Heimskringla - 19.11.1924, Síða 7

WINNIPEG, 19. NÖV., 1924.
HEIMSKRINOLA
7. BLAÐSÍÐA
The Dominion
Bank
horni notre dame ave-
os SHERBROOKE ST.
Höfuíistóll uppb.......$ 6,000,000
VarasjóÖur .............$ 7,700,000
AUar eignir, yíir ..'..$120,000,000
Sérstakt athygli veitt viðskift-
bffl kaupmanna og verzlunar-
félagn.
Sparisjóðsdeildin.
Vextir af innstæöufé greiddir
Jafnháir og annarsstaöar við-
kengst.
PHONE A 9253
p- B. TUCKER, ráðsmaður.
Jarðskjálftafrœði.
A grískri tungu heitir jarSskjálfti
“^ismos, og eru því visindi þau, er
fást við þessi náttúrufyrirbrigði, köll
Seismologia á læröa manna máli.
lsmdagfreim þessi er barnunig, og
|Vrjar eiginlega fyrst á öndveröri 19.
Alt um þaö höföu Kínverjar
gert ýmsir athuganir á þessu sviöi
endur fyrir löngu, og vita- menn að ár
136 bjó Kinvérji, sent Choko hét,
* verkfæri, sem hægt var að komast
raun um með, hvert jarðskjálfti
v*ri 0g i hvaöa átt hann væri frá
Verkfærinu. Þetta var súla, sem datt
Vl® hristinginn og sýndi stefnuna um
leið og hún féll. Þótt aðferð þessi
, ®ri ófullkomin, tóku menn hana upp
1 Vesturlöndum, á meðan ekkert
~**ra þektist. Seinna fóru menn að
ruka ker meði tinkþndum vökva.
ftir því hvað hátt slettist upp á
armana við kippinn, var snerpan
en línan dregin frá efstu brún
s'óttunnar, sýndi stefnuna til upp.
taka jarðskjál ftans.
Nú hafa verkfærin fylgst með vís.
lndunum, og eru nú orðin svo hárfín
°S af snild gerð, að nú má með af-
armikill nákvæmni segja fyrir um
SnerPu og .stefnu og allákveðið til-
Sreina staðinn, þar sem jarðskjálft-
arnir eru.
Jarðskj ál f ta f ræð in er, eins og áð-
er sagt, ung vísindagrein; en
samt sem áður er hún þó komin svo
an?t áleiðis, að nú eru til fjölda.
mdr£ rit í þessari grein og búið að
safna fjölniörgum staðreyndum og
athugunum, sem óhætt er að draga
ályktanir af. — Menn hafa látið svo
ummælt, að sá dagur muni rísa, þeg-
ar jarðskjálfta-aðvaranir verði send-
ar ut um heiminn jafnáreiðanlegar
óveðra-aðvaranir veðurskeytastöðv
anna.
^ektastur jarðskj ál ftafræðingur,
er enskur prófessor, John Milne að
enda sá maðurinn er mest hef-
lr aðgert í því, að efla þessa þýð-
lnSarmiklu visindagfrein.
J bústað sínum á eyjunni Wigiit
e lr hann starfað að þessu með
Undursamlegum verkfærum, er hann
®Jalfur hefir fundið upp, og sent út
^ettir um jarðskjálfta, er voru ná-
®mari en skeytin frá sjálfum jarð-
, , vtasvæðunumi er jvroru } mörg
^Usund mílna fjarlægð. Þannig
nmu t. j sendimenn frá Lundúna-
óÖunum til hans í júni 1896, þegar
^órfeldur jarðskjálfti varð í Japan,
,g skýrðu honum frá því, að þeir
efÖn skeyti í höndum um að jarð.
Íálftinn hefði komið þann 17.
rófessor Milne svaraði þeim að
kip
Sei
ur
PPuriun hefði komið þann 15.
