Heimskringla - 26.10.1916, Síða 4

■jUB. 4.
HEiMSKRINGLA
WINNIPEG, 26. OKTÓBER 1916.
HEIMSKTUNGLA
IÍUiiJduR lssð)
Kemur út á hverjum FlmtudeBt.
Ctgefendur og elgendur:
TltK VIKIIHG I’RKSS, I.TD.
Verti blahsins I Canada og Bandaríkjun-
um $2.00 um árih (fyrirfram borgati). Sent
tll lslands $2.00 (fyrlrfram borgaJS).
Allar borganir sendist ráðsmanni bla1!)-
»tns. Póst etia banka ávisanir stýltst til The
Vtking Press, Ltd.
M. J. 9KAPTASON, Ritstjdrl
S. D. B. STEPHANSON, rátSsmatiur.
Skrlfstofa:
720 SHERBROOKK STREET,
P.O. Box 3171
WINNIPEG.
TaÍMfuii (iarry 4110
ÉR SKULUM ALDREI SLIÐRA
SVERÐIÐ fyrri en Belgía í fullum
mæli er búin að fá alt, sem hún
hefir í sölur lagt og meira; ekki
fyrri en Frakkland er trygt og óhult fyrir á-
rásum fjandmannanna; ekki fyrri en rétt-
indum hinna smærri þjóða í Evrópu er áreið-
anlega borgið, og ekki fyrri en hervald Prússa
er brotið og að fullu eyðilagt.—ASQUITH.
Hreyfingar í Winnipeg.
Verkamenn.
Winnipeg er orðin stór borg, nær 200,000
íbúa, þó að stríðið mikla hafi hnekt svo að
miklu nemur; enda er nú farið að kenna
margs þess, sem stórborgir eiga skylt ein með
annari. Og aðallega er það óánægja hinna
starfandi manna. Þrír flokkar manna hafa nú
látið í ljósi þessa óánægju.
Fyrsti flokkurinn er verkamenn, sem við
byggingar starfa og eru allir félagsmenn í
“Building Trades”. Nú á laugardagtnn síð-
asta gengu þeir saman í stórri fylkingu, fimt-
án hundruð manns, og stefndu til stjórnar-
bygginganna og heimtuðu að máli stjórnar-
formann Norris. Þegar þar kom, fylti flokk-
urinn þingsalinn og tóku á móti þeim stjórnar-
formaður Norris og ráðgjafarnir Hon. T. H.
Johnson og Hon. Thornton. En þingmaður
Rigg leiddi þá fram fyrir stjórnarformanninn
og ráðgjafana með stuttri ræðu.
J. H. Poulter, forseti Building Trades Fed-
eration, hélt síðan fram máli þeirra.
Erindi þeirra var það, að skora á Norris-
stjórnina, að láta undir eins fara að taka til
að nýju og halda áfram að byggja og fulÞ
gjöra stjórnarbyggingarnar góðu.
Norris svaraði þeim kurteislega og stilli-
lega í fáum orðum, og sagði að byrjað yrði á
verkinu snemma á næsta ári. En flokkurinn
gjörði ssig ekki ánægðan með það, og kváð-
ust þeir hafa fengið þessi loforð fyrri og hefði
lítið verið að marka. Sögðust enga ástæðu sjá
til að draga þetta og heimtuðu já eða nei
þarna undir eins. Var þá rómur mikill gjörður
að þeim, er þessu hélt fram, og heyrðust köii-
in: “Já eða nei, nú þegar! ”
Tók þá ráðgjafi opinberra verka, Hon.
T. H. Johnson, til máls, og skýrði í all-langri
ræðu ástæðurnar fyrir því, að stjórnin gæti
ekki haldið áfram með verkið, og iofaði hann
og Norris, að þeir skyldu gefa 150 mönnum
vinnu við undirbúningsverk. Og flokkurinn
varð að gjöra sig ánægðan með það, hvort
sem þeim líkaði ea ekki. Höfðu menn kvart-
að yfir hörðum tímum og dýrtíð og að engin
vinna væri í borginni. Segja blöðin, að all-
mikil óánægja hafi verið með mönnum, er
þeir fóru.
