Heimskringla - 31.12.1919, Blaðsíða 4

4. BLAÐSIÐA.
HEIMSKRINGLA
WiNNIFEG, 31. DES. 1919.
H.ELALSK RINGrLA
(Stofnuð 18IS0)
Kemur út 4 hverjum MitSvlkudegl
Ctgefendur og elgendur:
fHE VIKING PRESS, L'ID.
VerT> blatSsins í Canada og Bandarikj-
•inum $2 00 um áriti (fyrirfram borgatJ).
>.Jent tii lslands $2.00 (fyrirfram borgat5).
Allar borganir sendist rátSsmanni blatJs-
ins. P<Jst et>a banka ávísanir stílist til
The Viking Press, Ltd.
Ritstjóri og ráSsmaSur:
GUNNL. TR. JÓNSSON
Skrifstofai
729 SHERBROOKE
P. O. Box 3171
STREET, WINNIPE0
Talafml Garry 4ÍIÍ
WINNIPEG, MANITOBA, 31. DES. 1919
Aríð 1919.
Stutt yfirlit.
Árið, sem nú er að enda, mun skráð í ann-
álum sögunnar sem eitt hið viðburðaríkasta í
veraldarsögunni.
Eftir fimm ára blóðugt stríð, þar sem allar
stórþjóðir heimsins og margar hinar smærri
höfðu verið þátttakendur í„ átti heimurinn
örðugt með að ná jafnvæginu aftur árið 1919
þótt sjálft stríðið væri um garð gengið nokkru
fyrir síðustu áramót. Vopnahléð, sem kom
því til leiðar að sverðin voru sliðruð milli
þjóðanna, cr borist höfðu á banaspjótum,
færði ekki : >ðunum frið innbyrðis. Friðar-
þingið, sern setið hefir á rökstólum mestan
hluta ársins, átti við mikla og margfalda örð-
ugleika að stríða, og þó að störfum þess sé nú
að mestu lokið, er ekki friður til fullnustu
kominn á fyr en allar hlutaðeigandi þjóðir
hafa samþykt þá. Og öldungadeild Banda-
ríkjaþingsins, með því að fella þá, hefir tafið
stórum fyrir því að friðurinn gengi í gildi.
Einnig hafa Rúmeníumenn revnst örðugir við-
fangs, og hafa nú aðeins fyrir fáum dögum
síðan samþykt friðarsamningana, eftir að
stórveldin höfðu hótað þeim hörðu, ef þeir
höguðu sér ekki samkvæmt fyrirmælum
þeirra. Friðurinn á milli landanna er því
langt frá því að vera á traustum fótum ennþá.
Innbyrðis hafa þjóðirnar sjálfar borist á
banaspjótum, og megn óánægja hefir verið
ríkjandi út af landaskifting og öðrum ákvæð-
um friðarsamninganna, sérstaklega þó í Ev-
rópu, enda var naumast við öðru að búast
með allar þær umbreytingar fyrir stafni, sem
áskildar voru af friðarsamningunum. Ríki
féllu úr sögunni og ný ríki mynduðust, og slíkt
gat ekki gengið hljóðalaust. Hið volduga
sambandsríki Austurríki og Ungverjaland féll
gersamlega í mola, og af rústum þess risu 3
eða 4 ný ríki. Hin nýju ríki, sem risið hafa
upp af rústum þess og Rússlands, eru: Aust-
urríki, Pólland, Ungverjaland, Czecho-Sló-
vakía og Finnland, en landamærin urðu ekki
sett án þrætu og blóðsúthellinga. Þýzka
land, sem nú er orðið að Iýðveldi, hefir átt
við miklar innbyrðis óeirðir að stríða, en svo
horfir nú orðið málum þar, sem æsingamenn
séu algerlega á bak brotnir, og að íhaldssöm
Iýðveldisstjórn sé orðin föst í sessi.
