Heimskringla - 01.11.1922, Qupperneq 4

#, BLAÐSfÐA.
HEÍMSKRINGLA.
WINNIPEG I. NÓVEMBER 1922.
WINNIPEG, MAN., 1. NÓVEMBER, 1922.
Deyfð og áhugaleysi.
Eitt af jsví, sem virðist vera að keyra fram
úr öllu hófi, er deyfð og áhugaleysi manna
í Jjjóðfélagsmálum öllum, bæði stórum og
smáum.
ISé einhver af þeim, er maður hittir, spurð-
ur að því, hvað sé að frétta úr hans sveit og
hver séu nú helztu áhugamál manna þar, er
svarið oftast, “að 'það sé nú ekki eitt mál
öðru fremur”.
I Ontario fóru fram aukakosningar s.I.
viku, eins og kunnugt er. Við kosningar
liggja menn vanalega ekki á liði sínu; það
mætti ætla, að áhugi væri aldrei sýndur í
Jandsmálum, ef ekki þá. Kosningum er ná-
lega ávalt einhver æsing samfara.
En hvað skeður?
Á öðrum staðnum, þar $em kosmngin fór
fram, í Toronto, eru 37,000 atkvæðisbænr
menn. Af þeim greiddu aðeins 7000 at-
kvæði, eða nokkuð minna en einn fimti.
Á hinum staðnum, í Russell-kjördæminu,
sem kosið var í sama tíma, var það tæpur
einn þriðji kjósenda, sem fanst það “ómaks-
ins vert, að fara til kjörstaðarins og merkja
atkvæðaseðilinn.
Stjórnskipulag í þessu Iandi er svo frjálst,
að það er alveg undir fólkinu komið, hvaða
stjórn er við völd. Almenningur kýs menn-
ma, sem annast eiga um hin opinberu mál.
Hverjir og hvermg þeir menn eru, sem kosn-
ingu hljóta, er algerlega undir fólkinu sjálfu
komið.
Stjórnir hafa ef til vill aldrei verið eins
gagnrýndar og nú á tímum. Það er tekið
eftir Iiverri hreyfingu þeirra, og dómarnir oft
kveðnir upp, áður en nökkur vissa er feng-
in fyrir, hvort að þær séu sekar eða ekki.
En að hvaða gagni kemur slíkt, þegar áhugi
manna er ekki meiri fyrir almennum málum
en raun ber vitni um í þessum áminstu kosn-
ingum ? Þegar stjórnir reynast öðruvísi en
almenningur æskir, og rekur opinberu störf-
in, störf almennings, ekki eins og vera ber,
er ekki nema sanngjarnt að minna fólk á
þann sannleika, að það sé sjálfu því að
kenna eða deyfð o§ áhugaleysi þess á opin-
berum málum, á þess eigín málum, því það
getur enginn maður með réttu sagt, að opin-
ber þjóðfélagsmál séu sér ekki viðkomandi,
ekki sízt í Iöndum þeim, er eins frjálst stjórn-
arfyrirkomulag hafa og Canada.
En það eru ekki aðeins almennar fylkis-
og landsskosningar, sem þetta mál nær til.
Það nær og til hinna smærri félagsmála. Og
það er ekki Ontariofylki eitt, sem þetta á
heima um. Það er 'þetta fylki, sem í mörg-
um efnum má segja hið sama um. Vér mint-
umst á það nýlega, að skuldir þessa fylkis
hefðu á síðastliðnu fjáihagsári aukist um
3500 dollara á hverjum degi. Ekki er það
Ontario að kenna. Og til þess að minna á
það, að þa ðse ekki aðeins Man. og Ontario
að kenna, hverju fram fer í félagsmálum, skal
bent á þjóðeignarjárnbrautir landsins. Á
rekstri þeirra tapast að minsta kosti um
50,000,000 dollarar árlega eða um 140,000
dollarar á dag. Hvers vegna? Vegna þess,
að vitleysislega mikið hefir verið Iagt hér
af járnbrautum. Það hefði verið hægt, til
þessa tíma, að komast af með helmingi
minna af þeim. Þær þrifust ekki, hvernig
sem fargjöld og flutningagjöld voru sprengd
upp; þær höfðu ekki nægilegt að gera. Þær
voru með öðrum orðum óþarfar. Ef kjós-
endur alls Iandsins hefðu ekki verið eins á-
hugalausir fyrir því, er landsstjórnin hafðist
að, hefði lan,dið nú ekki átt í vök að verjast
í þessu efni. En svo eru ekki þessi áminstu
dæmi alt, sem af áhugaleysi almennings hef-
ir ilt hlotist, heldur eru þau aðeins sem ljóst
og ómótmælanlegt sýnishorn af því.