Kvenfóikið.
Annar flokkurinn í borginni, sem látið
hefir í ijósi óánægju sína, er kvenfólkið. —
Þær héldu fund mikinn í fyrirlestrarsalnum á
Industrial Bureau á föstudaginn, og voru þar
samankomnar 300 konur úr Local Council of
Women, auk fjölda annara, bæði karla og
kvenna. Á fundi þeim voru gjörðar samþykt-
ir tvær, sem framkvæmdarstjórn féfags þessa
var áður búin að samþykkja. Hin fyrri sam-
þyktin var um það, að skora á ráðgjafa opin-
berra verka í Ottawa, að iáta rannsaka hið
háa verð á brauði, kjöti, mjólk og öðrum
fæðutegundum. — Hin síðari samþyktin var
um það, að skora á fylkisstjórnina, að láta
rannsaka verðið á brauði, mjöli kjöti, mjólk
og fæðutegundum þeim, sem úr mjólk eru
gjörðar, og fá vissu um það, hvort nauðsyn
nokkur væri á því, að hafa vörur þessar í hinu
háa verði, sem nú ræður hér,
Um þetta urðu umræður nokkrar, og kvað
mest að orðum forsetans, Mrs. R. F. McWil-
iiams. Hélt hún því fram, að Canada mjöl
væri dýrara hér í Winnipeg en annarsstaðar,
einnig, að tunnan af bezta mjöli (patent No.
1) kostaði 40 centum meira í Toronto heldur
en hér; en samt væri brauðið úr mjöiinu ó-
dýrara þar heldur en hér.
Nokkuð var það einkennilegt, að þegar
Mrs. McWilliams var að skýra það, er kon-
urnar óskuðu, að rannsókn þessi væri gjörð af
Public Utilities Commissioner, þá gat hún þess,
að þeim konunum hefði fyrst hugsast, að
biðja stjcrnina að setja í þetta konunglega
nefnd; en þegar þær fóru að ræða þettav
urðu svo margar á móti því, að þær hættu við
það. Þótti nóg komið af þessum konunglegu J
nefndum.
Hjá öðrum konum kom það upp, að
brauðið væri ódýrara á Bretlandi, þegar búið
væri að íeggja á það allan þann kostnað, sem
flutningurinn veldur, heldur en hér í Winni-
peg, og þótti það nokkuð undarlegt.
—o—
C. P. R. verkamennirnir.
Hinn þriðji flokkurinn, sem óánægður var
og hvað mestan skarkala hefir gjört, eru C.P.
R. verkamennirnir. Hjá þeim hefir verkfallið
einlægt legið við borð og hafa blöðin talið,
að ein 7 þúsund þeirra myndu gjöra verkfall
þenna og þenna daginn, ef að ekki væri látið
að kröfum þeirra, og hafa fundir og samning-
ar staðið yfir milli þeirra og yfirmanna C. P.
R. brautarinnar. En nú komu þeir saman ein-
ir 200 fulltrúar, í Labor Temple hér í bænum
og ræddu mál sín.
Orsökin til óánægju þeirra var dýrtíðin
eða “high cost of living”, og kváðust þeir
ekki geta lifað á þessu kaupi sínu, þegar ailar
lífsnauðsynjar væru uppsprengdar. Vildu þeir
láta stjórnina fara að rannsaka, hvernig stæði
á þessu háa verði allra nauðsynja manna. Ait
sem þeir þyrftu að kaupa, færi upp, en kaup-
ið stæði í stað.
Uppástunga var gjörð, að Norris-stjórnin
tæki að sér að rannsaka þetta og var uppá-
stungumaður E. H. Eburne; en þegar fund-
urinn heyrði, hvað uppástungumaður var að
bera fram, var sem allir ætluðu að tryllast og
reyndi Robinson forseti ekki einu sinni að
telja atkvæðin, sem með því voru; en sagt
var, að það hefðu verið einir 15 af öllum
fundarmönnum .
