Heimskringla - 10.12.1924, Blaðsíða 4

'4. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 10. DJES., 1924.
(StofnnS 1886)
Kemor flt A hverjom miðvlkudegl.
EIGENDURs
VIKING PRESS, LTD.
853 o*r 855 SARGKNT AVK., WINNIPEO,
Tulolmil N -6537
VerB blaSsins er $3.00 árgangurinn borg-
lst fyrirfram. Ailar borganir sendist
THE VIKING PREKS LTD.
6IGFÚS HALLDÓRS frá Höínum
Ritstjórl.
JAKOB F. KRISTJÁNSSON,
Ráðsmaður.
T'tnnAxkrlft tll blaðNlDn:
THE VIKING PRESS, Ltd., Boz 8105
UtnnfiNkrlft tll rltMtjrtrnn.s:
EDITOH IIEINSKRINGLA, IIox 8105
WINNIPEG, MAN.
"Heimskrlngla ls publlshed by
The Vlklnp Prenn Ltd.
and prlnted by
CITY PRINTING «fe PURLISHING CO.
853-855 Sargent Ave., Winnlpesr, Man.
Tclephone: N 6537
WINNIPEG, MANITOBA, 10. DES., 1924.
Nýju fötin
aðalritstjórans.
Herra aðalritstjórinn kemur tvíelleft-
ur fram á ritvöllinn í síðasta tölublaði
“Lögbergs”, íklæddur glæsilegasta skrúða
sagnritunarinnar, sem réttborinn arfþegi
að kápu Ara hins fróða, og skarlatslit-
aðri guðvefjarskikkju Snorra Sturluson-
ar.
Engin samþykt liggur nú samt fyrir
enn, svo fregnir hafi borist um, af hálfu
Vestur- eða Austur-íslendinga, um að
steypa þessum klæðum yfir herðar herra
aðalritstjórans, að svo komnu. — En það
er farið að verða hljóðbært um alt með-
al íslendinga, um efnið í búningum þeim
hinum sárfínu og glæsilegu, er herra að-
alritstjórinn hefir jafnan skartaði, með
mestu stolti, í alsælu yfirlætisins. Hafi
einhverjir enn þá ekki komið auga á efni
það, er þessi nýjustu föt herra aðalrit-
stjórans eru ofin úr, skulum vér reyna að
leiðbeina þeim, um það er þessu máli
lýkur.
Herra aðalritstjórinn hefir enn þá ekki
borið gæfu til þess að renna hinn allra
minsta grun í það, hvað átt er við með
hugtakinu hræsni. Hann sér í því efni
engan mun á yfirlýsingum hinna tveggja
kirkjudeilda. Hefðum vér fyrir ári síðan
látið segja oss þrisvar, að til væri bæna-
bókarfær íslendingur hér vestanhafs, er
svo lítið skynbragð bæri á almennustu
hugtök. v..
Þó skulum vér, sem síðustu gustuk,
er vér veitum herra aðalritstjóranum, geta
þess við hann, að öðrum mönnum yfir-
leitt er kunnugt um það, að ekki einungis
hræsna menn viljandi, heldur og einnig
óbeinlínis ,eða óafvitandi. Stundum er
það og kallað að skrökva að sjálfum sér.
