Heimskringla - 16.08.1917, Qupperneq 3

'WINNIPEQ, 16. AGÚST 1917
HEIMSKRINGLA
3. BLAÐSÍÐA
3r og tvímæla-kukur vekur að eins
illan gnin og kemur engu til leið-
ar. í l>eim tillögum, sem fram
verður komið með, verður að vera
sanngjörn höfðingslund og veru-
leika viðleitni. Það mega ekki
vera nein hrekkjabrögð, meira eða
ininria klaufaleg, gerð f því skyni
að draga þýzkan aimúga á tálar.
iEn það verður að vera réttlát
játning og stefnuskrá, sem kemur
saman við þýzk réttindi á jörðunni.
Það getur verið, að svifta. verði
blæjunni sundur, áður við fáum
séð ljósið. En ljósið skín samt sem
áður.”
Það, sem líér er sagt um bók
Grumbachs, er lítill útdráttur þess,
sem prófessor Beard hefir um hana
ritað.
7.
Eriðarskilmálar Roosevelts.
'Eg get ekki stilt mig að setja hér
hiið við hlið friðarskilmála, sem
Theodór Roosevelt thefir látið sér
liugkvæmast. Það er fróðlegt, að
hafa þá til samanburðar við þýzku
kröfurnar. Þeir friðarskilmálar
•eru á þessa leið:
1. Belgíu verður að láta af hendi
og gefa þjóðinni rlkulegar skaða-
bætur.
2. Hertogadæmið Luxemberg á
að sameinast Frakklandi eða
Belgíu.
3. Frakkland verður aftur að fá
iilsass og Lotringen.
4. Italía ætti 'aið fá alt það land,
þar sem Italir búa, að meðtaldri
Triest-borg, á landamærum Sviss
og Þýzkalands að norðan, og með
fullum samningum um taíðgang að
Miðjarðarhafinu fyrir verzlun sína.
5. Tsjekkarnir og ættmenn þeirna
t»tti að mynda nýtt ríki.
6. Suður-Slafar ætti allir að
inynda stærri Serbíu.
7. Tilraun verður að gera til að
sameina állan fjöld'a Magýara og
mestmegin Rvrmena sem sjálfstæð-
»r þjóðir.
8. Rússland, sem gerst hefir lýð-
veldi, ætti lieimting á að eignast
Miklagarð og myndi fara vel mcð.
Rússneska lýðveldinu ætti að
inega treysta til að vera eins konar
guSsifi sjálfsforræðis Finnlands,
sjálfsforræðis Póllands og sjálfs-
forræðis Armeníu.
9. Taka ætti til nákvæmrar íhug-
uniar réttlátar kröfur Lettlend-
inga.
10. Dönum í Norður-Slésvík ætti
að gefa heimild til að greiða at-
kvæði um, hvort þeir vilja samein-
ast Danmörku aftur.
11. Irland verður að balda áfram
að vera einn hluti brezka veldis-
ins. En vissulega er tími til kom-
inn, að veita því heimastjórn inn-
an veldisins á grundvelli ákveðins
réttlætis.
12. England og Japan verða að
hafa nýlendur þær, sem þau lönd
hafa unnið.
------o-------
Auðsjafnaðarkenn-
ingar.
(úr tímaritinu “Réttur”)
(Frh.) --------
— — Hinn aðallinn — jafnaðar-
Jhenn — bentu skýrt á að hagvísin
— hið fjármunalega skipulag og
arðskiftin — væri sá möndull, sem
•alt annað snerist um. Fylking
þeirra skipaðist smásaman mönn-
um úr flestumm stéttum þjóðfélag-
anna. Þó var þátttakan mest og
öflugust úr hinum mikla múgi
lægri stéttanna. Það, sem vakti
lýðinn af svefni og opnaði augu al-
nrúgans var annarsvcgar vélarnar
og verksmiðju stóriðnaðurinn, en
hins vegar almenna skólaskyldan.
Verkalýðurinn lærði að lesa og
kynnast svo hugsunum ihver ann-
ars, og enn fremur hinna stétt-
anna. Alþýðubókmentirnar urðu
hrú milli háskólanna og verka-
Jnannahreysanna. öreigalýðurinn
fann og skyldi orsakir til skorts og
óírelsis, er mest þjakaði honum.
