekki
eru þeirra félagsmenn.
Það er oft vitnað í það, að almenn
hlutaféiög séu arðvænleg gróða-
stofnun fyrir þá, er leggja fé í þau,
en í samvinnuifélögum hafi hluthaf-
ar enga gróðavon. Þetta er nú að
eins hálfur sannleikur. Það er í
ströngum skilningi rétt. Samvinnu-
félög eru ekki stofnuð til að veita
félagsmönnum, sem hluthöfum, stór-
gróða. En það er ætlunarverk sam-
vinnuféJaga, að verzla sem mest við
sína eigin hluthafa, og tilgangurinn
er sá, að þeir, er verzla við félögin,
hafi sem tneslan arð að verða má,
af verzlun sinni. Til dæmis: sam-
vinnufélags-verzlun í einhverri bygð
er ekki ætluð til að koma hlutunum
í verzluninni i hátt verð, að eins
safnað hægt og hægt og skynsam-
lega dálitluin varasjóði. En henni er
ætlað það starfssvið, að auka eignir
bændanna í bygðinni, með því að
útvega þeim sem ódýrastar þær vör-
ur, er þeir þur.fa að kaupa, og út
vega þeim svo hátt verð, sem kostur
er á fyrir búsafurðir þeirra.
Almenn hlutafélög hafa þann til-
gang, að margfalda hlutaféð, með
því að verzla sem mest við utan-
félagsmenn, og láta félagið græða
á þeirra kostnað. Samvinnufélögin,
að láta sína eigin meðlimi sitja fyrir
allri verzlun, láta renna i þeirra
vasa allan gróða félagsins.
Eitt atkvæði hefir hver hluthafi.
Það er fyrst og fremst tilfinninga-
mál. Sú tilfinning vaknar við þá að-
ferð, að það sé lýðveldis-hugsun i
henni fólgin. Þetta er ef til vill ekki
rétt skoðun, en ef það vekur meira
traust fjöldans á sú skoðun rétt á
sér. Það eru lang-oftast margir efna-
litlir inenn, sem leggja í þessi félög,
og það hefir góð áhrif, ef sú tilfinn-
ing verður rótföst í huga þeirra, að
þessi aðferð varni auðinönnum að
kaupa svo og svo marga hluti í fé-
laginu, og ráða í því lögum og lof-
um, sem verða mundi, ef þeir ættu
atkvæðisrétt fyrir hvern hlut. En
aðal-kosturinn við þessa aðferð, að
hver hluthafi eigi að eins eitt at-
kvæði er sá, að með þvi er gjört fyr-
ir, að sá, sem á marga hluti geti
beitt áhrifum sínum til að beina
starfi félagsins í þá átt, að borga sem
hæstar rentur af hlutunum, en
skeyta minna um, að viðskifta arð-
urinn lendi hjá viðskiftamönnum.
T. d. í sameignar smjörgjörðarhúsi
geta efnamenn, sem hafa mjög fáar
kýr, en eiga marga hluti í félaginu,
beitt áhrifum sínum, ef þeir hefðu
atkvæði fyrir hvern hlut, til þess að
borga sem lægst fyrir smjörfitunj,
en borga hluthöfum háar rentur.
Við stofnun smjörgjörðarfélaga er
þessi trygging afar nauðsynleg. þvi
tilgangur slíkra félaga er að koma
rjómanum í sem hæst verð fyrir
viðskiftamenn. En ekki sá, að út-
vega hluthöfum afarháar rentur af
hlutafé sínu. Því eins og áður er
tekið fram eiga samvinnufélög að
vera stofnuð til að auðga bændurna,
efla búnaðinn, en ekki til að hauga
saman fé á fáar hendur.
Nákvæm athugun gjörir það ljóst,
að samvinnufélögin eru betur löguð
en almennu hlutafélögin til að fram-
kvæma ýmislegt. En almenn hluta-
félög aftur betur löguð til ýmsra
frainkvæmda (til dæmis til þess að
skapa kraftmikla auðmenn).
1 öllum félögum er það heilbrigð
félagsregla, að það fari saman, að
sá ráði mestu um félagsmál, sem
aflmestan stuðning veitir félaginu.