Rússland er alt í molum. Mestur hluti
þess er þó á valdi Bolshevika, en 10 aðrir
flokkar hafa menn undir vopnum og halda
landspildum á sínu valdi og hafa myndað hjá
sér stjórnir, sem allar þykjast hafa rétt til að
kallast hin eina sanna stjórn Rússlands. Ó-
áran er mikil um alt hið víðlenda ríki, og
virðist friður eiga þar langt í land ennþá, að
minsta kosti á meðan Lenine og Trotzky eru
við stjórnartaumana í meginríkinu.
Á Englandi hefir það heldur ekki gengið
tíðindalaust til. Er það þó sérstaklega
tvent, sem mikið hefir borið á, en það eru
írsku málin og verkamannasamtökin. Á ír
landi má heita að alt hafi verið í báli og
brendi síðan um áramót. Þann 21. júní síð-
astl’ðinn komu Sinn Feiners saman á þingi í
Dublin og lýstu Irland þar lýðveldi, og sögðu
sig úr lögum við brezka ríkið. Síðan hafa
uppihaldslausar óeirðir mátt heita í Iandinu og
hefir brezka stjórnm haft mik nn hluta lands-
ins undir hervörzliim síðan snemma í sumar.
Nú hefir Lloyd George lofað Irum hc>ima-
stjórn og Iagt frumvarp þar að lútandi fyrir
þingið, sem að líkindum mun verða samþykt.
En þó nú að þetta heimastjórnarfrumvarp sé
að mörgu leyti réttarbót og gefi írum sjálf-
stæði í heimamálum, þá þykir leiðtogum Ira
það ekki fara nógu langt, og eru því alt ann-
að en ánægðir með það. Og þegar þess er
gætt, að þetta heimastjórnarfrumvarp gefur
Irlandi minna sjálfræði en sjálfstjórnar lýð-
lendur Breta hafa, þá er ekki að undra þó kurr
sé í mörgum.
Sífeldar verkamannaóeirðir hafa verið á
Bretlandi því nær alt árið. Verkfall ofan á
verkfall og óánægja megn milli verkamanna
og stjórnarinnar. Sérstaklega var kolanámu-
verkfallið alvarlegt, og hefir að sjálfsögðu
víðtækar afleiðingar, því þó því sé lokið, þá
Iifir enn í kolunum, og á fjölmennu þingi, er
leiðtogar verkamanna héldu í Lundúnum ný-
lega, var þess krafist að allar kolanámur í
landinu yrðu gerðar að þjóðeign, og er það í
samræmi við tillögur Shankys dómara, sem
rkipaður hafði verið af stjórninni til þess að
rannsaka kjör námumanna og starfrækslu
númanna. Lagði hann það tii meða! annars
í skýrslu sinni, að allar námur landanna
(Englands, Skotlands og Wales) yrðu gerðar
að þjóðeign, en stjórnin neitaði að fara að
ráðum hans. Nú krefjast verkamannaleið-
togarnir hins sama.
I flestum öðrum löndum hefir verið líkt á-
statt og á Englandi. Á Frakklandi, Þýzka-
landi, Italíu og Danmörku hafa stórvægileg
verkföll átt sér stað. I Bandaríkjunum og
Canada hefir hið sama orðið uppi á teningn-
um. Nýjar hreyfingar hafa gagntekið hugi
verkamanna, og í sumum löndum hafa þær
leitt til blóðugra óeirða. Tíðarandinn hefir
fengið á sig nýjan blæ, sem ekki virðist
þekkja meðalhófið eða kæra sig um að leita
þess.
Friðarsamningarnir.
Friðarþingið kom saman í París 12. janú-
ar, en tók ekki formlega til starfa fyr en 18.
s. m. Fyrsta verk þess var að koma í þenn-
an heim alþjóðasambandi, er vera skyldi
sverð og skjöldur smáþjóðanna og efla frið
og eining í heiminum. Var Wilson Banda-
rfkjaforseti faðir hugmyndarinnar og barðist
bezt fyrir framgangi hennar, og þann 14. fe-
brúar auðnaðist honum að sjá afkvæmi sitt
samþykt af friðarþinginu.