Hann sá, að hagsmunir einstak-
linganna og kröfur þeirra voru
eameiginlegar gagnvart öðrum
stéttum, og sannfæring þeirra varð
eú, að með almennum þjóðasam-
tökum væru þeir stórveldi, sem
eigi mundi hrundið úr vegi.
Lýðurinn spyr eigi framar eftir
skyldum sínum. Heldur: “Hvaða
Jétt höfðuð þið til að leggja mér
þessar skyldur á lierðar?” Og þá
var skamt til næstu spurningar:
“Hvar eru réttindi mín.” Nú sér
hann, að lífið hefir ákveðið gildi
°g markmið, og að því verður að
stofna. Breytingin er mikil, þó
Rtjórnarbyltingin í hugum og til-
finning fjöldan sé eigi hávær. En
hitt er sérstakt iwál, að hve miklu
le>’ti sú bylting er farsæl og í
hverjum atriðum liann kann að
yera viðsjái. En svona er nú mál-
'nu koinið, það er áreiðanlegt.
Eg tala hér um jafnaðarmenn
(socialista) í víðustu merkingu
orðsins, en kem síðar að hinum
einstöku flokkuan byltingamanna
og annara, sem teljast til þeirrar
iieildar.
Jafnaðarmenskan (socialismus)
er baráttan gegn strangri og á-|
kveðinni elnstaklingshyggju (indi- J
vidualismus). Hún er mótmasii
gegn því skipulagi, þar sem lífs-
baráttan verður að æðsta mark-
miði. Hún raskar eigi gildandi
ríkistilhöguni og beinist alls eigi
að því að bylta um hagsmála- og
eignarréttarskiplagi nútímans,!
sam'kvæmt tillögum og skýringum j
lýðfrelsis- og lögjaifnaðarmanna ’
(social-demokrata).
Markmið og áform| jafnaðar-
manna er að þjóðfélagið verði ann-
að og meira en hernaðar-, stjórnar-
fars-, eftirlits og lögréttarfarsríki,
að það sé líka menningarstofnun,
sem snertir og styrkir alt mannlíf-
ið í ýmsum myndum, t. d. hags-
mála-, félags- og siðgæðishliðar
þjóðlífsins. Þeir, sem flytja þessa
stefnu og fylla þennan flokk, eru
engu síður inenn úr gerbreytinga- j
og frainsóknarflokkum þjóðanna I
heldur en jarðskattsmenn og verka- :
mannaleiðtogar. Og nú er svo |
komið, að ýms ríki eru farin að iáta |
að kröfum jafnaðarmanna, komin i
nokkuð inn á þeirra íbraut, jafnvelj
fyrir óbein áihrif lögjafnaðarmanna!
og stjórnleysingja.—Láti ríkið reka I
járnbrautir, póstgöngur o. s frv., I
setja vinnureglur í verksmiðjun-
um, veita ellistyrk og tryggingar
gegn slysum og sjúkdómum o. fl.—
þá er það alt samkvæmt kröfum og
kenningum jaifnðarmanna. I-ög-
vernd ríkisins fyrir vissum stefn-
um í ákveðnum tilgangi, ef verjast
þarf auðvalds-árásum, tilheyrir
jafnaðarmönnum.
Aðalstefna og trúarjátning jafn-
aðarmamna er þannlg: Ríkið eða
þjóðfélagiö á að veita einstakling-
um rétt til vinnuarðs síns, skilyrði
náttúrugæða til að geta lifað og
starfað, rétt og möguleika til
vinnu. — Þeir sterku hefja réttindi
verkalýðsins. Þegar einstaklingur-
inn hrekkur ekki til að bjarga
sjálfum sér, á sameinaður kraftur
allra að hjálpa, þó svo, að sjálfs-
starf hvers og eins og forsvar þverri
ekki. Hugtakið “ríki" er göfgað,
Það á að framkvæma í verki dygð
ir mannkynsins, gera þjóðinni not-
hæfa alla þá menningu, sem ein- j
staklingarnir geta veitt viðtöku á i
hverju tímabili. Það á að safna I
aukakröftum einstaklinganna —
arðinum, sem þeir mega án vera —
til þess að styðja með því þau fyr-
irtæki, sem einangruðum einstak-
lingum er um megn að stofna.