Bændafélagsskapurinn í Canada er einn
af hinum þörfustu og áhrifamestu félags-
sköpum, landi og lýð til velferðar. Gengi
þess félagsskapar hefir verið mikið og áhrif-
in víðtæk á síðustu árum. Þeirra gætir nú
mikið í landsstjórninni. Og í þrem fylkjum
landsins er stefna hans alráðandi í stjórnmál-
um. En þó að félagsskapurinn sigli nú fyrir
svona góðu leiði, má ekki gleyma því, að
það er ekki víst, að það vari lengi, ef deyfð
og áhugaleysi fyrir velferð hans skyldi nú
halda innreið sína í huga manna. Nú er upp-
skerutíminn senn á anda. Þá fara bændur
að hafa meiri tíma til að sinna félagsmálum,
að sinna áhugamálum félagsskapar síns. Sá
mikli sigur, sem hvarvetna er auðsætt, að
stefna hans er að hljóta, ætti að verða bænd-
um hvöt til þess, að vinna öflugar og ötular
að félagsmálum á komandi vetri en nokkru
sinni fyr. Það fylgir altaf ábyrgð sigrinum.
Því víðtækara sem starf félagsins verður,
þess meiri ábyrgð fylgir því. Þörfin á, að
vinna nú af kappi að félagsmálunum, er því
meiri en nokkru sinni fyr. Það er ekki alt
' fengið með því, að hafa barist fyrir því, að
kjósa menn á þing til þess að koma einhverju
af hugsjónum félagsskaparins í framkvæmd.
Þingmennirnir eða bændastjórnirnar þurfa
að hafa óskifta aðstoð félagsskaparins sér að
baki. Það örfar þá til framkvæmda. Skorti
þá fylgi félagsins, getur svo farið á stuttum
tíma, að ávextirnir verði engir af öllu starf-
inu undanfarið, að land og lýður fari þeirra
á mis, og verði að engu bættari fyrir það.
Til þess að fylgið verði sem óskiftast, ættu
því sem flestir, bæði menn og konur, að ger-
ast félagar f bændafélagsskapnum. Með því
er auðveldast að verða hugsjónum hans að,
liði. Starfið kemur þar að mestum notum.
Á þetta leggja allir félagsskapir, og hafa
ávalt gert, mikla áherzlu. Verzlunarmanna-
félagsskapir gera það, kirkjulegir félagsskap-
ir og þjóðræknisfélagsskapir. Það hefir oft
bjargað lífi þeirra. Bændafélagsskapurinn
er somu lögum háður og aðrir félagsskapir í
því efni.
Vér mintumst á þjóðræknisfélagsskapi.
Hvernig er ástatt með Þjóðræknisfélagið ís-
lenzka ? Það er á fastan fót komið og bless-
ast ágætlega, segjum vér. Þar geta Islend-
ingar sem heild verið eitt. Þeim félagsskap
ætti því að vera borgið. Hugsjónir hans eru
Islendingum hjartfólgnar og kraftamir eru
ennþá svo miklir meðal Vestur-Islendinga,
að slíkum félagsskap ætti að vera leikur að
halda við, ef áhuga brestur ekki. En því
miður vottar ekki fyrir neinum almennum
brennandi áhuga sem stendur fyrir hugsjón-
um og viðhaldi þessa félagsskapar. Það eru
alt of fáar deildir stofnaðar ennþá. Og það
sem verra er, að þær deildir, sem stofnaðar
eru, vinna slælega að ætlunarverki sínu,
vegna deyfðar og áhugaleysis manna í deild-
unum. Hér í Winnipeg er ein stærsta deild
Þjóðræknisfélagsins. Það er deildm “Frón .