^uini skeyti staðfestu svo þenna
‘JUa, og kom þá einnig i Ijós að svo
n.akvæmlega hafSl Milne ákveðið
‘tbann, að eigi skakkaði nema tæpri
fri minútu. Nokkrum mánuðum
1 ar kom til hans fyrirspurn um
Jaroskjálfta í Kobe (Japan) þar sem
argIr menn hefðu átt að farast. -
1>a8 er ósatt”, sagði hann, "það
r veriö smákippur og engin á-
æða tii ótta.” Síðari fréttir frá
ver x ?frmdU 38 fyrsta íre&n'n hefði
Va 1 , ykt úr öllu hófi. Annað skifti
síma at! menn álitu að tveir sæ.
SýnH' efðU SHtnaÖ af jarbskjálfta.
dagurl lann ^á fram a aS mánaðar.
a stað'n rangur °S 1>enti hvi næst
frá Hai6strSönd.°g "° mí'Ur
PrófesL^M-^ elUS °g galdur’ en
Þekkingu s-f‘ne. hefÍr ekki legiS á
Hiann h r emS °g ormur á gulli-
heimin heí,r tos&kg* miíjlað um.
UIU af henni og unnið af kappi
að 'því að jarðskjálftaathugunarstöðv
um var komið á fót viðsvegar um
heim, og þær útbúnar með tækjum,
eins gerðum og hans eru, svo að
menn gætu sem víðast gert athugan.
ir og þannig náð betri þekkingu um
hræringar í jarðskorpunni og hinar
stórfeldu breytingar á sævarbotni.
Víða eru nú slíkar athugunarstöðv.
ar komnar upp fyrir hans atbeina.
Bandaríkjunum eru nokkrar, ein t.
d. við Harvard háskóla í Massachusettr
á Nýja Sjálandi eru tvær í Höfða.
íborg (Cape town) ein, í Kanada ein
(Toronto), margar á Indlandi, enn.
fremur í Suður.Ameriku, Sýrlandi,
Siberíu, Japan og Grænlandi (á eyj.
unni Disko, og svo loks ein í Reykja.
vík (til lítÍT» sóma fyrir þing og
stjórn, því að svo lélega hefir verið
til hennar gert).
fÞað var i Japan, að prófessor Milne
gerðíst 'j a r ö s'k j á!j f ta f íjæð i n g u r. Var
hann á unga aldri kvaddur þangað
sem verkfræðingur af japönsku
stjórninni, sem þá var sem óðast að
breyta til vesturlanda menningar og
tók fjölda unga og dugandi útlend-
inga í sina þjónustu. Var það þann
ig hending ein, sem réði um lifsstarf
hans, því að hefði hann orðið kyr
í Englandi er harla ólíklegt, að hann
hefði gefið sig að jarðskjálftaathug-
unum.
Þegar hann nú var kominn til lands
þar sem heita mátti að jarðskjálftar
kæmu fyrir daglega, var það síst að
kynja að athygli ihans beindist að
þessum fyrirbrigðum. Hþnn fékk
meiri áhuga fyrir þeim en nokkur
annar þar í landi, bjó til jarðskjálfta-
mæla (seismoskop og seismograph),
fann upp að gera hús og brýr, sem
stóðust jarðskjálfta, enda leið ekki
á löngu áður stjórnin metti starf hans
fullkomlega, og gerði hann að pró-
fessor i jarðskjálftafræði við háskól-
ann í Tokio. Þannig varð það, að
ungur maður úr landi, þar sem ald.
|rei koma jarðskjálfltar, gerðist nú
til þess að kenna þjóð í jarðskjálfta
landi hverskonar fyrirbrigði þetta
væru og hverjar öryggisráðstafanir
mætti gera til varnar þeim.
P,rófessor Milne starfaði i Japan
í tuttugu ár, og náði á þeim tíma eins
fullkominni þekkingu á þessu sviði
eins og búast máttí við er hann dvaldi
á þeim stað hnattarins sem hægast er
að gera slíkar athuganir. Um 1890
hvarf hann svo heim til Englands.
