Heimskringla - 26.10.1916, Blaðsíða 3

WINNIPEG, 26. OKTÓBER 1916.
HEIMSKRINGLA
BLS. S
Brynvagnar Breta enn.
Þjóðverja og urðu fyrri til að
sprengja upp. Þessi göng roru öll í
hól einuin stórum, og þegar spreng-
það Canada. Ef að nokkur þegn eða
borgari Bretaveldis hefði í stríöi
]>essu sýnt af sér framúrskarandi
Það var 8 október sem beir fen-U' "*,n Va,ð' fÓr hóllinn allur { latt trúmensku, hollustu, hugprýði og
alvarlega að reyna sig þessir nýju
brynvagnar Breta. Bretar voru að
taka Le Sars í Somme-geilinni á
Erakklandi. — Þarna við Lc Sars
höfðu Þjóðverjar gjört svo ramleg
og kyngi-mögnuð vígi, að bað var
sem ekkert ætlaði að vinna á þeim.
Það voru regluleg völundarhús af
Srofum og göngum og virkjum, alt
steypt úr járnstyrktri steinsteypu
(reinforced concrete), og svo voru
▼eggirnir þykkir og margíiéttaöir
hieð stálstöngum, að þeir voru því
nær óbrjótandi. En göngin á milli
virkjanna langt í jörðu niðri. Bretar
höfðu gjört hinar grimmustu stór-
skotahríðar á virki þessi og tekið tii
hinna stærstu og voðalegustu
sprengikúlna. Þær smugu reyndar
langt í jörðú niður, brutu björg og
klufu og sendu strokka af grjóti
hátt í loft upp og eyddu þannig
mikið af virki þessu. En þeim var
ómögulegt að eyðiloggja virkið til
fuils, því að einlægt spúðu rnr.sk-1 þægindum. Þetta voru hinar efri
«>r yssur J°ðveria úr sér kúina- grafirnar; svo komu göng úr þeim
aumunurn, ef að nokkurt hle jq fej njgu].; þá koinu hinar aðrar
varo á sprengikulnahríðinni. Þarria
upp með fjölda af Þjóðverjum; en
gröfin varð eftir djúp og meira en
fjórðungur enskrar mílu á lengd.
Svo fór hann að skoða skotgrafir
þær, sem Bretar höfðu tekið af Þjóð
verjum við Somme, eða þarna sem
hóllinn hafði verið sprengdur upp
og lágu göngin undir holunni sem
sprengd var upp. Þeir fóru þarna
niður 50 fet í jörðina; þá komu þeir
að marki einu, sem gaf til kynna, að
hættulegt væri að fara lengra nið-
ur; en göng þessi lágu þó hundrað
fet í jörðu niður. Var þar loft ilt og
fúlt og daun illur.
En á öðrum stað fóru þeir um
þessar grafir Þjóðverja. Þeir voru
búnir að vera þarna 18 mánuði og
höfðu búið vel um sig. Sumstaðar
voru veggirnir hvítþvegnir. 1 einni
gröfinni var baðkar úr postulíni,
sem þýzkur foringi hafði útvegað
sér. En grafir hermannanna voru
víða um 10 fet, með allra handa
hreysti, þá væru það samþegnar og
bræður þeirra frá Canadaveldi.
Hertoginn af Devonshire svaraði
og sagði, að Canada hefði lagt fram
sinn skerf í stríði þessu. Hann taldi
sig hamingjusaman, að geta flutt
Canadabúum hjartfólgið þakklæti
og viöurkenningu fyrir hjálp þá, er
þeir hefðu látið Bretaveldi í té í
þessu .stórkostlega stríði.
grafir. Þar yoru skálar, stórir og
víðir fyrir hermennina og í einni
K— ------1 gröfinni fóru þeir enn niður 15 til 20
á * ms UIn’ '*<'> ÍKvh Ssetu nokkuðj og var þar herbergi stórt eða
h fí'n! ‘ ‘n samt bótti þeim öllum fundarsalur, að líkindum fyrir for-
i •, a la uful hin mesta' 1>a® Tær{| ingjana. A einum stað ]>ar niðri
reiknremnað renna ‘destroyer’ áj rákust þeir 4 lfk nokkurra fori ngja.
móti gínanadi failbyssuröðum bryn-!