Hún hefði átt að vera búin að hafa fjóra
fundi á þessu hausti. En hvað skeður?
Hún hefir engan fund haft enn. Ekki af því,
að til fundar hafi ekki verið kallað. Ónei.
það hefir fjórum sinpuin verið gert. En af
fundi hefir aldrei orðið, vegna þess, að eng- .
Ir eða SVo sárfáir hafa mætt, að ekki hefir
þótt fundarfært. Hvílíkur áhugi, eða hitt
þó heldur! Og hvílíkan skrípaleik menn ;
eru að leika, sem á vörum hafa daglega orð- 1
in: “Islendingar viljum vér allir vera”!
Fundi er stundum erfitt að sækja úti í
sveitunum. Bæði er langt að sækja þá fyrir
marga, og vegir og veður því til fyrirstöðu.
En ekkert af þessum tálmunum er til í Winm- j
peg. Afsökun fyrir því, að sækja ekki þjóð-
ræknisfundi hér, er því bemlínis engm, nema i
ef kalla mætti það, að áhugaleysi fyrir mál- j
efninu sé um að kenna. t
(Blaðið “Free Press” hefir í gamandálki
sínum stundum setningar, sem það setur j
fram og biður að leiðrétta. Setningar þess- :
ar hljóða um ýmislegt. Ein, sem nýlega birt- i
ist, var á þessa leið: Það er ekki peninganna
vegna, heldur hugsjónarinnar, sem eg geri
þetta. Það sjá flestir, hvar þessi setning
þarf Ieiðréttingar við. — Nú ætlum vér að
fara eins að, og biðja þjóðræknismennina,
sem Iátast vera, að leiðrétta setninguna:
“Islendingar viljum vér allir vera”. Hún
gæti með ofursiítilli breytingu átt mikið bet-
ur við hugsunarháttinn hér, heldur en hún á,
eins og hún nú er.
Hverju er verið að
fagna?
Nokkur af blöðum þessa lands virðast
fagna því óaflátanlega, að canadiski dollar-
inn skuli nú aftur vera kominn í fult verð í
kauphöllinni og jafn Bandaríkjadollarnum að
verðmæti, eða jafnvel dálítið hærri sem
stendur.
Fögnuður þessi ber það með sér, að
menn eiga dálítið enn ólært, að því er geng-
ísmun peninga snertir.
Fyrir nokkru reis einn þingmaðurinn á
Englandi upp úr sæti sínu og sagði frá því,
að hann vissi ekkert um skifti á útlendum
peningum, og að það væri ekki nema einn
maður, að því er honum væri ljóst, sem skildi
nokkurn hlut í slíku. En þannig stæði á ,að
sá maður væri á vitfirringahæli! Og hann
lagði til, að stjórnin skipaði nefnd til að rann
saka þetta flókna en alvarlega mál.
Það er alls engin furða, þó að mál þetta
verði að flækju í hugum almennings, úr því
að löggjafinn botnaði ekkert í því.
En það er þó eigi að síður eitt, sem flest-
ir sjá og geta skilið við gengismuninn. Á
yfirstandandi tíma er t. d. hægt að kaupa
sterlingspundið enska fyrir h. iu. b. $4.40;
fult verð þess er $4.86. Þetta er svo að
skilja, að á hverju sterlingspundsvirði af
vörum, sem héðan eru fluttar til Englanas,
nemur tapið 48c. Á innfluttum vörum til
þessa lands er það aftur jafn mikill gróði.
Þegar gengi canadiska dollarsins er hærra en
gengi peninganna þar, tapar Canada á út-
fluttu vörunni, en græðir á þeirri innfluttu.
Þegar .peningar hér eru Iægri en annarssrað-
ar, er ágóði á útfluttri vöru, en tap á þeirri
innfluttu. ,
Yfir 12 mánuði — frá 1. september 1921
til 31. ágúst 1922 — námu útfluttar vörur
frá Canada til Bretlands $313,223,918, en
innfluttar þaðan $124,061,105. Eins og
gengismun hagar til nú, tapaði Canada á út-
fluttu vörunni, en græddi á þeirri innfluttu.
