Heimskringla - 25.11.1925, Side 4

4. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 25. NÓVEMBER 1925.
H^ítnskrinjla
(StofnuO 1886)
Kemnr ðt á hverjnm miðvlkndearL
EIGKNDUR:
VIKING PRESS, LTD.
853 og 85WSARGENT AVE., WINNIPEO.
Talilml: N-65:S7
VerTJ blaðsins er $3.00 árgrangurlnn borg-
ist fyrirfram. Allar borganir sendist
THE VIKINO PREfeS LTD.
6IGFÚS HALLDÓRS frá Höfnum
Ritstjóri.
JAKOB F. KRISTJÁNSSON,
Ráðsmaður.
lltanánkrlft til blatSalns:
THE VIKING PRESS, Ltd., Box 8105
UtanáNkrlft tll rltNtjöranu:
EDITOR HEIMSKRINGLA, Ilox 3105
WINNIPEG, HAN.
“Heimskringla ls pnbllshed by
The Vlklna Prens Ltd.
and printed by
CITY PRINTING PURLISHING CO.
853-855 Sargent Ave., Wlnnlpeg, Man.
Telephone: N 6537
WINNIPEG, MAN., 25. NÓV. 1925.
Bækur.
VILHJÁLMUR STEFÁNSSON:
THE ADVENTURE OF WRANGEL
ISLAND.
(XXX X 424 bls.)
The MacMillan Co., New York-
Hér birtist bók, sem er aufúsugestur
vinum og unnendum og löndum dr. Vil-
hjálms.
Þess er ekki að dyljast, að hin hryggi-
legu afdrif hinna fjögra ungu manna,
er í samráði og félagsskap við dr. Vil-
hjálm fóru til Wrangel eyjunnar sumar-
ið 1921, hafa fyrir tilstilli óhlutvandra
manna, í margra augliti varpað nokkrum
skugga á þann ljóma, er staðið hefir um
nafn Vilhjálms Stefánssonar, og stafað
hefir af verkum hans og brautruðn-
ingi í norðurhöfum. Af viljaleysi til
skilnings, fáfræði, misskilningi, stjórn-
kreddum og ef til vill sumstaðar af
“mannlegri” öfundsýki, og illgirni, hefir
honum verið legið á hálsi fyrir ýmislegt
í sambandi við þessa för, en helzt þö lík-
lega fyrir tvent: í fyrsta lagi, og aðal-
lega fyrir það, sem lýðurinn kallar fífl-
skap, eða draumóra hugsjónamannsins:
að vera að leggja sig í bleyti fyrir þenna
klakahnúð, (sem menn halda að sé), á
norðurhjara veraldar; og í öðru lagi
fjTir sjálfhlífni: að sitja heima í mak-
indum, en senda aðra í lífsháskann.
Þeir, sem hafa hrifnir lesið “My Life
with the Eskimo” og “The friendly
Arctic”, og fundið, sem er, að þær
eru einhverjar merkilegustu landkönn-
unarbækur, sem nokkurntíma hafa ver-
ið ritaðar, munu margir hafa gert þess-
um ásökunum skil í huga sínum, áður
en þessi bók kom. Dr. Vilhjálmur hef-
ir ekki einungis skrifað bækur um það,
en hann hefir sannað það, með margra
ára reynslu, að landnám í norðurhöfum
er ekkert fjarstæðara en um miðbelti
jarðar, eða hvar sem er. Sannað það
jafnvel og hitt, að sjálfhlífinn hefir hann
aldrei verið. Hann hefir eins og allir
miklir forystumenn, á öllum tímum,
jafnan haldið sig þar, sem hann vissi
raunina mesta.
Spurningin, sem eftir var þá helzt í
hugum þeirra, er vildu vita, var sú,
hvert mennirnir, sem norður fóru hefðu,
einhverra orsaka vegna, verið svo van-
hæfir slíks fyrirtækis, að þess-
vegna hefði farið svo hryggilega sem
fór. Fregnirnar, sem með skeytum og
dagblöðum bárust sem eldur í sinu, frá
manninum, sem dr. Vilhjálmur setti fyr-
ir björgunar leiðangurinn, bentu allar í
þessa átt.. Bókin er fult eins mikið
varnarrit fyrir eftirmæli þessara manna
eins og fyrir dr. Vilhjálm sjálfan.
