Heimskringla - 20.10.1926, Blaðsíða 2

2. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 20. OKTÓBER 1926
Sigurður Gíslason
Thorarensen
Minningabrot.
Þaö hefir dregist lengur en skyldi
að skrifa nokkur orð um SigurS Thor-
arensen látinn; — og þegar brot úr
endurminningum um hann birtast, eru
þau rituö af manni, sem var honum
lítt kunnugur, utan þess að þeir áttu
nærri daglega kynningu þrjú síöustu
æfiár Sigurðar heitins.
Sigurður var fæddur-31. ágúst ár-
ið 1849, á Felli í Mýrdal ^ Vestur*
Skaftafellssýslu. Foreldrar hans.voru
Gísli prestur á Felli í Mýrdal, tn síðar
á Stokkseyri (d. 25. des. 1874), og
kona hans Ingibjörg (d. 17. maí 1885),
dóttir Páls amtmanns Þórðarsonar;
var Ingibjörg systir Páls sagnfræðings
Melsted.
Sigurður stundaði nám við latínu-
skólann í Reykjavík. Mun hann hafa
komið í skóla haustið 1866. Þar var
hann þrjá vetur að námi. Var hann
í fjórða bekk B., er hann hætti skóla
námi. Tók hann þá að stunda ýmist
kenslu eða verzlunarstörf. Kenslu
stundaði hann meðal annars hjá
Pétri Guðjohnsen frænda sinum,
faktor á Húsavík. Hann var einnig
um nokkra hríð við þann starfa á
Eyrarbakka, en vann á sumrum við
verzlunarstörf í Lefoliis-verzlun, sem
Guðm. Thorgrimsen veitti þá for-
stöðu. A ýmsum öðrum stöðum
stundaði hann kenslustörf, svo sem á
Leirá í Borgarfirði og Þmgnesi. —
Fékk hann lofsamleg ummæli fyrir
þau störf sín, af skynberandi mönn-
um.
Ari(j 1889 fór han ntil Ameriku.
Var hann þá kvæntur Sigríði Jó-
hannsdóttur Friiírikssonar, prófasts
á Stað á Reykjanesi, Jónssonar. —
Móðir Sigriðar og kona Jóhanns var
Ingibjörg Helgadóttir frá Súðavík
í Isafjarðarsýslu. — Sigríður kona
Sigurðar dó 1889, rétt eftir að hann
kom til Anieríku. Hafði hún farið
þangað ári á undan honum, ásamt
móður sinni og stjúpíöður, Jóni Ei-
ríkssyni Hólm gullsmið úr Stykkis-
hólmi.
Eftir að Sigurður kom hingað til
landsins mun hann lengst af hafa
stundað verzlunarstörf og kenslu, sér
í lagi söngkenslu. Af kunnugum er
það fullyrt, að hann hafi verið fyrsti
kennari við barnaskólann á Gimli. —
Hann kvæntist hér. Síðari kona hans
lifir mann sinn og býr ásamt hörnum
þeirrá í Selkirk, Man. Hún heitir
Sólveig Jóhannesdóttir og er af skag
firzkum ættum. Voru foreldrar henn-
ar Jóhannes Jóhannesson og Sigríð-
ur Þiðriksdóttir, nú dáin fyrir rúmu
ári síðan. Þau Sigurður og Sólveig
kona hans eignuðust þrjú börn; heita
þau: Sigríður, Ingunn og Gísli.
/ Sigurður heitinn var vel gefinn
maður að mörgu leyti. Hann var
söngfróður, ágætlega söngvinn og
elskur að söng. Hann var reiknings-
fróður og einkar vel pennafær. All-
vel hagorður var hann. Sér í lagi
fær í íslenzkri málfræði og hneigður
fyrir slik efni. Hafði hann unun af
að glíma við skýringar vísna í forn-
sögum vorum. Átti sjálíur góð tök
á þróttmiklu og fögru máli, cg hafði
jafnvel á síðustu árum æfi sinnar
ánægju af að hugsa og tala um þau
efni. Mun hann í ályktunum sínum
hafa verið varfærinn og ábyggilegur
er um mentamál vor var að ræða. —
Hann dvaldi á Elliheimilinu Betel
hintzu ár æfi sinnar, kom þangað
aldraður og þrotinn að kröftum 29.
desember 1917. Þar andaðist hann,
eftir að hafa notið þar ágætrar hjúkr
unar efstu ár sín.