Allur þorri fundarmanna heimtaði hærra
kaup, og var stungið upp á því, að C.P.R.
hækkaði flutningsgjald til þess að eiga létt-
ara með að borga kaupið.
Einstöku stungu upp á því, að brautar-
menn gjörðu 12 mánaða verkfall til þess að
geta eyðilagt auðmennina, og gætu þá verka-
mennirnir fengið völdin í hendur.
Mr. Rigg sagði, að lífsnauðssynjar væru
allar orðnar svo dýrar, að verkamenn vissu
ekki, hvernig þeir ættu að geta haldið lífinu í
sér og sínum. Kvað hann skýrslur stjórnarinn-
ar sýna það, að í seinustu 12—13 ár hefðu
vörur allar verið að hækka, en þó einkum
fæðutegundir og munaði það um 50 prósent
síðan um aldamótin. En síðan stríðið byrj-
aði hefði þrengt svo að mönnum, að um alt
Canada-veldi væru hópar manna að rannsaka
þetta og reyna að ráða bót á því.
í Toronto hafði verkamannaþingið (Trades
and Labor Council) kosið menn til þess, að
finna stjórnina og biðja hana að setja nefnd
manna til að rannsaka þetta, og um leið hefðu
þeir stungið upp á því, að stjórnin tæki undir
sig allar hveitimyllur og frystihús og ákvæði
hæsta verð á hverri vörutegund.
Mr. Rigg gat þess, að þeir væru ekki einir
um þetta, því að konur borgarinnar væru að
skora á stjórnina, að rannsaka þessi mál og
ráða fram úr þeim. Hann sagði, að það væri
enginn efi á því, að bakhjarlar einhverjir
stæðu að baki markaðarins og væru að
sprengja vörurnar upp. Við lifðum nú ekki
á þeim tímum, þegar opinber samkepni á-
kvæði verð varanna á markaðinum, eins og
átti sér stað fyrir fáum árum. Og nú kvað
hann oss vera á brunandi ferð í klærnar og
ginið á einveldi auðsins (monopoly). Tók
hann kolin til dæmis, sem spítalanefnd borg-
arinnar hafði keypt og bæjarstjórnin; hvoru-
tveggja gáfu út tilboð, og þegar menn fóru
að bjóða að selja koiin spítulunum og bæjar-
stjórninni, þá hefði ekki munað broti úr centi
á verðinu. Eitthvert stórríkt félag var búið
að ákveða verðið fyrirfram.— “Þetta”, sagði
Mr. Rigg, ‘ ‘er ráðgáta, sem fólkið þarf að
leysa. Það er þýðingarlítið, þó að prestar og
preiátar segi mönnum, að þeir verði að snúa
huganum til annars heims, því að brauðið og
smjörið þurfa karlar, konur og börn nú strax
í dag og á morgun”.
Ástæðan fyrir því, að verkamenn C.P.R.
félagsins hefðu komið á þenna fund, væri sú,
að skórinn krepti svo hart að þeim. Þeir sæju
ekki, hvernig þeir ættu að geta haldið áfram
að lifa þolanlegu lífi; en eins og nú væri,
væri lífið tæplega þess vert, að haida því
við.
Auðmennirnir væru ekki farnir að finna
til þessa. Og nú væri það einmitt, sem þeir
tækju sína uppskeru. Verðið á mjölinu hækk-
aði á hverjum degi að segja mætti. Og sjón
væri sögu ríkari, þar sem Lake of the Woods
og Ogilvie myllufélögin gæfu nú 25 prósent
ágóða hverjum hluthafa, eftir að hafa dregið
frá allan hugsanlegan kostnað. Á 4 árum
fengju þeir þarna aftur alla þá upphæð, sem
þeir hefðu lagt í félögin.