Eu Jirátt fyrir þaó á ríkið ekki
að liiafa framfærsluskyldu gagnvart
einstaklingunum, heldur að eins
skerpa þau skilyrði, sem veita
starfsömum einstaklingi aðstöðu ogí
möguleika til að öðlast sjálfstæða
og trygga stöðu.
(Jafnaðarmönnum er ljóst, að
sannar framfiaa-ir — þróunin — er
ánangur margra alda starfs og bar-
áttu; og það, sem giidir á hverju
tímabili, spyrnir gegn nýjungun-
um og breytingum, af því rætur
þess eru grónar í venjum og stund-
um sannfæring fólksins.)
Þetta er svar jafnaðarmanna í
orðum (teoretiskt). Engum getur
dulist, iað það er bygt á alt öðrum
grundvelli — annari lífsskoðun, en
svar sérhyggjumanna.
Það er bygt á samúðinni, trú á
lífið og ljósið, trú á hið rétta og;
góða í manneðlinu og náttúrleg-
um lögmálum mannlífsins og sam-
böndum þess — trú á raunveru-
legum umbótum.
En hitt, hvernig svar jafnaðar-
manna er í framkvæmdinni (fakt-
iskt), í skipulaginu sjálfu, það
verður miklu lengri saga að skýra
frá því. Þá skiftast þeir nokkuð í i
sveitir, eins og flestar aðrar fylk-j
ingar. En þetta er grundvaJlar- j
stefna þeirra. — Þessar sveitir, eðal
flokkar, eru nú starfandi meðal
flestra menningarþjóða, þar á með-
al einnig í okkar þjóðfélagi.
Liggur því ifyrir okkur, sem éðrum
þjóðum, að svara — fylgja stefnu-
skránni í framkvæmdinni. Ákjós-
anlegast væri, að við gerðum það
af okkar eigin ramleik og hyggju-
viti, og mikill fengur að fá skýrar
bendingar í þá átt. — En þó ætla
eg nú til leiðbeiningar í þessum
köflum að skýra dálítið frá flokk-
unum og kerfum þeirra og fram-
kvæmduifl. Mun eg svo tilnefna
nokkra þeirra, en náman-i frásögn
af ]>eim bíður næsta lieftis tíma-
ritsins.
Allar jafnaðaakcnningar liafa í
upphafi myndast vegna íátækling-
anna—ismælingjanna, til þess að
afla þeim réttar síns og þroska.
Og þeim mönnum fjölgar stöðugt,
er sjá, að mest þjóðarógæfia stafar
af því, er nokkur hluti þjóðarinn-
ar lifir í allsnægtum, lifir í óhófi,
og úrkynjast vegna nautna og
vinnuleysis; en aðrir, sumstiaðar
mikill hluti þjóðarinnar, i.yr við
sult og seyru af því að vinnan ann-
aðhvort fæst ekki eða er svo illa
launuð; þess vegna úrkynjast þeir
iíka og deyja í hrönnum á unga
aldri. — Aðrir eyðiieggjast fyrir of
mikið viðurværi og lífsgæði, hinir
af því að þeir hafa of lítið.
Spekingar og mannvinir meðal
jafnaðarmanna hafa miðað kenn-
ingar sínar og kerfi til úrræða þess-
um ófarnaði. Flestir þeirra voru
lftt iærðir memn, er fundu hvar
skórinn særði. Þeir risu upp úr
múgnum og söfnuðu um sig fylgj-
ertdum. Allar skipulagsstefnurnar
frá samvinnufélögunuin til æstustu
stjórnleysingja, eru frá þeim runn-
ar. gumar stefnurnar eru grund-
vallaðar á skoðunum og tillögum
margra áhugamanna og rithöf-
unda, sem eigi voru ætfð samþykk-
ir innbyrðis í fonitsatriðum. Þess
vegma er l>að oft villandi, ef skýrt
er írá einihverri kenningu, að rekja
að eins rit eins höfundar, eins og
ýmslr gera sig seka um.