Þá var vikið að friðarsamningunum við
Þýzkaland, og voru þeir loks fullgerðir 7. maí
og þá fengnir fulltrúum þýzku stjórnarinnar í
hendur. Þýzku fulltrúunum var ekki leyft að
ræða friðarsamningana á friðarþinginu, en
gefinn 15 daga frestur til að svara þeim skrif-
lega. Er friðarsamn.ingarnir voru kunngerð-
ir í Þýzkalandi, urðu menn óðir og uppvægir,
þóttu þeir ganga of nær þjóðarheiðri Þjóð-
verja og væru of harðdrægir. Og Ebert for-
seti kallaði þá hina hörðustu, sem nokkru
sinni hefði verið þröngvað upp á sigraða
þjóð. Margar breyíingar voru síðan gerðar
á þeim af þýzku stjórninni, og þannig voru
þeir sendir til baka til friðarþingsins. Nokkrar
af breytingunum tók friðarþingið til greina,
en alt um það þótti Þjóðverjum þeir óað-
gengilegir, en friðarþingið kvaðst í engu
breyta þeim frekar, og þann 22. júní sam-
þykti þýzka þingið þá með 237 atkvæðum
gegn 138.
Friðarsamningarnir við Austurríki voru
fullgerðir 2. júní og afhentir austurrísku full-
trúunum. Þótti þeim þeir harðir og óréttlátir,
en voru þó samþyktir óbreyttir af austurríska
þinginu nokkrum dögum síðar. Friðarsamn-
ingarnir við Búlgaríu voru fullgerðir 19.
sept. Urðu Búlgarar að gefa upp Thrace
héraðið og lönd þau öll, sem þeir höfðu tekið
af Serbum, lækka herafla sinn niður í 20.000
og greiða $445.000,000 í stríðskostnað. Að
bessu öllu gengu Bálgarar og þóttusr sleppa
\el í samanburði við bandamenn sína. Frið-
arsamningarnir við Tyrki hafa enn þá ekki
séð dagsms ljós.
Allar bandaþjóðirnar, að Bandaríkjunum
undanskildum, hafa nú samþykt friðarsamn-
ingana og alþjóðasambandið, og er alment
búist við að Bandaríkjamenn geri hið sama
innan skams.
Canada.
Árið hér í Canada hefir verið viðburðaríkt.
Sérstaklega hefir verkamannalareyfingin verið
áberandi. Verkföll hafa verið víða um land-
ið, þó hið lang stærsta og víðtækasta væri hér
í Winnipeg. Hófst það 15. maí og stóð í sex
vikur. Verkfallið er öllum svo í fersku minni
að óþarft er að fjölyrða um það hér. Átta
af verkamannaleiðtogunum voru teknir fastir,
sakaðir um friðarspjöll og að stofna borginni
í hættu. Mál þeirra stendur nú yfir og hefir
emn þeirra þegar hlotið dóm sinn, tveggja ára
heEmingarhúsvist.
I öðrum borgum og bæjum, svo sem Mont-
real, Toronto, Calgary, Vancouver, Edmon-
ton, Sidney og víðar, hafa og alvarleg verk-
föll átt sér stað.
Á hinum pólitíska himni hafa stjörnur fallið
og risið. Hinn aldurhnigni og mikilhæfi leið-
togi liberal flokksins, Sir Wilfrid Laurier,
andaðist 17. febrúar. Eftirmaður hans var
valinn á flokksþingi í Ottawa 4. ágúst, og
hlaut hnossið Hon. W. L. McKenzie King, áð-
ur atvinnumálaráðgjafi Laurierstjórnarinnar,
vel mentaður maður og ungur.