Korn og búnaðarvörur, sem héðan voru flutt-
ar, námu $277,104,103 af þessari upphæð.
Það getur verið, að ástæða sé fyrir oss að
vera stoltir yfir því, að canadiski dollarinn
skuli vera hærri í kauphöllinni en brezka
sterlingspuncfið; vér berum svo mikla ást til
fóstru vorrar. Það vekur ánægju, að vita
það, að hún stendur ekki öðrum löndum að
baki. En dregur það ekki dálítið úr fögn-
uðinum og ffðdáuninni, þegar að vér förum
að gá betur að öllu og komumst að raun um,
að á þessu $277,104,103 virði af búnaðar-
vörum, vörum framleiddum á jörðum hér,
tapaði Canada við gengismuninn fé, sem að
upphæð nemur $25,000,000. Það
vísu verið oss raunabót, eða bændum hér,
ef neytendur á Englandi yrðu fyrir þessum
gróða á vöru vorri. En því er ver, að svo
er ekki. Hann lendir í vasa þess, er vöruna
flytur inn í landið; og þeir menn gera sér-
staklega vel á þessum tímum, eða meðan af-
föll eru á peningum. En fyrir bónd-
ann hér er það stórtap. Það eru vissulega
ekki peningar í hans vasa, þó canadiski doll-
arinn sé verðhærri en peningar annara landa.
En að það gefi ekki peninga- og gróðabralls-
manninum eitthvað í aðra hönd, er annað
mál.
>050COOCCOOOOOOOCeOOOBOOCOC<BOOOOOO!
Hverju að þakka?
Thomas Edison, hugvitsmaðurinn frægi,
var nýverið á rafáhaldasýningu í New York.
Gaf þar að líta sum af fyrstu áhöldunum, er
hann hafði uppgötvað. Eru nú ný áhöld
komin í þeirra stað, eða þau sjálf breytt og
fullkomnari en áður. Eftir sumum af þess-
um áhöldum mundi Edison ekki. Er það
sízt að furða, því sum af þeim eru ekki
nema lítill hluti af öðrum áhöldum, sem Edi-
son hefir nú gert til að fullnægja sama til-
gangi. “Eg veit ekki til hvers sum af þess-
um áhöldum mínum eru, en eg veit það, að
eg sveittist blóði við hvert eitt af þeim,
sagði hann.
lEdison er eitt af stórmennum heimsins.
Með uppgötvunum sínum hefir hann unnið
ómetanlega þarft verk. Hann er skoðaður
mesti hugvitsmaður þessarar aldar.
En af ummælum hans sjálfs á þessari sýn-
ingu, eins og oftar áður, vaknar sú spurning
í huga manns: Hverju á hann frægð sína
að þakka? Því verður auðvitað fljótsvar-
að af mörgum — hyggjuviti. Já, fáir munu
frýja honum vits, þótt sjálfur geri hann aldrei
mikið úr þeim hæfileika sínum. En hann
segist hafa sveizt blóði vlð hverja af sínum
uppgötvunum.
Getur það verið, að meðfæddar gáfur
hafi átt minni þátt í því, að gera Edison fræg
an, en það, að hann héfir alla æfi verið
vinnuþræll? Gott efni er þetta til íhugunar.
Skoðanamunur.
Dodd’s nýmapillur eru bezta
nýrnameðaliÖ. Lækna og gigt.
bakverk, hjartabilun, þvagtepDU.
og önnur veikindi, sem stafa frá
Eftirtölur ætti þaS tæpast að kosta,
rúmið, seni eytt er af dálkum blað-
anna okkar íslenzku í þarfir ÞjóS-
ræknisfélagSins. Þess hefir að vísu
verið minst hlýlega stöku sinnum, en
hitt þó jafnframt leyft, að klúrorðir
mælgismenn þjóni lund sinni með
hnútukasti og illvígum aðsúg tii
manna og málefna viðkomandi félag-
inu. Og ekki sýnist þeim mikið til
fyrirstöðu að koma máli sínu í blöð-
in; alt er tekið — eða svo vari sé
hafður: flest. — Margt af þessum ó-
sóma sent lesendunum nafnlaust, eða
höfundarnir skýla sér bak við gerfi-
nöfn, — veigra sér við að skrifa
nöfn sín undir sinar eigin hugsanir, nýrunum. — Dodd’s Kidney Pill*
er þeim finst þó boðlegt handa kaup- kosta 50c askjan eða 6 öskjur fyr.
