Heimskringla - 08.09.1926, Side 2

z blaðsiða.
JIEIMSKRINGLA
WINNIPEG 8. SEPT. 1926.
Ferð um Suðurlönd
Niíurl.
Marniarabjörg og hofrústir Akro-
polis eru talandi — og bera á sér
merki snillingahanda. Að horfa á
tvöfaldar raöir af súlum mætast i
óbrotnu veggbandi (Gesimsi), mintýr
mig á hina takmörkuðu eilíföarþrá.
Sterkar og voldugar lyfta súlur
Parþenons leifum hins mikla þaks.
Þaö er fróðlegt að athuga, aö á gull-
öfdum sínum byggja þjóöirnar &
hæöum. Grikkir hafa ekki látið sér
nægja aö byggja guðum sínum hús
á Akropolis, heldur hafa þeir hlað-
ið hæðina upp og bygt þær voldug-
ustu dyr, sem til eru, við uppgang-
inn. Hinar miklu marmaratröppur,
sem lágu upp að aðaldyrunum, hefir
tímans tönn eyðilagt og allar mynda-
stytturnar eru farnar. Fallbyssukúl-
ur og sprengingar hafa hjálpað til
þess að leggýa hin miklu hof í auðn.
Þó hvílir forn helgiblær yfir rústun-
um; maður fyllist lotningu og talar
Jágt.
Norðanundir hæðinni eru rústir
hinna tveggja risavöxnu hringleik-
húsa, sem hafa rúmað þúsundir. Mað
ur sér glögt móta fyrir hringmynd
uðum sætaþrepunum, sem öll eru
úr marmara.
Það má kalla Aþenu marmaraborg-
ina. Fjöldi bygginga og minnismerkja
er úr marmara og sömuleiðis göt-
urnar. Háskóli, safnhús, bókasafn,
sjúkrahús og bankar eru bygð i þeim
gamla stil, þó hefir tapast mikið af
því volduga, sem einkennir forn-
grískar byggingar. Iþrottavöllurinn,
sem er nýlega bygður, er líka í gamla
stílnum; hann rúmar 90,000 manns
og er allur bygður úr hvitum marm-
ara.
Borgin er glæsileg með öllum sínum
pálmalundum og sýpresröðum, fólk-
ið fjörugt og vel búið. Ef Forn-
Grikkir hafa verið stórir, þá hefir
þjóðinni farið mikið aftur á því svi»i'
því fólkið er mjög smátt og yfirleitt
ekki fallegt; hinn alkunni gríski
“prófíll” sést jafnvel síður þar en
annarsstýiðar. Mér var sagt, að í
Spörtuf jöllum væri fólkið stærra,
en þangað kom eg ekki.
Til Pireus (hafnarborgar Aþenu)
er klukkutímagangur. Þar með strönd
um eru margir og góðir baðstaðir
og sjórinn þegar i maí 18—20 gráður
(Celsius). I sumarhitunum flýr fólk-
ið þangað. Maður þarf ekki að vera
neinn sundgarpur til að fljóta í Mið-
jarðarhafinu, því að þar er svo mikið
salt í sjónum að maður hálf-flýtur án
þess að hreyfa sig.
Það, sem eg sá af nýrri list í
Aþenu, hreif mig ekki; mér virtisc
það ekki benda á, að þjóðin sé 'nú
því vaxin að taka upp arf forfeðr-
anna; eg hygg að hinn ameriski
verzlunarandi sé þar ráðandi.
Leiðin kringum Peloponesos er
stórfögur og margbreytileg. Maður
gæti haldið, að maður væri að fara
kringum Island, svo ber og form-
fögur eru fjöllin og ótölulegur fjöldi
af klettóttum eyjum. Stundum fer
maður í svo þröngum sundum, að
ekki er nema steinsnar í land beggja
vegna.
Italía ris úr sæ, iðgræn, og við
stígum á land í Brindisi árla morg-
uns og tökum lesf ina til Neapel;
förum fyrst yfir hinn sléttlenda Ap-
úliuskaga; þar skiftast á akurreitir
og olívutré. Svo hækkar landið fra
Tarentflóanum, unz við okkur blasa
ásar og fjöll Basilickata hálendisins.
