Heimskringla - 15.10.1924, Side 2

S. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 15. OKT. 1924.
+i++i++i++i++i++i++i++i++ih*i++i++i*+i*K++i*+i*+i++i*+i++i++i*ii++i++i++i++i++i++i*+i++i*ýi++i++i+K++i++i*+i**i++Í**i*
X
T
f
f
f
f
f
f
f
f
f
f
f
T
f
f
Heimskringla
Gerist áskrifendur að Heims-
kringlu nú þegar. — Þess
fleiri sem kaupa blaðið, þess
lengur lifir íslenzkan vestan
hafs. — Skrifið oss í dag.
Jfcttnskringk
ER
ÁREIDANLEGA
BESTA
ÍSLENZKA
BLADID í HEIMI.
Gerist nU þegar
áskrifendur.
Sendið vinum og
skyIdfólki yðar
á íslandi
HEIMSKRINGLU.
ÍSLENDINGAR! Munið, að
Heimskringla er blaðið ykkar.
Með því að kaupa hana, hafið
Ef þú hefir eitthvað til að selja, eða eitthvað til að bjóða.
þá skaltu láta Heimskringlu segja almenningi frá því
með fallegri og velsagðri auglýsingu.
The Viking Press Ltd.
853-55 SARGENT
wiNnipeg
AVE.
T
f
f
f
f
if
f
f
+l+*i*K++i*+i+K**i”i**i**i**i**i**i*+i*+i+*i+*i**i**i++i+*i+*i+*Z++i+*i+*i+*i++i+*i+*t++Í?+i+*i*+i++i++i++i++i++i**+*
þið trygt samband við fóstur.
jörðina. — Látið hana njóta *ý
þess, og gerist skuldlausir við *f
blaðið fyrir áramót. T
f
f
f
:_T
A+1+
JAKOB F. Kristjansson
RÁÐSMAÐUR.
Lýðháskólinn á Þing-
völlum.
í uí»hafi síðasta fyrirlesturs
benti ég á ummæli biskups vors
um vanda kirkjunnar og verk-
efni. Niðurstaða hans var sú,
að kirkjan þyrfti að snúa sér
með áhuga áð ákveðnu safn-
aðarlífsstarfi. Ef reynt er að
fylgjast með hugsanaferli mín
um í síðasta fyrirlestri, mætti
það og ljóst vera, að nákvæm
lega það sama hvílir þar á bak
við. Að eins hefi ég viljað
benda á, að “söfnuðurinn’ er
þjóðin öll, og því verði kirkjan
samkvæmt því sem þar er sagt
að gera uppeldismál þjóðarínn
ar að aðalstarfi sínu. Til þess
að hún á ný öðlist vald yfir hug
um manna, þurfi hún að vinna
fyrir og helga sér uppvaxandi
æskulýðinn. Hann er framtíð
in. Sinni kirkjan honum ekki,
verði hún ekki andlegt vald í
nánustu framtíð. Verði það
ekki fyr en hún tekur æskuna
að sér, eignast hjarta hennar,
gáfur og viljalíf. Leiðbeini æsk
unni og bendi henni á köllun-
arstarf hennar á þessu landi
með þessari þjóð undir himni
guðs. Afstaða kirkjunnar til
æskunnar og uppeldismálanna
sýnir því, hvort hún er gróand-
ans og lífsins megin, eða hún er
hjaðnandi og hnignandi lífs-
form, rúið lifandi áhugamálum,
innri fyllingu andans og mátt-
arins. Á þennan hátt getur hún
og einungis helgað sé rhið þjóð
lega, verið “þjóð”-kirkja í sönn-
ustu og beztu merkingu þess
orðs.
Nú er það sjálfgefið, að kirkj
an megnar ekki að taka að sér
skóla þessa lands, svona yfir
höfuð. Mætti það í fljótu
bragði virðast hið sama og að
hún megni ekki að taka að sér
uppeldismái þjóðarinnar, því
að aðalþættir uppeldisnuála
vorra eru komnir í hendur skól
anna. En því er nú engan veg
inn þannig háttað. Fyrst ber
auðvitað að gæta þess, að kirkj
a gæti unnið mjög að uppeldis
málum fyrir utan markalínu
skólanna, og gerir auðvitað að
nokkru leyti. En að ætla sér
að einangra starf sitt í þágu
uppeldismálanna við þau svið-
in, er liggja utan skólanna,
væri þó sama ög að sýna van
mátt sinn í þessu starfi. Hefir
og áður hér að framan verið
bent á, hve heppilegur tími árin
eftir ferminguna eru til þess að
koma að áhrifum trúar og líf-
ernisþroska. Þá eru áhrifa-
böndin frá prestinum oft og ein
att slitin, meðal annars af því,
að æskumennirnir eru þá komn
ir í einn eður annan skóla.