— Annar maður sagði: “Þér verkamenn
smíðið og framleiðið vélar til þess að lækka
kostnað vinnunnar. En þér hafið ekki lært að
eignast vélarnar sjálfir”. Þetta væri hið rík-
asta land í veröldinni, hvað náttúru-afurðir
snertir; en þó gengju börn á skólana í Winni-
peg með götuga skóna. Hann kvað Winnipeg
Tribune segja mönnum, að menn gætu með
kosningaseðlunum lamið niður þessa dýru
prísa. Tribune gæti sagt þetta nú. En aldrei
kvaðst hann vita t:I þess, að Tribune hefði
sagt mönnum þetta ré .t fyrir kosningar, held-
ur svo sem ári e f t i r , að kosningarnar
væru um garð gengnar. Hann kvað milíóna-
eigendurna þjóta upp í Canada, eins og gor-
kúlur á fjóshaugum, og peninga sína græddu
þeir á verkamönnunum og afurðum landsins.
Kjötið, sagði hann að rotnaði í frystihúsun-
um. Fæðan væri nóg og yfirgnæfanleg alt í
kringum menn, og þó væri ekkert að eta.
Hér eru þrír flokkar manna allir óánægð-
ir út af dýrtíðinni, út af kaupinu, út af því að
geta ekki lifað því lífi, sem þeir voru vanir
orðnir og þóttust eiga heimtingu á.
Það er enginn efi á því, að dýrtíðin er hér
meðal vor. Það er enginn efi á því, að verka-
maðurinn verður æfinlega á eftir með kaup
sitt, þegar varan hækkar í verði. En hlutur-
inn er í rauninni sá, að peningarnir eru sem
önnur vara, sem hækkar og lækkar. Þegar
hveitið fer upp í $1.80 bushelið, upp úr 90
centum, þá hafa eiginlega peningarnir fallið
um helming. En nú er kaupið miðað við pen-
ingana, en ekki hveitið, og í rauninni er þá
kaup mannsins í samanburði við hveitið —
helmingi minna en áður en hveitið hækkaði.
Ef að maðurinn hefði t. d. fengið í kaup 3
bushel af hveiti, þegar hveitið var 90 cents,
eða í peningum $2.70, eða kaupið miðað við
hveitiverðið, þá hefði hann þegar hveitið
hækkaði, fengið sín 3 bushel í kaup á dag
eða $5.40. Og þá hefði enginn kvartað, sem
kaup hefði átt að taka. Þetta hefir margur
séð áður en nú; en menn hafa einhvernveg-
inn látið það hólkast svona, að hafa dollarinn
fyrir aðal-gjaldmiðil. En af þessu hefir það
leitt, að varan er vanalega á undan, en verka-
maðurinn á eftir.
Þetta ástand er meðal annars vottur þess,
að vér erum komnir inn í hinn verulega heims-
straum. Hún er að byrja hér baráttan milli
mannlífsflokkanna, og það má reiða sig á, að
þetta verður ekki hin seinasta kviðan hér. —
Þær eiga margar eftir að ganga yfir þessa
borg og þetta land. Og því meiri, sem auður-
inn verður, því harðari verða þær orustur,
sem seinna koma.
•
En þrátt fyrir alla þessa dýrtíð, sem eng-
inn neitar að sé hér í borgunum, þar sem að
menn þurfa alt að kaupa, þá eru þó Ieikhúsin
full á hverju kveldi. Þúsundir autóa bruna
um borgina á hverjum degi, svo að við slys-
um liggur, af að menn brúka ekki mestu var-
úð. Einlægt eru samkomurnar og skemtan-
irnar á hverju kveldi. Fátækir sem ríkir
kaupa hina dýrustu fæðu til að lifa á, eins og
einlægt væri gullið nóg í vasanum, og það er
það ennþá, þó að sumir kunni að vera komn-
ir nærri botm. Það virðist því vera annað-
hvort, að menn kunni ekki að spara, eða að
menn vilji heldur dauðir Iíggja, en taka til
þessa óyndisúrræðis.
