Heimskringla - 20.12.1917, Blaðsíða 4

4. BLAÐSfÐA
HEIKSKRINGLA
WINNIPEG, 20. DES. 1917
HELMSKRLNGLA
IMt)
Kesaur 4t fc kttrjun FlmtufceKl.
trttefendur og etgendur:
THE VIKING PRESS, LTD.
VerB blaíaina i Canada og BandaríkJ-
unura $2.00 um ári« (fyrlrfram borgati).
Sent tll ialands $2.00 (fyrirfram borgaí).
Aiiar borganlr sendist rfciSamanní blabs-
lns. Póst eöa banka fcvísanlr stíllst ttl
The Viking Press, Ltd.
O. T. Johnson, ritstjóri
S. D. B. Stephanson, ráðsmaSur
Skrifstofa:
TS» SHBRBROOKB STREBT, WIJtSIPEG.
r.O. Uox 3171 Tslslstl Gnrry 411*
WINNIPEG, MANITOBA, 20. DES. 1917
Ritstjórar Heimskringlu.
Þrátt fyrir alla yfirstandandi örðugleika
hefir Heimskringla nú ráðist í að gefa út dá-
lítið aukablað með myndum um jólin—það
verður jólagjöf hennar til kaupenda sinna.
Vonandi virða þeir á betra veg, að jóla-
gjöf þessi er ekki stærri eða vandaðri og
taka til greina, hve tímar eru nú örðugir
yfirleitt í landinu. Það er öðru nær, en
blöðin fari varhluta af þeim hörðu tímum,
sem stríðið hefir í för með sér — sízt lítil
vikublöð, er ekki hafa marga kaupendur.
Alt verk og verkefni er nú að miklum
mun dýrara en áður var. Sökum þessa hafa
mörg ensku blöðin neyðst til þess að hækka
áskriftargjöld við kaupendur. Og þetta er
réttlætanlegt í alla staði, þar sem öll útgjöld
blaðanna eru nú hálfu hærri en áður.
En ekki hefir Heimskringla viljað gera
kaupendum sínum örðugra fyrir með því að
hækka áskriftargjaldið. Hún er því seld
sama verði og áður. Og undir kaupendun-
um er nú komið, hvort þetta getur haldist
eða ekki. Ef kaupendurnir standa vel í
skilum og blaðinu bætast við og við nýir
kaupendur, er hag þess borgið.
Vestur-lslendingar eru svo fámennir, að
ekkert ísleznkt blað hér fær borið sig til
lengdar, eigi það við óskilvísi að stríða af
hálfu margra kaupenda sinna. Og vestur-
íslenzku blöðin eru á beinni leið til glötunar,
ef Islendingar hætta að kaupa þau og lesa.
Þá er fokið í öll skjól fyrir þeim og vestur-
íslenzkri blaðamensku allar bjargir bann'
aðar.
En vonandi láta Vestur-Islendingar þetta
aldrei viðgangast. Enda fer að verða dauft
um íslenzku þjóðarsálina hér vestra, eftir að
íslenzku vikublöðin eru hnigin í valinn.
Frá því haustið 1886, að Heimskringla
fyrst hóf göngu sína, hefir hún leitast við
að vera frjálslynt blað og í orðsins fylsta
skilningi blað fólksins. Heimskringla hefir
aldrei verið bundin við kreddu-klafa eða
reyrð við stall ófrelsis í nokkurri mynd.
Skoðanafrelsi, frelsi allra til þess að hugsa
og álykta fyrir sig sjálfa, og algert málfrelsi
hefir verið stefna Heimskringlu frá fyrstu
tíð.
Myndir allra ritstjóra hennar frá því fyrst
hún var stofnsett eru nú birtar í aukablaðinu
þessa viku, og vonandi þykir mörgum af les-
endum blaðsins vænt um að eignast þessar
myndir. Myndir þessar hljóta að vekja end-
urminningar í hugum allra eldri Vestur-
Islendinga, endurminningar frá frumbýlings-
árunum, þegar vestur-íslenzku blöðin voru
kærkomnir gestir í bjálkakofunum fornu eða
öðrum fátæklegum heimilum Islendinga á
þeim árum.
