Heimskringla - 03.01.1918, Síða 4

Heimskringla - 03.01.1918, Síða 4
4. BLAÐSIÐA HEIMSKRINGLA WINNIPEG. 3. JANÚAR, 19IS HEIMSKRINGLA (9t»d>a« 188(l> Kemur ðt & hverjum Flmtudegl. Ctgefendur og elgendur: THE VIKING PRESS, LTD. Verh blatSstns I Canada og BandarikJ- unum $3.00 um árid (fyrtrfram borgad). 8ent til Islands $2.00 (fyrirfram borgad). Allar borganir sendist rábsmannl blabs- in». Póst etia banka ávisanir stilist til The Viklng Press, Ltd. O. T. Johnson, ritstjóri S. D. B. Stephanson, ráíSsmaður 8krifstofa: m SHERRROOKE STREET., WINNIPBO. p.o. Bex 3171 Talelml Gsrrj 411* WINNIPEG, MANITOBA, 3. JAN., 1918 Nafnasöfnan ísl. hermanna. I síSasta Lögbergi er bent á þörfina fyrir bví, að nöfnum íslenzkra hermanna sé safn- að og er gerð fyrir þessu Ijós og ítarleg grein. Heimskringla vill taka í sama strenginn með því að eggja lesendur sína til fram- kvæmda í þessu máli. Islenzku hermenn- imir verðskulda það fyllilega, að nöfnum þeirra sé á lofti haldið af Isiendingum. Is- lendingar mega ekki láta sér nægja, að nöfn þessara manna eru í nafnaskrá Canada hers- ins, þeir verða að safna nöfnum þeirra sjálfir, eiga þau sjálfir. Eigulegasta bók, sem Vestur-Islendingar gætu gefið út að stríðinu loknu, væri nafna- skrá allra þeirra Islendinga, sem innrituðust í herinn og myndir og æfiágrip allra þeirra, sem féllu—lögðu lífið í sölurnar fyrir hinn göfuga málstað, er bandaþjóðirnar börðust fyrir. Sú bók ætti að komast inn í bóka- safn hver einasta vestur-íslenzks heimilis. Örðugleikamir í sambandi við að safna nöfnum íslenzku hermannanna eru miklir, en þó allir yfirstíganlegir, ef nógu sterkur vilji manna er með í verki. Þetta er undir íslendingum sjálfum komið, og á þeim hvílir nú sú skylda, að koma þessu í framkvæmd. Ef einhverjir taka sig til í hverju einasta íslenzku bygðarlagi landsins og safna nöfn- um allra Islendinga þar, sem innritast hafa í herinn frá byrjun stríðsins og halda nafna- skrám þessum svo við á meðan stríðið stendur yfir, þá er máli þessu borgið. Jóns Sigurðssonar félagið hefir unnið kappséimlega að nafnasöfnun íslenzku her- mannanna og á stóra þökk allra Vestur-Is- lendinga skilið fyrir. Og eins og ritstóri Lög- bergs bendir á, mun félag þetta fúslega veita móttöku öllum þeim skýrslum, sem því eru sendar, og þannig yrði félaginu mögulegt að fullkomna þá nafnaskrá, sem þegar hefir verið safnað til. Ef undirtektir Islendinga út um bygðir verða nú góðar, ætti á þenna hátt að geta fengist eins fullkomin skrá yfir nöfn íslenzku hermannanna eins og sanngjarn- lega er hægt að vænta eftir. Heimskringla skorar á alla lesendur sína að Ijá máli þessu sitt bezta fylgi. Breytingar til hins betra. Almenn skoðun nú á dögum er, að stríðið hafi haft í för með sér hryllilegar afleiðingar um heim ailan. Þessi skoðun hefir líka við mörg rök að styðjast, svo engan veginn er hægt að segja hana gripna úr lausu lofti. Menning margra landa er nú í molum sökum þessarar hörmulegu styrjaldar og margir tug- ir ára útheimtast til þess að koma öllu þar í sama horf og áður var. Belgía verður ekki bygð upp aftur á einum degi, ekki Rússland heldur, eða þau lönd önnur, sem harðast eru nú leikin. Von