Með seismoskopi (gríska seismos,
jarðskjálfta- og skopein rannsaka)
er það sannreynt, að jarðskorpan er
nærfelt stöðugt á hreyfingu; hún
skelfur og titrar. Þegar jarðskjálfti
kemur einhversstaðar gengur hreyf-
ingin gegnum jörðina og finst hinum
megin beint á móti, en fyr ekki i
hring um jarðskorpuna. Yfirborðið
lyftist 2 til 3 þumlunga, án þess vér
verðum þess vör, og sígur svo í samt
lag aítur. Komi jarðskjálfti í Jap-
an, finst hann hinum megin á hnett.
inum eftir 16 mínútur.
Annað verkfæri “seismograph” (gr.
seismos og graphein, skrifa), sýnir
stefnuna, jarðtitringinn, sem getur
verið mjög samsettur.
ÍNot þau, sem menn hafa af þess-
arj vásindagrjein, flru ! margvísleg.
Sérstaklega má þó nefna, að með
henni er hægt að finna hvar sæsími
hefir slitnað. Slitin koma sem sé
alloft fyrir vegna jarðróts á marar.
botni, og sparar þetta þá mönnum
geysimikinn tíma, fyrirhöfn og fé.
Þegar sími er lagður í sæ, er það
einnig mikils um vert að vita, hvar
hættulegustu svæðin séu, svo sneiða
megi hjá þeim. Svæði þessi, sem jarð
skjálftafræðin befir fundið, eru vana
legast fádæma hyljir, er skifta hundr.
uðum til þúsundum faðma á dýpt, og
liggja víða um höf. Einn er fyrir
vesturströnd Suður.Ameríku, frá
Ecuador og suðureftir; annar er í
þriðji í Miðjarðarhafi suður af
Atlantshafi nálægt miðjarðarlinu;
Grikklandi; fjórði í Bengalflóa, og
fimti Tuscarora.hylur frá Filipps.
eyjum til Java. Þar er hafdýpið alt
að 4000 faðmar.
Á þessum svæðum koma oftlega
jarðskjálftar, og hvilíkur feikna at-
gangur þar sé, fá menn ljósast hug-
boð um, er þeir sjá sæsíma, sem er
tekinn upp þaðan. Hann er oft svo
hnýttur og samanflæktur, að það er
næstum óskiljanlegt.
Eins og önnur vísindi, er jarð-
skjálftafræðin ennþá á stöðugri fram
rás, og sá dagur kemur vonandi, er
spádómurinn rætist, og hægt verður
að segja fyrir um yfirvofandi jarð-
skjálfta og bjarga lifi manna, sem að
öðrum kosti týnast, þegar slík ógn og
skelfing dynur yfir.
(Mbl.)
-----------x-----------
Pólitískt vopnahlé í í
Færeyjum.
Morgunbl. hefir fátt eitt flutt um j
stjórnmál Færeyinga í seinni tíð, og
ætti þó mörgum að vera forvitni á
að heyra hvað þeir hafa á prjónun.
um frændur vorir í Færeyjum.
í sumar voru mikil umbrot í blöð-
um þeirra og dönsku blöðunum um
framkomu ríkisþingmannsins Ef- ^
fersöe, og var ilt fyrir ókunnuga að
átta sig á tildrögum og samhengi i
'því máli. Fyrir tilstilli Scheving
Thorsteinsson lyfsala hefir Morgbl. |
fengið eftirfarandi grein frá tengda. j
föður hans, Jóhannesi Paturssyni i
Kirkjubæ, um helstu atriðin í stjórn.
málalífi Færeyinga, eins og það er
nú. I
Árið 1906 skiftust Færeyingar í
tvo pólitíska harðsnúna flokka, og
nefndi annar sig sjálfstjórnarflokk,
en hinn sambandsflokk. — Hinn
fyrnefndi beindi stjórnmálastarfi ;
sinu að sjálfstjórn Færeyinga eftir
íslenzkri fyrirmynd, en hinn siðar.
nefndi vildi halda sambandinu Við
Dani óbreyttu, eins og það er ákveð-
ið með Grundvallarlögunum, Lög-
þingislögunum og lögunum um rikis-
þingssetu Færeyinga.
Ákaflega hörð og illvig barátta
reis nú upp í landinu milli' þessara
flokka, og hefir sá bardagi haldist
við þar til nú í sumar, er leið. Um
lingan tíma lbiðu sjállfstjórniarmenn
lægra hlut. En siðustu 5 árin hefir
staðið á jöfnu, eða öllu heldur þó, að
ýmsum hefir veitt betur.