Til dæmis:
Oss þykir fremur líklegt að það væri
býsna gott dæmi þeirrar einu hræsnis-
tegundar, er herra aðalritstjórinn virðist
bera skynbragð á, ef 'hann legði oss hend-
ur um háls, í næsta sinn er vér mætt-
umst, kysti oss á báðar kinnar, að kon-
unga sið, og segðist elska oss. — Aftur
á móti er það dæmi um hina óbeinu teg-
und hræsninnar, (sem er það allra mildi-
legasta nafn, sem hægt er að gefa and-
anum í yfirlýsingu “United Presbyteri-
ans”) er hann telur sjálfum sér trú um,
að hann sé minstu vitund fróðari um
nokkurn hlut, en hver annar óbreyttur ís-
lenzkur alþýðumaður. — Það flækist
undarlega fyrir herra aðalritstjóran-
um, sem er eini mergurinn málsins, sem
sé spuming sú, er vér lögðum fyrir hann,
hvert hann gæti bent á nokkra einustu
þjóð, nú á síðustu áratugum, eða jafnvel
öldum, sem þykist ekki altaf hafa verið
að verja hendur sínar, eða berjast fyrir
frelsi undirokaðra þjóða. Þarúa hleypir
herra aðalritstjórinn reiðingnum algjör-
lega fram af sér, og gefst upp við að
svara, af því vitanlega, að það er ómögu-
legt fyrir hann nema að svarið falli oss
í vil. En þegar allir þykjast fara í stríð
af sömu ástæðu, allir af sömu göfugu á-
stæðu; árásamaðurinn jafnt og sá er fyr-
ir árásinni verður; þá er svo afskaplega
augljóst,~að slíkar yfirlýsingar, sem sú er
vér lögðum dóm á, er einskisvirðfy bg
verra en það; hún þyrlar aðeins upp
moldryki til þess að blinda hreinar, ein-
faldar og óstaðfestar sálir, eins og t. d.
þessa, sem líkamshamur herra aðalrit-
stjórans er að klöngrast með.
Annars er nú alt fremur meinh'tið
hjá herra aðalritstjóranum út af þessari
hræsnisdeilu. Þar hefir eiginlega ekkert
verið að hjá honum nema algjört skiln-
ingsleysi á almennustu hugtökum.
En það er fyrst er Indíánarnir og Búa-
stríðið kemur til tals að sagnaritarinn
spennir sig megingjörðum. Og þá er nú,
meðal annars, ekki verið að taka með
silkiglófum á sannleikanum.
Vér skulum reyna að þvæla ekki mjög
langt mál.
Þó herra aðalritstjórinn gleymdi að
geta um það, þá breytti Gladstone algjör-
lega samkvæmt ummælum þeim er vér
höfðum eftir honum, því þó hann með
góðu vildi reyna að tengja Transvaal við
brezka veldið, þá var hann svo einlægur
friðarvinur og mannkostamaður að hann
fór ofan af þeirri hugmynd þegar er hann
sá, að Búum var svo mikil alvara, að verja
frelsi sitt, að þeir vildu láta lífið fyrir
það; og sýndu það í verkinu, er þeir börðu
á Bretum við Majuba Hill 1881. Hefði
maður eins og Chamberlain ráðið mestu
í Englandi þá, þá hefðu Búar í það skifti
verið undirokaðir, en ekki 20 árum síðar.
En nú sat Gladstone við stýrið, og þess-
vegna var ofbeldi ekki beitt. Og hefði
hann verið í fullu fjöri um aldamótin 1900,
, og fram á þenna dag, þá hefði ekkert
Búastríð orðið.
Öll þau ummæli, er vér höfum vitnað
til í grein vorri hinni fyrri eru orðrétt eft-
ir höfð, þó herra aðalritstjórinn trúi því
ekki. En ekki er það vor sök þó honum
hafi sézt yfir þetta í Encyklopædia
Britannica — því fræðslu mun hann hafa
leitað sér þar. — En gefa skulum vér L
d. $100.00 til einhverrar þeirrar líknar-
stofnnunar, er hann ákveður, ef vér get-
um ekki fært sönnur á mál vort í vitna
viðurvist, og þannig gefið honum tæki-
færi til þess að “éta ofan í sig”, eins og
hann sjálfur kemst að orði, ósannindi
sín um það efni.
í sambandi við ósannindi og skynvill-
ur skulum vér geta þess við þá lesendur,
sem eru ekki alveg eins sprenglærðir
samanburðarmálfræðingar og herra að-
alritstjórinn, að Volksraad” þýðir blátt
áfram “þjóðþing”, en ekki “þjóðþing-
þing”, né heldur “meinar það á íslenzku
fólksráð”!! eins og svo aðdáanlega er að
orði komist í ritstjómardálkum “Lög-
bergs”. Það er ekkert til á íslenzku, sem
nefnist því nafni. Ennfremur að það er
skröksaga ein, að nokkur landshluti í
Transvaal eða annarsstaðar hafi verið af
Búum eða öðrum kallaður “Uitland”.