Mennirnir, sem norður fóru voru fjór-
ir: Allan Crawford, canadiskur jarðfræð-
ingur frá Toronto, um tvítugt; og þrír
Bandaríkjamenn, E. Lorne Knight og
Fred. Maurer; báðir 28 ára, og Milton
Galle, um tvítugt. Crawford og Galle
höfðu aldrei farið norður áður, en Knight
og Maurer voru þaulvanir íshafsferðum;
höfðu báðir verið með leiðangri dr. Vil-
hjáims 1913—1918, og Knight verið með
honum sjálfum, lært af honum, og ver-
ið honum mjög handgenginn. Með
þeim var Eskimóakona, Ada Blackjack,
til klæðaskurðar og sauma, sem nauð-
synlegt er.
Þeir fóru norður og settust að 1921.
Sumarið 1922 komst ekki skip að eyj-
unni, og ekki fyr en 1923, í ágúst. Það
skip hafði dr. Vilhjálmur sent, með til-
styrk vina sinna, er lánuðu honum fé
og skutu saman, er canadisku stjórnina
skorti skilning og áræði til þess að taka
málið að sér. Fyrir förinni var Harold
Noice, gamall liðsmaður dr. Vilhjálms,
ásamt Knight, á ísferðinni.
Þegar skipið kom að eyjunni, var Ada
Blackjaek ein eftirlifandi. Knight
hafði dáið um sumarið, í júní, en hinir
þrír höfðu lagt af stað, síðast í janúar
til meginlands Síberíu, yfir ísinn, en frá
Wrangel til veiðimannastöðva þar, eru
að eins rúmar 100 mílur, engin glæfra-
för að sjá, fyrir vana norðurferðamenn.
Þeir höfðu tekið með sér allar dagbæk-
ur sínar. Til þeirra hefir aldrei orðið
spurt síðan. Dagbók Knight’s fékk
Ada Blackjack Noice í hendur.
Þegar Noice kom aftur til Ameríku,
seldi hann dagblöðunum hverja slúður-
söguna á fætur annari. Hann taldi
víst, að félagarnir þrír hefðu farist í ísn-
um, vegna þess, að þeir og hundar þeirra
hefðu verið aðfram komnir af sulti og
veikindum, þar eð iífsbjörg hefði ekki
verið að fá á eyjunni. Taldi mennina,
sérstaklega Knight, óhæfa í þetta ferða-
lag. Kom á stað óljósum, en and-
styggilegum getgátum um þá félaga, í
sambandi við Mrs. Blackjack; bar svo
alla sök af þeim, á hana, og kórónaði
með því, að láta afdráttarlaust í ljós, að
hún hefði af hefnigirni verið orsök í
dauða Knight’s; vanrækt að hjúkra hon-
um veikum, og gefa honum hæfilegan
mat, en verið sjálf spikfeit og í bezta
gengi. Hélt dagbók Knight’% fyrir dr.
Vilhjálmi og foreldrum Knight’s á með-
an að hann var að gera sér mat úr þessu
handa -blöðunum, og meira að segja
einkabréfi, er Knight hafði skrifað móð-
ur sinni; og loks, er hann neyddist
til þess að skila þessum plöggum, hafði
hann rifið blöð úr dagbókinni, og strik-
að út setningar hér og þar.
Að þessum plöggum fengnum, ritaði
dr. Vilhjálmur þessa bók, til þess að
skýra afstöðu sína og þeirra félaga, og
til þess að hreinsa mannorð þeirra og
Mrs. Blackjack. Er bókin rituð með
vitund, vilja og tilstyrk, föður Knight’s
og bera þeir báðir sameiginlega ábyrgð
á öllu er þar stendur.