Vínviðarteigar og olívutré klæða ás-
ana. A hæstu hæðunum standa þorp
in, ljósleit, samanrekin, oft innan
gamalla víggirðinga. • Víða sjást
kastalarústir og klausturbyggingar.
Fegursti kaflinn á allri leiðinni er frá
Salerno til Pompeji.
Salerno tel eg liggja fegurst allra
borga, sem eg "hefi séð á Italíu. —
Síðan Pompeji var grafin upp, hefir
myndast þar bær — eða hótelbær, þvt
inn í gamlan kastala, getur maður
notið hins stórkostlega útsýnis. —
Ströndin vindur sig í stórum boga
til austurs og vesturs, og Vesúv spýr
rCykjarmekkinum og gufustróknum
hátt í loft.
Um kvöldið í tunglsskininu þótti
mér borgin fegurst. Sama hugsa eg,
að sá, sem orðaði máltækið “Sjá
Neapel og dey síðan”, hafi hugsað
til hinna fögru kvenna Neapelborg-
ar. (Hafi það verið kona, sem sagði
þetta, veit eg ekki hvað eg á að
segja.)
Mig langar til að segja margt um
Róm, þótt hún, hafi brugðist vonum
mínum. Fyrst þetta, að eg sá eng-
ar hæðir þar, og svo, að þar er stór-
borgarbragur og klúr byggingastíll
ráðandi. Þó tek eg að sjálfsögðu
“gömlu Róm” undan og fegurstu
kirkjurnar. Að vera viku í Róm er
náttúrlega það sama og vera klukku-
tíma á Tvídægru. Hin mörgu lista-
söfn og kirkjur er margra mánaða
verk að skoða. T. d. Péturskirkjan
er svo auðug að’ gersemum, að eg
hygg að sjálfur páfinn þekki hana
ekki til hlítar Enda þótt flestir beztu
listamenn Itala hafi lagt sinn skerf
til þessa kirkjubákns, þótti mér hún J by’ggu ColoSseu°mJ liggja ; loftinu.
— sem heild — ekki falleg. Þó er
pia”. Þegar maður kemur á stað-jlöndum fást (þó sjaldan) enn stærri
inn, sér maður engin ummerki, hóg- fiskar, 120—135 cm og 20—35 kg
værir munkar leiða mann niður í ríki að þyngd. I Noregi fékst eitt sinn
dauðans og segja hroðalegar sögur, ■ einn, sem var yfir 150 cm og 32 kg,
sem hafa gerst fyrir þúsundum ára,
og sýna minningartöflur og fresko-
málverk í barnalega einföldum en
fögrum stíl, rödd munksins ymur
eyðilega í tómum göngunum, stund-
um er eins og steinninn gleypi orð-
in. Maður verður þögull, ósjálfrátt,
og fyllist helgri lotningu.
