Heimskringla - 11.11.1925, Blaðsíða 4

4. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 11. NÓV., 1925.
WINNIPEG, MAN. 11. NÓVEMBER 1925
King dregur á vetur
kálf og kiÖ.
Vopnabrak kosninganna er dvínað.
Sverðin sliðruð. Einstaklinginn hefir einu
sinui enn dreyriít drauminn fagra um
hin helgu þegnréttindi. Vonarsól hans
skein í heiði í bili. Lartdið virtist lagt
að fótum hans. Vilji hans vera laga-
boð. \Atkvæðin eru nú talin. Dóm-
urinn kveðinn upp. Hvað í huga kjós-
enda bjó, er nú orðið lýði ljóst. Stjórn-
arflokkurinn er í minni hluta. En for-
V sætisráðherra King situr ennþá á valda-
stóli, breið-sveiflar enn boð sín og
bönn og virðist ekki ætla að stíga niður
úr hástætinu, hvað sem dómi kjósenda
og mannréttinda draumum einstaklings-
ins líður.
Framkoma forsætisráðherrans síðan
kosning fór fram, hefir vakið óvanaltgga
mikla athygli. Þegar úrslit kosning-
anna voru kunn og það duldist ekki, að
flokkur hans var alt annað en fjölmenn-
astur á þingi, mátti sanngjarnlega bú-
ast við, að forsætisráðherrann ltjgði nið-
ur völd og afhenti fjölmennasta flokkn-
um stjórnartaumana. En hvað skeð-
ur? í þess stað skellir hann skolleyr-
um við því, sem í hefir skorist, bregður
sér í Windsor búninginn sinn og setur
upp rauðu skóna og skundar á fund
landstjóra. Segir hann þar að vísu
nokkur vandkvæði á málum orðin, en
leggur þó til, að ráðsmenskan á stjórn-
arbúinu sé honum á hendur falin eins
tfg áður, en ekki flokknum sem hlaut
qinum sjötta fleiri þingsæti, en flokkur
hans. Vetur sé einnig í aðsigi og þeir
sem vanir séu góðu fóðri, láti fljótt á-
sjá við útigang. Er þessi framkoma
svo einstök, að elztu og síðsktlggjuðustu
menn muna ekki eftir, að nokkur for-
sætisráðherra hafi fyr farið þannig að
ráði sínu.;
Hafði forsætisráðherrann heimild til
að kveða sjálfan sig til stjórnarstöðunn-
ar eins og á stóð? Lögin þar að lút-
andi munu fátt um það segja. Ef til
vill ræður hefðin mestu um það. En
eigi að síður er enginp vafi á því, að
forsætisráðherra hefir með þessu tekið
fram fyrir hendur kjósenda landsins.
Cflg ýmsir ganga svo langt, að segja það
hreint og beint brot á stjórnskipun Can-
ada, að minni hluta þingmanna flokkur
myndi stjórn. En jafnvel þó svo væri
ekki, er það víst að hefðin heimilar það
ekki.
Hvað hefir forsætisráðherra sér þá til
málsbótar?
Það fyrst og fremst, að enginn þing-
mannaflokkurinn var .algerlega í meiri
hluta. 1 öðru lagi hefir hann eflaust í
huKga, að mynda bræðingsstjórn með því
að fá liðsafla frá öðrum flokkum. Séu
þeir flokkar svo lystargóðir, að bergja
á þeim bikar forsætisráðherrans, verður
þeim þess ekki varnað. En að þeir
geri það allir viðstöðulaust eftir for-
skriftinni er erfitt að trúa.