Þegar kynning okkar hófst,
hann visfmaður þar, og eins og að
hefir verið vikið, allmjög þrotinn að
var skýr og athugun á þeim málum,
líkamlegri heilsu, en hugsun hans
er hann lét sig skiíta, nákvæm. Hann
bar það með sér að mikið hafði hon
um verið lárrað. Hann var* þrek-
maður, mikill og fallegur að vallar-
sýn, bar höfuð hátt og þótt hann
getðisf þungur á Læti, bognaði hann
samt ekki. Viðkynning mín við
hann sannfærði mig um það, að
hann bjó yfir göfugu hjartalagi. —
Hann var einkar gætinn í orðum
og fáskiftinn um hag annara. Kært
var honum að tala við kunningja sína,
einn og einn í senn. Hann var sí-
lesandi og fylgdist með öllu, sem
hann átti tök á að fylgjast með. —
Efriár sin hneigðist hann að anda-
trú, mun ávalt hafa talist frjálslynd-
ur í trúarskoðunum; með sanngirni
talaði hann ávalt um þau mál, eftir
því sem eg bezt til vissi.
Sigurður heitinn eignaðist djúp í-
tök í hjörtum margra samferðamanna
sinna. Olli því hjartalag hans og
það, hve heilskiftur hann var. Eink-
ar barngóður hafði hann verið, og
hélt ávalt trygð þar sem hann tók
henni. — Sigurður heitinn átti það
af hæfileikum, sem laðaði menn að
honum, og gera hann seingleymdan.
Örlög lífs hans voru þau, að honum
notuðust ekki sem skyldi hæfileikar
þeir, sem hann átti yfir að ráða. —
Yms straumhvörf í skapferli hans,
uppeldi og æfikjörum voru því ef-
laust valdandi. Margir fornir og
nýir samferðamenn minnast hans með
hlýjum huga.
Gimli, Man.,
á Michaelsmessu. 1926.
SigurSur 'Olafsson.
Vesalingarnir
efir Victor Hugo.
Fyrsti þáttur.
FANTlNA.
Þýðendur sögu þessarar eru Einar
Hjörleifsson Kvaran og séra Ragnar
E. Kvaran, sonur hans, en útgefandi
Þorsteinn Gíslason, og er bókin sér-
prentun úr Lögréttu. —
Það er vert að athygli sé vakin a
þessari ágætu sögu. Les hana vel,
og þú munt finna nóg umhugsunar-
efni.
Sá rangsnúni hugsunarháttur, að
þjóðfélaginu beri aðeins að hegn.i
fvrir misgerðir, án nokkurs tillits til
þess, sem bezt er gert, er þar skýrum
dráttum málaður upp fyrir Iesend
unum og dreginn fyrir dóm þeirra.
Jean Valjean tekur eitt brauð handá
sjö svöngu börnunum hennar systur
sinnar. Hann er gerður að galeiðu
þræli, og þar er honum haldtð ár
eftir ár og er breytt í villidýr. Síðan
gerir biskupinn góði hann að nyjum
og betra manni. Jean Valjean verð-
ur bjargvættur fjölda manna, einkum
þeirra, sem beðið hafa ósigur í lífs-
baráttunni. Enginn þekkir galeiðu-
þrælinn, sem áður var, og fjöldinn
dáist að honum. Hann færist undan
að verða borgarstjóri, en gerir það
loks að bón gamallar konu, þó að
hann vildi áður ekki taka við em-
bætti, þegar konungurinn skipaði
hann til þess. Loks fórnar hann sér
til þess að bjarga gömlum manni, er
ella héfði verið dærndur í misgripum
svo sem hinn forni Jean Valjean, —
og segir til sín. Þá opnast augu dóm-
aranna fyrir því, að hann hefir fyrir
mörgum árum gerst brotlegur við
lögin, á meðan hann flakkaði um með
gula vcgabréfiS, — útskúfunarmerk-
ið, nýsloppinn úr dýflissunni. Hrakn-
ingar hans og góðverk kom þeim
hvorugt viði — og þjóðfélagið læsti
klónum í hann á ný — svo sem verj
andi Champmathieu's kemst að orði
(bls. 231) — og mátti jafnvel ekki
vera að þvi að bíða eftir, að hann
framkvæmdi eitt góðverkið enn, —
að hann færði deyjandi móður barn-
ið hennar. "Því miður er ekki hægt
að dylja það, að orðin “hann hefir
verið á galeiðunum”, nægðu til þess,
a'ð nærri því allir snerust á móti hon-
um. Á minna en tveimur tímum var
alt það góða, sem hann hafði gert,
gleymt, og hann var ekki annað en
‘galeiðuþræll’.’’