Rústir Colosseums höfðu — Fikt
og Akropólis — takmarkalaus áhrlf
á mig. I brennandi hádegishitanum
og hráköldum kvöldblænHm enduðu
vegir mínir á'valt þar; á nóttunni dró
þetta ómótstæðilega afl mig fram úr
og annar, sem var 50 kg, í mynni
Forth-fljótsins á Skotlandi. I vexti
er hann rennilegur, nokkuð hár um
miðju (h = 1/5 1), en miókkar jafnt
fram og aftur, og nokkuð þunnur
(b = 2/3 h). Höfuðið er fremur
litið (=T4—ð/17 1), jafnmjókkandi
fram, snjáldrið miðlungslangt, munn-
urinn í stærra lagi (efri skolturinn
nær ekki, nema i riðabúningnum,
aftur fyrir mitt augað), skoltarnir í-
bognir, svo að hann lokast ekki
fyllilega; tennurnar eru sterkar og
hvassar. Plógbeinið er langt; fram-
rúminu, í bleiku mánaskininu stóð eg | hluti þess er fimmhyrndur eða egg-
þar eins og steingervingur, gagntek-! laga, tannlaus og greindur með vik-
inn af þessu ofurefli. Þótt þessi jöt-
unheimagrind hafi tapað sinum upp-
runalegu línum, þá finnur maður hinn
sterka helgrindastil í föllnum bog-
um og skörðóttum veggjum, náttvind-
urinn þýtur ömurlega um gjótur og
glufur, drangar og súlnabrot kasta
draugslegum skuggum um brotnar
sætaraðir, neyðaróp píslarvotta, villi-
dýraöskur og formælingar hinna
30,000 Gyðinga, sem ánauðugir
(fram i vötn), i Straumfjarðará (að
Rjúkanda) og i StaSará (upp í
vötn)„ I Hvammsfjarðarárnar sumar
gengur lax eða hefir gengið, helzt i
Laxá í Laxárdal (langt fram í dal),
í Haukadalsá og Kjallaksstaðaá, en
á öllu svæðinu þaðan kringum Vest-
fjarðakjálkann, að Hrútafirði, verð-
ur varla vart við lax, eða menn
greina hann þar tæplega frá sjó-
urriða. — A N-landi gengur lax í
Hrútafjarðará, Mið Ejarðr rá (að
Rjúkanda i Vesturá, að Kampfossi í'
Austurá), í Bjargós (gegnum Hópið
upp í Viðidalsá (að Kolufossi) og
þaðan i Fitjá, í Húnaós, eftir Húna- I
vatni upp í Vatnsdalsá (fram í dal-
ursjó eða Aatlantshaf) er ókunnugt.
Sama er að segja um allar göngur
hans hér við land; þó benda dæmin,
sem áður voru tilfærð á það, að hann
fari all-langt burlu frá ósum þeirra
vatna, sem hann gengur í. Þegar
laxinn hefir safnað nægum holdum
og kröftum, fer hann að leita til ánna
en slórir víst oft all-Iengi/ jafnveJ
vikum saman, í hálfsöltu vatni í lón-
um og árósum, meðan hann er ~að
venja sig við umskiftin.
Vatikanið að utan Ijótara, xburður
inn er svo taumlaus og Iitirnir og j
formin sitt úr hverri áttinni, að mér
blöskraði; mér fanst eins og páfarnir,
sem fyrirgáfu syndir til að geta bygtj
kirkjuna, hafi hrúgað sínum synduni
þar saman. Að sjá snildarverk
Raphaels 'og Michael Angelos við
hliðina á lélegum páfamyndum eftir
svokallaða listamenn seinni tíma, hafði
lík áhrif á mig og sjá Eddurnar
við hliðina á ^ Vatnsgrautar-skáldrit-
uiu.
Það er einmitt þarna, sem skórinn
kreppir verst, að standa við grafar-
rústir gamallar gullaldar, sem skiln-
ingslitlir, ástvana
knésett.
Rústir gömlu Rómaborgar bera
ömurlegan vott um skilnings- og
virðingarleysi síðari tíma. Colosse-
um var um langt skeið notað sem
grjótnáma. Höfðingjar borgarinnar
brutu niður skrautbyggingar Forums
og Palatinos og rifu marmarann af
Termi di Caracalla (böð Cara-
calla. — Ritstj.) til þess að klæða
með kirkjur sínar og hallir. Tóku
gömul og góð listaverk niður af stöll
um'sinum, til að rýma fyrir lélegum
dýrðl ingamyndum.
A síðari árum hefir þjóðin lært að
skamma'St .sín, og gerir nú það sem
hægt er að gera til þess.að varðveita
það litla sem eftir af skrautbygging-
um keisaratímanna, og jafnvel bygg-
ir heila hluta að nýju. Sama kynslóð
hefir bygt minnismerki Viktors Ema-
nuels, veigalítfð og stíllaust bákn,
sem þjóðin er mjög hreykin af. Mér
kom til hugar, þegar eg sá þetta af-
sprengi hinnar nýju Italíu, að fram-
tíðarmöguleikar Itala á sviði listarinn
ar væru mjög litlir, og að svipaðri
niðurstöðu komst eg við að skoða
nýrri málverkasöfn þeirra (að und-
anteknu safninu i Milanó).