Ef það er aðal-augnamið félagsins,
að græða sein mest á viðskiftum við
utanfélagsmenn, þá veitir sá félag-
inu mest lið, er mest eykur höfuð-
stólinn. Hann á því eftir réttum
reglum þess félags, að ráða mestu
um stefnu þess. En í samvinnufélög-
ununi, þar sem fclagið skiftir mest
við sína eigin félagsmenn, þar þarf
íninni höfuðstól, þó til slíkrar verzl-
unar þurfi meira fjárafl, en hver
einstaklingur liefir yfir að ráða. --
Þar ríður aðallega á þvi, að fá scm
mest viðskifti hjá félagsmönnum.
Sá, sem mest skiftir við félagið, er
þess mestur stuðningsmaður. Hann
á því að hafa inestan haginn af fé-
laginu og ráða mestu um fram-
kvæmdir þess. Þetta giklir um öll
samvinnufélög, hvort sem þau eru
verzlunarfélög, kornsölufélög, smjör-
gjörðarfélög cða félög til að selja
búsafurðir. 1 öllum slíkum félögum
er það viðskiftamaðurinn, sem eflir
mest félagið, og á þvi rétt til að
njóta arðsins af rekstri þess, og ráða
sem mestu um störf þess og stefnu.
Samvinnufélög eru eins mikið
b.vgð á félagsleguin áhuga, og i*étt-
um skilningi á þýðingu þeirra, eins
og á fjárframlögum til þeirra. Þar,
sem engin samvinnu-tilfinning er
li-fandL þar þrifst engin samvinna.
1 samvinnufélögum er það aðal-
atriðið, að félagsmenn hafi næma
tilfinningu fyrir annara hag, ekki
síður en eigin hag; að þeir séu
viljugir til að sleppa stundarhagn-
aði, til þess að tryggja framtiðar-
hagnað sinn og annara, og leggja í
sölurnar sinn eigin stundar-hagnað,
ef með þarf, til að styðja að heill
og hagnaði sveitar sinnar. Þeir,
sem ekki hafa þessar tilfinningar,
eru einskisverðir meðlimir til að
byggja upp samvinnufélagsskap. —
Samvinnufélagsmenn eiga ekkert að
sælda saman við þá; því fyrri, sem
þeir verða fjárþrota og þvælast
burtu úr sveit sinni, því betra fyrir
sveitina, því það getur verið von
um, að fá betri menn í sæti þeirra
aftur. Vöntun samtilfinningar um
hag nábúa sinna er versti þröskuld-
ur í vegi þroskunar og menningar
landslýðsins. Á það er aldrei of
mikil áherzla lögð.
Sameiginteg tiltrú er mikilverð-
asta atriðið í fjársparnaði í fram-
kvæmdum, sem með öðrum orðum
sagt, er að komast af með minni
vinnukraft. Sameiginleg tiltrú er
ekki allra nauðsynlegust í þeirri
tiltrú, sem hún veitir í fjárhagsmál-
um þjóðanna, og er hún þar þó afar
nauðsynleg. En hún er ennþá nauð-
synlegri í því, að byggja þann grund
völl, sem fjárhagsbygging þjóðanna
er bygð á, þar sem peningamarkað-
urinn er hæsti turninn. Sameigin-
leg tilfinning gjörir heldur ekki
allra mesta gagnið, þegar tiltrú
til stjórnarinnar hrindir áfram inik-
ilsverðum málum, með góðri sam-
vinnu stjórnar og þjóðar, og er hún
þar þó til ómetanlegra hagsmuna,
og það svo mikilla hagsmuna, að
þeir, er bezt liafa rannsakað ]iað
efni, telja léleg lög, sem framfylgt er
með nákvæmni, reglusemi og ein-
beittni, betri en góð lög, sem hik-
andi er framfylgt, og stundum með
ónákvæmni og rangindum. I fyrra
atriðinu veit sá, er undir lögunum
býr, ætíð á hverju hann á von, og
getur hagað sér eftir því. I síðara
atriðirlu veit hann aldrei hvers
hann má vænta, né við hverju hann
má búast. — Góð lög, sem illa og ó-
réttvislega er framfylgt, eru því
miklu verri en hin, sem framfylgt
er með reglusemi og hlutdrægnis-
laust; af því að réttlát framkvæmd
laga, hvernig sem þau eru, vekur og
viðheldur sameiginlogri tiltrú milli
stjórnarinnar og þegnanna.