Það er skemst að segja, að svo er frá
bókinni gengið, að allur ámælisskuggi
hverfur af þeim félögum öllum. Alt er
lagt fram á borðið, blátt áfram, með
hispurslausri sanngirni í allra garð. Dag-
bók Knight’s er vitanlega aðal-sönnun-
argagnið. Tekur hún af allan vafa;
sýnir, að lífsbjörg var nóg á eyjunni; að
menn og hundar voru í ágætu standi,
er þeir lögðu á ísinn, og hljóta því að
hafa druknað. En slíkar slysfarir eru
alstaðar á hnettinum hendanlegar, jafnt
við ’miðjarðarlínu, sem heimskaut. Og
að Ada Blackjack gerði skyldu sína við
Knight sjúkan, eftir öllum mætti sínum.
Um það leyti er bókin var að fara til
prentunar, kom fullkomið afsökunar-
bréf, og afdráttarlaus fyrirgefningarbón
frá Noice, sem um langan tíma hafði ver-
ið taugabilað skar. Varð það til þess,
að ýmsir kaflar bókarinnar voru endur-
ritaðir, og að dr. Vilhjálmur feldi úr
kafla, um Noice, er annars hefði verið
nauðsynlegur til skýringar á atferli hans.
Af þessari ástæðu stafar eini gallinn
á bókinni. Formið er ekki eins fast
og venja er til hjá dr. Vilhjálmi; dálítill
glundroði hefir komist á frásögnina, svo
að málalengingar hafa orðið, sem kom-
ist hefði verið hjá, með meiri tíma til
bóta. En þetta er óverulegur galli. Bókin
er rituð svo, að hún sleppur ekki úr
hendi, fyr en hún er öll lesin. Hún er
um leið sóknarrit og varnar. Fyrir þá,
sem fyrri bækur dr. Vilhjálms hafa les-
ið, er hún fyrst og fremst skilgreining og
varnarrit. Fyrir hina er hún opinberun ;
nýs boðskapar, sem ber vott um hug-
sjónaáræði; víðáttumikla og djúpgenga
þekkingu, og framúrskarandi og marg-
raunsannaða hæfileika til þess að leiða
rökréttar og nothæfar ályktanir af |
hverri forsendu, og að koma auga á af-
leiðsluverðar forsendur, sem frá ómuna-
tíð hafa falist í dularbúningi hversdags-
gervisins.
Um ytri frágang ér óþarfi að fjölyrða.
Nafn útgáfufélagsins er næg trygging •
fyrir honum. Bókinni fylgir fjöldi
mynda og uppdrættir af norðurhveli
jarðar, er gefur glögga hugmynd um
ísalög, er siglingar banna í Norðurhafi.
Betri jólagjöf en bók þessa íslenzk-
canadiska mikilmennis, geta foreldrar
ekki gefið börnum sínum. Og að vísu
er slík gjöf góð á öllum tímum.
MORGUNN.
Tímarit um andleg mál.
ritstj.
Einar H. Kvaran.
Reykjavík, jan^—júní 1925; VI, I.
Fyrra hefti sjötta árgangs Morgunn’s,
er fyrir skömmu komið hingað vestui'.
Ritstjórinn: skáldið og rithöfundurinn
Einar H. Kvaran, hefir sem kunnugt er
verið.hér vestra síðastliðið ár, og hefir
því prófessor Haraldur Níelsson séð um
ritstjórn og útgáfu þessa heftis. Heí-
ir honum farist það ágætlega að vonum.
Orð leikur á því, að Morgunn sé einna
I niest lesið íslenzkt tímarit hér vestra.
Mest ber til þess hinn sívaxandi áhugi
manna á dulrænum fyrirbrigðum, og
forvitnin um að reyna að skygnast á
bak við tjöldin; hvað við taki, er lífinu
hér er lokið.
En ritið á einnig vinsæid skilð og lest-
I ur, sökum þess hve vel er jafnan frá því
gengið. Þótt flestar ritgjörðir í því
séu samrænar,, þá flytur það lesendum
geysimikinn fróðleik, svo víða sem það
j og stefna þess kemur við. Hverju
sem menn vilja, eða vilja ekki trúa, um
| þessi efni, og þótt það sé rétt, sem frú
Bjorg Þorláksdóttir segir, í síðustu
íimreið, að frá vísindalegu sjónarmiði
.se spiritisminn enn þá að eins sem
barn í reifum, þá eru rannsóknir hinna
svonefndu “dularfuilu” fyrirbrigða nú
komnar á þann rekspöi, að fávizka ein
og barnaskapur er að ætia að þær legg-
ist niður héðan af, fari ekki öll menn-
mg í kaldakol. Enginn mentaður
maður getur leyft sér lengur að ganga
fram hjá þessum rannsóknum.
vilji hann halda því nafni, hverju sem
hann vill um fyrirbrigðin trúa. Og
meiri fróðleik um horf þess máls og bet-
ur framleiddan, en gefst í Mbrgni
hyggjum vér erfitt að fá fyrir sama
verð.