Að ætla sér að lýsa Róm í stuttu
máli er þýðingarlaust, og enn erfið-
ara er að segja sögu borgarinnar í
fám dráttum.
Það er mikill munur á gladiatorum
Colosseums á keisaratimunum og nú-
tíðar Itala, sem lifir á þvi að
“snuða” útlendinga, og eins á Vestu-
meyjum og “Bar-dömum’” hinnar
nýju Rómaborgar. Ferðalangur, er
dvelur i Róm, kemst ekki hjá því
að bera fortíð og nútíð borgarinnar
saman, það eru svo stórar og greini-
legar andstæður.
Merkilegustu og .sögulegustu menj-
ar frá fyrstu tímum kristninnar eru
Katakomburnar, þ. e. a. s. grafhvelf-
ingar kristinna manna frá 1.—3. öld
e. Kr. Þar sér maður, hvað rnögii-
legt er að gera fyrir trú sína. A
'þessum ofsóknartímum, þegar það
Eins og Katakomburnar sýna, hvað
hægt er að gera fyrir trú sína, þá
ber og saga Colosseum þess ljósan
vott, að trúarofstæki og valdafikn
er böðull þjóðanna og hefir eytt
i allri framhaldsmenningu og öndvegis-
verkum mannkynsins frá upphafi.
Aftur á móti Flórenz virðist hafa
varðveitt það fegursta af forntið
sinni, enda er saga þéirrar borgar
styttri en Rómaborgar og ekki eins
gagnsýrð af trúarbyltingum. Flórenz
hefir tóstrað marga af beztu lista-
mönnum Itala frá fyrri öldum, því
svifur andi hugsjóna og lífgefandi
Ijóss yfir borginni. Þótt þeir hafi
gert Dante útlægan, lifir andi hins
óheillamenn hafa eilifa snillings eins og verndarandi
yfir hæðum og dölum Toscana.
Sá stutti tími, sem eg dvaldi í Sviss
nægði til þess að eg fékk ótakmark-
aða ást á landinu og mikla virðingu
fyrir þeirri ötulu þjóð, sem það
fóstrar. Eg hygg að Svisslendingar
séu traustir og eðlisfastir eins og
fjöll þeirra, list Hodlers og Böcklings
gefa manni góða hugmynd um and-
legan auð og óbrotgjarnan kraft
þjóðarinnar.
Við Islendingar gætum lært aí
Svisslendingum og Bayörum að
ganga á fjöll, þá mundi betur fara
og færri deyja úr tæringu, og hin
andiega hressing, sem háfjallagöngur
veita, setja frjálslegri svip á þjóð-
ina og kenna mönnum að ganga ekki
með hendurnar i buxnavösunum.
Eg hygg að það séu ekki ýkja
margir Islendingar, sem hafa séð
land af háfjöllum eða sólarlag á
Arnarvatsheiði, en hver sem hefir
borið gæfu til þess, má leita langt
til að sjá aðra eins dýrð.
Hér vil eg enda mál mitt — í
dýrðarríki náttúrunnar. Eg gæti
freistast til að skýra frá því merk-
asta af listaverkum, sem eg sá á
ferðalagi mínu, en — en hugsanirnar
láta ekki altaf orðin veiða sig, hlut-
skifti málrófsmannsins og dægurflug-
unnar er líkt, það er svo margt, sem
ekki verður lýst með orðum.
,ax
leiðir allra ferðamanna, sem til Italiu var lífshætta að taka kristna trú,
koma, tiggja þangað. Þar getur voru hvelfingarnar gerðar. Oft eru
maður séð heimili forn-Rómverja 2—5 hæðir (eða gangar) hver upp
nær ósködduð, meira að segja en- af annari meitlaðar út í bergið;
kaustick-málverk (málverk brend á
leir — Ritstj.) og freskómyndir
(myndir málaðar á múrveggi. —
Ritstj.) hafa geymst óskaddaðar í
vikuröskunni.
Um Neapel get eg lítið sagt, því
eg dvaldi þar einungis einn dag.