Flestir af fyrverandi ritstjórum Heims-
kringlu eru þjóðkunnugir menn og margir
þeirra þjóðfrægir. Þessu til sönnunar þarf
ekki annað en nefna þá Gest Pálsson og
Jón ólafsson. Báðir eru þeir viðurkend
stórskáld og báðir ryðja þeir nýjar brautir í
heimi andans. Frcunsóknarhugur þeirra
beggja og frelsisþrá kom fyllilega í ljós, er
þeir hvor um sig fengust við ritstjórn blaðs-
ins. Andi Jóns þó víðsýnni og andans sjón
hans yfirgripsmeiri. Gestur fór hægra í sak-
irnar, hallaði sér aðallega að mannlífinu í
kring um sig og leitaðist við að gagnrýna
það. En markmið þeirra beggja var þó hið
sama — að glæða skilning lesenda sinna og
efla andans þroskun þeirra. Og þetta mun
einmitt hafa verið tilgangur Frímanns B.
Andersonar með stofnun blaðsins.
Og þessari fyrstu stefnu Heimskringlu
hafa allir ritstjórar hennar reynt að halda.
Þeim hefir ekki öllum tekist þetta jafnvel,
enda hefir blaðið oft átt við misjöfn kjör að
búa, fjárþröng og annað. Eggert Jóhanns-
son var lengi ritstjóri blaðsins og öllum mun
koma saman um, að á ritstjórnartíð hans
hafi Heimskringla verið yfirleitt vel látin og ,
víða mjög vinsæl. Allir munu minnast þess,
hve vel hann þýddi sögurnar, sem þá komu
út í blaðinu, og hve; ítarlega og röggsamlega
hann ræddi öll stjórnmál.
Um aðra ritstjóra blaðsins þýðir ekki að
fjölyrða meir að sinni. Þeirra er allra mirist
í jólablaðinu. En óhætt mun vera að full-
yrða það, að Heimskringla búi að meiri og
minni merg frá ritstjórnartíð þeirra flestra.
Stefna Heimskringlu verður ætíð sú, að
vera skemtandi og fræðandi blað fyrir ís-
lenzka alþýðu. Meíð því að flytja sem allra
fjölbreyttastar fréttir, mun Heimskringla
ætíð reyna að stuðla til þess, að lesendur
hennar geti fylgst með öllum viðburðum,
bæði í landinu heima fyrir og eins öðrum
löndum. Og þau fréttablöð, sem ekki gera
þetta að stefnu sinni, verðskulda ekki að
kallast fréttablöð.
Fróðlegar ritgerðir, þýddar og frum-
samdar, mun Heimskringla einnig reyna að
flytja sem oftast. Von hennar er, að ritfærir
menn hér vestra sendi henni við og við eitt-
hvað nytsamt og fróðlegt til birtingar —
slíkt verður þakksamlega þegið. Fréttabréf
úr bygðum Islendinga eru blaðinu sömuleiðis
kærkomnir gestir. Ekkert gerir fréttablöðin
fjölbreyttari en að margir skrifi í þau. Þeir
menn og konur, sem senda blaðinu fréttabréf
og annað til birtingar, ljá því þann stuðning,
sem er ómetanlega mikils virði.
Heimskringla hefir oft orðið þess vör, að
hún á víða marga góða stuðningsmenn —
velvilja sinn í garð blaðsins hafa þeir vottað
með því að borga það skilvíslega á hverju
ári og einnig með því að útvega því sem
flesta nýja kaupendur. Slíkur velvilji og
slíkt fylgi verður aldrei fullþakkað.
Á slíkum stuðningi kaupenda sinna byggir
Heimskringla sínar björtustu framtíðar-
vonir.