er starf fyrir kassana eða brynvagn
ana, sögðu nú foringjarnir og voru
drekanna á sjó, eða riddaraiiði á
þétta fallbyssu-víggarða — hjá þvf
að fara með brynvagn inn í voða-
▼ígi þetta.
sem gleymst hafði að jarða og voru
búnir að liggja þar margar vikur og
voru rotnaðir, og var þar ólykt
nærri að koroa. Á öðrum stað höfðu
Þjóðverjar jarðað í einni gröfinni
Þeir voru nýbúnir, Bretarnir, ag I 300 manna sinna, sem fallið‘höfðu.
taka Eaueourt klaustrið skamt þarl Meðan hann Tar Þarna vorn bryn-
frá og höfðu sent hvern hópinn eftir'vagnarnir fyret n°taðir; en ekki
anuan af kastvéla-mönnum (b*mb| ^at hann séð Þ* 1 Ahlaupinu fyrir
throwers) til að ná víginu; en það! roykjarmekkinum af skothríðinni.
Hughes forsetaefni
dugði ekki. Þýzkir mættu þeim ein-
lægt með sömu vopnum, og fáir eða
engir komu aftur. Skothríðarnar
»iikiu höfðu brotið cementssteypu-
virkin og tætt f sundur múrsteina-
hleðsluna í veggjunum og rifið «pin
göngin; og var þarna rrð ein með
^júpum holum og gryfjum, svo að
iil-fært var yfir, þó að enginn hefði
verið að verja. Og svo vom göngin
svo flókin og villandi. Þetta var
sannkallað ‘tangle”, því að þar
botnaði enginn f. — En það þurfti
að taka vígið! Og þegar öll ráð
voru þrotin, var drekinn svarti loks
sendur á stað. Fyrir þá, sem í drek-
anum voru, var dauðinn vís, ef þeir
ekki sigruðu. En glaðir fóru þeir á
stað, þó að enginn vissi, hvort það
væri mögulegt fyrir drekann, að
komast gegnum l>etta, eða skerðast
fastur í einhverri gröfinni eða þá að
sprengjast í ioft upp; og um grið
varekki að tala.
Þessir drekar voru eins og sagt
hefir verið, eitthvað 60—70 feta lang-
ir* 14—15 feta breiðir og um 20 feta
háir, einn stálkólfur, 40« ton á
þyngd. — Hann iabbar nú á stað
einn þeirra og fer brokkandi fyrst,
en þegar í urðina kom fór hann
hægra, og drundi og brakaði í hon-
um, er hann var að stikla yfir urð-
ina og mala sundur grjótið undir
sér og fallbyssur og timbur og stál.
En óspart létu Þjóðverjar dynja á
síðum hans og nösum, hvað sem
hægt var. Maskínubyssurnar létu
spýjuna dynja á belgnum, ef nokk-
ursstaðar kynni hola eða rifa að
finnast; kastvélunum rigndi á hon
um og sprungu um allan stóra búk-
inn og undir kviði hans, og hvar
sem hann fór, var hann í stöðugum
Hjekki; en einlægt héit hann áfram,
og nú stóðu eldtungprnar úr hon-
um sjálfum alla vega niður í grafirn-
ar og holurnar. Það sáu Bretar eih-
lægt, ef að nokkuð þyntist aiökk-
urinn um hann. En nú voru Þjóð-
verjar orðnir á alla vegu; þeir komu
nú allstaðar upp úr holunuaa og
göngunum, og oft var hríði* svo
hörð á hann, að liann sýndist vera
í stöðugu báli. En þarna þrölti
hann um virkið stóra brakandi og
drynjandi, þangað til alt var loks-
ins búið. Virkið var unnið. Þeir
Þjóðverjar, sem lifðu, gáfust upp;
þeir sáu, að þeir máttu ekki við
trölli þesu. — Kyngi Bretans var
drýgri en vísindi Þjóðverjans.
Skotgrafir Þjóðverja.
En foringjarnir sögðu honum, að
þeir væru 6« feta langir og 14—15
feta breiðir. hjólunum er ekki gott
að lýsa. Þeir renna á langri keðju
og mörg hjól undir, og sumir segja
að þeir hafi fætur líka, og þegar
þeir fari yfir víðar grafir, þá lyfti
þeir upp brynjunni að framan, eins
og konur lyfta pilsum sínum, er
þær ganga upp stiga og teygist þá
fæturnir frana og krafsi í bakkann,
þangað til þeir finna, að fast er
undir.