5að var eðlilegt, að Danir veittu
þegar frá upphafi sambandsflokkn.
um lið. Og það hafa þeir gert altaf
í hverri aflraun milli flokkanna. En
í öll þessi 18 “styrjaldarár” studdust
sjálfstjórnarmenn ekki við annað en
mátt sinn og megin, þangað til
norsku blöðin skárust i leikinn í hitt-
iðfyrrasumar. Þá varð “eldur upp”
hjá sambandsmönnum og Dönum ekki
siður.
En nú hugsuðu Danir sér að láta
til skarar skríða og liðsmenn þeirra,
sam^andsforingjarnir. — Strax og
Lögþing var sett 29. júlí 1923, bar
Oliver Effersöe (eftir tilmælum,
héldu menn, Færgyjaráðgjafans,
Rytters), fram kærumál gegn sjálf-
stjórnarmönnum, að þeir vildu koma
Færeyjum undir Noreg og slita al-
gerlega sambandi við Dani. Þing.
deila stóð yfir um þetta mál i 5 daga.
En takmarkið með kærunni, að
tvistra sjálfstæðismönnum, náðist
ekki. Þeir stóðu bjargfastir eftir sem
áður með stefnu sína: “í Færeyjum
skulu Færeyingar ráða”.
Þetta voru hin verstu afdrif fyrir
sambandsmenn. Stjórnin rauf þing-
ið og lét fara fram nýjar kosningar
i janúar siðastliðnum “Danmörk eða
Noreg”, sögðu sambandsmenn, og
danska stjórnin var efalaust viss um
algeran sigur þeirta. “Færeyjar fyrir
Færeyinga”, sögðu sjálfstjórnar.
armenn, og þingmenn þeirra voru all-
ir endurkosnir.
Nú fór að bera á máttleysi í sam-
bandsflokknum. Við og við höfðu á
sama ári ýmsar bestu stoðir þeirra
fallið; sumir voru dánir, aðrir höfðu
látið af stjórnmálastarfi. Voru þeir
því illa mannaðir eftir kosningarnar,
þó í meiri hlut væru. Þetta var heima
fyrir. Svo versnaði aðstaðan í
Danmörku lika. Rjdter, aðalstyrkur
faareyskra sambandsmanna, far !frá
völdum, og þegar svo Grænlandsmál-
ið fór í þveröfuga átt við ætlun og
vilja O. Effersöes, þá gafst hann upp.
Átján ára barátta hans fyrir því að
tengja Fæn-eyjar fastara við I>ani-
mörku, var lokið. 26. júní birti hann
í “Nationaltidende” m. a.: “Eg get
ekki lengur tekið þátt í því starfi,
sem unnið hefir verið fyrir þjóðern.
islegtt og stjórnarfarslegu sambandi
Færeyja og danska ríkisins með góð-
um árangri í mörg ár. Eg hefi ekki
neina von Iengur, og segi mig frá
störfum. Baráttan á ekki að halda
áfram. Eg er fallinn maður. Á-
kvörðun min er bjargföst.”
Allir urðu forviða, Færeyingar
eins og Danir. En ekki vildu Dan.

JOLIN 0 G NÝÁRIÐ I
GAMLA LANDINU
SJERSTAKAR LESTIR
Frá Winnipeg að skipshlið í Halifex
PYRSTA t.EST, frfl Wtnniprs kl. 10. t. h., 4
desrmber að E.S. Resinn, sem alRltr 7. desem-
ber til GaÍNgow, Belfnst og I.ivcrpoo*.
öl'iJTUR LEST frfl \vlnnl|iesr, kl. 10 f. h., 5,
desember, aö E*S. Andania, sem atglir 8. des-
ember t*l l’lymouth, Cherbourjr og Uonodn, elnn-
ig E*S. Snturnta sem slgrllr snntn ilag t1! Glnstgow
ÞRIBJA L.EST frfl Winnipeg; kl. 10 f. h., 8.
flesember, a« E.S. Pitt*bnrg oK E.S. Ordnna, sem
sierla 11. desember til Chérbonrs, Southampton os
Hambors*
PJÓRÐA I.EST frfl Winnipes, ki. 10 f. h., 11
desember, n« E.S. Carmania, sem sisllr 14. des-
embcr til gneenatown og Llverpool, og E.S.