Herra aðalritstjórinn getur flett upp
landabréfum og alfræðisorðabókum alla
sína æfi, og hvergi fundið staf fyrir slíkri
endileysu. En hér þurfti fáfræðin og
hirðuleysið að hylja nekt sína, og því
sveipar herra aðalritstjórinn sig skrökku-
flinum. Því þrátt fyrir það, að herra að-
alritstjórinn telji það drengilega gert “að
éta ofan í sig”, hafi manni skjátlast, þá
finst honum það nú ekki veglegra en svo,
að vér höfum ennþá aldrei séð honum
verða sá drengskapur á. Það er alveg
sama, þó hann í skynleysi sínu veiti lík-
inu af áliti sínu hverja stunguna á fætur
annari, sem nægileg væri til þess að
myrða það, ef nokkur líftóra væri í því, í
hvert skifti er hann blekar pennann; hann
lætur sér aldrei segjast. Þar er altaf
sama gáfnastigið: Aldrei að játa,
að sér hafi skjátlast, hver ódæmis lok-
leysan, sem fram er sett, heldur þvæla,
þvæla, ÞVÆLA. Vaða elginn í taglhvarf,
í von um að geta þreytt mótstöðumann-
inn til þagnar. Og ef það ekki tekst, þá
bara að sniðfara sannleikann, til þess að';
auka á fróðleik þann, sem réttur er að |
lesendunum! Það er ekki einskisvirði
fyrir lesendurna, að fá áhugamál sín rök-
rædd með slíkum penna. —
Annars er satt að segja of broslegt
að vera að rífast um Búastríðið í mörg-
um blöðum. Sagan er þegar búin að
leggja sinn dóm á það. Og tildrög þess
og upphaf verður altaf blettur á sögu-
spjöldum Englands, hvað glæsilega og á-
óyggilega sem hr. aðalritstjórinn skrifar
um það efni. Sama er að segja um það
barnaskraf, er hann lætur frá sér fara um
afskifti Englands og.Canada af Indíánun-
um. Það sýnir ekkert annað en algjörða
fáfræði um alt nýlendufyrirkomulag í
Bretaveldi. Því áreiðanlega hefir hvergi
i því ríki verið farið óhyggilegar með
jafngáfaða frumþjóð og Indíánamir
eru.
f Og annaðhvort er það af ótvíræðri
'hræsni, eða þá af svo hneykslanlegri fá-
fræði, að óþolandi er fyrir mann í rit-
stjórnarsessi, að herra aðalritstjórinn
hneykslast svo á ummælum “Heims-
kringlu” um nýlendunám stórþjóðanna,
þar á meðal Englendinga. í meira en 50
ár hafa málsmetandi menn enskir svo
tugum, hundruðum og þúsundum skiftir,
farið langt um harðari orðum um þenna
hlut. Og þessu er haldið áfram þann dag
í dag. Og það án þess að nokkur mað-
ur þar í landi blikni eða bláni. Ef herra
aðalritstjórinn veit þetta, og er svo blind-
fullur af brezkri hollustu, (þó þýlynd sé)
að hann þessvegna áfellist “Hteims-
kringlu”, þá skiljum vér satt að segja
ekki, að hann geti sofið á nóttum fyrir
hryllingi, og heldur ekki að hann þá skuli
ekki nota andvökunætumar til þess að
skrifa í ensk blöð, — því líklega er herra
aðalritstjórinn ekki síður pennafimur á
ensku en íslenzku, — og benda mönnum
á þessa voðamenn, sem séu vakandi og
sofandi að tala og skrifa ‘níð’ og “hneyksl
isgreinir’ um England, menn einsog Lloyd
George, Bernard Shaw, Bertrand Russ-
ell, H. G. Wells, Sydney Webb, Ramsay
McDonald o. fl., o. fl., sem oflangt yrði
hér upp að telja.