Það var sagt, að einn hefði strand
að á milli hergarðanna og mun
hann hafa oltið á liliðina ofan í
gröf eina, en þyngdin svo mikii, að
erfitt var að reisa ’ hanii fljótlega.
Og hætta lítil eða engin, að Þýzkir
hlypu með hann, þó að þeir hefðu
reynt það. Canadiskir foringjar eru
þegar farnir að stýra brynvörgum
þessum.
Við Eaucourt klaustrið (Abbeye)
voru grafirnar fléttaðar eins og riði
á neti og ef að munkarnir, sem í
hundrað ár bygðu klaustur þetta,
liefðu getað séð á jörðu niður eða
svipir þeirra hefðu komið til að
vitja um forna staði, þá hefðu þeir
nú getað séð þar margt ske, sem
þá hafði aldrei grunað í lífinu. 1
þrjá daga og nætur börðust menn
þarna og gjörðu heiftugar og tryld-
ar árásir hvorir á aðra. Líkin þeirra
lágu allstaðar á múrsteinshrúgun-
um, sem voru leifar veggjanná sem
hrundu og hvelfnganna, sein voru
sprengdar. Þarna köstuðu þeir
þessuin kastvélum hvorir að öðrum
og sprengdust þá veggirnir og svo
hrundu stundum hvelfingarnar of-
an á þá, einkum þegar hinar eld-
gömlu og traustu steinstoðir brotn-
uðu í sprengingunni.
Á mánudaginn í fyrri viku, segir
fréttaritari Gibbs, þegar orustan
byrjaði l>arna, sáust bryntröllin tvö
koma þraMBnandi upp að gröfunum
sem grafnar höfðu verið utan við
klaustrið. Þau blésu frá sér reykjar-
strókum og stönsuðu við grafirnar.
En ]>á opnuðust síður þeirra og
stóðu þar út eldblossar og kúlna-
straumur, en ejálf þrömmuðu tröll-
in áfram og stundum ofan í grafirn-
ar ®g tróíu undir fótum sér her-
mennina. •ff var þá eina úrræðið
t'yrir þá, að llýja sem skjótast eða
gofast upp, og var það lieppilegra,
því að kólnastraumurinn stóð á
eftir þeiBa, «f að þeir flýðu.
Forsetaefni Repúblikana í Banda-
ríkjunum hefir alt til þessa verið
manna fáorðastur um stefnu sína og
skoðanir. En nýlega flutti hann
ræðu í Louisville í Kentucky fyrir
8,000 manns, og var þá — líklega af
andstæðingi einum— spurður, hvað
hann myndi hafa gjört, ef ha'nn
hefði verið forseti, þegar Þjóðverjar
söktu Lúsitaníu.
Hughes svaraði og sagði, að hann
hefði slitið vináttu og viðskifti öll
við Þýzka, ef að Þýzkir hefðu ekki
óðara liætt við óþokkaverk þessi og
hann hefði undir eins sent þelm
stiöngustu mótmæli eftir fyrstu að-
vörun þeirra. (Þýzkir sendu reynd-
ar óljósa aðvörun til Bandaríkja, að
menn yrðu að ábyrgjast sig og líf
sitt, ef þeir færu með skipinu).
Hann kvaðst mundu hafa undir
eins gjört ráðstafanir til þess, að
koma f veg fyrir þetta, svo að Banda
ríkin gætu haldið virðingu heims-
ins, — og þá hefði Lúsitaníu aldrei
verið sökt.
Dr. Eliot frá Harvard segir, að
Wilson forseti liafi snúið baki við
“hinni alkunnu stefnu Rómaborgar
og Breta, að vernda og hefna borg-
ara ríkjanna með vopnum, hvar sem
þeir eru staddir í heimi og tekið
upp nýja gagnstæða stefnu. Um
þetta er enginn efi, og hin eina
spurning er nú sú (ef nokkur er),
hvort nin nýja stefna sé eins holl
og hin, þegar Roosevelt heimtaði af
Morocco mönnum Perdiccaris lif-
andi aftur eða Raisuli dauðan. —
Raisuli var ræningja höfðingi, sem
hafði tekið fastan Perdiccaris; en
han var borgari Bandaríkjanna.