Bændaflokkurinn sem King hefir ef-
laust augastað á að fá sér til fylgis við
stjórnarmyndunina, 'á ekki nærri því
eins mikla samleið með frjálslynda
flokknum og látið hefir verið í seinni
tíð. Blaðið Winnipeg Free Press, hefir
undanfarið verið að telja mönnum trú
um, að bændaflokkurinn sé ekkert ann-
að en klofninflgur út úr frjálslynda flokkn-
um, og að sú klofning á að hafa átt sér
stað af því, að frjálslyndi flokkurinn
hafi brugðist stefnu sinni undir leiðsögu
Kings. Ef að eigandi nefnds mál-
gagns nefði verið leiðtcfginn, hefði slíkt
auðvitað ekki átt sér stað. Bænda-
flokkurinn og stefna hans á því að
vera hold af holdi frjálslynda fiokksins
og bein af hans beini. En þetta er
mjög fjarri sanni. Ekkert skal um
það sagt, hvort frjálslyndi flokkurinn
þarf endurfæðingar við. En hitt er
víst, að það var aldrei mark og mið með
stofnun bændaflokksins, að endurreisa
hann. Bændaflokkurinn var hvorki
myndaður vt|gna Crows Nest Pass samn-
ingsins, Hudsonsflóa brautarinnar, né
mála þeirra, sem áður nefnt blað kallar
mál Vesturlandsins og sem eru málin
sem írjálslyndi flokkurinn á að hafa
brugðist, en nú er^ unotuð sem samein-
ingar lyf bænda og frjálslynda flokksins,
með það augljóslega fyrir augum/ að
koma bændaflokknum fyrir kattarnef,
Bændaflokkurinn varð til vtlgna þess,
að bændastéttin var aðþrengd og mál-
um hennar var ekki sint eins og réttlátt
var og skylt af stjórnum þeim sem hér
höfðu farið með völd. Verkamanna-
flokkurinn reis hér upp á sama hátt.
Bæði hann og bændaflokkurinn eru því
rétt nefndir einu nafni alþýðuflokkur og
eru andstæðir auðvaldsstefnunni, sem
að sínu leyti myndaðist hér utan um
stjórnirnar, sem annarstaðar, og hafa
að því er alþýðunni virðist, fengið betri
áheyrn hjá stjórnunum, en hún. Þetta
er Jgrundvallarstefna bændaflokksins og
sjá allir, að hún er gagnstæð stefnu
frjálslynda flokksins. Það hlýtur því
að vera óskiljanlegt fleirum en oss,
hvernig þessir flokkar eigi að mynda
eina stjórn, vegna þess að stefnur þeirra
eigi svo ma.lgt sameiginlegt. , Bænda-
flokkurinn verður með öðrum orðum að
fleygja -frá sér grundvallarstefnu sinni,
ef af þeirri sameiningu á að geta orðið.
Þingflokkarnir eiga að vísu allir ein-
hver mál same |ginleg. En það raskar
ekki eða breytir grundvallarstefnu þeirra,
sem sjálfstæði þeirra og tilvera bygg-
ist á.
Verndartollastefna þessa lands, er eitt
af þeim málum, sem aðskilur bænda-
flokkinn og eldri flokkana. Bændaflokk-
urinn er með frjálsri verzlun. En hvor
eldri flokkanna sem við völd hefir verið,
hefir aidrei að neinu ráði hreyft við
verndartollinum. Hann er sá sami
yfirleitt nú og þegar ríkjasambandið var
myndað. Það hafa meira að segja
verið þeir tímar, að frjálslyndi flokkur-
inn hefir hækkað werndartollana. Sömu-
leiðis eru dæmi þess, að íhaldsflokkur-
inn hefir iækkað þá, sem þó einmitt tel-
ur sigiverndartolla flokkinn. Það má
því með fylsta rétti segja,'að verndar-
tollastefnan sé hin eina sögulega stjórn-
mála stefna þessa lands. Frjálsiyndi
flokkurinn hefir ekki neitt að ráði
breytt henni, þó hann hafi verið við
völd. Hann gæti því miklu fremur sam-
einast íhaldsflokknum en nokkrum öðr-
um flokki og ætti með réttu að hverfa
-inn í hann og ijúka þar með sinni söjgu
og tilveru. En blöð frjálslynda flokks-
ins mættu eins vel halla sér út af.
Að bændaflokks þingmennirnir sam-
einist frjálslynda flokknum nú í sam-
bandsþinginu, er hið sama fyrir þá og
ganga fyrir ætternisstapa. Þeir eru
þá ekki ler.Jgur bændaflokks menn. Því
ber ekki að neita, að sá bræðingur getur
verið álitlegur fyrir einstaka menn inn-
an flokksins sem eftir feitum og næðis-
sömum stöðum eru að líta . En með
grundvallarstefnu flokksins í huga, get-
ur það ekki skoðast annað en sjálfs-
morð bændaflokksins á þii^gi.