Kirkjan verður því að snúa
sér að skólunum og skólastarf-
seminni. En hún þarf ekki fyr
ir það að leggja eða reyna að
leggja skólana undir sig bein-
h'nis. * Hefir í fyrirlestrunum
um Sigtúnaskólann og ung-
kirkjuhreyfinguna í Svíþjóð
verið skýrt frá því, hvernig þar
var farið að. Áþekkan skóla
þyrfti ísl. kirkjan að eignast,
skola þar sem hið mannlega,
þjóðlega og kristilega skipaði
öndvegissess í skólalífinu, skóla
er gæti orðið miðstöð í sam-
starfi því milli þess þjóðlega
og kristilega, er eg gerði að um
ræðuefni í síðasta fyrirlestri.
Þaðan mætti svo leggja gagn.
vegi víðsvegar út til þjóðarinn-
ar*. Þjóðinni allri væri stofn-
unin helguð, allir legðu því
fram sinn skerf til þess að hún
kæmist á, þótt kirkjan hjálpaði
til, enda á kirkjan að vera æðri
eining þjóðarinnar. Eg ætlast
til að vér eignumst kirkjulegan
lýðháskóla.
En af þessum ástæðum
þyrfti skólinn að standa á al-
þjóðarstað. Standa á þeim
stað, er allir íslendingar, hvað-
an sem þeir væru af landinu,
gætu skoðað, sem sína séreign,
hjartfólgna og hugljúfa. Skól-
inn þyrfti að standa þar sem
“gulltíðaröld vor hefir glans-
að” og “sagan hefir geymt sín
fornu rúnaspjöld”, standa þar
sem þjóðin sjálf hefir kveðið
sig í kútinn, vegna hnignunar
og veilu í skapgerðarþroska
sínum, standa þar sem örlaga-
þræðir hennar hafa verið ofn-
ir ýmist til ills eða góðs, standa
þar sem hjarta íslenzku þjóð-
arinnar hefir slegið í gleði og
sorg, eftirvænting og ótta.
Skólinn á að standa þar sem
íslenzk tunga hefir bergmálað
visku og snild, drenglyndi óg
dáð, Ijóð og sögur íslensks þjóð
ernis, um fjallasal, svo að
heyrðist um land alt og víðar
þó, standa á þeim stað, er “í
augum flestra íslendinga mun
I
vera eins og nokkurs konar
vígður reitur”, af því “að þar
er hvert einasta fótmál helg-
að af endurminningum liðinna
alda”. Skólinn á að standa á
þeim stað, þar sem “viknar sér
hver íslandsmögur, þar sem
völlurinn er helgur, jörðin hei-
lög, og altarið er af guði gert”.
Þetta er aðalástæðan fyrir
því, að skólinn á að standa á
Þingvöllum, hvergi 'annarstað.
ar. Þar er hið lifandi band milli
fortíðar og nútíðar þjóðarinn-
ar og af sjónarhæð fortíðar og
nútíðarinnar ráðnar. Á Þing-
völlum geta menn fylst kappi
og metnaði vegna gullaldar-
ljómans, þar geta menn og orð
jð niðurlútir og grátið út af
illum örlögum þjóðarinnar,
eymd hennar og niðurlægingu,
því að á Þingvöllum skilst
þetta alt bezt. Og þar, á sögu-
staðnum, í hinum fagra fjalla-
sal, myndi svo æskumaðurinn
fyllast heilagri þrá til að bæta
bölið frá fyrri tíð, þar myndi
vilji hans hvessast til að brjóta
iþjóðinni braut og þar myndi
hjartað og heilinn helgast með
himinn guðs yfir höfði og sögu
staðinn undir fótum, syo að
barátta hans fyrir ísland og ís-
lenzka menning yrði göfug og
góð, hvort sem hann ynni á
enginu eða í skólasalnum, verk
smiðjunni eða kirkjunni, fjár-
húsunum eða þingsalnum.