Canada, sem s'slir 14. ileaember tU Glasgow,
Belfast os Uiverpool.
SÉRSTAKIR SVEKWAGNAIl PRA VASJCOUVER, DDMOXTOX, CALGARY, SASKATOOX,
REGISíA, VERÐA TENGDIR ÞESSUM LESTUM I WINNIPEG
Sérstnklr *4tourist” og ‘*Htnndnrd”-svefn vagnar frfl Vaneouver, Edmonton, Cal-
gnry, Saskatoon, Ilegina, Winnipes, beint aí skipshliö, sem liér sesir.
E.S. Athenla, 21. nflv., frfi Montreal tii Glnssow,
E.S. United States, 4. iles., frfl liallfnx t'l Christ-
iansand, Christiania, Kaupmannnhafnnr.
E-S. Daric, 22. nðv frfl Montreal tli Uiverpooi,
E.S. Stockholm, 4. des., frfl Halifax til Götebors,
Hver Cnnadlnn Nationnl umboJSsmuflur sefur yiSur ineS flni,‘s.iii fullnr upplfalngnr, og hjfllpnr
yflur a» rASsera og rfltSstafa öllu nautSsynlesu-
ir samt sem áður gefast upp við svo ‘
búið. Lögþing var sett 29. júlí. Þá
var kóminn tM Þórshafnar utanríkis.
ráðherrann danski Moltke greifi, með
tvö herskip og tvo kafbáta. 30. júlí
var fundur með honum og Lögþings- !
mönnum. Bar ráðherrann þá fram!
stjórnarboð og boð frá dönsku þjóð- I
inn yfirleitt, að dönsk tunga og
dönsku grundvallarlögin skyldu vera
sameiginleg fyrir Danmörk og Fær.
eyjar. Sambandsmenn þögðu, en
sjálfstjórnarmenn mótmæltu allir ein
um munni.
Var foringi sambandsmanna Ef-
fersöe, að snúast? Það leit svo út.
Hann birti nýja yfirlýsingu 4. ágúst
sem skaut mjög skökku við yfirlýs.
inguna 26. júní. Hún var á þessa
leið: "Eg vil ráða til, að sambands-
flokkurinn haldi áfram hinu þjóð-
ernislega og stjórnarfarslega starfi í |
samræmi við stefnuskrá sina, og eg!
vil leggja fram mína krafta í þessu
starfi.” Enn voru menn hissa. Og |
enn leiddu menn getum að því, hver
ætlun sambandsmanna væri.
Svo leið þingtíminn. Og kom það
þá fyrir, sem ekki hefir áður hent í
sögu þingsins síðustu 18 ár, — flokk-
arnir stóðu sameinaðir í flestöllum
pólitískum málum, sem áður höfðu
verið mestu deilumálin milli þeirra
og milli þingsins og stjórnarinnar.
Jafnvel um fjárveitingarvaklið i toll-
málum, sem sambandsflokkurinn hefir ■
í hálfan mannsaldur spynt á móti að
heimtað væri af Dönum, voru báðir
flokkar sameinaðir um að fá úr
höndum Dana.
Svo nú er, má segja, pólitískt vopna
hlé í Færeyjum. Sumir vilja lita svo
á, að nú séu Færeyingar byrjaðir í
sameiningu að ganga frelsisbrautina.
Þeir, sem lifa næsta sumar, fá að
reyna það. Þegar ríkisþingmenn
sambandsflokksins koma aftur frá
Danmörku á næsta vori, verður sjón
fyrir sögn.
Joannes Paturson.