Bændaflokkurinn getur greitt atkvæði
með hvorum eldra flokknum sem er, ef
um hans eigin áhugamál er að ræða.
Annað getur hann ekki gert meðan hann
er í minni hluta. Og það á hann að
jjgera, en vera að öðru leyti eldri flokk-
unum óháður, ef hann viil halda áfram
tilveru sinni.
íhaldsflokkurinn sem varð fjölmenn-
asti þingmanna flokkurinn eftir kosn-
ingarnar og skortir ekki nema 5 þing-
sæti til þess að vera algerlejga í meiri
hiuta, hefir óefað fulla heimtingu á að
taka við völdunum. Og fylgi gat hann j
eigi síður vænst eftir en frjálslyndi
flokkurinn frá öðrum þinjgmanna flokk-
um, ef þeir sætu sem sjálfstæðir flokk-
ar á þingi, eins og kjósendur hafa ef- !
laust ætlast til að þeir væru.
Um hvað snérust kosningarnar í j
haust? Vér áttum tal um þetta við ;
víðsýnan bónda nýlega. Svar hans i
var að kosningarnar hefðu snúist um
stjórnarskifti. Hvort sem ástæða er j
fyrir því eða ekki, virðist það yfirleitt ,
skoðun kjósenda, að eitt kjörtímabil sé
ærið nógur tími fyrir sömu stjórn að
sitja við völd.
En hvað sem því. líður, báru kosn-
ingarnar nýafstöðnu þess Ijós merki, að
kjósendur æsktu stjórnarskifta. Við
^eirri þjóðfrelsis kröfu hefir stjórnarfor-
maðurinn daufheyrst. Þjóðfrelsis hug- j
sjónir sumra leiðtoga og biaða frjáls- j
lynda flokksins eru vissulega ekki á
marga fiska.
Þjóökirkjan á Islandi.
Erindi á kirkjuþingi í Wynyard
26. júní 1925.
Einar H. Kvaran.
Eg veit ekki, hvort ykkur kann að
reka minni til þess, að eg átti, fyrir eitt-
hvað 2 árum, nokkurn orðastað við
biskup íslands, Dr. Jón Helgason, í blöð-
unum. Þau skrif spunnust einmitt út
af 'prestsvígslu þess mannsins, sem nú
er prestur þess safnaðar, sem þetta
kirkjuþing er haldið hjá. Eg var þá
á þeirri skoðun, og er það enn, að hinn
j kárkjulegi félagsskapur, sem heldur
i þetta þing, eigi að mjög miklu leyti sam-
merkt við þjóðkirkju íslands. í mín-
um augum er hann beint áframhald af
henni, með þeim breytin^um einum,
sem eftir öllum ástæðum eru sjálfsagðar.
Hvorugur félagsskapurinn spyr um játn-
ingar, hvorki leikmanna né presta. Þeg-
ar vér gefum því gætur, hve mikia 'til-
hneiging kirkjan hefir langoftast haft
til þess að leggja áherzlu á játningarnar,
j yfirlýstar SKOöanir manna á trúarefn-
um, og hve mikil óheill og rangindi af
því hafa stafað öld eftir öld, þá ætti
mönnum að verða það ljóst, að þetta
sameiginlega einkenni þjóðkirkjunnar á
íslandi og hins vestur-íslenzka kirkjulcjga
sambandsfélagsskapar « skiftir ekki litlu
máli. Þetta er einn af þeim, annars mörgu
vottum þess að nú er mönnum loks farið
að skiljast það betur en áður, sem Jesús
Kristur sjálfur sagði, að þeir fara ekki
allir í himnaríki, sem hrópa til hans:
Herra, herra! — heldur þeir einir, sem
gera vilja vors himneska föður.