allra manna er þó, að upp úr rústum landa þessara rísi eftir stríðið stærri menning, víðtækari og fullkomnari en áður var. Jafnvel þeir hér í landi, sem allra svart- sýnastir eru, geta ekki neitað, að þannig sé fegri framtíð í vændum fyrir öll þau lönd, sem versta útreið hafa fengið í stríði þessu. Ef bandaþjóðimar bera sigur úr býtum, þá fær ekki einveldis stjómarfyrirkomulag stórveldanna lengur að hnekkja vexti og framgangi smærri landa. Belgía og önnur smálönd verða þá óhult og tilveruréttur þeirra vfðurkendur. Lýðfrelsis hugsjónirnar hafa þá sigrað og hervdd og einveldi er þá úr sögunni. Hver mun þá segja, að bandaþjóðimar hafi fómað lífi og fjörvi einstaklinga sinna til einskis? Hvaða Islendingur mun þá ekki gleðjast yfir þátttöku “Vestur-Islendinga” í hildarleik þessum. Þroskun og framfarir, sem mögulegar eru hjá öllum þjóðum undir lýðfrjálsu stjórnar- fyrirkomulagi, eru með öllu ómögulegar undir einveldisstjómum. Þetta hefir mann- kynssagan sýnt og sannað ljósum rökum frá því fyrsta. Þó mörgu sé nú ábótavant í lýðfrjálsu löndunum, eru endurbótavonirnar þar bygðar á föstum grunni—í Iöndum ein- veldanna er ekki um neina verulega menn- ingu að ræða. Einveldin hrinda oft í framkvæmd ýmsum framförum, sem miða til góðs fyrir þjóðir þeirra — en kærleikurinn, sem þessu er sam- fara, er kærleikur þrælakaupmanns, sem el- ur þræla sína til þess að geta haft þeirra sem mest not og selt þá sem hæstu verði. Einveldin leitast við að móta þjóðirnar eftir eigin geðþótta. Frjálsar þjóðir móta sig sjálfar og haga menningu sinni allri eftir því, sem þeirra eigin vilji segir til. Ot af þessu bregður aldrei, nema þegar blóðug stríð verða þeim óumflýjanleg. Einveldin eru örðug viðureignar í stríði, ofríki þeirra og kúgun koma þeim þá að góðu haldi. Til þess að standa þeim þá jafnfætis, verða lýðfrjálsu þjóðimar að grípa til ýmsra örþrifráða, svo sem herskyldu og ótal margs annars — því við einveldin verð- ur að berjast með þeirra eigin vopnum. En öllum frjálsum þjóðum er treystandi til þess, að þær leggi þessi vopn til hliðar að fengnum sigri. Dr. Frank Crane, heimspekingurinn nafn- kunni í Bandaríkjunum, segir nýlega full- komnasta lýðfrelsi birtast, þegar frjálsar þjóðir geri einvaldan sinn hæfasta mann til þess að stjórna. Þá séu hendur hans ekki bundnar að neinu leyti — en reynist hann ekki vel í stöðu sinni, sé ætíð hægt að víkja honum frá völdunum og setja annan mann í stað hans. En þetta verður ekki sagt um keisarana— þeir eru fæddir í einveldissessinn og verða þaðan ekki hraktir. Séu þeir góðir menn og göfugir, geta þeir komið miklu góðu til Ieið- ar og stjórn þeirra orðið sú affarasælasta. En séu þeir illir menn og ógöfugir, á það gagnstæða sér stað. Drotnunargirni þeirra og valdafýsn getur þá haft skaðlegustu af- leiðingar — og sú hefir raunin á orðið með núverandi Þýzkalandskeisara. Við slíkt einveldi, það öflugasta einveldi í heimi, eru nú þær þjóðir, sem unna lýðfrelsi og mannréttindum, að há þann stórkostleg- asta hildarleik, sem háður hefir verið frá fyrstu tímum sögunnar. Og vonandi fara þær sigrihrósandi af hólmi. Canada, sem vér unnum nú heitt sem fóst- urjörð vorri, fer þá