endum blaðanna. Sú ætti þó að vera ir $2.50, og fást hjá öllum lyfsöl-
siðferðisleg skylda þeirra, er með um eða frá The Dodd’s Medicin*
fúkyrði fara í garð annara, að segja Co-, Ltd., Toronto, OnL
ti! nafns síns. Aliir sanngjarnir
menn virða hreinskilni, hvaðan sem
hún kemur. ____ • j ræknisritinu en einkamál hinna ýmsu
Nafnlaus bréfkafli úr Vatnabygð- stjórnmálaf,okka’ svo sem Conserva-
um birtist fyrir nokkru síðan í tlve’ Liberala, bændasinna o. fl. eiga
Heimskringlu. Verður það flestum Þar heim3’” segir Sveinstauli.
mönnum torskilið, hvert erindi slíkt
skrif, átti í opinbert blað, sem aðeins
hefir þá höfuð ókosti, að vera illgjarn
og heimskulegur þvættingur, —
vesæl, en, að því er virðist, einlæg
viðleitni að kasta skugga á störf
þjóðræknfedeildarinnar í Wvnvard, í
santbandi við íslendingadaginn 2.
ágúst sJ., og vefja kaldhæðni að
máli, sent mörguni er hjartfólgið.
Eru þá stjórnmál einkamál ? Ein-
hver einn flokkur stjórnmálamanna
hefir venjulega ráðandi afl á þingi.
Gerum ráð fyrir, að það sé einn
þeirra flokka, sem að framan
nefndir. J>essi flokkur
samþykkir lög og innir af hendi önn-
ur störf, sem eru þjóSarmál; mál,
sem hvern einstakling þjóðarinnar
varðar. Getur Sveinstaula ekki skil-
eru
sernur og
Um bréf þetta skal þó ekki fjölyrt 'st I)a<'’' a*<’ hver einasti fttllveðja ntað
hér; þess er engin þörf. Aðeins skal ur tekur Þ'114 ' stjórnmálum með því
bent á hina skringilegu athygli höf., aK ^reiSa atkvæ8i vis kosningar ti!
er hann kemur á mannamót. Höf. Þinús. ,l kost a Þvi fyrir það, að
getur þess, að ræðumenn hafi haft stJórnmál eru alþjóðarmál?
stóla til að sitja á. Þetta mun vera Glæstar hugsjónir á pappírnum
satt, þó ekki sé það einsdæmi á sant- re>’nast oft gagnlitlar, þegar til þess
konutm. Aftur hefir höf. sýnilega virkiie?a kemur, segir Sveinstauli
ekki fylgst jafnvel með, er ræðumenn enn frernur.
irnir fóru að tala, því hann kveður C,læstar hugsjónir komast ekki á
þá alla hafa ámint okkur um að halda PaPPir nema f-vrir hu?a hond þess
áfram að vera Islendingar, sem er eða Þeirra> sem þ*r ‘hafa alið, þær
ósatt. Séra Friðrik Friðriksson hafði eiSa þvi dýPri rætur en ti! skriffær-
ekki þau orð í sinni ræðu, enda var anna’ try?8'in8'in fyrir því, að þó
hún ,þess efnis, að það átti ekki við. merkisberinn falli í valinn i dag,
Hitt lagði hann áherzltt á í lok ræðu he,dur annar afram starfi hans a
sinnar, að við íslendingar yrðum morS'un- Vegut sannleikans liggur
sem beztir Canadaborgarar. Virðist a,drei um þau ódáðahraun eða Illu-
næst að halda, að höfundur bréfsins «■>> að framsókn hans verði stöðvuð.
hafi þes slítil not, að hlusta á góðar Göfugar hugsjónir hafa aldrei reynst
ræðttr, og alt erfiðið að sækja rnótið sagnslitlar, og eiga ávalt rétt til
2. ágitst hafi því verið unnið fyrir æðstu þott moldviðri miður
' Höf. veit, að hann er ekki einn Þroskaðrar menningar geri að þeim
g’g-
til
frásagna um tslendingadaginn 2. aðsu£ andbyr.