Það sem sérstaklega má telja athygl-
ísvert í ritinu er er “Heimkoman” “Uni
Einar Nielsen” og “Læknisfrú verður
frægur miðill”, eftir Harald Níelsson;
Rum og tími”, eftir Halidór Jónasson;
Merkdegur miðill”, eftir Jakob Joh.
Smára, og “Dularfull fyrirbrigði í Vest-
mannaeyjum, veturinn 1924” eftir
Hallgrím Jónasson.
Frágangur allur er ágætur. Útsölu-
maður Morguns er Hjálmar Gíslason,
boksali í Winnipeg.
EIMREIÐIN
Útg. & ritstjóri
SVEINN SIGURÐSSON.
0
Gutenberg, Reykjavík, (XXXI, 3., 1925.)
Það verður ekki annað sagt, en að
ritstjóri Eimr. haldi ágætlega í horfinu.
Eimreiðin er í hans höndum fyrirtaks
tímarit til fróðleiks og skemtunar fyrir
alþýðu. „ . 0
Þetta hefti byrjar með ritstjóraspjalli
“Við þjóðveginn” vel og skemtilega rit-
uðu. “Helztu tiigátur um uppruna
lífs á jörðu”, eftir frú Björgu Þorláks-
dóttur, frá Vesturhópshólum, dr. við
Parísarháskólann, er svo afbragðsvel úr
garði gerð, að hún ein borgar ritið. Slík-
ar ritgerðir má enginn íslenzkur al-
þýðumaður missa. Mynd af frúnni fylgir
ritgerðinni. Margeir Jónsson skrifar
um ferhendurnar íslenzku, frekar geð-
felt miðlungshey, og Þórir Grímsson á
magnaða draugasögu; “Varúlfurinn í
Vepjuhva'mmi”, með ýmsum formgöllum
þó. Alexander McGill skrifar af ágæt-
um skilningi um hinn mikla pólska skáld-
jöfur Englendinga, Joseph Conrad.
Samúel Eggertsson skrifar fróðlega
grein fyrir alþýðu um ‘Nýungar í stjörnu-
fræði”, og dr. Guðmundur Finnbogason
“Um mannlýsingar.” Tekur dæmi úr
Njálu: lýsinguna á Gunnari á Hlíðarenda,
og gerir um það efni ýmsar greindarleg-
ar athugasemdir, og bandvitlausar stað-
hæfingar; alt ágætlega liðugt og
skemtilegt, sem dr. Guðmundar er vandi.
Á. Á. skrifar skynsamlega grein um
hvílupoka, sem íslendingar hafa alt til
þessa dags haft þann ýmugust á, að þeir
viija heldur krókna og verða úti í hvaða
veðri sem er, ef þeir villast að vetrar-
lagi, en að bíða áhyggjulausir eftir veð-
urslitum, hlýir og þurrir í hvílupokanum.
Freysteinn Gunnarsson þýðir
vel gott kvæði “Til Færeyja”.
eftir A. Ziska og sömuleið-
is afbragðsskemtilega “Upp-
salaminningu” eftir kýmnis
Idráttsnillinginn ódauðlega og
'rithöfundinn sænska Albert
Engström. Sigurjón Friðjóns-
son á stórfallegt kvæði í þessu
hefti. Mun mörgum orðin au-
fúsa á kvæðabók eftir hann
Ymislegt fleira smælki er í
þessu hefti, í óbundnu máli og
ljóði, alt laglegt og lesandi, aö
undantekinni afskaplegri upp-
talningu á 15 beztu skáldsög-
um heimsins. Mætti ritstjór-
inn að skaðlausu sleppa fyrir-
spurnunum (Enquéte) í því
skyni; þær færa engum manni
andlega búbót í garð; eru á-
rangurslausar, (nema ef til vill
að hæna að fáfróða kaupendur
er keppa vilja) og megnið af
þeim, sem eðlilegt er, svo
hringavitlaust, að út yfir tek-
ur bros eða gremju.