En hver einstakur meðlimur þjóð-
félagsins þarf miklu oftar að skifta
við félaga sina og nábúa i þjóðfé-
laginu, heldur en við stjórnina og
peningamarkaðinn. Það er ekki ein-
ungis að tölunni til, að viðskifti ein-
staklingsins við samfélaga sína i
þjóðfélagnu, eru miklu meiri en við
stjórn og fjárvald, heldur eru þau
einnig miklu þýðingarmeiri fyrir
hvern einstakling. Það er því í þess-
um ótölulegu skildu tilfinningum
milli einstaklinganna, sem sameig-
inleg tiltrú er allra nauðsynlegust;
þar sem hana vantar, er öll fram-
kvæmd í molum; þar sem hún er
næg, verður öll framkvæmd léttari
og kostar minna.
Vöntun á tiltrú eykur erfiðleika.
1 bók nokkurri, er prófessor E. H.
Ross hefir ritað um Kínverja, minn-
ist hann á það, að i einhverjum
hluta Kínaveldis verði eigendur
hrísgrjóna akranna, að hafa varð-
mann hverja nótt, til að verja akur-
inn fyrir þjófum. Þetta er tilfinnan-
legur kostnaður. Ef vér höfum aldrei
haft af sliku að segja, getum vér
naumast gjört okkur í hugarlund,
hve mikinn kostnað og áhyggjur
það sparaði, að geta sofið áhyggju-
laus um, að arðurinn af vinnu vorri
lenti ekki í þjófahöndum yfir nótt-
ina. En áður en við vorkennum Kín-
verjanum of mikið, hvað hann sé
verr settur en vér, þá skulum vér
athuga aðstöðu þess, er ræktar ald-
ini og garðávexti umhverfis stór-
borgirnar. Ef hann hefir eigi efni á,
að halda varðmann, eða ef hann er
svo óheppinn, að lögregUiþjónar
séu ekki á því svæði, þá geta
stórborga-ræningjarnir sópað greip-
um um arðinn af vinnu hans. —
Þetta er skaði ekki einungis fyrir
þann, er framleiðir, heldur einnig
fyrir þann, er kaupir það, er fram-
leitt er. Það hækkar lífsnauðsynjar
í verði. Eins er um þann, er elur
sauðfé. Hann ]>arf að kosta til að
vernda það fyrir hundum og úlfum,
það hnekkir sauðfjárræktinni og
hækkar lifskostnaðinn. Vér náum
aldrei þeim þjóðarþroska, sem vér
annars gætum, fyrr en vér höfum
komið öllu í það horf, að sameigin-
leg tiltrú verði svo mikil, að hver
einstaklingur geti sofnað með þeirri
tiltrú, að eignuin hans sé engin
hætta búin.
Sameiginleg tiltrú nábúa.
En þó það sé áríðandi, að vita
það og trúa því, að eignir manna
séu óhultar fyrir þjófnaði og eyði-
legging, þá er þó sameiginlegt
traust og tiltrú milli nábúa mikhi
nauðsynlegri, þvi tiltrúin hjálpar
þeim til að vinna í félagi að sam-
eiginlegum hagsmunum þeirra. Ein
hin allra mesta hindrun samvinr.u
er það, ef nábúa og sveitunga skort-
ir tiltrú hver til annars. Sá, er þetta
ritar„ hefir átt tal við mörg hundruð
bænda um samvinnu framkvæmdir.