Aðal orsökin til þess, að jafnað-
armenn komu fram f mörgum
flokkum, mieð mismunandi kerfum
og aðferðum, er vafalaust sú, að
mótspyrnan, sem þeir áttu við að
otja, hver fyrir sig, var svo ólík tijá
þjóðunum. Þair sem írelsiskröfur
einstaklinga Vom búnar að sigra
einkarétt og einveldi, t.d. á Eng-
landi og á Norðurlöndum, eru
jafnaðarkenningarniar gætnar um-
bótastefnur. , 1 einveldislöndum
(Rússlandi) vinna þær ein-kum í
niðurrifsáttina.
Þessum stefnum, som fjalla um
félagsleg hugtök í þjóðmegunair-
efnuim er oft blandað saman af
mótstöðumönnum þeirra og fyrir-
dæmdar í einu lagi. — Tíðast er
biandiað saman hugtökum og
flokksheitum jafnaðarmanna (soci-
lista) og lögjafnaðarmanma (social-
demiokrat).
demokrta) — en kerfin eru ólik. —
Þeir slðarnefndu gera það oft
sjálfir, og vilja eigniai sér heiðurinn
af umbótum hinna.
Jafnaöarmenn berjast sérstaklega
fyrir yfirráðum daglaunafólksins í
lýðveldisrfkii Og ýtrustu skipu-
lagskröfur þeirra eru afnám ein-
staklingseignarréttar á jörð, bygg-
ingum, framleiðsluarði, tækjum og
auðsafni; rentan feid burtu, fram-
leiðsluarði skift meðal manna eft-
ir tilverknaði þelrra. Ríkið hiafi
framkvæmd á þessu. Þeir hafa
mætt mikilli mótspyrnu og átt í
heitum deilum. Beittasta vopn
þeirra og áhrifamesta er liversu ó-
feilið þeir benda á meinin í gild-
andi þjóðaskipulagi: með þvf
vinna þeir gagn. — Fjölmennastir
eru þeir og styrkastir í Þýzkaliandi,
Belgíu og Austurríki. — Þar þjök-
uðu lýðnum sameiginlega stóriðin-
aðurinn og stjórnarfiarsokur.
Stjórnleysingjar (aiDarkistar) hafa
látið mest á sér bera á ftalíu, Rúss-
landi og Frakklandi. Hafna þeir
öllu stjórnskipulagi telja hverjum
heimilt iað gera það sem hann vill
og fá þörfunum fullnægt. Enn-
fremur trúa ]>eir staðfastlega, að
fjöldinn skipi sér með eindrægni í
eðlilegan félagsskaj).
Gereyöendur (nihilistar) eru
Isingöflugastir á Rússlandi, þeir
rífa niður gildandi stjórnarskipun,
án þess að hugsa ætíð fyrir öðru í
þess stað.
Sameignarmenn (kommlunistar)
létu fyrst verulega á sér bera á
Frakklandi, í stijórnlarbyltingunn
íniklu. Þó bólar fyrst á ]>eirri
kenningu 400 árum f. Krists 1., í rit-
um Platos.
Samvinnufélögin — verkamanna-
félög, kaupfélög og ágóðafélög —
eru öflugust og bezt skipuð í
Bi’etliaindi og á Norðurlöndum. Þar
var lýðfrlesið og þingræðið rót-
grónast, og mótstaða minst frá því
opinbera. Þess vegna gátu þessi
gætnu og raunhæfustu skipulags-
kerfi jafnaðarmainna notið sín þeg-
ar í stað og unnið að meinabótum,
þar sem bráðust var nauðsyn á
lægstu sviðunum, með skajmndi
sjálfsdáð smælingjanna og sam-
stöðu. Bezta leiðin til þess að
sameina auð (Kapital) og vinnu
virðist vera að veita verkamönnum
hlutdeild í sameiginlega ágóðan-
um — framleiðsluarðinum. Þetta
reyna ]>au ýmist með samkomu-
lagi, eða þá að þau láta kenna
atflsmunar. Samtökin hafa hver-
vetna gefist vel og fært blossun.