En með góðri samvizku er
hægt að segja um Eimreiðina,
að betra og hæfilegra tímarit
fyrir alþýðu manna er erfitt að
finna, utanlands sem innan.
Umboðsmaður hennar er
Mr. A. B. Olson, bóksaii hér í
Winnipeg. "
---------x---------
Kirkjuleg samvinna.
Eftir M. J .
1 blööum og tímaritum landsins
hefur aö undanförnu veriö mikiö
rætt um samvinnu og sameining, á
kirkjumála og trúmála sviðum þjóö-
anna, fyrir þessar umræður hafa
málin þokast svo langt, að nokkrir
kirkjuflokkar hafa þegar byrjað
samvinnuna. Þessum samvinnu og
sameiningarmálum hefur jafnvel ver-
ið hreyft meðal Vestur-Islendinga
og að því er eg bezt veit eru upp-
fiafsmenn þessara málaleitana, allir
úr hópi hinna frjálsliugsandi manna
þjóðar vorrar. Þeir sjá engar
hindranir gegn því að samvinna og
sameining geti tekist, á trúmála- og
kifljumála sviðum þeirra. En þar
á móti virðast, enn sem komið er,
vera heldur daufar undirtektir hjá
trúmálaflokknum lúterska, og er
það að líkindum, vegna þess að hann
óttast, að óbundin og frjáls hugsun.
og rannsókn, færi þá á þá villustigu,
sem leiði þá til glötunar. Ef til-
gáta mín er rétt, þá vil eg i fáum
dráttum reyna að sýna, að ótti þessi
er ástæðulaus.
Eins og á öllum öðrum starf-
sviðum mannfélagsins, verður fyrsta
spursmálið: hvaða tilgang hefir sam-
tiðarmenningin, með því að við-
halda kirkjulegum félagsskap, trúar-
brögðum, guðsþjónustum og guðs-
dýrkun, og öllum hinum^ niargvis-
legu guðsþjónustu athöfnum? Eg
hygg að til sé að eins eitt fullnægj-
andi svar: Tilgangurinn er að gjöra
mennina vitrari og betri, og leið-
beina þeim á þroskunarleið, til per-
sónulegrar fullkomnunar.
Kirkjuleg starfsemi og trúarbrögð
eru að eins fyrir mennina sjálfa.
Þau geta ekki breytt hinum allfull-
komnu lögum alverunnar, eða haft
persónuleg áhrif á óumhreytanlegan
og alvísan guð. Menn þurfa ekki
að biðja forsjón tilverunnar um
gæði lífsins; hún hefir þegar gefið
þeim alt. Þeir þurfa að eins að
finna réttar aðferðir til að ná því,
sem þeir girnast. Mennirnir eru
eindir í sál alverunnar, sem smátt
og smátt þroskast áfram að full-
komnunar markmiði þeirra.
Samkvæmt þessum ofanritaða
skilningi á umræddu máli, er aðal
stefnumið hinna ýmsu trúmála-
flokka, fullkomnun persónuleikans.
En af því að samtiðarmenningin er
á svo mjög mismunandi þroskastig-
um hjá fólkinu, þá verða leiðtogarn-
ir að nota margskonar aðferðir, til
þess að 'leiða fólkið að hinum æðstu
markmiðum þess. Þó mismunur-
inn á helgisiðum og guðsdýrkun-
ar athöfnum fólksins sé mikill, þá
ber að líta svo á, að hver og einn
noti þær aðferðir, sem eiga bezt við
hans menningarástand, til þess að
komast að hinu sameiginlega mark-
miði. Þær sýna að aðal hlutverk
trúmálaflokl<anna og markmið þeirra
er hið sama og þá ættu þeir vissu-
lega að geta haft sameiginlega fram-
DODD’S nýrnapillur eru bezta
nýrnameðalið. Lækna og gigt,
bakverki, hjartabilun, þvag-
teppu, og önnur veikindi, sem
stafa frá nýrunum. — Dodd’a
Kidney Pills kosta 50c askjan,
eða 6 öskjur fyrir $2.50, og fást
hjá öllum lyfsögum, eða frá
The Dodds Medicine Co., Ltd.