Þeir hafa fáir verið, sem ekki hafa
játað, að samvinna væri góð og
nauðsynleg; en þegar eg hefi reynt
að grafast eftir, hver væri orsök
þess, að þeir tækju ekki þátt í sam-
vinnu-félagsskap, þá hefir það oftast
komið í Ijós, að það hefir verið fyr-
ir skort á tiltrú á einhvern hátt. —
Stundum hefir þessi skortur á til-
trú komið af því, að þeir hafa ekki
verið vissir um, á livern hátt bezt
væri að byrja samvinnuna. Við er-
um ætíð hræddir við, að kasta okk-
ur í vatn, þangað til við kunnum
sundtökin. Stundum er þessi vönt-
un á tiltrú sprottin af varúð, og hún
getur verið réttmæt, ef hún gengur
ekki of langt. Oftast er þessi tor-
trygni samt sprottin af óhagsýni og
hreinu og beinu vantrausti á áreið-
anleik og einlægni nábúa sinna og
sveitunga. — Og þar sem svo er á-
statt, að það vantraust er á rökum
bygt, þar er starfsvið fyrir siðbóta-
menn og trúboða, er bætt geti hugs-
unarhátt lýðsins. Sá siðbótamaður,
sem getur vakið tiltrú og samhug i
hjörtum fjöldans, honum má líkja
við vélfræðing, sem uppgötvar og
framkvæmir þær endurbætur verk-
véla, er spara bæði vinnu og tíma,
og gjöra framkvæmd verksins á
byggilegri. Ekkert er meiri vinnu-
sparnaður en það, ef hægt er að
vekja samhug nábúa til að vinna i
félagi að sameiginleguin hagsmun-
um þcirra, í stað þess að kasta
steinum hver á annars götu. Það
má líkja félagslífinu við verksmiðju-
vél: ef einhverjir hlutar vélarinnar
eru úr lagi gengnir, og vinna ekk-
ert annað en berjast hver i annan,
þá er vélin ónýt og mikið afl eyðist
til einskis. Ekki er hægt að segja,
að þessi bilun á vélinni leiði af sér
siðspillandi áhrif; en i mannfélag-
inu leiðir það til göfugri lífsstefnu,
ef allir einstaklingarnir vinna í sam-
ræmi hver við annan. Það er degin-
um Ijósara, að samvinnufélög i
sveitum, sem eru lifsskilyrði fyrir
blómgun bændastéttarinnar, lifna
ekki og þroskast, þó að við segjum
hver við annan: “Við ætlum að hafa
samvinnufélög”, ef það verða ekki
nema orðin tóm. Samvinna getur
aldrci blessast, nema með sameigin-
lcgri liltrú, og sameiginleg tiltrú
þrífst hvergi, nema hún sé bygð á
áreiðanleik, og einlægum samhug
þeirra, er saman ætla að vinna.
Ef einhver sveit er þannig skip-
uð, að hvers manns loforð er eins
trygt og þó áreiðanlegt veð væri; ef
treysta má hverjum einstakling til
að inna trúlega af hendi þau félags-
störf, sem miða til að lyfta sveit-
inni á hærra stig, ef hver og einn
sveitarmaður finnur til stolts af því,
að sjá sveitina sína blómgast, og
vinnur af þeim einlæga hug, að vera
góður þegn ríkis þess, er hann býr
í, og ef sanihugur og samtilfinning
er milli allra sveitarmanna, — þar
eru samvinnu-skilyrði. 1 hverri
sveit, sem ástæðurnar væru svona,
þar væri ekki torvelt að koma í
framkvæmd félagslegri samvinnu,
því þesar framantöldu dygðir eru
sá lífsvökvi, er viðheldur lífsafli
samvinnufélaganna.
Búnaðarrit Islands.
— Eftir JónEinarsson.
Þrátt fyrir alt orða-bjástrið og
þjóðræknis-fálm okkar Vestur-lslend
inga, allan kærleiks-áhugann og
þátt-tökuna í nútíðar, en sérstaklega
framtíðarheillum ættþjóðar okkar
austan hafsins, eru þeir furðanlega
fáir Landarnir hér, sem láta rækt
sína ná svo langt, að þeir gjörist fé-
ngar þess fyrirtækis í landi þar,
sem óefað hefir tekið að sér eitt hið,
eða hið allra þarfasta og heillarík-
asta málefni landsins til yfirvegun-
ar og ráðdeililegrar meðferðar. Eg
á hér við Rúnaðarfélag íslands.
Þvi er svo vel farið þessu tækifæri
Vestur-lslendinga, að vera með í
þörfustu félagsráðdeildunum á ætt-
jörðunni, að það krefur eiginlcga
engra útláta, sem teljandi eru: Lifs-
tiðartillagið, eitt skifti fyrir alt, er
innan við $3.00, eða var það þegar
eg greiddi aðgangseyrir minn. Væri
þetta stórræði nú að eins helbert út-
gjald oig ekkert i aðra hönd, mætti
segja, að það borgaði sig ekki, að
kasta fé sínu út í veður og vind, þar
sem ekki sé svo mikið sem rentu von
í aðra röðina fyrir greiðanda. Lát-
um nú svo vera, að ekkert væri unn-
ið við þessa félagsveru fyrir greið-
anda, og að hann minkaði um þcssa
þrjá dali starfs- eða velti-sjóð sinn
fyrir eigin gróðamál, — ÞÁ kynni
þetta “geypi” gjald, að vera til ær-
innar styrktar fyrir okkar ‘heitt-
elskuðu ættbræður og systur á
‘gamla landinuV Og mætti búast við,
að flestir, að minsta kosti þeir, er
mest blása um þjóðrækt, væru með
í félagsgjöldunum lægstu og þör'f-
ustu fyrir sérhag þeirra, er þeir
unna svo heitt. I þessu landi er auð-
vitað margt hugðnæmt unt að fá
fyrir þessa þriggja dala upphæð;
en hér, frá félagi þessu, er meira í
aðra liönd, ineiri ágóði en af flest-
um öðrum kaupum af líkri upphæð.