4—■———-—>——----------------------------■+
Drengskapur eða ódrengskapur
Kosningarnar eru í nánd. Skuggi hangir
yfir herbúðum Lauriers-manna, sem verður
svartari og svartari eftir því sem lengra
líður. Undirtektir þjóðarinnar eru svo
daufar og útlitið yfir höfuð að tala svo í-
skyggilegt. Enginn vonargeisli nær því að
Iýsa hugskot þeirra manna, sem í allri undir-
gefni og hjartans einlægni fylgja nú Sir
Wilfrid Laurier að málum og gera hann að
átrúnaðargoði sínu.
En þegar myrkrið er sem allra svartast og
engin glæta sýnileg nokkurs staðar, sér Jón
J. Bildfell—íslenzkur fylgjandi hins katólska
leiðtoga—að við svo búið má ekki standa.
Hann hugsar sér því að gera tilráun að
bregða upp ljósi, einhverri ljóstýru, sem lýst
geti upp umhverfið. Þessu markmiði sínu
hrindir hann í framkvæmd þannig, að hann
sest niður og skrifar ritgerð undir fyrirsögn'
inni “Drengskapur” og sem hann svo birtir
í Lögbergi.
Það er æfinlega eitthvað bjart og aðlað-
andi við sannan drengskap og eitthvað
myrkt og fráhfindandi við hvern ódreng-
skap. Þetta veit Jón J. Bildfell, er hann
semur greinina ofannefndu og finst honum
því mesta snjallræði að koma mönnum í
skilning um hinn mikla drengskap Lauriers
með því að benda þeim á ódrengskap sumra
annara. En ekki verður annað sagt, en hon-
Um farist þetta fremur klaufalega. Til dæm-
is segir hann skoðanamismun manna nú á
dögum orsakast af ódrengskap vissra manna
í mannfélaginu. Af því sumir séu annarar
skoðunar en hann hvað Sir Wilfrid Laurier
snertir, lætur hann vera sönnun þess, að þeir
menn séu ódrengir! Eftir þessu að dæma
vill hann endurbæta íslenzka máltækið:
“sínum augum lítur hver á silfrið”, með því
að láta það hljóða þannig: “Sínum augum
lítur hver á silfrið, af því víða er pottur
brotinn og ódrengskapur mannanna mikill! ”
Með slíkum og þvlíkum sláandi rökum
hygst Jón Bildfeil að vefja frægðarbjarma
um nafn Lauriers og gera hann hjartfólginn
íslenzkum borgurum þessa lands. En flest-
um er stjórnartíð Sir Wilfrid Lauriers of
minnisstæð. til þess þeir láti blekkjast af
slíku.
En eigi þessi drengskapar-ritgerð Jóns að
skoðast varnarræða gegn grein vorri “Af-
staða Sir Wilfrids Lauriers”, sem birtist í
Heimskringlu 15. nóv. s.l., þá virðist vörn
hans fátækleg í meira lagi. Hann getur ekki
hrakið ummæli vor um Sir Wilfrid með einu
einasta orði — enda var ekki við því að bú-
ast, þar sem flest var sannað í greininni of-
annefndu með orðum Sir Wilfrids sjálfs.
Vér bentum á afskiftaleysi Sir Wifrids
viðkomandi liðsöfnun í Quebec og hvernig
hann þannig hefði slept gullnu tækifæri til
þess að beita áhrifum sínum til góðs fyrir
þjóðina. Enginn var líklegri að geta haft á-
hrif á Quebecbúa og hvatt þá til þess að
reynst trúir fósturjörð sihni og ættjörð
sinni. — En nú kemur Jón Bildfeil með al-
veg spánnýja úrlausn í þessu máli sem ekki
hefir heyrst fyr, og segir þessa afstöðu Sir
Wilfrids gagnvart liðsöfnun í Quebec hafa
orsakast af því, að Bordenstjórnin hafi verið
óviljug að liði væri þar safnað—sökum
samninga, er hún á að hafa gert við Bour-
asa 1911!