Eg hygg að færa megi rök að því, að
allar götur síðan er kristni var lögtekin
á íslandi, hafi hún haft sín séreinkenni,
verið í raun og veru einkennilega ís-
lenzk. Eg ætla að minna ykkur á eitt
dæmi frá 12. öldinni, sem þið kannist
sjálfsagt við mörg. Jón Loftsson var
þá vinsælastur og mestur höfðingi landé-
ins. Hann hafði tekið vígslu sem
djákn og sjálfur reist margar kirkjur
fyrir sitt eigið fé. Honum lenti saman
við Þorlák biskup heiga, og í þeirri deilu
spurði biskup hann,' hvort hann hefði
heyrt þann boðskap erkibiskupsins í
Niðarósi. að kirkjan ætti að eiga öll
kirkjnahúsin og allar kirknaeignir. Þá
svaraði Jón Loftsson: “Heyra má ek
erkibiskups boðskaþ, en ráðinn er ek í
að halda hann að engu, ok eigi hygg ek,
at hann vili betr né. viti en mínir foreldr-
ar.”
Þessi ummæli og ótal margt árinað
bendir á það, að í katólskunni var vald
kirkjunnar ekki sérlega ríkt í huga
manna á íslandi. Þegar vér lítum
nokkuð lengra fram í aldirnar, þá verður
fyrir okkur annað dæmi, sem eg skal
benda ykkur á. Það er almennara og
að því leyti merkilegra. Páfinn hafði
bannað klerkum hjónaband. íslenzkir
klerkar tóku ekki það bann til greina,
nema eftir því sem þeim sjálfum sýnd-
ist. Þeir bundu í raun og veru hjúskap
eftir sem áður. Kirkjuleg hjónavísla
fór reyndar ekki fram. En prestarnir
stofnuðu nokkurskonar borgaralegt
hjónaband fyrir sig. Þeir bundu hjú-
| skap við konur, oft af hinum beztu ætt-
um landsins, og breyttu við þær alveg
eins og eiginkonur. Og konurnar og
börnin höfðu alveg sömu réttindi eins og
; ef kirkjuleg hjónavísla hefði farið fram.
Vald kirkjunnar hefir aldrei verið
j mikið á íslandi í samanburði við það, sem
! það hefir verið í flestum öðrum lönd-
um. Og að hinu leytinu hefir jslenzka
kirkjan ávalt verið frjálslynd og merki-
lega lítið kreddubundin, í samanburði við
kirkjur annara landa. Mér er kunnugt
um það, að þegar eg segi þetta, þá er
það í samræmi við það, sem hinir sögu-
fróðustu menn á íslandi telja óyggjandi
sögulegan sannleika.
En einkum er það á síðustu áratugun-
um, að þjóðkirkja íslands hefir orðið
eftirtakanlega frjálsiynd og sýnt það ó-
tvíræðlega, að hún vill hrista af sér
kredduklafana. Leiðtogar þjóðarinn-
ar í andlegum efnum hafa veitt,henni
uppeidi, sem virðist hafa haft mikil á-
hrif. Þjóðin hefir fengið afdráttar-
lausa og hreinskiina fræðslu um árang-
urinn af hinum vísindalc|(gu biblíurann-
sóknum. Hún hefir lika fengið allmikla
vitneskju um árangurinn af sálarrann-
sóknunum. Áhuginn' á andlegum málum
hefir stórum aukist. Og með litlum und-
antekninlgum stefnir hann í frjálslyndis-
áttina.
Mig langar til að gera nokkura
meiri grein fyrir þessu, sem eg hefi
nú verig aö segja, einkum meö því
aö tilfæra nýleg ummæli og |
geta um framkomu nokk- j
urra af hinum helztu leiötogum í
andlegum málurn, sem nú eruuppi.á
Islandi. Mér finst, að með því
móti megi fá einna áreiðanlegasta
vitneskju um það, hvernig hin is-
knzka þjóðkirkja í raun og veru er.
Eitt skýlausasta dæmið um þá breyt
ingu, sem gerst hefir á síðustu ára-
tugunum, er sú biskups-áminning,
sem síra Matth. Jochumsson fékk ár-
ið 1891, og — sú líkræða, sem einn
af biskupum landsins hélt yfir hon-
um látnum árið 1920.
M. Joch. var þá prestur í þjóð-
kirkjunni og hafði tekið þátt í deilu,
sem hófst meðal Vestur-tslendinga,
um kenninguna um eilífa útskúfun.
Hann hafði verið nokkuð berorður.