Undanfarin ár hafa rit félagsins
flutt ótal ritgjörðir um helztu málin,
er islenzkan búnað snerta; fjölda-
margar af þeim ágætlcga ritaðar;
og margar bendingar og leiðbeining-
ar hafa verið þannig vaxnar, að þær
kæmu jafnt að notum hér í landi
sem þar. Á margt er þar drepið, sem
bændur yfirleitt þurfa endilega að
vita, en Jiekkja ekki vegna skorts á
löngun eða framtakssemi til að lesa
rit þau, er að gagni mega koma í
hinum ýmsu greinum landbúnaðar-
ins. ,
Búnaðarritið kemur út í heftum,
og er árgangur hver all-stórt bindi í
mjög þægilegu broti. I’rágangur all
ur er góður, málið íslenzka, stíllinn
alþýðlegur. Ritari félagsins er síra
Guðmundur Ilelgason í Reykjavík,
og geta menn sent honum gjöld sín,
er í félagið vildu ganga.
Því miður komst það fyrir vissar
ástæður eða af flokkaríg eða ein-
hverju öðru óákveðnu inn í trúmál
íslendinga fyrir all-l'jngu síðan, að
allur búfræðis-lærdómur íslendinga
væri vist meðal til þess, að slíkir
lærdómsmenn yrðu lélegri bændur
en flestir aðrir, yrðu svo sem að
sjálfsögðu mislukkaðir inenn í all-
flestu. Eg skal láta ódeilt um það,
hvort mikil eða nokkur ástæða var
til, fyrrum, að sú skoðun yrði til og
jafn almenn og hún varð á íslandi
og hefir verið hér í landi til þessa
á meðal Islendinga. Hitt er mér vel
kunnugt um, að í Búnaðarrit íslands
rita býsna margir, sem sjáanlega
eru þaul-“lærðir” í fræðum sinum,
og, það sem æfinlega varðar mestu,
— eru praktiskir og varkárir í bend-
ingum sínum og tillögum.
Á hinn bóginn get eg ekki borið
á móti því, að eg hefi lesið í þessu
tímariti einstöku ritgjörðir eftir
menn, sem hafa “lært” önnur efni,
og hafa því meiri átrúnaðar að
vænta, þrátt fyrir það, þótt sumar
þær ritgjörðir hafi virzt bera með
sér talsverða vanþekkingu á umrit-
uðu efni, t. a. m. í byggingalistinni.
Þvi miður bendir flest á, að tillög-
urnar þær hinar betri frá búfræö-
ingunum þjóti sem vindur um eyru
almennings, og þótt allir viti, hvað-
an sá vindblær kemur, sé erfitt að
sanna hvert hann fer. Þó hafa ráð
þessara manna verið tekin alvarlega
til greina í stöku stöðum, og óefað
eru bændur þar í landi, nokkuð
víða, farnir að íhuga málsástæður
sínar betur en áður var.
Til stuðningslegrar bendingar við
víkjandi þvi, er hér segir, skal g
drepa lauslega á efni það, sem 2.
hefti áf 30. árgangi tímaritsins hefir
meðferðis. Það er rétt nýkomið, og
hefi eg ekki enn haft tíma til ,að
lesa það til hlýtar sem skyldi.
Fyrsta ritgjörðin er:
Vm kgnbætur hesta eftir Sigurð
Sigurðsson. Hér í landi eru margir
gamlir og góðir hestamenn, að forn-
um hætti, sem landnemar vestan
hafsins, og trúi eg naumast, að þeir
gætu lesið þessa ritgjörð, án þess að
finnast þeir græða á henni, bæði
skemtun, fróðleik og praktiska þekk-
ingu á umræðuefninu. Ritgjörðin er
46 bl. Sérlega skilmerkilega, remb-
ingslaust og skýrlega rituð.