Alt fyrir það hljóta menn að viðurkenna
það, að nú ætti að vera kominn tíminn til
þess, þegar öll þjóðin í Canada er í voða,
þegar alt Bretaveldi er í voða, og enginn veit
með vissu, hvað við tekur, og hver dollar,
sem nú er sparaður, getur verið virði 10 doll-
ara, þegar stríðið er búið; — því að vér
vinnum þetta stríð, þó að vér vitum nú ekki,
hvenær það verður og sjáum óglögt hvað á
eftir kemur.
“MÓRAUÐA MÚSIN ”
Þessi saga, sem verið hefir í blaðinu, er nú
því nær fullprentuð í bókarformi og er um
200 blaðsíður, prentuð á góðan pappír og
innheft í sterka kápu. Saga þessi er, eins og
menn vita, sem hafa lesið hana, einhver hin
bezta í sinni röð, og hefir notið mikillar hylli
og verið hrósað víða af enskumælandi gagn-
rýnendum. Hún fjallar mjög blátt áfram og
Ijóslega um breytingar á fyrirkomulagi sveita-
skólanna, til að gjöra þá að verulega nytsöm-
um stofnunum fyrir þjóðfélagið í heild sinni,
og bændastéttina sérstaklega. ,
Bókin verður seld á 50c og getum vér af-
greitt pantanir í kringum miðjan október. —
Sendið oss pantanir yðar sem fyrst.
KRISTINN STEFÁNSS0N.
I.
Nú fljúga farfuglarnir af brautum haustsins og söngv-
arnir þagna. En — söngurinn lifir.
Hugsandi stöndum vér eftir, sem hlustuðum, og þökkum
vor- og sumarljóðin.
Allir erum vér íslenzkir Vestmenn, farfuglar, þótt fæstir
séu söngvarar. En vér fljúgum ekki í hópum heim, eins og
hinir vængjuðu ioftfarar, heldur einn og einn — einn eftir
einn. Og þá er förinni eigi heitið til heimalands vonanna og
æskunnar, heldur dreymda Iandsins mikla, — þar sem oss
sýnast daggardropar þokunæturinnar í mannheimum skína
í litgeisladýrð hins óendanlega Ijóss, — heimkynni hinnar ei-
lífu alveru.
Til suðrænu landanna, ókunnu, sem liggja fyrir handan
þroska vorn og sjónhring, er farfuglinn floginn, og kemur
aldrei til vor aftur. En söngvarnir, sem hann söng, dvelja á
meðal vor, í íslenzkum heimahögum, hvar sem vér búum:
sannleiksleitin, draumkendin, skilningsþráin, frjálssýnin, dul-
hyggjan.
Skáldið Kristinn Stefánsson lifir.
II.
Við mættumst eins og fleiri ferðamenn,
sem frétta spyrja — skrafa um dag og vegi,
með glöðum svip, sem gremju þekkir eigi,
en höfðum tæpast tímann fundið enn
að tala um skilning vorn á æfidegi,
— um glampann þann, sem liggur yfir legi.
Og þess var máske ei þörf né viðtal brýnt
— þótt þroskann dýpsta sjaldnast flytji letur,
því ekkert hugann allann málað getur —,
því ef á pappír sálin fær sig sýnt,
hún sézt í ljóði flestu öðru betur.
Sú kynning elda kveikir margan vetur.
Frá mér til þín það skal ei lof né last,
þótt lítt þú stæðir mitt í orrahríðum.
— Þeir ennþá launvíg fremja í flestum stríðum.
En fyrir víst eg veit þitt skap var hvast,
er vansæmd krýnda sástu af þínum lýðum,
en frelsi andans heft í miðjum hlíðum.
Þess bera Ijósast vitni verk þín öll,
að víðsýn augu mændu á hæstu tinda,
og sáu fleira en þjóð sér lætur lynda,
þótt byðirðu ei þig beint á glímuvöll
mót blótstallsgoðum allra vígðra synda
og þola alla bannfæring þess blinda.