En hvernig stóð þá á því, að stjórmn aug-
lýsti í Quebecblöðum eftir liði og sendi menn
þangað til liðsöfnunar? Og var ekki frönsk
herdeild mynduð og send til vígvallar? Og
hví uppljóstaði Bourassa ekki þessum samn-
ingum við Borden stjórnina, er hann þá barð-
ist á móti liðsöfnun hennar? Úrlausn Jóns
Bildfells viðkomandi afstöðu Sir Wilfrids
gagnvart liðsöfnun í Quebec er lítils virði, ef
hann svarar ekki þessum spurningum ítar-
lega.
Vér heimfærðum orð Sir Wilfrids sjálfs
því til sönnunar, að hann hefði verið brezkri
stjórn andvígur frá fyrstu tíð—frá því hann
barðist á móti Canada-sambandinu (con'
federation), tók málstað Louis Riel, upp-
reistarmannsins, og alt til þessa dags. -—
Við þetta hefir Jón ekki neitt að athuga.
Samanburður var gerður á stríðsstjórn
Sir Wilfrids, þegar Búastríðið stóð yfir, og
stríðssjórn Sir Röbert Bordens, eftir að
núverandi styrjöld skall á. Sá fyrnefndi
sendi fáeina hermenn og lét brezku stjórnina
borga kaup þeirra og allan kostnað; sá síð-
arnefndi sendi rúmar fjögur hundruð þús-
undir hermanna, með öllum nauðsynlegum
útbúnaði og allur kostnaður þeirra borgað-
ur. Hvor aðferðin virðist mönnum drengi-
Iegri? Hefði núverandi þátttaka Canada í
þessu stríði lýðfrjálsra þjóða gegn einveldi
og ofríki Þýzkalands, komið að miklum not-
um undir stríðsstjórnar fyrirkomulagi Lauri-
ers? Fram hjá þessu atriði gengur Jón Bild-
fell alveg — það er of smávægilegt til þess
að takast til greina.
Vér færðum sönnur á það, hve hlægilega
skringileg sjóflotastefna liberal leiðtogans
hefði verið — er hann kom með þá tillögu,
að Canada bygði sinn eigin varnarflota, sem
að öllu leyti væri óháður brezka flotanum.
—Fleti þessi sem sé átti að samanstanda af
4 smáskipum og 6 tundurbátum. Einn tí-
undi hluti þýzka flotans hefði getað lostið
hann til agna. En þó virðist Jón Bildfell
skoða stefrju þessa heillavænlegá í alla staði
og hina heppilegustu fyrir þjóðina.
Grein sína endar hann svo með þeim um-
mælum, að hann hafi viljað “andmæla ó-
sannindum og ódrengskap.”
ósannindin svonefndu fær hann þó ekki
hrakið. En hvað hinu síðara viðvíkur, þá
viðurkennir ritstjóri Heimskringlu það ekki
ódrengskap að vera á annari skoðun í stjórn-
málum en Jón J. Bildfell.
Hinn síðasti hiátur.
Hann leit hana fyrst á ljósum kjól;
þá logaði af ást hver hugarsmuga.
1 vonunum lýsti sól við sól,
hann sá hana’ í anda’ á brúSkaupsstól,
og grátbændi sína gæfu’ aS duga.
Hann sá hana oft, þá sumarrós.,
og söm var hún aa, — jafn gySjufögur.
Loks blossaSi upp hans bónorSsljós:
hann blandaSi lotning, eiSa’ og hrós
í orS, svo ljómandi mild, — en mögur.
Hún ansaSi hlýtt. Hann svalg þaS svar,
þaS silki vafSist um líf og hjarta.
Hans gæfa hló og í barmi bar
hún brúSkaupsdaginn, en vonirnar
flugu' á undan í framtíS bjarta.
Nú liSu dagar — svo liSu ár
og lífiS mistraSi vonajólin.
Hans hlátur fyrtist, — hún feldi tár
í forsælunni meS duliS sár.
Um geisla prettaSist gleSisólin.
Á hjúskapsöraefum hagliS skall
af hjartakulda og gremjubyljum.
Og engin lifandi von þar vall
um vor fyrir handan næsta fjall,
né laxaglit niSri’ í lánsins hyljum.
Einn morgun bar hún hinn bjarta kjól;
hún bauS fram kossa og æskuhlátur.