Eftir að hafa klifrað upp á Muse-
um Nationale, sem er bygt í hárri hlíð
(Bjarni Sæmundsson fiskifræð-
ingur hefir nýlega sent á markaðinn
stórmerkilega bók: “Fiskarnir”. Það
er ein ínerkasta bók, sem komið hefir
út á Islandi á þessari öld. Stór-
kostlega mikil visindaleg vinna ligg-
ur að baki. öllum tslenzkum fisk-
um og mörgum öðrum er þar lýst,
lifnaðarháttum þeirra og nytsemi.
Fjöldi mynda prýðir bókina, og um
alt er hún. gefin ágætlega út af j
Bókaverzlun Sigfúsar Eymundsson-
ar. Til sýnis og fróðleiks fer hér \
eítir sá kafli bókarinnar, sem fjall-
ar um mesta nytjafisk landbænd-
anna.)
Lýsing. — Laxinn (hér er átt við
urn frá afturhluta (sbr. urriða), sem
hefir hvassan kjöl, með nokkrurm
tönnum á (þær falla úr gömlum fisk-
um). Augun eru smá. I fullorðnum
fiski eru allir tindar fremsta tálkn-
bogans oddhvassir (sbr. urriða).
Bolurinn er all-langur (tvöföld höf-
uðlengdin), stirtlan stutt og mjög
sterkleg, spyrðustæðið tiltölulega
nokkijð mjórra ílægra) en á urriða.
Uggar eru allir hvasshyrndir og all-
ir smáir, nema sporðurinn; hann er
stór og lítið eitt sýldur Kviðugg-
arnir eru aftan undir bakugga og
veiðiugginn yfir aftanverðum raufar-
ugga. Hreistrið er stærra en á urr-
iðanum, í skáröð frá veiðiugga aftur
á við að rákinni (rákarhreistrið tal-
, ið ineð) eru 11—15 (tíðast 12—14)
blöð. Rákin er bein. Liturinn er (á
nýgengnum fiski) grágrænn að of-
an, silfurskínandi á hliðum, með dá-
litlum rauðum og fjólurauðum blæ;
höfuðið að neðan og kviðurinn hvít.
Einkennilegastir eru smáir, dökkvir
dílar og margir þeirra x-myndaðir,
sem eru dreifðir um bakið, nema
uggana, en mjög fáir á tálknloki og
fyrir neðan rákina (sbr. urriða).
Hcimkynni /axins eru ár og vötn
þeirra landa, er liggja að norðan-
verður Atlantshafi og N.-Ishafi og
grunnsævið. meðfram þessum löndum
(í vötnum og sjó á víxl), þó ekki ís-
kaldur sjór. Evrópumegin ná þau
að ósum Petsjóru. <í N.-Rússlandi),
yfir Hvítahaf, Múrmannsströnd, Skan.
dinavíu og höfin með henni, Eystra-
salt og löndin í kringum það, Norð-
ursjó og lönd þau er að honum liggja,
Island, Bretlandseyjar, Frakkland og
alt suður í Portugal. Vestan hafs
er hann í einni á áSV-Grænlandi, í
Labrador og löndum sunnan við St.
Lawrence flóa, alt að C. Cod, og
með strönduiu þessara landa. Við
Kyrrahaf er hann ekki. Auk þess
hefir hann verið fluttur til Nýja Sjá-
lands.*) Hér er laxinn mjög algeng-
ur fiskur, sem verður vart við í öll-
um landsfj órðungum, en ekki nærri
í öllum ám. A SV-Iandi gengur hann
i flestar ár, er nokkuð kveður að:
Þjórsá sjálfa (að Búðafossi) og þver-
ár hennar, Ytri-Rangá (Iítið eitt),
Kaldárholtslæk, Steinslæk og Kálfá
(fyrrum mikið), í Ölfusá-Hvítá (að
Gullfossi) og allar hinar meiri þver-
ár þeirra, Sogið (að Kistufossi, áð-
ur að mun), Brúará (upp í Apavatn).