Þegar gufuskipið Bovic var á
leið yfir Atlantshaf, þá sá það neð-
ansjávarbát einn elta hið norska
skip Hellig Olrf.
ársloka 1917. Það, sem sérstaklega |
einkennir þessa bók, er að liún tek-!
ur tillit til ástandsins í nálægum i
löndum samtímis, og er það mjög
nauösynlegt til skýringar á mörg-1
um fyrirbrigðum í sögu Islands, sem
annars væru lítt skiljanleg. Fi ásögn-
in er skýr og gagnorð og bókin öll
iiæg aflestrar og alþýðlega samin;
kaflarnir eru mátulega langir, svo
enginn þarf að þreytast við lestur-
inn. Ef höf. auðnast að fullgjöra
þessa bók og hin seinni bindi verða
jafn góð og þetta hið fyrsta, þá hafa
fslendingar fengið injög handhæga
bók til yfirlits og fróðleiks um sögu
landsins.
Eins og fyr gátum vér og allir
vita, hefir á seinni árum margt ver-
ið ritað um sögu íslands auk
kenslubóka. Auk Boga Th. Melsteð
liefir Jón Jónsson dósent unnið
mest að útbreiðsiu þekkingarinnar
f því efni og hafa hin mörgu rit hans
náð mikilli alþýðuhylli. Það sem nú
vantar eru sérfræðilegar rannsóknir
í ýmsum greinum, og mætti að ó-
gekju nú um stund verða nokkuð
hlé á kenslubókum og yfirlitsbók-
um. Vms tfmabil f sögu seinni alda
hafa lítt verið rannsökuð, og menn-
ingarsagu fslands má heita órituð
enn; saga kaþólska timabilsins,
einkum á 15. og 16. öld, ér enn ó-
plægður akur, búnaðarsaga, verzl-
unarsaga og öll atvinnusaga lands-
ins er í molum enn. Meðan sérfræð-
ingar ekki hafa rannsakað hin ein-
stöku atriði nákvæmlega, er hætt
við að sumar frásagnir og staðhæf-
ingar yfirlitsbókanna hangi f iausu
lofti. Til þess að framkvæma slfkar
sögurannsóknir, svo f góðu lagi sé,
þarf mikinn tíuia og nikla elju ®g
dugnað allmargra fræðimanna.
-(Lögrétta). Þ. Th.
Nú fyrir skemstu var eg að lesa
Saskatchewan fylkisreikningana, og
fann þar ýmislegt, sem eg ekki skil
og það með öðru góðgæti, að W. H.
Paulson, okkar háttvirti þingmað
ur, hefði séð sér fært að borga
$707.25 á braut, sem ekki cr til í
mælingabókum þessa fylkis; nefni-
lega$707.25 borgaðir suður af Sec. 9—
4 Township 31 Range 11 W. Vildi
eg mega spyrja þingmann okkar, W.
H. Paulson: Hvernig stendur á þvf
að þessir peningar voru borgaðir?
Og fyrir hvað?
Ofanskrifaða grein sendi eg Lög-
bergi nú fyrir skemstu (og þó mein-
lausari); en ritstjórinn sá sér ekki
fært, að taka liana í blaðið, vildi
ekki gjöra það að blaðamáli að svo
stöddu
Eg er nú búinn að kaupa og
borga Lögberg nú í 29 ár, eða síðan
það fyrst kom út, og er þetta víst
jafnréttið doktorsins, að gefa öllum
tækifæri að láta skoðanir sínar í
ljósi!
En lög fyrir Sigurð að fara
eru alls ekki lög fyrir aðra.
eftir
Þinn einl.
E. E. Vatnsdal.
Fyrirspurn til
þingmanns.
M. J. Skaptason ritstj. Hkr
Kæri vinur luinn!
Þótt eg ekki sé kaupandi Heims-
kriglu vildi eg biðja þig að gjöra
svo vel og taka eftirfylgjandi grein
í blað þitt
Aths.—Vér höfum ekki viljað neita
gömlum kunningja, að taka þessa
grein í blaðið, þó að vér álítum, > að
þetta hljóti að vera einhver mis-
skilningur. Vér höfum þekt þing-
manninn, Mr. W. H Paulson um
margra ára tíina, og myndum verða
manna seinastir að drótta slíku að
honum . En misskilningurinn þarf
að skýrast, — það er æfinlega nauð-
synlegt fyrir báða málsparta. Og
vilji Mr. Paulson svara, Lökum vér
fúslega svar hans. Ritstj.