En hann var þögull og hjartaS fól
svo hörkufastur á yl og skjól. —
Þann aftan sökk hennar æfibátur.
En síSan vakir meS sorgum hans
hinn síSsti, inndæli brúSarhlátur.
Hann k'velst í eldhafi kærleikans,
hann kennir beiskasta sannleikans
og berst viS örSugar eSlisgátur.
Jakob Thorarensen.
— OSinn.
Syndir Annara.
Venjúlegast eí*u lelljtlómar amjög
tvískiftir og einhliða. En þess ekki
gætt ihverjir hlut eiga að máli, og
oftast miðað við þjóðkunna liista-
menm. Sanngjarnlega má þó ekki
búast við því sama frá littæfðum
mönnum og færustu leikurum. Á
milli þeirar er djúp, sem þó mætti
brúa—með samvinnu.
I stað þeiss að sérstakir flokkar
taki sig saman í það og það skiftið,
æt u þeir beztu úr öllum flokkum
að mynda virkilegan leikflokk, sem
til dæmis léki 3—4 leiki á vetri.
Astæðan fyrir því sem miður fór
hjá þeim sem léku “Syndir Annara”
á miðvikudags- og fimtudag.skve 1 d-
ið var, mun án ©fa hafa verið æf-
ingarleysi. o
l>oi-geir ritstjóri var leikinn af
Árna Sigurðssyni. Lék Ámi vel að
vanda, sýndi góðar svipbreytingar,
var eðlilegur í hreyfingum og allri
framkomu; samt virtist okkur sem
honum tækist ekki allskostar vel í
fyrsta þætti, en því betur sem á
leikinn leið og mjög vel í þriðja
þæfcti.
DODD’S NÝRNA PILLUR, góðar
lyrir allskonar nýrnaveiki. Lækna
gigt, bakverk og syknrveiki. Dodd’s
Kidney Pills, 5öc. askjan, sex öekj-
ur fyrir $2.50, hjá ölhnn lyfsölum
eða frá Dodd’s Medleine Oo., Ltd.,
Toronfco, Ont.
lendingar hér vestra komi á stofn
sórstökum leikflokk, með samein-
uðum kröftum.
S. S,—J. G. H.
Monnet.
Prú Guðrúnu, konu hans, lék frú
Magnea Pálsson. Á tveim stöðum
sérstaklega virtist hún ekki alger-
lega skilja hiutverk sitt. Fyrst
þegar frú Berg, amma heninar, seg-
ist hafa vitað um fyrri ástamál Þor-
geirs. Guðrún er mjög æst, á í iniklu
sálarstríði , hefir viðbjóð á gerðum
Þorgeirs, og ætti henni án efa að
bregða mjög mikið við að heyra að
amma sín hefði vitað alt frá upp-
hafi; sefast svo aftur við útskýring-
ar gömlu konunnar. Hitt skiftið,
þegar Þorgeir kemur inn til að
kveðja hana; hiin svarar út i hött,
eins og á að vera, en svipurinn er
tómlegur, þegar ihann á:ti að lýsa
djúpu hugarstríði, því þá er Guð-
rún að berjast við sínar eigin hugs-
anir og fallast á siðferðiskenningar
ömmu sinnar.
Samt eru þetta smá atriði, borin
saman við það sem frú Pálson farn-
aðlst undur vel; enda á hún einna
mestar þakkir skilið fyrir að gera
ieikinn eins aðlaðandi og hugljúf-
an sem hann reyndist.
Tryggvi Aðalsteinn lék Grím lög-
mann, og Skildi hlutverk sitt vel.
Sama má segja um Steinþór (G.
Paulson), Pétur skrifstofuþjón (M.
Magnús) og frú Berg (Miss Helga-
son). Þórdís (Miss Hannesson) lék
mjög laglega á köfluan. Hin léku
lýtalffcið, rieiria R. .íohriison sem ólaf-'
ur sffulli; hann minti áhorfend-
urna meira á Chariie Chaplin en
íslenzkan drykkjumann.
