Heimskringla - 12.02.1919, Qupperneq 4

4. BLAÐSiÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPLG, 12. FEBR. 1919
HEIMSKBINGLA
(StofnuS 188«)
Kemur út á hverjum Mit5vikudegi
mgefendur og eigendur:
THE VIKING PRESS, LTD.
VerB blaSsins í Canada og Bandarikj-
unum $2.00 um áriö (fyrtrfram borgaS).
Pent tll lslands $2.00 (fyrirfram borgaC).
Allar borganir sendist rábsmanni blabs-
Ins. Póst eba banka ávisanir stíllst til
The Viking Press. Ltd.
O. T. Johnson, ritstjóri
S. D. B. Stephanson, ráSsmaður
SkrlfMtofa:
72» SHERBROOKE STREET, WINNIPEG
P. O. Box 3171 TalMÍml Garry 4110
WINNIPEG, MANITOBA, 12. FEB. 1919
Merkur Íslandsvinur
látinn.
Fyrir skömmu barst sú sorgarfrétt til Is-
lendinga hér, að Waterman S. C. Russell veeri
látinn — hefði látist 29. sept. síðastliðinn að
heimili sínu í New Hampshire í Bandaríkjun-
um. Spanska sýkin var banamein hans,
þrátt fyrir fullkonma hjúkrun og læknishjálp
hlaut hann að verða þeirri skæðu pest að
bráð. Við fráfaíl þessa manns á íslenzka
þjóðin á bak að sjá einlægum vini, sem lagði
sig fram af ítrustu kröftum að kynnast sem
bezt íslandi og öllu íslenzku. Fór hann fjór-
ar ferðir til Islands og dvaldi þar sumarlangt
í hvert skifti (árin 1909, 1910, 1011 og
1913), ferðaðist þá um landið þvert og endi-
langt og kappkostaði að afla sér sem ítarleg-
astrar þekkingar á “sögulandinu fræga” og
íbúum þess. Árið 1914 gaf hann út bók um
þessar ferðir sínar, er hann nefndi “Iceland”
og mun bók sú hafa náð töluverðri útbreiðslu
hér í landi. Bókina trleinkar hann eigin-
konu sinni, er í tveimur fyrri ferðum hans fór
með homim til Islands og lét engan mótbyr
eða ferðaþrautir aftra sér frá að fylgja hon-
um í þessum leiðangrum um landið.
Russell heit. var á fertugasta og áttunda
aldursári er hann lézt. Var hann fæddur í
Woodstock héraði í aprílmánuði árið 1871.
Þar hlaut hann undir búningsmentun og 1895
útskrifaðist hann af Bates háskólanum. Hafði
hann lagt stund á enskar bókmentir og vís-
indi og útskrifaðist með hinum bezta vitnis-
burði. Um nokkurra ára skeið var hann
kennari í vísindum við æðri skóla í Manchest-
er, Remington og Springfield. Á ofangreind-
um árum ferðaðist hann til Islands. Árið
1915 gerðist hann skrifari og helzti umboðs-
maður félags eins í Waverley, sem nefnist
,‘The Cambridge Botanical Supply Co.”, og
ásamt þeim störfum sínum ferðaðist hann oft
um, hélt fyrirlestra um Island og sýndi þaðan
myndir.
Hvernig athygli hans vaknaði á Islandi og
hvað lokkaði hann þangað skýrir hann frá í
ofannefndri bók. segir hann slíkt hafa verið
mörgum samlöndum sínum hið mesta undrun-
arefni og hafi hann þráfaldlega verið spurð-
ur, hvers vegna hann veldi ekki einhvern ann-
an skemtilegri stað að fara í. Annar kapítuli
bókar hans er svar hans gegn þessari spurn-
ingu, og meðal annars kemst hann þar þannig
að orði:
“Þjóð þessi vekur mig til athugunar.
Landið var ekki bygt af þýjum eða þrælum.