Merkilegur spádómur
Þjóöversks Sósíalista.
Eftirfylgjandi spádómur er útdrátt-
ur úr ræðu Sósíalista eins í Stutt-
gart á Þýzkalandi. Hann heitir Vic-
tor E. Kroemer og flutti ræðu þessa
í ágústmánuði 1907 f Stuttgart á al-
þjóðafundi Sósíalista. Ræðan eða
kaflar úr henni voru prentaðir upp
aftur í blaðinu Christian Heraid í
Bandaríkjunum, og var þar spá-
dómur sá, sem nú skal greina:
“Eftir voðalegt stríð verður Þýzka
land undir og bíður ósigur á öllum
köntum iandsins. Verður þá stjórn-
arbylting á Þýzkalandi og myndast
þjóðveldi með Þjóðverjum og Aust-
urríkismönnum. — Hinn slafneski
hluti Austurríkis gengur til Rúss-
lands og myndast þá stórkostlegt
slafaveldi eða ríkjasamband. Einnig
mynda Evrópuþjóðirnar samband
sín á milli. England fær til umráða
j allar nýlendur Þjóðverja, og floti
Breta ræður lögum og lofum á ölluin
höfum heimsins, og engar aðrar
þjóðir þurfa til flota að kosta tá
það ekki. Ástralfa græðir meiru en
nokkur önnur þjóð við byltingar
þessar, því að fólkið streymir í
þungum straumi inn í landið og
fyrir Panamaskurðinn flyzt mið-
punktur og megin verzlunarinnar
frá Atlantshafinu tii Kyrrahafsins.
Canada blæs upp og tekur feyki-
legum framförum, einkurn Norð-
vesturlandið og svo vesturríkin f
Bandaríkjunum og Ástralía. Og
höfuðborgir fylicjanna og ríkjanna
verða miðpunktur allskonar iðnað-
ar í stærri stýl en menn áður hafa
þekt eða haft hugmynd um”.----
— Þetta er spádómur, og verða
menn að játa, að séð hefir maður sá
jafnlangt nefi sínu og nokkuð bet-
ur. Hvort það kann alt að rætast,
viljum vér ckkert um segja; — en
nærri hefði mönnum þótt hann geta
]>ó að liann hefði spáð 1914 og 1915,
og er þetta ekki ósvipað því, sem
Njáll gamli mundi hafa hugsað.
Canadamaður einn, Col. Carrick,
er nýkominn heim til Port Aithur
og 'hafði farið um allan hergarðinn
Breta og kunni hann frá mörgu að
oegfja. Sagði hann að milíónir Breta
væru þarna á vígvöllunu*, og
sprengikúlum og stórskotu* öðr-
um væri hlaðið upp sem eldiviðar-
hlöðum og væru hlaðar þesair all-
staðar um landið, þegar menn færu
að nálgast hergarðinn. Þegar hann
koni á vígvellina við Somme, þar
sem Frakkar og Bretar gjörðu á-
hlaupið 1. júlí, sem þeir ena haldn
áfram, þá sá hann stærsta hverinn
eða holuna eftir sprengingar, sem
hann hafði séð. Þeir höfðu verið að
grafa göng neðanjarðar, bæðl Þjóð-
verjar og Bretar og settu í dynamit
og “Trinitrotoluoe” og settu báðir
feiknin öll í af efnum þossum; en
Canada eitt af
stórveldum heimsins
Svo segir Curzon jarl í ræðu til hins
nýja landsstjóra Canada.
llertogamuM af Devonsliire var
haldin veizla á Bnglandi af háskóla-
bræðrum hans (Etonians) nýlega,
•g var Curzon jarl þar viðstaddur
og mintist í ræðu sinni á Canada og
sagði meðal annars: að ef nokkur
af nýlendum Breta hefði áunnið sér
rétt til þess, að teljast með stórveld-
um heimsins, þá væri það Canada;
af að nokkur hluti Bretaveldis ætti
fyrir höndum skínandi framtíð með
takmarkalausuM þroska og fram
Bretar urðu eitthvað varir við gröftj förum á komaudi tímum, þá yæri
Ný Bók.