Það eitt er víst, að íslendingum
vestan hafs, á seinni árum að
minsfa kosti, hefir ekki tekist bet-
ur að sýna systur sínar og bræðui',
'hugsunarhátt þeirra og lífsskoðan-
ir, ástæður og áhugamál, séð í
spegli bektu rithöfunda þjóðarinn-
a, en f þetta skifti.
Hér í landi er mikið.rætt og rit-
að á meðal íslendinga um viðhald
þjóðernisins, en fáir munu gera sér
ljósa grein fyrir því Grettistaki,
sem lyft er úr götu, með því að
leika há-íslenzk leikrit, t.d. eins og
það, sem nú hefir verið leikið.
Þvf í raun og veru er aðal hættan
ekki utan að, heidur innan frá, í
sálum einstaklinganna. Það þarf
að glæða þjóðræknistilfinninguna,
vekja löngunina til þess sem ís-
lenzkt er.
Þessi leikur er si>or í rétta átt, ef
áfram er haldið, og vonandi að ís-
Island hefir löngum átt því láni
að fagna, að því væri gaumur gef-
inn víðsvegar úti um iheim, og eiga
þar talismenn, sem ihaldið ihafa
nafni þess á lofti.
Einn þeirm manna er hr. P. E.
Monnet, frakknéskur öldungur bú-
■settur í K'aupmaninahöfn.
Hann þefir unnið að því á efri
árum að nema ísléhzka tungu, og
kann nú málið svo vel, að hann
skiiur það og talar. Þetta erfiða
starf hefir hann lagt ,í sölurnar til
þess að geta á sem léttastan Ihátt
ferðast um landið, en erindi hanis
til íslands hefir verið að kynnast
landslagi í þeim tilgangi að móta
iandið, gera af þvf upphleyptan
“uppdrátt”, er sýni fjöll og dali, há-
lendi og láglendi, eða með öðrum
oi-ðu'm landslagið svo að á verði
þuklað.
Tiil þess að koma þessu í fram-
kvæind hefir hann .hvað eftir ann-
að orðið að fara til íslands og
ferðast um landið þvert og endi-
'langt, svo að hann mætti ganga úr
skugga um að rétt væri með farið
og “mótið” yrði ábyggiiegt.
Eigi hefir hr. Monnet motið styrks
af opinberu fé til þessara rann-
sókna og framkvæmda, og þvf ekki
getað starfað að þessu áhugamálí
sínu nenia í ihjáverkum. Þó er nú
svo komið, að hann hefir lokiö
móti af landinu af fleiri en einni
stærð. En hann hefir eigi til þessa
getað gert «ér eftirlíkingamar að
verzlunarvöru, sakir þess að hann
hefir ekki átt þess kost að koma
upp verksiniðju til að framleiða
þær, og eigi fengið aðrar verksmíðj-
ur til þess að gera það.
Þessar landsæftirlíkingar eru
gerðar úr oæfurþunnu og laufléttu
efni, og njiundu allis ekki verða dýr-
ar, ef frainleiddar væru í æði-stór-
um stfl. Er ekki minsti efi á því, að
Nýjar bœkur.
Ljóöabók Hannesar Hafsteins,
$4.00. “Sálin vaknar,” skáldsaga
eítír Einar Hjörl., -1.50. “Strönd-
in”, skálds. eftir Gunn. Gunn-
arsson $2.15.—Þessar bækur eru
allar f gyltu bandi og hentugar
til jólagjala. Fást hjá Hjálmari
Gialasyni, 506 Newton ave., Win-
nipeg. Sími St. J. 724.—12-14 pd.
HVI EKKI
AS panta tvær tylftir af flöskum eða lítinn
kút af MALTUM eSa MALTUM STOUT
til hressingar á hátíSunum?
MALTUM STOUT byggir upp og styrkir
líkamann, eykur lystina og gefur reglulegan
svefn—þaS hjálpar til aS þola kuldann.
Fæst í flöskum eSa kútum—KaupiS þaS í
matvörubúSum, sætindabúSum, lyfjabúS-
um eSa beint frá
E. L. Drewry Ltd
Winn/peg