Eða getur ekki
ágúst s.l., og ætti því að stilla orð- Sveinstaula skilist það. að glæstar
um síntim i það hóf, að ekki sé hann imKsjónir afburðamanna sögttnnar
opinlær að ósannindum t þessu efni. hafa Þ° Þokað þjóðunum í áttina til
___________________ þess þroska, er þær þegar hafa náð,
Þá eru árásirnar á Stephan G. °” sem bre^ða munu birtu um fram'
Stephansson, út af kvæðinu “Á rúst-
f.m hruninna halla”, er birtist í III.
árg. Tímaritsins, ekki síður undra-
verðar, og ritstjóranum goldin ó-
þökk fyrir að birta það í ritinu,
vegna þess að kvæðið eigi þar ekki
heima. —
Það er ekki ný háðung hér vestan
hafs, að gera aðsúg að Stephani fyr-
ir skáldskap hans og skoðanir, óg er
það harmkendari vottur um þroska-
leysi þeirra, sem að því vinna, fyrir
tíðarveg komandi kynslóða í barátt-
unni fyrir batnandi þjóðfélags^kipun
og sanutðarfyllri skilning á lögmáli
lífsins.
Sveinstauli heldur áfram:
“Friðarhugsjónir, sem aldrei gera
ráð fyrir alvarlegum ágreiningi þjóða
á milli, geta ekki skoðast þungar á
metunum.”
Eg veit ekki, hvar Sveinstauli vill
draga línuna um altKtrhcgan ágrcin-
ing. Friðarhugsjón gerir ekki ráð
i v v c>. l n ■ - • fyrir svo þungu sundurlyndi, að skaði
það, að Stephan G. er etnn sa etn- J s }
, ,, ..... eða voðaverk hljótist af. Friðarhug-
dregnasti ntalsvart kærletkans, sem J n
, ,, , , , , , siónin er grein á stofni kærleikans,
lioðbtndur mal a tslenzka tungu, og 1 *
því æfinlega þung á metum. —
og þvt ætiniega pung a
þyngri en svo, að Sveinstauli fái velt
henni úr vegi. Sem einstaklingur
getur hann ttnnið henni ógagn, en
aldrei yfirbugað. Getur ekki Svein-
staula skilist, að með einlægri sátt-
er fyrnefnt kvæði háns, sem svq .
mörg önnur, ótvíræð sönnun þess. \>
Lengstri deilu um þetta mál hefir ,
Sveinstauli haldið uppi gegn Jakobi
Jónssyni, og virðist hafa lagt áherzlu •
á að sanna, að hugsjón Þjóðræknis-
félagsins sé misboðið meðþvt að fýsi og hróðurhug sé unt að greiða úr
birta kvæðið í riti þess. Varnarrök ágreiningsmálum mannanna. svo
Jak. Jónssonar, sem mér og mörgum sneitt verði hjá þeim rattnum. sem
öðrum hafa fundist óaðfinnanleg, samúðarslcortiirinn hefir leitt vfir
virðast þó ekki hafa sannfært Svein- j,jóísirnar á ]iSinni ttð?
staula, því síðasta grein hans (S), er _________________
hann kallar “Að endingu”, og birtist
í Lögbergi 40. tbl., byrjar með þess-
ari sjálfsálitskendu hreykni: “Ösigr-
aður er Stauli ennþá”.
Fyr en eg svara því frá mínu sjón-
armiði, hvort áminst kvæði St. G. St.
á rétt á rúmi í Þjóðræknisriti vortt,
vil eg fara fáum athttgasemdum um
nefnda grein Sveinstaula — hún er t
svipinn hendi næst af því, sem hann
hefir lagt til málsins — og leiða at-
hygli að þvi, hversu röksemdir hans
eru róttækar. En til þess, neyðist eg
til að taka upp fáeinar setningar úr
nefndri grein Sveinstaula.
“Kvæðið “Á rústum i hruninna
halla” átti ekki fremur heima i Þjóð-