Iliann hafði nefnt þessa kenningu
“lærdóminn ljóta, sem svo voðalega
neitar guðs vísdómi, almætti og
gæzku,” og hann hafði bætt við þess-
um orðum: “Sé nokkur kredda, sem
löngu.er úrelt orðin og kristindóm-
inum til tjóns og svívirðingar, þá
er það þessi.”
Þetta þótti töluverð tíðindi. Sum-
ir héldu að séra Matthias hlyti að
verða settur af. Lektor presta-
skólans síra Þórh. Bjarnason, rit-
aði i blað sitt, að neitun þjóðkirkju-
preáts á slkýlausri trúarsetningu
gengi vitanlega ekki þegjandi. For-
seti hins ísl. lút. kirkjufélags Is-
Pendinga i Vesturheimi fullyrti í
Sameiningúnni, að afneitun eilífrar
útskúfunar leiddi óhjákvæmilega til
afneitunar á gjörvöllu kristindóms-
evangeliinu. Hallgr. Sveinsson
sem þá var biskup, lét við það sitja,
að senda séra Matthíasi í embættis-
bréfi “alvarlega áminning’’.
Nú verða menn að gæta þess, að
biskupinn og lektorinn voru með
hinum frjálslyndustu mönnum lands-
íns. En þá töldu jafnvel frjáls-
lyndustu mennirnir það óhjákvæmi-
legt, að hafast eitthvað að, þegar
presti i þjóðkirkjunni yrði jafn-
mikil yfirsjón á sem sú að neita
trúnni á eilífa ófarsæld.
En svo kom eftirleikurinn 1920.
Þá andaðist sira Matthías. Og
vigslubiskup Geir Sæmundsson hélt
likræðuna yfir honum. Hann mint-
ist' á “ániinninguna” með þeim
orðum, sem eg skal nú lesa ykkur:
“Og ef þakka síra Matthíasi fyrir
hönd ísl. þjóðkirkjunnar, fyrir það
fyrst og fremst, að hann fyrstur
allra íslenzkra kenninianna lagði
hönd að verki, til þess að afmá einn
svartasta blettinn, sem búið var að
setja á hina fögru guðshugmynd,
sem Jesús frá Nazaret gaf oss, læri-
sveinum sinum.”
Svo að árið 1920 -flytur einn af
biskupum landsins síra Matthíasi
þakklæti fyrst og fremst og fyrir
þjóðkirkjnnnar hönd, fyrir það, sem
hann hafði fengið biskups-áminn-
ing fyrir 30 árum áður.
Þetta er árdiðanlega grain’Jegt.
Og það er tákn og ímynd þeirrar
breytingar, sem hefir orðið á ís-
landi á síðustu áratugum. • r
Stuttu áður en sira M. J. and-
aðist gerði guðfræðísdeild islenzka
háskólans hann að heiðfursdokto'r,
þrátt fyrir það, að mestan hluta af
æfi hans var það öllum mönnum
kunnugt, að hann hallaðist að únitar-
iskum guðfræðisskoðunum. Slikt
frjálslyndi af hálfu þeirra, sem ráð-
in höfðu í andlegum málum, hefði
verið óhugsandi fyrir nokkrum ár-
um, og það vakti fögnuð um alt
landið.
Við stofnunarhátíð! háskóla vors
tók fyrsti háskólarektorinn, Björn
M. Olson það fram, að við þessa
stofnun væri það sannleikurinn einn,
sem skifti máli. I þyí Var fólgin
afneitun á öllum kreddum, að svo
miklu leyti, sem reynslan og þekking-
in sýna það, að þær eru ekki sann-
leikanum samkvæmar. Óhætt- er
að fullyrða það, að guðfræðisdeild
háskóla vors hefir lagt kapp á það
að fara eftir þessari grundvallar-
reglu. Eg geri ráð fyrir, að í
allri Norðurálfunni sé ekki nokkur
guðfræðisdeild, sem sé frjálslyndari
eða minna kreddubundin. Deildin
syndi t. d. að taka, afstöðu sína þeg-
ar danski presturinn Arboe Rass-
mussen vann sitt mál fyrir hæstarétti
Dana. ITann er gáfaður maður og
F^DODDS '
ÍKIDNEY
DODD’S nýrnapillur eru bezta
nýrnameðalið. Lækna og gigt,
bakverki, hjartabilun, þvag-
teppu, og önnur veikindi, sem
stafa frá nýrunum. —- Dodd’s
Kidney Pills kosta 50c askjan,
eða 6 öskjur fyrir $2.50, og fást
hjá öllum lyfsögum, eða frá
The Dodds Medicine Co., Ltd,
Toronto, Ontario.