ekki varhluta af æðri menningu framtíðarinnar. Öld nýrrar þrosk- unar rís þá upp hjá þjóðum þessa heims og hjá þeim öllum munu þá margvíslegar endur- bætur eiga sér stað. Það er ekki sagt í spá- sagnaranda, heldur í fullri vissu, að eftir stríðið — ef bandaþjóðirnar vinna — muni ryðja sér til rúms í öllum löndum meiri fram- farir og fleiri og fullkomnari endurbætur af öllu tagi, en heimspekina nú á dögum “get- ur dreymt um.” Framtíð Canada er þá alveg undir þjóð- inni sjálfri komin. Skuggar einveldanna í Evrópu, sem nú hanga yfir Canada sem öðr- um Iöndum, verða þá horfnir, þjóð þessa lands er þá sjálfráð um það, hvort “orður og titlar og úrelt þing” eiga að fá að festa hér rætur. Vonandi spornar hún á móti slíku af ítrustu kröftum. Enda er slíkt hverju lýð- frjálsu landi ósamboðið. 1 styrjöld þessari er fyrir miklu barist og sigurlaunin verða líka mikil. Víða hér í landi kemur nú í ljós megn óhugur margra gagnvart þátttöku Canada í stríðinu. Kosningarnar nýafstöðnu sýndu þó, að þeir menn eru í stórum minni hluta, sem betur fer. Mönnum þessum virðist vera afar myrkt fyrir augum; því svartsýni þeirra keyrir fram úr öllu hófi. Seint og snemma stagast þeir á harðkostum þeim, sem þjóðin nú eigi við að búa og í þeirra augum er Canada nú engu betur af en Belgía, Frakkland eða Rúss- land. Þjóð þessa lands er nú föst í klóm auðfélaga og glæfraseggja, sem leitast við að sjúga úr henni merg og blóð. En svartsýni þessara manna hefir við Iítil rök að styðjast. Ef þeir gætu dvalið fáa daga í Belgíu eða öðrum Iöndum, sem Þjóð- verjar hafa fótum troðið, myndu þeir fljótt sannfærast um það, að Canada er réttnefnd paradís á jörðu í samanburði við þau lönd. Skoðanir þeirra yrðu þá alt aðrar en áður, því þá myndi þeim augljós hættan, sem öll- um hinum siðaða heimi stafar af hervaldinu prússneska. Og þegar öllu er á botninn hvolft, er stórt spursmál, hvort núverandi kjör Canadaþjóð- arinnar eru svo mikið verri en fyrir stríðið. Dýrtíðin er að vísu mikil í Iandinu, en verka- laun öll eru líka stórum mun hærri en áður voru. Landbúnaðurinn hefir aldrei verið unninn af meira kappi en nú og aldrei hafa bændur þessa lands fengið hærra verð fyrir afurðir búa sinna. Stríðsskuld Canada er mikil en upp á móti henni vegur hinn góði orðstýr, sem Canada hefir getið sér, fyrir þátttöku sína í stríði þessu — sú bezta aug- lýsing, sem þetta unga og mikla meginland nokkurn tíma hefir fengið. Mannfallið í liði Canadamanna hefir verið mikið — en það vegur þó að svo komnu ekk- ert á móti manntjóni því, sem vínsöluhúsin hafa orsakað þjóð þessa lands. Vínsöluhús- um öllum hefir nú verið lokað og stjórnin stigið þau spor, að stofna til algers vínbanns í Iandinu. Hver vill neita því, að þetta sé stór breyting til hins betra? Og ýmsar fleiri breytingar hafa átt sér stað, sem stuðla til þess að gera andrúms- loft þjóðarinnar að stórum mun heilnæmara en áður var. Fasteignaverzlunin, sem áður gein yfir öllu, hefir nú verið því nær alveg kollvarpað. Sendisnáðar fasteignasöluhús- arina, mannfélagsins gagnslausustu menn áður, eru nú margir komnir í hermannafot og reynast dugandi drengir.