-------0-------
S AjM B ANDSKIRKJULÖGIN
Sambandskirkjulög Canada ganga
i gildi að nokkru leyti 10. dag næsta
mánaðar. Þá, og síðar eiga söfnuðir
þeir, er eitthvað eiga undir lögunum,
að greiða atkvæði um það, hvernig
þeir vilja snúa sér fram^egis í kirkju
málunum. — Menn geta gert eitt af
þrennu: (1) Þdir, Isem grfeiða )a!t-
kvæði með sambandinu, verða með.
limir þess. (2) Þeir, sem atkvæði
greiða á móti því, taldir utan við það.
(3) Þeir, sem ekki greiða atkvæði
verða taldir að aðhyllast sambandið.
— Þetta nýja kirkjufélag fær nafn-
ið: Canadiska Sambandskirkjan (The
United Church of Canada). Álitið
er, að flestir eða aMir söfnuðir muni
ráða það við sig í næsta mánuði
eða í janúar, hvað gera skuli, og er
mikill undirbúningur í báðum her-
búðum. *
ÞJOÐRÆKNI.
Blöðin eru krök svo kær í timans viku
af kappanöfnum, bæði fljóða og sveina;
það logar svo glatt á menta ljóssins stiku,
að listum gefur frægðarbirtu hreina.
Og nöfnin sýna deild af ungu Islands liði,
sem aldrei tapa fornum frægðarslóðum
manndómsvoðir þandar mefiningar á sviði
þar mælskan streymir jafnt í ræðu og ljóðum.
Virðingarfylst til Vestur.Islendinga,
og vegsemd þeim, sem hérna hafa tafið,
og ennþá býsna margir með þreki fornu þinga,
á Þingvellinum gamla, fluttum yfir hafið.
Þeir hafa auglýst vel í orði og verki,
að voru færir til að mæta hörðu,
á lofti haldið Islands ættarmerki,
og iðkað margt, sem forfeðurnir gjörðu.
Og þó eru sumir að blása i blakkar dauða pípur,
og barnaskapur talinn við þjóðernið að halda;
þeir klifra svo hátt í heimsku og tízku gnýpur,
hanga þar og vella þulu miður valda.
Fellur þar í valinn hetju eðlið hreina,
hjálpartaugin sterka gjörð af jökla bandi;
máttarstóðin kæra, óbilandi, eina,
arfurinn frá köldu feðralandi.
Er þá ekki sjálfkjörinn andans þróttur til,
sem án allrar sérdrægni stríðið vill heyja?
hugsið ykkur þann kafalds kvalarbyl,
ef kjarninn úr íslenzkri þjóðrækni á að deyja.
Þá hrekst þjóðarsálin frá landi til lands,
og liðsþrekið íslenzka hvergi nær að gróa,
og þá öðlast byrinn sá þussa hausa krans,
er þekkir Island, sem bæli Eskimóa.
Svo lengi ei glötum þeim fornhelga feng,
sem föðurleyfð hafði oss að bjóða,
við þurfum aldrei að kiprast í keng
við kaldhæðni annara þjóða.
1 fósturlaun Vesturheim greiðum þau gjöld,
þótt gullkálfur enginn sé borinn,
að glögg verði rakin öld eftir öld,
íslenzku menningarsporin. |
Jón Stefánsson.
V ♦ y y
♦!♦ # ♦*i
♦!♦ Wýjar vörubirgðir Timbur, Pjalviður af öll-
♦> A' -----------------— um tegundum, geiréttur ♦♦♦
«£♦ og allskonar aðrir strikaðir tiglar, burðir og gluggar. ♦!♦
t
t
t
j
t
t
t
Komið og sjáið vörur. Vér erum ætíð fúsir að
sýna, þó ekkert sé keýpt.
The Empire Sash & Door Co,
w Limited.
V HENRY AVE. EAST. WINNIPEG.
f
❖ '1

I KOL! - - KOL!
*
t
❖
HREINASTA og BEZTA TEGUND KOLA.
Bæði til HEIMANOTKUNAR og fyrir STÓRHÝSI.
Allur flutningur með BIFREIÐ-
Empire Coal Co. Limited
Sími: N 6357—6358 603 Electric Ry. Bldg.
t
t
t
t
♦>
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦^♦♦♦♦♦♦♦♦^♦♦^♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦t4