Því það fer sjaldnast óskemt úr þeim leik,
sem oss er bæði kært að vaka og dreyma.
En sjálfur fanstu sælu þína heima.
Og ljósin skína enn frá eyddum kveik,
sem efa jafnt og vissu ei tekst að gleyma.
— Það er svo margt, sem gaman er að geyma.----------
Það drýgsta alt, sem dægrin fegra sýn
í drenglund þinni fastar átti rætur,
— það voru lífsins ljúfar reynzlubætur.
Því verður hugsun hlýtt að minnast þín,
er hljóðnar ys og skugginn rís á fætur,
og bjóða góðan dag sem góðar nætur.
III.
Mannssagan er skráð í þremur orðum: fæðast, líða,
deyja.
Þetta er endirinn á gömlu, persnesku æfintýri, og lengra
nær raunvissan eigi enn, þótt spilaborgirnar séu margar og
fríðar — kastalar andans síleitandi.
En hver veit nema borgir vor barnanna séu í líkingu við
einhver musteri, sem standa á eilífðar löndum hins ókunna?
Skýlaust sjáum vér, hvort sem er, bæði smátt og fátt, því
upphaf alls er hið óþekta — bak við skýin.
Guð er orsök allra orsaka, segjum vér, en guðsmyndirnar
eru eins margar og mannssálirnar, sem mála hann; því alt
eru eigin myndir, dregnar af umhverfi sjónhrings vors.
Það er að eins í smæddinni, sem vér sameigmlega svör-
um spurningunni: hversvegna með svarinu: þ e s s -
vegna.-------------
En trúvissan snéri við gömlu sögunm um mannsæfina.
Að eins miðorðið helst óraskað. Hún lætur mennina deyja
þegar þeir fæðast, og fæðast þegar þcir deyj.;.
Sé það svo!
Þá er það borgin, sem eg byggi, Kristinn, að hljómmynda
í sál mmm öldur hms dýpra söngs, hinna hærri tóna, en fædd-
ust hér og féllu.
Eg veit, að þ a r verður söngþörfin vakandi hjá heyrend-
um þínum, því án hennar er jafnvel söngur himnanna hljóm-
Iaus.------
Farfughnn er floginn út í blámn, — söngurinn lifir.
Þorsteinn Þ. Þorsteinsson.
Borgar það sig ?
Borgaði það sig fyrir Þjóðverja, að
ógna mönnum með voða-
verknm og skelfingum?
---«---
Eftirfylgjandi greinarkorn er tek-
ið úr Bandaríkjablaðinu Boston
Transcript: —
Borgaði það sig fyrir Þjóðverja að
sökkva Lúsitaníu og ógna öllum
heiininurn með neðansjávarbótum
sínum? Þeir voru svo miklir menn,
a9 jteir gátu banað meira en þús-
und mönnum þeim að óvörum. Og
margir þeirra voru konur og ung-
börn. Yfir hundrað þeirra voru
borgarar Bandaríkjanna. Og margir
útiendingar vor á meðal (nefnilega f
Bandaríkjunum) ráku upp fegins-
óp og veltust um af liiátri, þegar
fregnir þessar voru lesnar milli
þátta í leikhúsunum og tilgreint,.
hvað margar konur og hvað mörg.
börn hefðu sokkið þarna. En vald
og yfirráð Breta á sjónum haggaðist
ekki vitundarögn við jietta. Bretar
linuðu ekki hið minsta hergarð
sinn um Iiafnir Þjóðverja. Þeir
leyfðu ekki fremur skipum þeirra að
sigla um sjóinn eftir en óður. Það
dró ekkert úr ferðum verziunar-
skipa eða flutningsskipa þeirra um
höfin. — Þetta var eitt hið óþokka-
legasta verk, sem nokkurntíma hefir
verið gjört í heimi. En það var Þjóð-
verjum gagnslaust og vakti hatur
og andst.vgð manna á Jieim um all-
an heim. Það boigaði sig ekki fyr-
ir l>á.