Hinir frægu fomu kappar víkinga tímabilsins,
er ruddust yfir eyjamar brezku, gerðu usla
á ströndum Frakklands, sigldu þvert og
endilangt Miðjarðarhafið, komust jafnvel
alla leið til Kontsantínópel og ráku sigrihrós-
andi hernað hvert á land sem þeir fóru —
þetta eru mennirnir, sem, eitt sinn herrar og
smákonungar Noregs, forsmáðu að beygja
kné fyrir Haraldi hárfagra og kusu heldur
hættur óþekts og fjarlægs lands, og komnir
þangað, tóku sér dvöl á milli ísa og eldfjalla
og sögðu þar sögur hreystiverka sinna. Frá
þessiím hrausta kynstofni em Islendingar nú-
tíðarinnar komnir. Þeir eru góð, ráðvönd
og gestrisin þjóð; góðgerðasamir hverir við
aðra og við þá annara þjóða menn, er að
garði þeirra ber. Gestrisnin íslenzka á fáa
sína líka og er því nær óþekt hjá vorri sjálf-
elsku og eigingjömu þjóð.
Bókmentirnar heilla mig. Tungan, sem
nú er dauð í hinum fornu dölum Noregs, er
Hfanch mál á Islandi. Þjóð þessa lands les
fomsögur sínar, sagnir margra alda gamlar,
með eins góðum skilningi og vikublöðin. Er
slíkt engu líkara, en ef einhver löngu týnd ey
geymdi enn í öllum sínum foma hreinleik
málhreim Homerisku aldarinnar, eða að ein-
hver löngu gleymdur dalur í Alpafjöllum Ital-
íu endurhljómaði mælsku Ciceros eða berg-
málaði á ný sönglög Horesar.”
Höfundurinn bregður svo upp mynd af
margbreytilegri náttúmfegurð Islands og un-
aði íslenzks sveitalífs. Endar hann svo kapí-
tulann með þessuin orðum:
“Hví fer eg til Islands? Af því þjóð þessi
er aðlaðandi, hinar fornu hetjusögur hreyfa
hið þunga blóð borgarlífsins. Og sú hugsun,
að mega þar, ferða frjáls og áhyggjylaus, á
löngum sumardegi reika um afskekt dalverpi
eða brosandi gmndir, verður ráðandi aflið.”
Bók Russells heit. um Island er þmngin af
hlýhug í garð íslenzkrar þjóðar. Hin til-
komumikla náttúrufegurð Islands hefir greypt
ógleymanlegar myndir í huga hans og hrifinn
er hann af hinu friðsama íslenzka sveitalífi í
öllum þess myndum. Við að lesa þess lýsing-
ar hans á íslenzku þjóðinni og íslenzku
sveitalífi, getur manni ekki annað en dottið í
hug, að glögt sé gestsaugað. Maður verður
þess ffjótt var, að hann tekur eftir því smáa
engu síður en því stóra. Og flestar munu
lýsingar hans á fólki og staðháttum vera
nokkurn veginn réttar, þótt skýringar hans á
sögu Islands og lýsingar á þjóðmni í heild
sinni, séu ekki lausar við öfgar með köflum.
En hinn einlægi velvilji hans í garð alls, sem
íslenzkt er, réttlætir slík mishermi, sem engin
em alvarlegs eðlis; og óefað munu allir Is-
lendingar, sem bók hans hafa lesið, ætíð
minnast hans með virðingu og þakklátum
huga.
Þau Russell heit. og kona hans höfðu fyr-
irhugað að leggja aftur í ferð til Islands að
stríðinu loknu. En dauðinn, sem aldrei gerir
manníunun, hefir nú komið í veg fyrir slíkt.
Hartnur hinnar eftirlifandi ekkju, er nú syrgir
svo ástríkan og góðan eiginmann, er mikill og
þungbær. Þjóðin íslenzka, er jafnan mun
minnast hins látna með hlýjum hug, vottar
henni einlæga samhygð í hinni miklu sorg
hennar.
+-------..........................-..
Bolshevisminn og
Sósíalismi.