Nei, þetta er gert bæði af illgirni og
fávizku. Illgimin kemur fram við oss
persónulega, í þeim álygum að reyna að
rægja oss svo við lesendur, sem vér sé-
um þjóðníðingur hér í Canada. Fávizk-
an lýsir sér í því líka. En hún lýsir sér í
fleiru. H.ún lýsir sér í hverju tölublaði
! “Lögbergs”, í ritstjórnardálkunum. Um
j alt er skrifað; altaf er sjálfsálitið óbilandi;
| gorgeir ómentað manns, sem reynt hefir
að sjálfmentast, en ekki tekist, að kom-
i ast svo langt, að vita að hann ekkert veit
, í neinni fræðigrein, svo að gagni megi
koma. Altaf í ný föt farið, og reynt að
1 spóka sig í þeim á ritvellinum fyrir les-
! endum — þó þau séu úr hýalíni aðeins
— heilaspuna sjúklingsins sjálfs.
Þetta getur gengið nokkra stund, að
fólk hafi þolinmæði til þess að afsaka
þetta, og látast trúa á skrípaleikinn. En
svo finst einhverjum meðal áhorfenda, að
sér sé troðið einu sinni of oft um tær,
og nennir ekki lengur að vera brjóst-
góður. Og þá vekur hann athygli áhorf-
anda á því að maðurinn sé ekki í neinu!
eins og keisarinn forðum hjá æfintýra
skáldinu Andersen, í æfintýrinu “Nýju
fötin keisarans”. Og þá brýzt út heil-
næmur og hressandi hlátur, sem vana-
lega annaðhvort drepur eða læknar sjúk-
linginn, ef hann kemst honum til eyrna.
Herra aðalritstjóranum er óhætt að
trúa því, sem vér hér segjum. Hann er
meira og meira að gera sig að viðundri, í
augum skynsamra lesenda, fyrir fífldirfsku
sína í því, að reyna að skrifa um alt milli
himins og jarðar, eins og hann einn vissi,
og mega þó bæði kallast því nær óskrif-
j andi, sökum skorts á nauðsynlegri al-
mennri mentun, og hafandi þar að auki
mann við hliðina á sér, sem oft gæti sag^
| honum til, og varað hann við, að kaf-
hleypa í verstu foræðunum. Þetta er
reiðilaust af oss sagt, þó vér séum að vísu
orðnir þreyttir á að láta abbast upp á oss
að ósekju, og segjum hér herra aðalrit-
stjóranum því beizkan sannleikann. Og
j vér getum auðveldlega rökstutt mál vort
í betur, ef hann annaðhvort ekki trúir oss,
! eða æskir þess; og skulum enda fúslega
! gera það — þó í styttra máli verði, því um
margt göfugra er nauðsynlegra að rita.
Salmagundi
Fyrir óratíma (eða svo finst oss
nú) vorum vér allra.gagn á heimili
gamalla hjóna, sem athuguðu Kfiö
um öxl. Vér vorum í æsku — ná.
kvæmlega 12 ára gamall — og fullur
af löngun eftir æfintýrum, þó vér
rækjumst á fá. I orSi kveðnu áttum
vér aS fást yið' vatnsburS, Viöar-
högg og gripahiröingu. En þessu
fylgdi og annar starfi, ekki beinlínis
nefndur í samningunum — aö lesa
fyrir gömlu hjónin, sem var nú farin
að daprast sjón. Sá starfi var oss lítt
aö skapi í fyrstu, bæöi af því, aö vér
urðum aö lesa á máli, sem var oss
náfega ókunnugt en þaö Vair íji'ort
móðurmál, og einnig af því, að vér
vorum svo gjörsamlega siðspiltir að
vilja heldur berjast áfram á tunnu.
stafa.skíöum en að lesa í posjtiljlu
Péturs. Sú postilla var þungur kross
á vorum ungu herðum, því allan
veturinn uröum vér á hverju kvöldi
að lesa eina prédikun frá exordium til
amens, frá útlistun til heimfærslu, og
tvöfaldan skamt á sunnudögum. I
þóknunarskyni fyrir þaö fengum vér
sykur út á grautinn á sunnudags.
morgnum, því slíkt var ekki viðhaft
á vikudögum. En aldrei geðjaðist
oss aö Pétri.