Á síðustu árum hefir fólk
streymt til sjávarsíðunnar úr
‘sveitunum, bæði af eðlilegum
og óeðlilegum ástæðum. Á
nokkrum síðustu áratugum hef
ir þá og vaxið fram ný tegund
menningar hér ái landi, bundin
við Reykjavík og aðra bæi og
kauptún. En hversu margt gott
sem segja má um þá menningu
sem t. d. við Reykjavík er
bundin, má þó engu að síður
margt að henni finna, þegar
öllu er á botninn hvolft. Ef
framtíð íslenzkrar þjóðar á að
dæmast efíir horfum þeim,
sem sagðar eru, að séu á um
suma meðal reykvísks æsku-
lýðs, virðist framtíðin vera
helzti litlaus og reikul.
Gestur Pálsson kvað eitt
sinn:
Eg er þreyttur við götur og
grjót, og glymjandi stórborgar-
tál.
Og þessa svo stefnulaust
streymandi sjót, sem starir og
glápir á prjál.
Kveðið myndi hann geta
þetta nú og líklegast heimfært
upp á vissa hlið Reykjavíkur-
menningarinnar.
Öflugur menningarskóli, þjóð
legur og kristilegur, í skauti
íslenzkrar fjallanáttúru og feg-
urðar, myndi stuðla að tvennu,
er til greina kemur í þessu sam.
bandi: Að draga úr óeðlilegu og
því skaðlegu aðstreymi til
kauptúnanna og bæjanna og
því sporna við slæpingshætti
og streymandi stefnuleysi kaup
staða og bæjarlífsins; enn-
fremur mundi hann sporna við
því, að sveitabæir fram til
fjalla og dala legðust í eyði
vegna aðstreymis til kaupstað-
anna. En á1 því hefir tekið að
bóla í seinni tíð. Bygðin fram
til fjallanna kynni því fremur
að geta haldist, og gæti þá sú
æska, er þar yxi upp, reynt að
“vega salt” við æskuna « úr
kauptúnunum. Myndi það
bamagaman íslenzku þjóðerni
holt. Ymsar fjallasveitir hér
hafa alið sérkennilega og táp.
mikla menn. T. d. Jökuldælinga
Mývetninga, Bárðdælinga, Dala
karla í Skagafirði. — Dæmi
hins sama eru með öðrum þjóð-
um. Alkunnugt dæmi eru Dala
menn í Svíþjóð.
Öflugur menningarskóli, í
kristilegum og þjóðlegum anda,
myndi og íslenzku þjóðemi
bráðnauðsynlegur á komandi
tíð, ef rafvirkjun í stærri stíl
kæmist hér á og verksmiðju-
iðnaður kæmist á laggirnar. í
kjölfar þess myndu streyma út
lendingar, fremur af lakara tag
inu. Ef áhrif kaupstaða- og
bæjarh'fsins sýna veilu í skap-
gerðarþroska íslenzkra æsku-
manna sumra, eru líkurnar
miklu meiri, að mjög myndi á
því bera, ef iðnaður kæmist hér
á laggimar og útlendingar flykt
ust hingað, að þessi veila ágerð
ist og þjóðerninu yrði hætta
búin. Sterkur, þjóðlegur menn
ingarstraumur frá “hjartastað”
landsins myndi sporna við slíkri
úrkynjun.------
Á Þingvöllum skildist hin
dýpsta orsök sögunnar betur en
annarsstaðar. Skilningurinn á
þeirri orsök bærist eftir þúsund
þögulum leiðum inn í hugann
og hjartað. Þá skildist mann-
legleikinn, þjóðemið og drott-
inn, sem býr hátt yfir fjallinu.
Á Þingvöllum var og meðan
alþingi hið forna var og hét,
nokkurs konar lýðháskóli. Eini
lýðháskólinn, sem vér nokkuru
sinni höfum eignast. Gullaldar-
menning vor er fyrst og fremst
alþingi að þakka. Á Þingvöllum
óx þá og þroskaðist hin glæsi-
legasta norrænasta menning,
er á Norðurlöndum hefir þekst.
Sumpart fyrir menningar-
strauma frá öðrum löndum, en
að meiru leyti þó vegna innri
orsaka. Líkamlegt og andlegt
atgerfi fór saman, því að á al-
þingi voru leikir og íþróttir iðk-
iaðar samhliða andlegri ment..
Og einræn varð þessi menning
ætti yfir að ráða, og kæmi frá
þjóðinni, eftir ýmsum leiðum,
og síðar skal að vikið.
Þingvelli ásamt hjáleigum
öllum þyrfti því stofnunin að
eignast, þ. e. túnin og helztu
grasnytjar aðrar. Með annað
hefði hún ekkert að gera.