Nokkrar breytingar hafa orðið á sambands-
stjóminni. Tveir ráðgjafar, Sir Thos. White
fjármálaráðgjafi og Hon. Thos. Crerar land-
búnaðarráðgjafi, sögðu lausum embættum
sínum, og komu í þeirra stað Sir Henry Dray-
ton og Dr. Tolmie. Sir Robert L. Borden
baðst og lausnar frá stjórnarformenskunni,
sökum liciisubrests, en þá ætlaði alt af göfl-
um að ganga, og tók hann því lausnarbeiðni
sína aftur.
Ný hreyfing hefir rutt sér braut í stjórn í
stjórnmálaheimi þessa lands á árinu, og það
er bændafick!::hrcyfingin. Bændur hafa nú
í fyrsta sinni í sögu þessa lar.ds myndað sjálf-
stæðan síjórnmálaflokk, sem keppa á við
báða gömlu flokkana, og vel md segja ð
hann hafi riðið úr hlaði, því hann hefir þegar
náð heilu fylki á sitt vald, Ontaríu. Kosn-
ingarnar fóru þar fram 20. október ög unnu
bændur 45 þingsæti, og í félagi við ve.ka-
menn, sem fengu 12 þingmenn kosna, tokst
þeim að mynda stjórn, og sá maður gerður að
stjórnarformanni, sem Ernest C. Drury heitir.
Er þetta í fyrsta sinni í sögu Canada, að bænd-
ur hafa náð stjórnartaumunum, og mæna nú
allra augv. á Drurystjórnina, til að sjá hvernig
henni reiðir af. Auk þessa stórsigurs hafa
bændur unnið 4 aukakosningar til sambands-
þingsins og eitt þingsæti í Alberta og annað í
Saskatchewan við aukakosningar.
Conservativa flokkurinn í Manitoba hélt
flokksþing í Winnipeg 6. nóvember, og kusu
fvrir Ieiðtoga flokksins R. G. Willis, bónda frá
Boissevain.
En líklega það merkilegasta í sögu Canada
þetta árið er heimsókn brezka ríkiserfingjans,
prinzins af Wales. Hann kom hingað til lands
snemma í ágúst og hvarf aftur heimleiðis seint
í nóvember, eftir að hafa ferðast landshorna
á milii, og verið hvervetna vel fagnað, sem
tign hans sómdi.
Sambandsstjórnin hleypti nýju sigurláni af
stokkunum í haust. Hún bað um 300 miljón-
ir dala. Hin Canadiska þjóð svaraði með því
auð kaupa 600 miljón dala sigurlánsbréf.
Ekki voru undirtektirnar slæmar.
Verzlun landsins og iðnaður hefir staðið í
blóma í ár, en uppskeran í tæpu meðallagi.
, fsland.
Margt hefir gerst sögulegt á Islandi á þessu
ári, sérstaklega á stjórnmálasviðinu. Al-
þingi kom saman nú í fyrsta sinni síðan Is-
land varð sjálfstætt ríki, og gerði ýmsar
breytingar, sem nauðsynlegar þóttu fyrir veg
og gengi sjálfstæðs konungsríkis. Samþykti
meðal annars að Alþingi skyldi hér eftir
koma saman einu sinni ár hvert, í stað annars
hvers árs, svo sem verið hefir. Samþykti ao
flytja æðsta dómsvaldið inn í landið, með því
að stofna hæstarétt í Reykjavík. Samþykti
einnig að hafa sérstakan sendiherra við kon-
ungshirðina í Kaupmannahöfn. Og samþykti
ríkisborgararétt með 5 ára búsetuskilyrði, er
innifelur jafn Vestur-lslendinga sem útlend-
inga.
I upphafi þingsins sagði Jóns Magnússonar
stjórnin af sér, en þingið gat ekki komið sér
saman um neina í hennar stað, svo að hún
varð að sitja kyr fram yfir kosningarnar. Þær
fóru fram 15. nóvember og féíl Jón Magnús-
son sjálfur í Reykjavík, svo hann er úr sög-
unni sem stjórnarformaður. Meðráðgjafar
hans, Sigurður Eggerz og Sigurður Jónsson,
eru báðir landskjörnir, og þurfa því ekki að
leita á náðir kjósendanna.