En þó nú gömlu hjónin — friður sé
meö þeim — þráöu sælubústaðina, þá
var þó á köflum, að hugsunin um aö
skifta á þessum táradal og sæluheim.
kynnunum, hvíldi ekki eins þungt á
hugum þeirra. Þetta ágerðist eftir
því sem dagarnir Iengdust, og á
hverjum degi lásum vér þá meira af
Islendingasögunum fyrir þau. Gretla
og Njála hrifu oss, eins og þær gera
í hvert skifti enn; Örvar.Oddur og
Grímur Ægir voru töfrandi. Og af
því að vér vorum neyddir til þess að
kynnast sögunum, þá teljum vér alt.
af þeim hálf.ömurlega vetri vel var.
ið. Að kynnast sögunum er vel á
við eins árs skólagöngu.
Að undanteknum sögunum var lít.
ið veraldlegt að lesa. Fáeinar sér.
prentaðar neðanmálssögur úr “Heims
kringlu” og “Lögbargi”, “Svava’,
og einn eða tveir árgangar af “Öld.
inni ’. Þetta var nú bókasafnið.
“Allan Quatermain” og “Kapitola”
var guðafæða, en “Öldin” var æðri
vorum skilningi. Ekki svo að skilja,
að vér reyndum ekki; vér hefðum
reynt að brjóta kóraninn til mergj.
ar, ef annað læsilegt hefði ekki verið
fyrir hendi. En vér botnuðum ekki í
“Öldinni”.
Vér munum sérstaklega eftir tveim
nöfnum úr þessum bardaga.: St. G.
Stephánsson og Kristinn Stefánsson.
Fyrir ofan nöfn þeirra voru bálkar af
rimuðum hendingum, sem vér mynd.
um hafa skilið jafnvel, þó þær hefðu
verið prentaðar á grísku. Vér ákváð.
um ósjál frátt, að þetta væri ekki við
vort hæfi, og höfum síðan í full tutt.
ugu ár, fælst alt það, sem þeim var
merkt. Vér höfum haft óljósa vit-
und um að Stephán G. hafi verið að
rita “high-brow stuff”, að bann hafi
hlotið viðurkenningu, sem stórskáld.
En vér höfum tekið þann kostinn að
þegja, í hvert skifti er nafn hans bar
á góma í kurteislegum samræðum.
Ekkert gat freistað vor að kynnasí
honum. — Gamlir sleggjudómar réðu.
Hláturinn er alt í kring um herra að-
| alritstjórann, þó hann kannske ekki viti
það enn þá, eða þori ekki við það að
kannast með sjálfum sér. En með hverri
aðalritstjórnargrein brýzt hláturinn út,
eins og hringgárar er steini er kastað í
vatn. Hann byrjar sem gleitt kýmnis-
bros inni á prentsmiðju “Lögbergs”, hann
fer sem pískurhlátur um borgina með
bæjarpóstinum; vex þar um helming ás-
megin, og breiðist sem óstöðvandi skelli-
hlátur í feiknahringjum út um landið frá
Winnipeg, suður í Bandaríki og norður í
Alaska; vestur á Kyrrahafsströnd og
austur til íslands.
Æfintýri Andersens endar þannig:
“Hann er ekki í neinu”, kallaði að lok-
um alt fóikið. “Og keisaranum rann kalt
vatn milll skinns og hörunds, því honum
fanst, að menn hefðu rétt að mæla, en
hann hugáaði með sér: “Nú verð ég að
þrauka það af, þangað til hátíðargangan
er á enda”. Og keisarinn færðist í auk-
ana og gekk enn spertari en áður, og
kammerherramir löbbuðu á eftir og báru
kjóldragið, sem ekkert. var”.
En nýlega uppgötvuSum vér hann.
Eyrstu þrjú bindin af “Andvökum”
hafa hvílt á bókahyllu vorri árum
saman, ósaurguð og ósnert. Einn
góðan veðurdag opnuðum vér svo
eina bókina af hendingu :
“Barn, með skapið ofið úr
árdagsblíðu og þrumuskúr”.
Hvað I var þetta Stephán G. ? Hér
voru skiljanleg orð í skiljanlegu sam.
hengi I Vér lokuðttm bókinni, til þess
að eyðileggja ekki áhrifin. í annað
sinn opnuðum vér “Andvökúr” af
hendingu:
“HJann einbúi gnæfir svo langt yfir
látt
að lyngtætlur stara’ á hann hissa.