lærður vel vel, trúrækinn, góður
prestur og sannleiks elskandi maður
og tók að halda fram
árangri biblírannsókpanna og
kreddubundin. Deildin sýndi, til
dæis að taka, afstöðu sína, þegar
danski presturinn Arboe Rasmussen
vann sitt mál fyrirhæsta Dana. Hann
er gáfaðúr maður og lærður vel,
trúrækinn, góður prestur og sann-
leikselskandi maður og tók að halda
fram árangri biblíurannsóknanna og
nýrri guðfræði. Hann lagði sér-
staka áherzlu á það að komast aó
þvi, hvað Kristur hefði í raun og
veru kent, og fá það aðgreint frá
siðari kenningum í Nýja Testament-
inu. Biskuparnir dönsku fengu
komið af stað málshöfðnn gegn hon-
um til embættismissis. Rasmus-
sen prestur vann málið fyrir hæsta-
rétti, og þá sendi rslenzka guðfræð-
isdeildin honum samfagnaðar' skeyti.
Það var undirritað af öllum guð-
fræðiskennurunum, með núverandi
biskupi íslands, Dr. Jóni Helgasynr
efstum á blaði. Mér er ekki kunn-
ugt um, að nein guðfræðisdeild liafí
• i.
þetta gert — og eg hygg ekki að
svo hafi verið.
Eg kem þá að starfsemi Dr. Jóns
Helgasonar fyrir frjálslyndinu inn-
an ísl. kirkjunnar. Sú starfsemí
fór fram, meðan hann var dócent
og lektor við prestaskólann og siðar
prófessor við háskólann. Eg verð
að láta mér nægja að benda á eina
af ritgjörðum hans. Hún var
prentuð í Skírni, meðan eg var rit-
stjóri þess timarits, og er um af-
stöðu prestanna til játningarrita
kirkjunnar, sem alment hafði verið
talið, að isl. kirkjan væri bundin-
við. I þessari ritgjörð kemst Dr.
J. H. að þeirri niðurstöðu:
að játningarritin séu — að m.
lega samin í þeim tilgangi að vera
bindandi reglal og mælisnúra fyrir
kirkjuna á öllum tímum;
að þvi fari svo fjarri, að þau hafi
verið viðurkend sem slík rit af
kirkju vorri, að -kirkjan hafi engan
þátt átt í lögfestingu þeirra í hinum
lútersku löndum, heldur hafi verald-
lega valdið verið þar eitt að verki,
og um Islafnd sé það sérstaklega að
segja, að játningahaftinu liafi verið
laumað þar inn án nokkurrav sjá-
anlegrar lagaheimildar;
að þau séu ekki í samhljóðun við
ritninguna, heldur séu þau ófull-
komin mannasmíði, sem i flestu ti-I-
liti beri á sér fingraför sinna
tíma, og
að heitbinding prestanna við játn-
ingarritin ríði algjörlega bág við
höfuðfrumreglu hinnar evangelísku
lútersku kirkju, sem se sú, að heilög
ritning ein skyldi vera regla og
mælisnura trúar og kenningar kirkj-
unnar.
I þessari ritgjörð heldur höf. því
enn f.remur fram, að kirkjan geti
el/ki lengra farið en ah skylda
ptesta sina til þess að prédika fagn-
aðarerindi Jesú Krists.
Það er alkunnugt, að allir guð-
fræðiskennararnir við háskóla voyn
líta á þetta mál eins og Dr. Jótv
Helgason. Sama er að segja um
ýmsa helztu lögfræðingana, þar á
meðal dómstjórann '. hæstarétti ís-
lands, Kristján Jonsson.
Dr. Jón Helgaíon barðist fyrir
þessum skoðunum mörgum árum
sanian. Hann hefir aldrei neitt