Botnvörpungaútgerðin hefir gefið sig ágæt-
lega. Fiskiafli verið góður og verð afar-
hátt. Aftur hefir síldarafli verið rýr.
Landbúnaður hefir átt örðugt uppdráttar,
bæði sökum óhagstæðrar veðráttu og mann-
eklu. Aftur voru landbúnaðarafurðir allar í
mjög háu verði.
Verzlunarsamband við umheiminn hefir
gengið ógreiðlega, og hefir orðið að sækja
vörur til Bandaríkjanna, sem er afar örðugt
fyrir Island og kostnaðarsamt, sökum hins
mismunandi peningagildis, er Kallaði stórum
á ísland.
Alt um það hefir vellíðan ríkt víðasthvar
um landið, og engir kvillar eða skæðar land-
farssóttir grandað mönnum á árinu.
Heldur engin stór slys eða mannskaðar
komið fyrir.
Nyársósk
Heimskringlu.
Um leið og Heimskringla óskar öllum kaup-
endum sínum og vinum hagsældar og blessun-
ar á komandi ári, vonast hún jafnframt til að
þeir gleymi henni ekki með áskriftargjöldin.
Heimskringla þarfnast peninga að þessu
sinni meir en nokkurn tíma áður, og gerðu
kaupendur henni ómetanlegan greiða ef þeir
sendu henni sem allra fyrst það sem þeir
skulda, þeir sem annars gera það.. Eins þeir
innköllunarmenn, sem hafa ósenda peninga til
blaðsins, gerðu því þénustu með því að senda
þá sem fyrst. — Framtíð blaðsins er undir
því komin að kaupendur standi í skilum. Lát-
ið því hendur standa fram úr eimum og send- ?
ið Kringlu dalina.
Arbók heimsins
1919.
Helztu vi'ðburðir hvaðanæfa.
Janúar.
2. Bretar setja her á land í Riga,
Líbau og Windau á Rússlandi,
td að berjast gegn Bolshevik-
um.
3. Wilson forseti kemur til Róm,
og er tekið meS miklum fagn-
aSarlátum.
6. BorgarastríS brýzt út í Berlín
a Þýzkalandi, milli stjórnar-
flokksins og Spartacans, og ná
hinir síSasttöldu völdum í bili
12. FriSaríþingiS sezt á rökstóla
Parísarborg.
15. María stórhertogynjan af Lux-
emburg leggur niSur völd;
systir hennar Oharlo'tta tekur
viS. (
1 6. Spartacans leiSto.garnir Karl
Liebknecht og Rosa Luxem
burg drepin í Berlín.
1 8. FriSaríþingiS tekur formlega til
starfa.
20. Konungssinnar gera uppreist í
Portugal. •
2 1. Simj Feiners halda þing í Dub-
lin og lýsa Irland sjálfstætt
lýSveldi.
28. FriSarþingiS leggur vgrund-
völlinn til alþjóSasambandsins
Febrúar.
II. FriSrik Ebert kosinn forseti
hins þýzka lýSveldis, og Phil-
ipp Scheidemann gerSur aS
stj órnarforseta.
I 3. FriSaríþingiS samþykti alþjóSa
sambands uppkastiS.
1 7. VopnahléS milli ÞjóSverja og
bandamanna framlengt um
einn mánuS, samkvæmt beiSni
é
ÞjóSverja.
18. Uppreistinni í Portúgal lokiS
meS algerSum ósigri konungs*
sinna.
! 9. Clemenceau, stjórnarformanni
Frak'klands sýnt banatilræSi á
götu í París, skotiS á hann
þremur skotum af stjórnleys-
ingjanum Emile Cottin; hitti
ei'tt Clemenceau í aSra öxlina,
en reyndist ekki hættulegt.