------- Það er því oft gert alt of mikið úr þröng- kosti þeim, sem þjóðin eigi við að búa. Og eitt er víst, að ef Canada hefði Iátið stríðið afskiftalaust, væru kjör þjóðarinnar nú marg- falt verri Þessi eilífi harmsöngur margra yfir kjörum þjóðarinnar, er því all-þreytandi með köfl- um. Og svartsýni og glámskygni eru ætíð samfara. En sem betur fer, mætir nú meiri hluti þjóðarinnnar öllum stríðsörðugleikum með stillingu og þolgæði. »................... - -.............— •* A reiki og rás. Síðan Jón J. Bildfell forðum skrifaði skemtileg og fróðleg bréf frá Alaska og sem þá voru birt í vestur-íslenzkum blöðum, höf- um vér skoðað hann skýran mann og vel ritfæran. Nú er hann tekinn við ritstjórn Lögbergs og fer að mörgu leyti mjög mynd- arlega af stað. Stefna blaðsins undir hans ritstjóm virðist ætla að verða alt önnur, en verið hefir í seinni tíð—og að stórum mun betri. Þegar núverandi ritstjóri Heimskringlu ungur og óreyndur, var nýtekinn við blaðinu, fann fyrverandi ritstjóri Lögbergs sig knúð- an til þess að reyna að tæta blað hans til agna með ýmsu móti. Þannig vildi hann votta mönnum sinn mikla kærleika í garð meðbræðra sinna. — Vér viljum ekki fara að dæmi hans og ráðumst því ekki á herra Jón Bildfell á meðan hann er ögn að átta sig í ritstjórasessinum. Til þess eru vond dæmi, að varast þau. Ódrengskapar-aðdróttunum hans í vorn | garð látum vér því ósvarað að sinni. £nda má með sanni um þær segja, að þær svari sér nægilega sjálfar—séu þær ögn brotnar til mergjar. Síðasta grein hans, stýluð til rit- stjóra Heimskringlu, er líka svo snildarlega samin og svo frámunalega efnisrík, að synd- samlegt athæfi væri að reyna að kasta skugga á hana! Frá byrjun til enda er grein þessi þrungin af skáldlegri andagift og og spánnýrri sálarfræði. Þessu til sönnunar þarf ekki annað en benda á það, hvað meist- aralega höfundurinn bregður upp mynd af ódreng, sem hafi óspilt hjarta! Hingað til munu flestir hafa skoðað alla “ódrengi” meir og minna spilta, en nú hefir Jón J. Bildfell leitt þá til æðri, fegurri og fullkomnari skiln- ings—og ættu allir að kunna honum stórar þakkir fyrir. Eftir að hann er fallinn í valinn við að verja “Afstöðu Sir Wilfrids Lauriers”, væri heldur ekki drengilegt að ráðast á hann — flakandi í sárum! Vér viljum heldur bíða þess, að sár hans grói og hann komi fram á þenna hólmgönguvöll að nýju, og munum þá reyna að vera viðbúnir að mæta honum. I millitíðinni getum vér ekki annað en dáðst að því, hvað hreinskilni hans er mikil. Hann bregður oss um skilningsleysi—og ját- ar svo í lok greinar sinnar, að mál þetta sé sér “alveg óskiljanlegt.” Sanngirni hans verður mönnum líka minn- isstæð; þegar hann telur það “óráðvand- lega” að farið, að viðhafa orð Sir Wilfrids sjálfs því til sönnunar, hver afstaða manns þessa sé í stjórnmálum Canada. Vafalaust er það þetta, sem Jón á við, því tæplega getur það annað verið. En það er þegar til skáldlegra samlíkinga kemur, að Jón ber af öllum öðrum, sem ritað hafa í blöð hér vestra. Oss láðist að geta þess síðast, hve fagurlega hann í fyrri grein sinni líkti Canada sem sjóflotaþjóð við gjaf- vaxta dóttur. Vér minnumst ekki að hafa. séð á prenti öllu skáldlegri tilþrif en þessi. Sjáflotar