Tungufljót (að Vatnsleysufossi),
Litlu-Laxá (að Berghyl og lengra),
Stóru Laxá (upp Bláhyl), i árnar,
sem falla í Faxaflóa, Elliðaár (upp
í Elliðavatn), Korpúlfsstaðaá og
Leirvogsá, í Laxá í Kjós (að Poka-
fossi), í Laxá í Leirársveit (að Eyr-
arfossi, nú gerður laxgengur), í
Andakílsá (að fossinum), í Hvitá
(að Kálffossi, sjaldan lengra) og
þverár hennar, Grimsá (fram í dal-
botn), Flókadalsá (að Poka), Reykja-
dalsá (að Giljafossi), Þverá-Kjarrá
(fram i vötn), Norðurá (að Glitstöð-
um og í Gljúfurá), í Langá (að
Sveðjufossi), Alftá (að Kerfossl),
Hítá (að Kattarfossi), í Haffjarðará
Þegar laxinn kemur úr sjónum,
er hann feitur og sællegur og að út-
Hti eins og honum er lýst hér aS
framan og gæddur frábærum sund-
þrótti, sem tiðum reynir mjög á, á
botn) og (nu) í Laxa a Asum (fram „• r,- - ’ ■
6 | ferðinni upp eftir anm, upp á riðin,
| sem hér geta verið 80—90 km frá sjó.
. , i Meðan hann er á leið til riðanna, er
Laxardal fremri, x Nesjum og Laxar- , , .. , ,, _ „
. _ 1 | hann nefndur uppgongulax . Ferð-
i Svínavatn), í Blöndu-Svartá, mikið
áður, nú litið eða ekkert, í Laxá í
dal ytri og í Fossi einstaka sinnum,
í Héraðsvötnin, einkum vestri kvísl-
ina og svo eftir víkinni og Mikla-
vatni fram í Reynistaðará-Sæmund-
ará, í Flókadalsá, i Fnjóská (að foss-
um hagar hann mjög eftir þvi, hvera
ig. ánni háttar. I djúpum ám nieð-
jöfnum straumi, mun hann fara jafnt
| með bökkum og miðstreymis; en þar
. , „ , sem misdjúpt er og eyrar, fer hanxt
ínurn), Skjálfandafljót (að Ullarfossi) . ..
, — 3 , , , . eftlr dypstu alunum eða með bökk-
í Laxa (að Bruarfossum), og ur henm
fram i Reykjadalsá og í Mýrakvísl,
i Jökulsá í Axarfirði (ósana), i Sandá þa8an tekur hann
og lítið eitt í H^fralónsá og Sval-
barðsá í Þistilfirði. — A A-landi I
gengur lax dálitið í Sdá, Vestur
dalsá og Hofsá í Vopnafirði, .og hyljnm
stöku sinnum er sagt að vart verði
við hann í Jökulsá á Brú og i Lagar-
fljóti, eða ám, sem í þau falla. —
Annars verður hans ekki vart alla
ununi, þar sem eru afdrep, iðuköst
og aðrir hentugir hvildarstaðir, og
svo strauminn í
sprettum; yfirléitt. virðist hann vilja
i láta sem nxinst á sér bera og Ieynist
i Þv' ú daginn undir bökkum eða í
en hraðar ferðinni þegar
dimmir eða dimt er í lofti, og þegar
vöxtur er eða flug í ánni, samfara
gruggi Ef áin, er mjög löng,. virðist
, _ „ _ ., , hann þreytast, þ e. fara hægra, eftir
Ví.x r J ... i_PV1 sem lengra dregur fra sjó. Þar
sem hávaðar og fossar verða á vegi
hans, reynir fyrst verulega á kraftana
j og sundfimina. Hann getur farið^
fyrst langa leið á móti bullandi straumi, og
að taka fram, að hann er vatnafiskur, þegar um foss er aS ræða> sgm efcki
sem getinn er og gotinn í ósöltu j er yfir 3 metra hár, getur laxinn tek-
vatni (straumvatni); í sjó eða sðltu ið hann í einu stökki, ef hann er
vatni geta eggin eigi klakist; það er, „ógu vatnsmikill og vel djúpt undir
margsannað; en sökum fæðuskorts j honum; tekur hann fvrst 1—2 m.
lítið eitt í Skaftá, ef til vill við og
við í ósum sumra vatna á S-strönd-
inni.