Rússar í New York samansöfnuðust nýlega
á Grand Central járnbrautarstöðinni, auð-
sýnilega fólk af öllum stéttum og öllum flokk-
um, til þess að bjóða velkomna Mme. Cater-
ina Bleshkovsky, hina nafntoguðu kvenhetju
rússneskrar þjóðar, sem þá var að koma til
Bandaríkjanna. Óþreyja lýsti sér í hverju
andliti á meðan fólk þetta var að bíða eftir
lestinni, og voru margir með fult fangið af
rauðum blómum. Eftir að lestin var komin
og Mme. Bleshkovsky stigin niður á brautar-
pallinn, var var brátt sleginn hringur kringum
hana og segja ensku blöðin hana hafa þá haft
ærið nóg að gera, að taka á móti kossum.
Störðu burðarsveinar og aðrir brautarþjónar
undrandi á aðfarir þessar og botnuðu ekki
upp né niður í neinu.
Hér var þó verið merkum gesti að fagna.
Kona þessi er nú háöldruð, en þrátt fyrir
þungan mótbyr í lífinu og mikla reynslu, þó
enn hin ernasta og hressasta í bragði. Á dög-
um keisarastjórnarinnar gömlu háði hún
öfluga baráttu gegn hinni þá ríkjandi harð-
stjórn og kúgun, fylgdi sterklega kenningiun
sósíalista og hélt frcim algerri stjórnarbylt-
ingu sem eina úrræðinu þjóðinni til frelsunar.
Hefir hún þar af leiðandi verið nefnd “amma
hinnar rússnesku stjómarbyltingar.” Eins og
vænta mátti áttu kenningar hennar engum
vinsældum að fagna hjá stjórnarsinnum og
varð hún fyrir ofsóknum mildilm frá þeirra
hálfu, unz hún að lokum var flæmd í útlegð til
Síberíu. I útlegð þeirri var hún rúm tuttugu
ár og fékk ekki lausn fyr en eftir stjórnar-
byltinguna. Urðu kjör hennar þá stórum
betri og á meðan ábyggilegir umbótamenn,
bæði sósíalistar og aðrir frjálshugsandi leið-
togar héldu um stjómvölinn var hún ánægð.
En eftir að Bolsheviki flokkurinn brauzt til
valda og öfgamenn og draumórapostular tóku
öll ráðin í sínar hendur, hreyfði Mme. Bresh-
kovsky brátt mótmælum og sem áður langt
leið leiddu til nýrra ofsókna í hennar garð.
Að lokum var hún tilneydd að leggja á
flótta og eftir að hafa verið í felum í marga
mánuði, lagði hún af stað frá Omsk síðast
liðið haust áleiðis til Bandaríkjanna. Eftir
langt og þreytandi ferðalag komst hún svo á
endanum til New York fyrir stuttu síðan, eins
og frá er skýrt að ofan.
Skönmmu eftir þangað komu sína veitti hún
áheyrn nokkrum fregnritum helztu New York
blaðanna. Var hún fyrst spurð hvort Bolshe-
vismi og sósíalismi væri það sama og svar-
aði hún því neitandi. Kvaðst sjálf ætíð hafa
verið ákveðinn sósíalisti, lagt fram alla krafta
í þágu aukins frelsis fyrir þjóð sína—en öfga-
kennmgar Bolsheviki flokksins fengi hún aldr-
ei aðhylzt; sem nú væri verið að útbreiða
með þeirri harðstjórn, er ekki ætti neitt sam-
eiginlegt með sönnu lýðveldisskipulagi. Með-
al annars komst Mms. Breshkovsky þannig
að orði:
“Eg fæ eigi útskýrt nákvæmlega í fáum
orðum allar þær öfgar, sem samtvinnaðar eru
kenningum Bolsheviki flokksins. Alt er~«ú í
ruglingi og sundrung á Rússlandi — þannig
eru áhrif slíkra kenninga að birtast, sem þrýst
er að þjóðinni með valdi og yfirgangi af nú-
verandi stjórn. Nýjar skipanir koma daglega
frá Lenine og Trotzky og alþýðan veit eigi
hvers næst skal vænta. Lögin eru horfin og
regla ei lengur til. Almennar kosningar eiga
sér ekki stað; frumlaga þingið, sem þjóðin
bygði svo Óflugar vonir á, er lostið til agna af
völdum Bolsheviki stjórnarinnar. Öll stjórn
landsins er í höndum hinna svonefndu ‘um-
byltinga nefnda’ er framnfylgja skipunum öll-
um með hervaldi.”