20. Trompozinski, bóndamaSur,
kosinn forseti Póllands.
22. Emírinn í Afganistan, Habi-
bullah Khan, myrtur.
Marz.
9. Margir af forsprökkum Spar
tacans upprerstarinnar í Berlín
teknir af lífi.
1 0. Uppþot á Kiimmel herstöSvun-
um í Wales á Englandi, orsök-
uSu dauSa 10 manna. 25,000
Canadiskir hermenn voru á
herstöSvunum.
24. Bolshevikar undir'forustu Bela
Kun komast til valda í Ung-
verjalandi.
25. Uppreist hafin gegn Bretuím í
Egyftalandi( aS undirlagi Ung-
Tyrkja.
Apríl.
l.Fjögur hundruS manns biSu
bana í verkfallsóeirSum í
Frankfurt á Þýzkalandi.
4. Soviet stjóm kemst til valda í
Dodd’s Kidney Piíls, 50c askjan,
eða sex öskjur fyrir $2.50, hjá öll-
um lyfsölum eða frá
The DODD’S MEDICINE Co.
Toronto, Ont.
Bayern undir foruStu Kurt
Eisner.
10. Borgin Geneva í Sviss er á-
kveSin sæti aíþjóSasambands-
stjórnarinnar.
24. Wilson forseti lýsir því yfir á
friSarþinginu aS Italir fái ekki
borgina Fiume. Fulltrúar It-
ala ganga af þingi.
28. FjórSi hluti borgarinnar Yoko-
hama í Japan brann, 150
manns mistu lífiS og 100.0001
urSu húsviltir.
30. FriSarþmgiS ákveSur aS Jap-
an skuli halda Kiau Chau hér-
aSinu.
Eugene V. Debs, leiStogi jafn-
aSarmanna í Bandaríkjuó’um
og 'forsetaefni þeirra, byrjar
fangavist sína í tugthúsinu f
Moundsville, Va. Var hann
dæmdur til 1 0 ára fangavistar
fyrir æsingar og mótstöSu
gegn þátttöku Bandaríkjanna í
stríSinu.
Maí.
4. Wilson, Lloyd George og
Clemenceau biSja fultrúa It-
alíu aS koima aftur á friSar-
þingiS, og heita því aS ítalia
skýldi fá Fiume eftir tvö ár.
6. FriSarsamningarnir fullgerSir.
Bretland viSurkennir sjálf*
stæSi Finnllands.
7. FriSarsamningarnir' eru fengn-
i ir fulltrúum ÞjóSverja til und-
irskri'ftar.
1 5. Grískar hersveitir taka iborgina
Smyma í Litlu-Asíu.
16. Þrjár flugvélar úr sjóliSi
Bandaríkjanna hefja flug yfir
Atlantshaf.
18. Bretar sigra flota Rússa í
Finska flóanum.
24. Franskur flugmaSur, Lieut.
R'oget, 'flaug án viSdvalar frá
París til Kentra í Marokko,
I 1 38 mílur.
27. Einni af flugvélum Bandaríkj-
anna tekst aS komast yfir At-
lantsíhaf, dftir viSdvöl á Azor-
eyjunum.
Júní.
2. Hon T. A. Crerar, landbúnaS-
arráSgjafi Canada stjómar,
Isggur niSur embætti; Dr. Tol-
mie þingmaSur frá Victoria B.
C. verSur efftirmaSur hans.
1 4.— 1 5. 2 enskir flugmenn, Capt.
John Alcok og Lieut. Arthur
FUNDARB0Ð.
T
Arsfundur
Press, Limited,yerður hald-
inn á skrifstofu félagsins,
729 Sherbrooke St., Winni-
pegf, miðvikudaginn þ. 14.
Janúar 1920; kl. 4:30 e. h.
S. THORVALDSON,
forseti.
Winnipeg, 15. des. 1919,
PAUL REYKDAL,
ritarí.