Ágóðafélögin eru líka útbreidd í
Frakklandi, Ameríku og víðar.
Náttúriega hafa örlög þeirra verið
misjöfn í byrjuninni. Aðal þroska-
skilyrði þeirra eru aukin þekking
og siðferöisþrek lýösins.; en það
felst líka. í stefnuskrá og starfi fé-
laganna, að glæða það.
Jaröskattsstefna (Georgista) er
og friðsöm umibótastefna, sem
gengur beint til verks að einu höf-
uðmeini skipulagsins, í skatta- og
gjaidmálunum. Hún vill gera rent-
una af jörðinni að aðaltekjum rík-
isins, þá rentu, sem þjóðfélagið f
opinberar umbætur skapa, án þess
að skerða, eða amast við, umráða-
og ábúðarrétti einstaklinga. Hún
leiðir óbeinlínis til að tryggja þann
rétt fleirum, en nú njóta hans.
Stefnan hefir á síðustu árum verið
framkvæmd f ýmsum fylkjum í
Anleríku og f Ástralíu. Þar er mót-
staðan minst, jörðin síður erfða-
góss í höndum einstakra ættliða
eða valdsmanna.
— — Allar þær stefnur, sem nú
voru nefndar, höfðu sitt gildi og
vinna sitt hlutverk, hver í sínu
landi. Niðurrifsstefnurnar eru í-
gildi plógsins, sníða sundur mein-
in eins og kargþýfi, en umbóta-
stefnurnar lierfa alt á eftir og sá í
akurinn. Allar breyta ]>ær nokkuð
gildandi skij>ulagi meira og minna,
að eins misjafnlega hraðfara.
Það er hinn mcsti misskilningur
og ókunnugleiki, er sumir halda
fram, að þassar stefnur þykist geta
bætt mannfélagsskipulagið, og
gerbreytt ]>ví með einni byltingu
á fáum ára.tuguiru eða að höfundar
]>eirra og forsj>rakkar jafnaðar-
mahna hafi búist við svo skjótri
útrýmrnigu mannfélagsineinanna.
Vera má, að einstöku æstir “agi-
tatorar” sumra niðurrifsílokka, svo
sem stjórnleysingja, lialdi þessu
fram, naumast aðrir.
Helztu spekimönnum og rithöf-
undura jafnaðarmanna var ljóst,
að skipulagsbreytlngar, sem snerta
«illa, mæta ýmsum hindrunum í
venjum og tiifinningum einstsk-
linganna, sem margar aldir þarf til
að sigrast á.
Hagsmál’a skipulag þjóðanna
verður eigi myndað af fáum ein-
staklingum, né þröngvað fram ein-
göngu með árásum og lögum.
Þjóðfélagið er iífræn heild, sem
fyrst þarf að taka. á móti nýjung-
unum, eins og næringarforða, og
mlelta þær. — “Framtíðaiiskipulag
l>jóðanna og félagslífsins hlýtur
jafnan að verða náttúrlegur af-
sjiringur þess, sem á undan gilti.
Hið gagnstæða, istökkframfarir,
hafa sömu afleiðingar og ef barn
væri lagt í sæng fullþroska manns
og teygt þangað til það fyllir rúm
hans. Þeir, isem skilja þetta eigi,
vita yfirleitt ekkert um hvert gildi
jafnaðar- og félagshreyfingar hafa,
og berjast svo á smóti þeim, ón þeas
að meta meira. né gera nokkurn
greinarmun á þeim og trúaröldum
eða pólitlskum hreyfingum.” Þetta
segir August Bebel, þýzkur jafnað-
armaður.