Toronto, Ontario.
kvæmd í þessum þýðingarmestu
málum heimsmenningarinnar. Kenn-
ingaform og guðsdýrkunar athafnir
eru spursmál vissra manna og
flokka, sent menn ættu að láta hlut-
laus, eins lengi og þau eru ekki til
hindrunar fyrir framgang og þró-
un hinna sameiginlegu mála.
----------x----------
Hveitisamlagið og
bændurnir.
Hveitisamlags- -fékgsskapurinr.,
sem við daglega köllum ‘‘Pool’’, hef-
ir haft í “vök að verjast”, síðan það
myndaðist. A þessu feikna ung-
barni geta ekki landsins mestu stór-
menni unnið hið allra minsta, og
vantar þó ekki að það sé reynt, því
ef það tekst ekki á einn veg; þá er
íeynt aftur á annan. Það er eins
og þessum blessuðum náungum sé
það augljóst, að ef þetta vöxtuglega
barn, liðlega ársgamalt, nái að halda
'þessum ákaflega þroska, þá muni ef
til vill reka að þeim gatnamótum, að
sá unglingur dragi svo ægilega úr
greipum þeim, að þeir, öll stóriiienn-
in, fái haldið litlu eða engu eftir,
“en litiu eru,4>eir ekki vanir.
Ekki koma þessi stórmenni öll fram
í birtuna eins og þeir eru klæddir,
— en þetta unga og mikla barn á
marga og mikla hauka í horni hér og
þar, út um alt og alstaðar, og rit-
stjóri Heimskringlu er einn af þeim.
Hann skýrði nú nýlega í Heimskr.
30. september frá einni af þessum
sl.úðursögum, þess efnis, að hveiti-
samfélagið væri að selja, eða bjóða
fram hveiti bænda, fyrir lægra verð
en boðið er fyrir það hér.
Þessar slúðursögur hinna hálaun-
uðu lierra eru alstaðar að finna, en
hver þeirra segir: “það var ekki eg”,
ef eftir er gengið.
I marzmánuði siðastliðnum var
mér úthlutað að ferðast yfir eitt hér-
að hér, Township 8 R. 29.. til að fá
bændur til að gerast meðlimi. Mætti
eg þá á því ferðalagi allskonar slúð-
ursögum, var stór furða hvað sumir
bændur gátu verið kokstórir, að geta
gleypt við öllum þeim ósannindum,
sem að þeim voru rétt. Að eltast
við það alt yrði of langt mál hér, en
þó vil eg draga út í ljósið eina þessa
slúðursögpi, sem var þess efnis, a5
þetta “Pool” (hveitisamfélagið) væri
búið að borga bændum nú of mikið
fyrir hveitið og að bændur yrðu
sjálfsagt að borga aftur til baka svo
að það gætu orðið margar miljónir.
En nú er kunnugt að alt fór eins vel
og bezt gat orðið, og um 24. júlí var
bændum borgað í áauka, um $15,000-
000.
Svo lauk og í þessu Township að
hundraði innrituðu sig. Engir
Islendingar voru í þessu héraði, setn
eg vissi um eða nöfn, er sýndu það.
Eg segi því hér, iíkt og ritstjóri
Hkr., að það sé gleðiefni hvað fram-
för þessi er mikil.
Beztu og víðsýnustu bændurnir
þurftu ekki að láta segja sér neitt
vm samlagið. Þeir vissu um til-
drög þess og tilgang, og engar slúð-
ursögur unnu á þeim. En enga hug-
mynd hefir ntaður um hvað fólk eða
bændur hafa að geyma fyr en maður
reynir það. Það er svo margt og
á marga vegu.
En svo voru samt nokkrir, sem all-
ar sögur gleyptu, voru ræflar á að
líta og enn lakari í viðtali, en samt
bara um 5 af hundraði. En það er