Um lífshœtti laxins et það
í vötnunum verður hann að dvelja i
sjó, — skemri eða lengri tima —
á undan hrygningu, til þess að ná
æxlunarþroska. Þó eru undantekn-
ingar frá þessu: I hinum miklu
stöðuvötnum, Venern- í Svíþjóð og
Ladóga í Rússlandi (og í vötnum í
Lgbrador og ám í Maine)er afbrigði
af laxi (/. Jacustris'), sem aldrei geng
j loftstökk upp i fallið og syndir svo
j það sem eftir er, upp yfir brúnina,
hraðar en. vatnið fellur. Sé fossinn
, hærri, gerir laxinn oft hvert stökkið
i eftir annað, áður en hann gefst upp,
eða hann nær stalli eða þrepi í foss-
inum, sem hann getur hvílt sig á
áður en. hann fer Iengra, óg þannig
getur hann “stokkið” stall af stalli.
ur 5 sjó en lifir í vötnunum, eins ogjUnz hann kemst upp yfir fossinn, ef
i sjó væri, milli þess sem hann gengur f hann er annars ekki alveg ógengur.
til hrygningar upp í árnar, sem í
vötnin falla; enda hafa þessi vötn
upp á meiri fæðu að bjóða, en smá-
vötnin annarsstaðar. Þessi lax er
nokkuð frábrugðinn venjulegum laxi,
svipar í ýmsu til urriða, og verður
Dæmi eru þess, að laxar hafi farist
(dauðrotast) við þessar tilraunir. —
Laxinn virðist færast þær ár, sém
sandrif eru fyrTr ósunum á, eða eru
mjög grunnar og sendnar neðst. Ann
brs leitar hann eðlilega sízt í þær ár,
en
hann skal ekki farið fleiri orðum
hér. Svo J>er það og við, að hæng-
seiði ná æxlunarþroska áður en þau
ganga til sjávar.
aldrei eins stór og sjógenginn lax! senv hafa ekki hin nauSsynlegu skil_
getur orðið (hæst 12 kg.), en um! yrCi fyrir ,klaki og uppvexti Seis_
anna (sjá síðar).
Mjög er það misjafnt hvenær lax-
inn gengur í árnar og fer það ýmist
eftir stærð (aldri) fisksins og hvernig
Þegar laxinn. er kominn í sjó, má | háttar til um ána, eða eftir sérstöku
segja að hann hverfi mönnum sýn, j e®li fiskins. Víðasthvar gengur
því að enn sem komið er, vita menn j hann .upp á vorin og sumrin, en sum-
*) Laxinn var fluttur þangað sem
hálfklakin egg ("augnaegg”), en
það ætlaði að verða erfitt, sökum
I þess að eggjunum var ekki haldið
gangar þeir og hvelfingar, sem fund-
ist hafa hingað til, eru um 1000 km.
á lengd, venjuleg breidd er um 1 I
meter og hæð rúmir 2 m. Grafirn- j
ar eru höggnar í veggina til beggja
handa, víða eru smá kapellur og
ölturu, þar hafa verið sungnar mess-
ur og haldnir fundir.
Katakombtirnar eru skamt frá
borginni, norðan til við “Via Ap-
fiskinn nýgeng.nn úr sjo) er ^ , nógu köldum 4 leiSinni(frá Englandi).