Rbertus telur að minsta kosti 5
aldir þurfi til þess að koma í fram-
kvæmd félagsskipun lögjafnaðar-
raanna. Og Ferdinand Lasalle
nefnir 2 til 3 aldir, en nokkrir til-
taka meira; fer það mikið eftir því,
hversu bráðlátir og ákaflyndir
mennirnir eru. Stefnuskrá jafniað-
armanna. t.d. í Danmörku gefur
ekkert til kynna um það — hvorki
með einstökum liðum né í heildar-
yfirlsing — að öil þjóðarmeinin
skuli grædd á stuttum tíma, með
einni byltingu, og því sfður að
]>eir telji sig hafa “lyf’ við öllu,
sem aflaga fer — eins og hr. Þor-
steinsison gefur f skyn um jafnað-
ars'tefnuna—. Lesendum þessa
tfmarits gefst ef til vill kostur á að
kynna sér stefnuskrána, til sönn-
unar þessu. — Mestar líkur eru til,
að eigi líði margir mannsaldrar,
þangað til hún er komin til fram-
kvæmda og lögfestu í flestum at-
riðum, að und'anskildu því, að
leggja niður herirm. — Naumast
þarf að taka fram, að jarðskatts-
menn og samvinnuféiagar hugsa
sízt til skjótra byltinga. það lelst
í eðli læirra kerfa að vera róttæk-
ar, vinna rugglega á og lúta lög-
máli þróunarinnar.
Enginn va.fi er á því, að ýtrustu
kröfur og dýjxstu nýbreytingar, t.
d. lögjafnaðarmanna, eiga lengri
framtíð og fleiri aidir fyrir höndurn
til framkvæmda, en forystumenn-
irnir hafa hugsað. En það er fre*Ur
ur kostur og ber vott um hversu
djúptækar þær eru.
Þetta nægir til að sýna hvensu
mikil fjarstæða það er að eigna
jafn'aðarmönnum í lieild sinni, að
þeir hugsi til að bylta öllu mann-
félaginu á nokkrum áratugum.
(Meira.)
HAFIÐ ÞÉR BORGAÐ
HEIMSKRINGLU?
Ljómandi Fallegar
Silkipjötlur.
til mð búa til úr rúmábreiður —
“Crmzy Patohwork”. — Stórt úrval
mt stórum silki^afklippum, hentug-
mr í ábreiður, kodda. seseur og fl.
—Stór “j>mkki” A 25c., fimm fyrir 31.
PEOPLE’S SPECIALTIES CO.
Dept 17. P.O. Box 1836
WINNIPEG
i----------------------
FuUkomin °*mt*.
ni || • miBDÍ
lannlœknmg t.rgan
en aBnarstaðmr.
Dr. J. A. MORAN
Dentad Sjveciallst
XJnion Bank Ch&mbera,
Saskmtoon, Smak.
>- 1
HÆSTA verð borgað fyrir Rjóma
Það borgar sig ekki fyrir yður aS búa til smjör að
sumrinu. SendiS oss rjómann og fáið peninga fyrir
hann. Fljót borgun og ánægjuleg viðskifti. Flutn-
ingsbrúsar seldir á heildsöluverSi.—SkrifiS eftir á-
skriftar-spjöldum (Shipping Tags).
DOMINION CREAMERIES, og Winnipeg
KAUPIÐ
Heimskringlu
Blað FÓLKSINS og FRJALSRA skoðana og elsta fréttablað Vestur-Islendinga
Nýtt Kostaboð
Nýir kaupendur aB blaCinu, sem senda oss
fyrirfram eins árs andviröi blaösins, oss aö
kostnaöarlausu, mega velja um þRJÁR af
eftirfylgjandi sögum í kaupbætir :
i*p | / **
oylvia
‘Hin Ieyndardómsfullu skjöl”
‘Dolores”
í* T / f / •*
Jon og Lara
‘Ættareinkennií”
“Bróðurdóttir amtmannsins
• sf / ••
Lara
Ljosvorðurinn
“Hver var hún?’
“Kynjagull”
Sögusafn Heimskringlu
Þessar bækur fást
keyptar á skrifstofu
Heimskringlu, meðan Syivía $0 30
upplagið hrekkur. BróSurdóttir^tai^sins”"I"!"""" 030
Dolr 0.30
gjald, vér borgum Hm leyndardomsfullu skjol........... 0.40
þann kostnað. Jón og Lára ....................... 0.40
Ættareinkennið...................... 0.30
Lára................................ 0.30
Ljósvörðurinn....................... 0.45
Hver var hún?....................... 0.50
Kynjagull........................... 0.35
Forlagaleikurinn..................... 0.50
Móraúða músin ....................... 0.50