Hann stendur sem hreystinnar heilaga
mynd
og hreinskilnin klöppuð úr bergi”.
Stephán, hinn ægilegi, hinn óskiljan.
Iegi, talapdi sömu tungu og hvers-
dagsmenn ! Var oss að dr^ma ? Vér
DODD’S nýrnapillur eru bezta
nýrnameðalið. Lækna og gigt,
bakverki, hjartabilun, þvagteppu,
og önnur veikindi, sem stafa frá
nýrunum. — Dodd’s Kidney Pills
kosta 50c askjan, eða 6 öskjur
fyrir $2.50, og fást hjá öllum lyf-
sölum, eða frá ,
The Dodd’s Medicina Co., Ltd.,
Toronto, Ontario.
ákváðum að ganga úr skugga um það
Síðan höfum vér lesið Stephán G..
Og lítið annað. Og þvi meira sem vér
lesum, því meira dáumst vér að hon.
um, dáumst að djúpskygni hans, víð.
feðmum lífsskilningi, og að hinni yf.
irgengilegu snild í framsetningi. Hér
er sannarlega skáld á ferðinni, hafi
það nokkurntima verið, sem mælir
tungumáli guðanna á mállýzku dauð-
legra manna, svo að þar blikna hinir
grunnskreiðari Tennysonar, Brown.
ingar og Longfellowar við saman.
burðinn. — Að vísu skal það játað,
að þetta er skrifað í uppgötvunar.
vímunni, og að það er ekki ómögu.
legt að tíminn, og enn nánari við.
kynning megni að draga að einhverju
leyti úr þessum orðum — en mjög
efumst vér um það, sem stendur.
L. F.
------0------
Bókafregn
Ferskeytlur.
Svo heitir kvæðakver, fyrir stuttu
hingað komið, eftiri Jón S. Berg-
mann í Hafnarfirði; úr Miðfirði
i Húnaþingi. Það er í 8 blaða broti,
72 bls. að stærð, prentað í prent.
smiðjunni Acta í Rvik 1922. Frá-
gangur allur góður.
Sem nafnið ber með sér, er þetta
safn af “Ferskeytlum”, tækifæris og
lausavísur, sléttar og vel kveðnar.
Eru sumar vísurnar sannnefnd spak.
mæli, aðrar meinlega fyndnar, en
allar á látlausu og smekklegu máli.
Svo Iætur höfundinum vel að kveða,
að eigi verður annað fundið, en
fyrirhafnarlaust mæli hann hverja
visu af munni fram. Svipar vísum
þessum mjög til vísna Baldvins heit.
ins skálda að áferðj og hagvirkni.
Engin löng kvæði eru í kverinu, þatt
lengstu 6—7 erindi, en mörg stakan
ígildi ótal versa. T. d,:
“Andann lægt og manndóm myrt
wiaura nægtir geta.
Alt er rægt og einskis virt;
sem ekki er hægt að jeta”.—bls. 33.
____________ nnhuðcm
Auður, dramb og falleg föt'
Eyrst af öllu þjerist,
Og menn, sem hafa mör og kjöt,
(Meira, en alment gerist’v—Ws. 33.
Ilia berðti fötin fín
flestum hættulegur. j ia/ fytc
Það er milli manns og þin
nteira en húsavegur. — bls: 34.
'Sýknir þola sumir menn
sekt á öllum þingum,
Grettis böl er arfgengt enn
ýmsum Miðfirðingum.”
Samstæðar visur kveður hann ti!
Dr. Helga Péturss, sira Magnúsar
Helgasonar, Bjarna frá Vogi og eft.
irmæli ttm Þorstein Erlingsson,
Andrés Björnsson, Sigurð Breið.
fjörð. Má af því marka hverjir að
eru hans ntenn.
Þessi erindi eru í visunum eftir
Þorstein: (bls. 11.)
óður hans var allur snild
Aldrei hik né veila,
Hvort sem orðin urðu mild
Eða heimsádeila.
■Hræsnaranna hæddi raust
Harður svikaranum,
ÖIlu veiku, vernd og traust
Vegur, kærleikanum.