Bogi Th. Melsteð; Hand-
bók í fslendingasögu. Gef-
in út af hinu íslenzka
fræðafélagi: 1. bindi Kaup
mannahöfn 1916
Það er ekki langt síðan, að sögu-
þjóðin var sögulaus, átti ekki 1 el£u
sinni neinn almennan leiðarvísi eða
kenslubók í sögu landsins. Þorkell
Bjarnason prestur á Reynivöllum
reyndi að bæta úr þessu og gaf út
Ágrip af sögu íslands 1880. En á 20.
öld hefir mikið breyzt til batnaðar:
Bogi Th. Melsteð sagnfræðingur reið
á vaðið og gaf út stutta kenslubók
í íslendinga sögu handa byrjendum
1904, sem hefir verið prentuð í þrem-
ur útgáfum, síðast 1914; jafnframt
gaf hann út Þætti úr íslendinga
sögu, 3 hefti, 1900, 1901 og 1909 og
Sögukver handa börnum 1910; svo
hafa aðrir líka látið prenta kenslu-
bækur í sömu grein, svo nú er eng-
inn hörgull á leiðbeiningum fyrir
byrjendur. Á þessari öld hafa einn-
ig mörg nákvæm rit um sögu lands-
ins komið fram á sjónarsviðið; —
fyrst og fremst hin stóra íslendinga
saga eftir Boga Th. Melsteð, sein
byrjaði að konaa út 1903; af henni
eru komin tvö þykk bindi og væri
óskandi,að höfundinuiu auðnaðist,
að halda henni áfram sem lengst.—
Það er hin mesta nauðsyn, að ítar-
leg saga sé til, sem með grandsæi at-
hugar ait hið helzta, sem við liefir
borið, *g skýrir frá þeirri niður
stöðu sem sagnaritarar útlendir og
innlendir hafa komist að í hinu ein-
staka; það er örðugt og tafsamt
verk, að rita slíka bók, og hún getur
ekki heldur eftir cðli sínu komið
fram í fullkomlega alþýðlegum bún-
ingi; hún er ætluð þeim, sem hafa
tíma til og áhuga á, að grenslast
nánar eftir hinu einstaka. Þá er
nauðsyn á, að jafnframt sé til á ís-
lenzku handhæg yfirlitsbók, sem
allir eiga hægt með að skilja og
lesa, þeir sem vilja fá viðtækari
fræðslu uim sögu landsins án mikill-
ar fyrirhafnar, og án þess beiniínis
að þurfa að grandskoða hvern at-
burð og hvern mann. Nú er fræða-
félagið farið að gefa út slíka yfirlits-
bók eftir Boga Th. Melsteð; hún
heitir: “Handbók í Islendinga
sögu” og á að vera í 6 bindum,
fyrsta bindið (YIII. og 223 bls.) er
nú fullprentað; það nær yfir land-
nám og söguöld (874—1030) og kost-
ar að eins 2 kr. fyrir áskrifendur til
fKAUPIÐ
Heimskringlu
Nýtt Kostaboð
Nýir kaupendur að blaðinu, sem senda oss
fyrirfram eins árs andvirði blaðsins, oss að
kostnaðarlausu, mega velja um þRJÁR af
af eftirfylgjandi sögum í kaupbætir :
“Sylvía”
“Hin leyndardómsfullu skjöl’
“Dolores”
« I e I / **
Jon og Lara
‘ ‘Ættareinkennið”
“Bróðurdóttir amtmannsins’’
«1 / **
Lara
‘Ljósvörðurinn ’
‘Hver var hún?”
‘Forlagaleikurinn’
‘Kynjagull’’
BORGIÐ
Heimskringlu
Sérstakt Kostaboð
Hver áskrifandi blaðsins er sendir oss borgun upp
í skuld sína má velja um EINA SÖGUBÓK í kaup-
bætir fyrir hverja $2.00 er hann sendir, TVÆR
SÖGUBÆKUR fyrir hverja $4.00, þRJÁR SÖGU-
BÆKUR fyrir hverja $6.00, og svo framvegis.
Allar borganir sendist oss affallalaust.
Notið tædifœrið. Eignist sögurnar ókeypis