1. kaflinn er Vm uppruna hests-
ins. Og segir þar fróðlega frá ýms-
um atriðum og rannsóknum, er flest-
um bændum munu ókunnar að öðr-
um hætti.
2. kaflinn: Hvaðan eru hestarnir
okkar kgnjaðir? Má fyllilega segja
hið sama um þenna kafla sem hinn
fyrsta, að hann sé einkar hugðnæm-
ur til aflesturs og á hinn bóginn
næsta fræðandi. Og má enn færa
sama dóm y.fir
3 kaflann: Ilcstaræktin á Sögu-
.Hestaræktin i Dan-
Norsku hestarnir.-
öldinni;
4. kaflann:
mörku; og
5. kaflann:
Þá kemur enn
6. kaflinn: Ifestaræktin á síðari
hluta nitjándu aldar.
Því miður er mönnum, sem alist
hafa upp á fslandi, kunnugt um, að
höf. segir þar rétt frá um meðferð
hesta á íslendi, þótt hann fari skamt
út í efnið það. Meðferð hesta á ís-
landi, “þarfasta þjónsins” í landinu,
liefir of alment verið landsmönnum
til stórrar vanvirðu yfirleitt, og ó-
efað synd, — ef synd er til. En lítið
eitt mun sú meðferð vera á batavegi
á ýmsum stöðum, og er það vel farið
7. kaflinn er uin kgnbóta sam-
þgktirnar. Er hann að vísu frá rit-
arans hendi einnig skýr og fróðleg-
ur. En margt er þar drepið á sem
tiðkast þar nú og talið er kynbóta-
kent, sem ekki mundi þykja eiga
heima við þá merkingu hér i bú-
fræðiskröfunum, og sein óefað
stendur eða er nauðsynlegt að
standi til bóta. ýkki er hér rúm til
að ræða um þenna kafla sem skyldi,
en drepa mætti að eins á örfá atriði
með sem fæstum orðum.
Sein stendur eru átta kgnbótafé-
lög á íslandi. Og eru þau deild-skift
í Reiðhestadeild og Akhestadeild.
Að öðru leyti eru ekki ætt-flokkar
sjáanlega aðgreindir, og ekki sjáan-
legt, að enn sé nema nokkurs konar
handahófs-val á kynbóta ætUforeldr-
um, og lítið eða ekkert tillit tekið
til aðalatriðisins: kostafestunnar í
ættinni að ofan frá (pedigree). Eng-
ar ættartölur enn til í landinu, sem
nefna má. Þetta atriði er svo þýð-
ingarmikið, að hér i landi og víðar
eru graðhestar án ættfræðisskýrslu
ekki viðteknir (registeraðir), sem
leyfanlegir til undaneldis fyrir borg-
un; og það er fult útlit fyrir, að
bráðlega verði engum eiganda leyft
að brúka slíka fola, hversu marga
kosti, sem þeir hafa til að bera að
öðru leyti, fyrir stóðhryssur, er þeir
sjálfir eiga. Ef til vill hefir verið
farið full-langt í þvi á Islandi, að
leggja næstum aðaláherzlu á lit hest-
anna, sem vitanlega er ekki þýð-
ingar mesta aðalatriðið; en það get-
ur verið hagfræðis-atriði vegna
sölugildis og smekkatriði, þegar um
notagildi er að ræða.
8. kaflinn: Umbóta viðleilnin. —
Það er sjáanlegt af þessum kafla, að
öll þessi átta hestaræktarfélög lands-
ins eru sérstæð sýslu- eða héraðs-
félög. “Árið 1907 var að tilhlutun
sýslunefndarinnar í Skagafjarðar-
sýslu stofnað hestakgnbótabú í
Skagafirði”, með styrk frá sýslunni,
og hefir það bú óefað að ýmsu leyti
verið fyrirmynd eftir ritgjörðinni
að dæma; en því miður var svo lít-
il rækt lögð við það af bændum, að
“það lagðist niður árið 1912” og var
það illa farið.
Mjög einkennileg aðferð myndi
það þykja hér í landi til hrossa-
umbóta, að geyma graðhesta á af-
girtu svæði og láta hryssur ganga
þar sjálfala með þeim; fjöldinn ó-
(Framhald á 3. bls.)