Að sjálfsögðu geta þeir, sem
fundvísir eru, fundið ýmsaánn.
marka á því að reisa slíka stofn
un og hér er átt við á Þingvöll-
um. Skulu nú athugaðar helstu
hugsanlegu mótbárurnar.
Sumir myndu ef til vil telja
grasnytina of litla, er jarðirnar
til láta. En svo er þó eigi.
Skal þá fyrst litið á töðufallið,
því að það skiftir mestu máli.
Á Þingvöllum sjálfum munu
nú fást um 150 hestar af töðu
í meðalári, í Skógarkoti um 100
hestar og Vatnskoti um 40 hest
ar, eða samtals 290 hestar. Þá
er og Hrauntún hjáleiga frá
Þingvöllum. Töðufall mun þar
vera alt að 100 hestar. Sam-
analgt töðufall því alt að 400
hestar. Þó að þetta kunni að
vera meira en. í sumum árum
fæst af túnunum (áætlunin er
þó gerð af þaulkunnugum
manni), má þó í framtíðinni
gera ráð fyrir meira töðufalli
með betri rækt en nú á sér
stað.
Á öðru mætti því, með betri
ræktun en nú er fóðra 15 kýr,
ef dálítill fóðurbætir væri not-
aður. En auk töðufallsins er
um miklar engjaslægjur að
ræða á þessum jörðum, er gefa
af sér kýrgresi. Er því alls ekki
djarflega áætlað, þótt gert sé
ráð fyrir að hafa megi 20 kýr
á Þingvöllum, með dálítilli fóð-
urbætisgjöf, en hún er mjólk-
andi kúm nauðsynleg, hvort
sem er.
Vegna væntanlegrar friðunar
á Þingvöllum má auðvitað ekki
hafa sauðfénað innan hins frið-
aða svæðis. En ekki er þó loku
skotið fyrir, að sauðfjárrækt
megi hafa. Eftir er enn ein
jörðin ótalin, er liggur undir
Þingvelli. Það er Svartagil. Sú
jörð yrði utan girðingarinnar
um hinn fyrirhugaða þjóðgarð,
sem sjálfsagt er að komist á.
Á þessari jörð myndi mega hafa
allstórt sauðfjárbú. Yrði það
útibú frá Þingvallaskólanum.
Þá yrðu og kýrnar að vera
utan girðingar sumarlangt, og
er það auðvelt.
Þá munu JLíka teinhverjir
benda á, að ekki megi farga
Þingvöllum, hvorki til eins eð-
ur annars, af því að þar sé
prestssetur. Mun síðar og í
öðru sambandi bent á, að ekki
þarf að gera skólann né sókn-
ina prestslausa, þótt Þingvellir
yrðu ekki lengur prestssetur í
vanalegum skilningi.
Skal nú litið á, hvort ókleift
sé, að hafa skóla á Þingvöllum
vegna samgönguerfiðleika p:g
fjarlægðar, sem eðlilegast er að
miða við Reykjavík.
Réttast er að miða þetta við
ástandið eins og það er nú. Bíl-
vegur er nú alla leið frá Reykja
vík til Þingvalla. Mega því sam
PILLS
iGin Pill hafa læknað þúsundír
sjúklinga af blöSru- og nýrnaveiki.
Etf þú hefir bakverki eða einhver
merki u msýknt nýru, taktu Gin
Pills 50e hjá öllum lyfsölum og
lyfjaverzlunum.
NATIONAL DRUG & CHEMICAL
Co. of Canada, Ltd.
TO'RONTO, ONT.
82
ekki meðan alþingi naut hress- gönguskilyrðin við Þingvelli
andi lífsloftsins, sem hinir
fræknu íslendingar fluttu heim
með sér frá utanförum sínum.
Menningargildi alþingis hins
forna er svo alkunnugt, að ekki
þarf að eyða orðum að því. En
orsökin var sú, að alþingi var
lýðháskóli, einkennilegasti og
sannasti lýðháskólina er á
Norðurlöndum hefir verið. Sú
þjóð mun því naumast vera til,
er eigi ákjósanlegri lýðháskóla
stað en vér, þar sem Þingvellir
eru.
En nú er ekki því að heilsa,
að Þingvellir séu alþjóðareign.