þjóðanna eru notaðir til sóknar og varnar — þeir eru nokkurs konar varðhundar þjóð- anna. Og nú hefir herra Bildfell skapað gjafvaxta dætrum sama verksvið—þær eiga að verja heimili feðra sinna og mæðra gegn árásum óvina, einlægt að vera á verðbergi. Þetta er alveg nýr verkahringur fyrir kvenfólkið og á Jón J. Bildfell heiðurinn af því að hafa bent á þetta fyrstur marma. Látum vér svo staðar numið að sinni og árnum honum allra heilia í nýju stöðunni! -----o----- Við austnrghiggann DODD'S KÝRNA PILLUR, gótSar íyrlr allskonar nýrnavelki. Lækna gigt, bakverk og syknrveiki. Dodd’s Kidruey Pílls, 60e. askjan, sex öskj- ur fyrlr $2.50, hjá öllum lytsölum e5a frá Dodd’a Medlclne Oo., Ltd., Toronto, Ont. Eftir síra F. J. Bergmann. 51. Gunnar Gunnarsson:— Ströndin. SkáldiÖ Gunnar Gunnarsson er einn þeirra íslenzku rithöfunda, sem leitaS hafa grösugra haglend- is meS erlendum þjóðum, en þeir fundu á ættjörÖu sinni. Hann ritar á dönsku og á heima í Danmörku. En þótt hann riti á dönsku, lýsir hann stöðugt Islandi, íslenzkri náttúru og íslenzku þjóð- lífi, og kærleikurinn til ættjarðar- innar kemur fram í öllu, sem hann hefir skrifað. Nú um þessar mundir virðist hann vera sá skáldsagnahöfundur með Dönum, sem einna mest rit- ar og beztar viðtökur fær. Bæk- ur hans virðast hafa mikla út- breiðslu fengið í Danmörku og lesendum stöðugt að fjölga. Og í hinum nágrannalöndunum, Nor- egi og Svíþjóð, hafa þær aflað sér nokkurs gengis líka. Flestar bækur hans hafa verið þýddar á íslenzku, og sumar afl- að sér töluverðs álits, eins og t. d. Gestur eineygði. Ein af síðustu skáldsögum Gunnars Gunnars- sonar heitir á dönsku Livets Strand. Hana hefir Einar Hjör- leifsson Kvaran þýtt á islenzku og nefnir Ströndin. Bókin er nú kom- in hingað vestur og fæst til kaups hjá Hjálmari Gíslasyni. Sagan er löng, ekki færri en 35 7 bls. Þýðingin er svo góð, eins og búast mátti við, að þess gætir alls ekki, að verið er að lesa þýðingu. Fremur finst les- aranum, að hann var að lesa bók, frumsamda á íslenzku. Bókin fanst mér fyrirtaks skemti- leg. Hún var að sönnu ofurlítið óaðgengileg framan af, svo eg kveið fyrir. En hún hertók hug- ann meir og meir, eftir því sem á leið, og þegar eg hafði lesið þriðj- ung sögunnar, varð eg að lesa hina tvo í einni striklotu. Sagan bregður upp mynd af lífinu í afskektu kauptúni, ein- hvers staðar á Islandi, líklega Austurlandi, því þaðan er höf- undurinn. Einkum snýst hún um þrjá menn, sem þar eru fyrir fram- an og mest láta til sín taka; það eru presturinn, kaupmaðurinn og hreppstjórinn. öllum er þeim lýst af mikilli ná- kvæmni. Höfundurinn tekur sér góðan tíma og er aldrei í neinum flýti. Frá sjónarmiðí þess, sem bezt er í íslenzkum bókmentum, er bókin of orðmörg. Orðfæð og hugsanaþungi í stuttum setning- um hefir einkent hið bezta í bók- mentum vorum frá því í fornöld. Orðgnótt bókarinnar er frem- ur dönsk en íslenzk, — stíll og framsetning. Hefði þó verið gott, að kenna Dönum nokkuð fáorð- ari stíl, en þeir hafa teimið sér. Mælgin er óneitanlega lýti á dönskum bókmentum og fyrir því ætti þeir lslendingar, sem nú temja sér að rita á dönsku, að láta þar stinga í stúf og sýna