Mme Breshkovsky var döpur í bragði, er
hún þannig lýsti neyðarkjörum þjóðar sinnar.
Kvað hún enga von að úr þessu rættist á með-
an ‘Bolshevisminn” héldi veldissprota sínum
yfir landinu. Að eins sannur sósíalismi,
grundvallaður á viti og rökum og einlægri
umbóta-þrá, gæti nú komið þjóðinni til frels-
unar. “Hvað getur Ameríka gert Rússlandi
til aðstoðar?” var hún spurð, og svaraði hún
fljótlega: “Að leggja sig eftir að skilja sem
bezt rússnesku þjóðina.”
Til þess að glæða skilning Ameríku á Rúss-
j landi er Mme. Breshkovsky hingað til Iands
komin. Markmið hennar er að ferðast í
ýmsa staði, halda ræður hvar sem hún fær á-
heyrn og þannig reyna að koma fólki þessa
lands í réttan skilning um ástand rússneskrar
þjóðar, eins og það í raun og veru er.
Segir hún kjör þjóðar sinnar nú hörmu-
legri en orð fái lýst. T. d. séu 4,000,000
munaðarlausra barna á Rússlandi, er mist
hafi foreldra sína bæði í styrjöldinni miklu
og hernaði Bolsheviki stjórnarinnar. Með
sterkum og áhrifamiklum orðum bendir hún
á þá þörf að munaðarleysingjar þessir geti
hlotið sem bezta uppfræðslu og mentun.
“Slíku til hjálpar, verðið þið að senda bjek-
i ur,’ segir hún, “kenslubækur handa börnum
—og stafrofskver.” Leggur hún á þetta
mikla áherzlu og segir hægt að senda slíkar
bækur til ýmsrá samvinnu félaga á Rússlandi,
er þrátt fyrir ofríki og yfirgang Bolsheviki-
stjórnarinnar muni gangast fyrir útbýtingu
þeirra — til séu ýmsir leynivegir.
Það er föst og óbifanleg sannfæring þess-
arar merku konu, sem svo mikið hefir lagt í
sölumar lands síns vegna, að einskis góðs sé
að vænta af athöfnum núverandi stjórnar.—
Bolshevismann segir hún hafa átt upptök í
, Petrograd á undan stjórnarbyltingunni og
náði útbreiðslu við fögur umbóta loforð, er
glöptu þjóðinni sýn í bili. Friðurinn reyndist
ágæt beita; alþýðunni var lofað, að undir
eins og Bolsheviki flokkurinn kæmist til
valda skyldi þátttaka þjóðarinnar í stríðinu
taka enda og friður komast á. Helzta við-
kvæði Bolshevista á þessum dögum var:
“Þið megið ekki bíða eftir frumlaga þinginu
(Constituent Assembly). Verðið að aðhaf-
ast undir eins — taka tækifærið meðan það
gefst. Nú verðið þið að ná rétti ykkar eða
aldrei.” Og viðkvæði þetta heillaði marga.
En Bolshevistar höfðu ekki verið lengi við
völd, þegar öfgarnar urðu sýnílegar. Frá því
fyrsta hefir stjórn þeirra gengið í óreiðu, alt
framkvætmdarvald verið í molum og hinar
margvíslegu hörmungar þjóðarinnar aukist,
en ekki minkað. Allar brautarstöðvar með-
fram járnbrautinni frá Omsk til Vladivostok
voru um tíma fullar af flóttafólki, körlum,
konum og börnum; fófki, sem hrjáð hafði
verið og hrakið af völdum Bolsheviki her-
mannanna. Herlmenn þessir höfðu vopn,
skotfæri og vistir í sínum höndum og mót-
spyrna gegn þeim því ómöguleg.