Skólinn þyrfti að eignast Þing-
velli og hjáleigur allar, þ. e. a.
s. túnin og helztu grasnytjar
aðrar. Gæti það orðið á tvenn
an hátt. Annaðhvort að ríkis-
sjóður legði fram fé fyrir nauð-
synlegar lóðir og grasnyt um
leið og hann keypti að öðru
leyti hinn nauðsynlega hluta
Þingvallasveitarinnar fyrir þjóð
garð, eða þá að skólastofnunin
keypti það sem hún þyrfti af
landi fyrir það fé, sem hún sjálf
teljast góð, því að betri flutn-
ingatæki höfum vér ekki ennþá
en bílana. En til þess að njóta
þeirra farartækja, þurfa þeir, er
til Þingvalla ætla, að fara fyrst
til Reykjavíkur. Telja má það
auðvitað dálítinn galla fyrir
sum héruð landsins. En í þessu
sambandi vil ég geta þess, að
komið hefir sú hugmynd fram
að leggja akbraut frá hinni
svo kölluðu Hyítárvallabraut,
er endar ofan við Hest í Borg-
larfirði, og inn Lundarreykja-
Borgarfjörður og sveitir norðan
og vestan lands talsvert betur
settar til að ná til Þingvalla en
annars. Akbraut þessi um Lund
arreykjadal til Þingvalla er
raunar ekki komin enn þá á,
en margir eru því fylgjandi, að
akbraut þessi verði lögð, þar á
meðal þingmenn, enda mun og
svo verða.
En nú skulum vér setja sem
svo, að bílar hættu að verða
beztu farartækin á1 landi hér og
járnbrautir kæmust á. Mættl
þá ef til vill benda á staði, er
samgöngur yrðu greiðari til, en
til Þingvalla, og bæri því frem-
ur að velja þá til slíks skóla-
staðar og hér ræðir um. En nú
er það alkunnugt, að miklar lík
ur hafa verið taldar fyrir því,
að hin fyrsta fyrirhugaða járn-
braut, er lögð yrði hér á landi,
— járnbrautin til Suðurlands-
undirlendisins, — lægi um Þing
velli. En samkvæmt skýrslu
hins norska járnbrautarverk-
fræðings, Sverre Möllers, til at-
vinnumálaráðuneytisins, er leið
in um Þingvelli ekki talin hin á-
kjósanlegasta, heldur leiðin frá
Reykjavík yfir Svínahraun (um
þrengslin) að ölfusá. Hið eina
er mælir með þessari leið, er
það, að hún er styttri. Munar
það 30 km. Vitanlega er það
mikill ávinningur, en margt
kemur þó til athugunar í þessu
máli. Skal hér vikið að þvf
helsta:
1) Leiðin til Þingvalla liggúr
25 km. um bygð, og eru þar
talin mikil framtíðarskilyrði
samkvæmt fyrri áætlunum og
umræðum um járnbrautarmál-
ið. Þá er og heiðin, sem jám-
brautin lægi yfir, öll grasi vax-
in, og hafa þar og verið talin
góð ræktunarskilyrði, með bætt
um ræktunaraðferðum. Væri
því hugsanlegt, að bygð kæmist
á meðfram brautinni alla leið
til Þingvalla. Sé hinsvegar leið
in yfir Svínahraun farin, liggur
brautin í óbygð mestan hluta
leiðarinnar og land svo hrjóstr-
ugt, að bygð getur ekki aukist.
2) Þá er og að gæta þess, að
ykist ferðamannastraumur, sem
líklegt er talið, til landsins,
mynlu útlendingar venja kom-
ur sínar til Þingvalla, öllum
öðrum stöðum fremur, ekki
sízt ef þjóðgarðurinn kæmist á,
og öflugur menningarskóli.
Gæti flutningur þesasra manna
til Þingvalla orðið allmikil
tekjugrein. En á hinni leiðinni
er um engan slíkan stað að
ræða, er drægi að sér erelnda
ferðamenn.
3-) Til athugunar í þessu máli
kemur og væntanleg rafvirkj-
un á Sogsfossunum. En þótt
verkfræðingurinn telji vafa-
samt, að nauðsyn sé á að leggja
>i++i++i++i++i++:
>i++i++i*+Í++i++i++i++i++i++i+*i**i**Í**Í**Í*'+”+'
>+i++i+
+i*+i++i++i++i++i<
4 Nýjar vörubirgðir
-----------------
f
f
f
f The Empire Sash & Door Co.
♦f Limited.
T HENRY AVE. EAST. WINNIPEG.
♦♦♦
um tegundum, geiréttur
Timbur, Fjalviður af öll-
og allskonar aðrir strikaðir tiglar, hurðir og gluggar.
Komið og sjáið vörur. Vér erum ætíð fúsir að
sýna, þó ekkert sé keýpt.
f
f
f