yfirburð- ina. Einmitt í þessu efni bera norsku skáldsagnahöfundarnir svo mikið af. Það, sem um fram alt ein- kendi sögur Björnstjeme Björn- son og Jónasar Lie, er einmitt það, hve óvenju sparsamir þeir eru með orð. Hið sama á sér stað með leikrit Ibsens. Það sem I gerir þau einstök í heimsbókment- unum, er mikill hugsanaþungi og svo mikil orðfæð, að furðu gegnir. Norðmenn tóku sér fornsögur vorar til fyrirmyndar, og betri fyrirmyndir getur ekkL Fornsög- urnar hafa þrýst innsigli sínu á norskar bókmentir, og hafið þær til þess vegs og frama sem kunn- ugt er. Hví skyldi eigi Islend- ingar taka sér þær til fyrirmynd- ar, á hvaða tungu, sem þeir rita? En þetta er nú auka-atriði. Aðal-atriðið eru mannlýsingar bókarinnar. Eiginlega snýst sögu- þráðurinn að langmestu leyti um prestinn og konu hans. Hrepp- stjórinn og kaupmaðurinn eru fremur auka persónur. Höfundurinn setur sér það ætl- unarverk, að lýsa prestinum og örlögum hans. Hann kastar ekki til þess höndunum, en vandar sem bezt hann kann, það ber frásögn- in með sér. Hann gerir sig eng- an veginn ánægðan með að draga upp skrípamynd af presti, til að vekja athygli og viðbjóð, eins og; títt var fyrir nokkuru, til þess svo að varpa honum út á sorphaug- inn. Skáldið velur aðra leið, miklu / torveldari og skáldi samboðnari. Hann lýsir góðum manni, er læt- ur sér afar-ant um stöðu sína, skylduræknum eins og bezt má verða, til þess boðnum og bún- um, að leggja alt í sölur. Hann á ágæta konu, sem hann ann hug- ástum og tekur þátt í köllun manns síns af alúð og áhuga. Þaií eiga eina dóttur barna. Eins gætir .þegar í byrjan um prestinn. Hann er oftrúarmaður. Hann er ekki íslenzkur prestur, en hann er danskur heimatrúboðs- prestur. Þó eitthvað af heimatrú- boðsstefnunni dönsku hafi verið flutt til íslands á síðari árum, ef- ast eg um, að íslenzkir Iesendur hafi orðilð varir við marga ísl. presta, sem hugsa og tala eins og síra Sturla. Hafi einhver vilzt svo af leið um stundarsakir, fyrir skamma dvöl í Danmörku og áhrif frá trúboðinu danska, skil eg ekki annað, en líf- ið á ættjörðinni og samvistir við þjóðina kenni honum annan brag og betra lag. Annars verða áhrif hans á íslenzka alþýðu naumast langæ. Oftrúin kemur fram í því, að síra Sturla hygst að koma krafta- verkum til leiðar með bæn. Hann hefir þá tegund djörfungar að biðja þess, sem fyrir allra aug^im er ómögulegt. Þessi oftrú ein- kennir alla framkomu hans, alla prédikan hans, alla þátttöku hans í lífinu. Suma menn gerir hún að hræsn- urum, Faríseum, ógeðsleg^im of- látungum í trúarefnum, sem flest- ir heilbrigðir og réttdæmir menn. hafa megnan ímugust á. Þá leið- ina fer skáldið ekki með sögu- hetjuna. Vitaskuld á presturinn nokkuð af trúarhroka niðri fyrir, sem hann brestur sannleiksást til að kannast við. En það er naum- ast það til, sem hann vill ek-ki á sig leggja, til þess að sýna og sanna einlæ(gni trúar sinnar. Hann stofnar lífi sínu í hættu með því um hávetur að synda með taug úr landi út í skip, sem strandað hefir, til að bjarga skips- höfninni, og vekur aðdáan allra, sem við eru staddir. Það gerir

x

Heimskringla

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.