miölungsf.skur að stærð, 65-100 cm {ékkst fuJ1 yissa fyrir þvi>
langur og 2,5-10 kg. að þyngd, en.^ cftir manrltrekaðar tilraunir
getur orðið miklu stærri, 110—129
jcm. og 15—20 kg., og þyngri lax en
vissa
1908, eftir margítrekaðar
í 40 ár, að tekist hefði að klekja
laxi til fullnustu þar syðra, í einni
af ám Suðureyjarinnar. Siðan hafa
tilarunirnar verið endurteknar, og nú
lítið um hætti hans þar. En eitt er
víst og það er það, að hann notar
tímann vel til þess að afla sér fæðu;
en hver hún er og hvar hann tekur
hana er meira vafamál. Menn verða
hans oft varir við strendurnar þann
staðar ekki fyr en á haustin og sum-
staðar (í löndum, þar sem er hlýr
vetur) er hann að ganga í árnar svo
að segja alt árið. En hér verður eigi
farið nánara út í það mál. . I norð-
lægum löndum, þar sem árnar eru
tíma ársins, sem hann gengur í árnar, I undir ís á veturna, fer laxinn yfirleitt
c. á vorin og sitmrin, og veiða hann, ekki að ganga upp fyr en ísinn er far”
þar, bæði hér við land og annarssfað- ^ inn og vatnið er farið að hlýna nokk-
ar. I Eystrasalti er hann veiddur j uð. Hér á landi fer hann í fyrsta
töluvert á flotlóðir (t. d. við Borg- j lagi að ganga í apríl, og þó aðeins
undarhólm) og í makrílsnet fæst á SV-landi, annars vanalega ekki
hann stundum langt úti í Skagerrak;
hans hefir orðið vart í þorskanet í
Garðssjó lítið éitt í snyrpSinót í
Skagafirði, og inn í Vestmannaeyja-
höfn hefir stórlaxatorfa komið. —
Aftur á móti fæst hann aldrei við
botn, hvprki á öngul né í vörpur.
Bæði þetta og liturinn bendir ótvírættj í ánni
á, að hayin er uppsjávarfiskur og lif- dregið
fyrri en í maí, og ef kuldatið er, og
þá einkum á N-landi, ekki fyrri en í
júni; en svo getur hver gangan kom
ið eftir aðra fram eftir sumrinu, langt
fram í ágúst, og koma göngurnar
helzt í stórstrauma, ef annað ekki
hamlar, svo sem þurkar og lítið vatn
En eins og ýmislegt getur
úr eða aftrað göngunni, eins
ir mest á smásíld, sandsíli og svo ( getur ýmislegt örfað hana, svo sem
líklega á loðnu, kampalampa og öðr- dumbungsveður og mótvindur, að
um smáum krabbadýrum; sem fara í j sagt er. Fiskurinn gengur mjög eftir
torfum í sjónum. — Stundum finnast, stærð (aldri); fyrst gengur stórlax-
leifar af svona dýrum (t. d. hrygg
ir). í
sinni lítt melt millisíld (í Olfusá) en
annars er öll fæða tiðast uppmélt,
þegar í árnar kemur, og því mjög
erfitt að fá nokkuð nánara að vita
um hana. — Um ferðir eða göngur
inn aðallega og miðlungslaxinn
laxi nýkomnum úr sjó, og einu j tveggja fjórðunga og fjórðungslax-
inn), í maí til júní, en smálaxinn mest
þear kemur fram á sumarið (júlí til
ágúst). Þegar svo laxinn er, eftir
stutta eða langa ferð, kominn á eða
í nánd við riðin, er hann orðinn lú-
d við Noreg
og Svíþjóð) eða út frá löndum (t.
þetta vita menn ei um hér,*) en í út-
*) Stærðin á laxi og silungi er hér
ætíð, eins og á flestum öðrum fisk-ler laxinn farinn að hrygna þar af j d. þvert yfir Eystrasalt), en hve langt
um, gefin til kynna í þyngd, 5 punda sjálfsdáðum.
lax, fjórðungs lax o. s. frv.
laxins í sjónum vita menn ennþá lítið. | inn og hefir hægt um sig, hímir í fíylj
Þó hafa menn komist að þvi, með, um eða öðrum fylgsnum, og tekur
merkingum, að hann fer oft langa>" j enga eða þá sáralitla fæðu, eins og
ferðir frá átthögum sínum, ýmist j hann gerir hér í ánum, þar sem hann
með ströndum fram (t.
þó tekur flugu eða bítur á maðk.
Þegar líður að hrygningu, tekur
laxinn miklum breytingum, — bæði
hann fer út á opið haf (t. d. I Norð- utan og innan; ytri breytingin er