Mme. Breshkovsky byggir alla von um við-
reisn þjóðar sinnar á sönnum sósíalisma og i
ábyggilegu umbóta-starfi. Og eins og nú sé
komið fyrir þjóðinni, þarfnist hún aðstoðar
utan frá.
♦■.*•■■■ '■——* ■•■■■■■■♦
Minnisvarða-málið.
Á almennum fundi lslendinga í Winnipeg,
er haldinn var 14. jan. 1919, var svolátandi
tillaga frá Dr. B. J. Brandsyni samþykt í einu
hljóði:
“Þessi fundur skoðar það sem sjálfsagða
skyldu allra Islendinga í þessari heimsálfu,
að leggja sitt fram til þess, að viðeigandi
minnisvarði sé reistur til handa þeim mönnum
af íslenzku bergi brotnu, sem létu Iífið í þjón-
ustu þess dýrmæta og réttláta málefnis, sem
Bandaþjóðirnar börðust fyrir í hinu mikla
stríði, sem nú hefir hefir verið leitt til sigur-
sælla Iykta,”
Þá var með þeirri samþykt stig-
ið ákveðið spor miðandi til þess,
ekki eingöngu að heiðra minningu
hinna föllnu hetja, heldur og einn-
ig að halda vakandi í huga kom-
andi kynslóða í þessari heimsálfu,
þeirri staðreynd að menn og konur
frá Islandi hafi verið í tölu þeirra
þjóðflokka, sem varið hafi hér æfi
og kröftum til þess að byggja upp
og auðga og þroska þessa heims-
álfu og að afkomendur þeirra hafi
með þátttöku sinni í nýafstöðnu
stríði lagt líf sitt í sölurnar, ásamt
öðrum sonum þessa Iands, til þess
að tryggja eftirlifandi kynslóðum
þann mæli þjóðlegs frelsis, sem
þeim er nauðsynlegur til eflingar
þeirrar menningar, sem ein er lykill
að fulkomnunar þroska og hag-
sæld hverrar þjóðar.
Fundurinn fann til þess, að hér
var að ræða um skyldu, sem hverj-
um góðum borgara bæri að rækja
og að nauðsynlegt væri að koma
þessu skyldustarfi í framkvæmd
svo fljótt sean unt yrði að ná sam-
an fé til þess.
Þerss vegna kaus fundurinn níu
manna nefnd til þess að annast um
framkvæmdir í þessu þjóðræki-
lega nauðsynjamáli, með því á-
kvæði, að bætt skyldi við nefnd-
ina mönnum úr sem flestum héruð-
um þeim, sejm Islendingar byggja
hér vestra.
Níu manna nefndin hefir nú haft
sinn fyrsta fund þann 8. þ .m. í
húsi Dr. B. J. Brandsonar, og kosið
Dr. B. J. Brandson forseta sinn og
B. L. Baldwinson skrifara. Féhirð-
ir var ekki kosinn að svo stöddu.
Ákvæði voru tekin til þess að
leita styrktar einstakra manna í
hinum ýmsu bygðum Islendinga í
Canada og Bandaríkjunum í þessu
máli með því augnamiði að þeir
vildu takast á hendur að boða til
fundar hver í sínu bygðarlagi, og
fá þar valda menn sem verði með-
limir nefndarinnar í Winnipeg og
Máttlaus, Horuð, Tauga-
veikluð og Fölleit.
Mrs. Frank Berry segist hafa fund-
ið bata viS notkun Dodd’s
Kidney Pills.
Eona ein í New Brunswick segir
frá hvernig hún fékk fljótan bata
við sjúkdómi er stafa'ði frá sýkt-
um nýrum.
New Jersey, Northumiberland
Co.. N. B., 10. fdh. (Skeyti). —
Mrs. Frank Berry, velþekt kona
hér, er ein af þeim, sem nú syngja
lof um ágæti Dodd’s Kidney PiUs.
"Dodd’s Kidney Pills læknuðu
mig,” segir Mrs. Berry. "Eg var
máttlítil,. holdgrönn og tauga-
veikluS. Eg hrökk oft upp £
svdfni og dreymdi illa. VarS ekkt
fær uim að gjöra verk mín, augu
mín voru döpur og þreytt og eg
kvaldist af uppþembu, höifuðverk
og harSIífi. Hendur og fætur
voru æfinlega kaldar, skinnið
þurt og 'hart iðkomu, og andlit
mitt var þakið bólum.
I “Eg var alt af þreytt og mátt-
, laus og vissi aS eg hefSi veik nýru.
AS eins þrjár öskjur af Dodd’s
Kidney Pills þurftu til aS lækna
mig algerlega.”
Mrs. Berry brúkaSi Dodd’s
Kidney Pillur til þess aS lækna or-
sök veikinda sinna—veik nýru.
Hún ifékk líka góSar afleiSingar.
Ef þú hdfir nokkur af einkennian
veikinda Mrs. Berry og hefir ekki
reynt Dodd’s Kidney Pills, þá
spyr nágranna þinn um ágæti
þeirra.
Dodd’s Kidney Pills, 50c askj-
an, sek öskjur á $2.50, hjá öllum
lyifsölum, eSa írá Dodds Medi-
cine Co., Limited, Toronto, Ont.
í samvinnu við hana. Jafnframt
var það ósk og von nefndarmanna,
að hver íslenzk bygð vildi stofn-
setja hjá sér varanlega fram-
kvæmdarnefnd til þess að annast
um fjársöfnun, hver í sinni bygð,
og að leggja þar að alla alúð að til-
lögin geti orðið sem ríflegust, því
það vakir fyrir nefndinni, að sasmcf
íslenzka þjóðflokksins í þessari
I Framhald d 5. bla.)
H.F. EIMSKIPAFÉLAG
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦»♦
ISLANDS
♦
Aðalfundur.
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Aðalfundur Hlutafélagsins Eimskipafélag Islands verður
haldinn í Iðnaðarmanníihúsinu í Reykjavík, laugardaginn 28.
júní 1919, og hefst kl. 1 e. h.
Dagskrá:
1. Stjórn félagsins skýrir frá hag þess og framkvæmdum á
liðnu strafsári, og frá starfstilhöguninni á yfirstandandi ári
og ástæðum fyrir henni, og leggur fram til úrskurðar end-
urskoðaða rekstursreikninga til 31. desember 1918 og
efnahagsreikning með athugasemdum endurskoðenda, svör-
um stjórnarinnar og tillögum til úrskurðar frá endurskoð-
endunum.
2. Tekin ákvörðun um tillögur stjórnarinnar um skiftingu
ársarðsins.
3. Tillögur um lagabreytingar.
4. Kosning 4 manna í stjórn félagsins í stað þeirra, sem úr
ganga samkvæmt félagslögunum.
5. Kosinn endurskoðandi í stað þess er frá fer, og einn vara-
endurskoðandi.
6. Umræður og atkvæðagreiðsla um frumvarp til reglugerðar
fyrir Eftirlaunasjóð h.f. Eimskipafélags Islands.
7. Umræður og atkvæðagreiðsla um önnur mál, sem upp kunna
að verða borin.
Þeir einir geta sótt fundinn, sem hafa aðgöngumiða. Að-
göngumiðar að fundinum verða afhentir hluthöfum og umboðs-
mönnum hluthafa á skrifstofu félagsins í Reykjavík, eða öðrum
stað, sem auglýstur verður síðar, dagana 24.—26. júní, að
báðum dögum meðtöldum. Menn geta fengið eyðublöð fyrir
umboð til að sækja fundinn hjá hlutafjársöfnurunum um alt land
og afgreiðslumönnum félagsins, svo og á skrifstofu félagsins í
Reykjavík.
Reykjavík, 30. desember 1919,
STJÓRN H.F. EIMSKIPAFÉLAGS ISLANDS