Javert lögreglu-umsjónarniaður er
fulltrúi hins hefndarþyrsta þjóðfé-
lags, sejn aldrei fyrirgefur 'þeim, sem
stinipla'ður hefir verið brotlegur við
var lögin, en lítur upp til manna eins og
Bamataboris, “sem hefir kosninga-
rétt, og á fallega húsið með vegg-
svölunum, ..... — þrílyft hús úr
stórtim, höggnum steini,” og gefur
honum ekki að sök, þótt hann skemti
sér við aí niðast á vesalings konu,
sem þjóðfélagið hefir snúi'ð við bak-
inu og hrundið út í eymd og svívirð-
ingu. “Trúarjátning” Javerts er A
bls. 178: “Þá mildi, sem er í því fólg-
in, að taka skækjuna fram yfir borg-
arann, lögreglumann fram yfir borg-
arstjórann, undirmanninn fram yfir
yfirmanninn, kalla eg lélega mildi,
mildi, sem eyðir þjóðfélaginu.” Þeg-
ar honum loksins auðnast að taka
Jean Valjean fastan, þá finst honum
“eins og hann væri i himnaríkr”,- og
hugsar ekki um aðra eins smámuni,
og þá, að hann er staddur i sjúkra-
húsi við banabeð smælingjans. “And
lit hans varð eins og andlit á djöfli,
er nær í glataða sál, sem er á valdi
hans.”
Þegar ókunnur maður mælist til
þess a'ð fá að koma inn í réttarsalinn
í Arras, þá er dyravörðurinn. fastur
á því að fleiri komist ekki inn, —
nema þá embættismenn (samanbe?
peningavaldsmenn nú); og hann
snýr baki við komumanni. Rétt á eft
ir kemur þessi sami maður á ný og
á því að gefa beiningamönnum sex I sýnir okkur, hvernig mannfélagið
sameiginlega sinn fimmeyringinn á ; kaupir þræl. Fyrir fátækt, fyrir hung-
hverjum sunnudegi, þá sagöi Bien- j ur, kulda, einveru, einstæðingsskap.
venu biskup brosandi við systur sína: Það er sorgleg verzlun. Sál fyrir
“Líttu á herra Gaborand! Nú er hann i brauðbita. Fátæktin býður, mann-
að kaupa himnaríki fyrir fimmeyr- J félagið kaupir. Heilagt lögmál Jesú
ing.’’ — "Vesálings maður einn hafði j Krists er ráðandi i siðmenning vorri,
falsa-ö peninga, þegar öll önnur sund en það hefir ekki gagnsýrt hana. —
voru lokuð fyrir hann, af ást til konu j Sagt er, að þrælahald sé horfið úr !
og barnsins, sem hann átti með henni.' menning Evrópu, en það er misskiln-
Konan var sú eina, sem borið gat j ingur.” — Þarna dró hann fram eitt
vitni gegn honum. Henni var hald-! dætni þess af mörgum.
ið í fangelsi, en hún neitaði stöðugt. \ Að lokum, þegar Fantina er dáin,
sýnir honum náfnmiða sinn: “Made- I Þá fann saksóknari ríkisins upp á
laine, borgarstjóri í Montreuil-sur-' því að telja henni trú um, að elsk-
Mer’’. Þá var nóg rúmið. “Vill
herrann gera svo vel og sýna mér þá
áæmd, a,ð koma með mér?” spyr
dyravörðurinn og lýtur til jarðar fy"
ir honum. — Kannast ekki lesend-
urnir við að hafa stundum orðið var-
ir við eitthvað líkt, þótt ekki hafi
,verið i Frakklandi?
Staldrið við, þegar þér lesið kafl-
ann um konventsmanninn gamla, -—
stjórnarbyltingar-þingmanninn, —. og
hugleiðið dóma múgsin» um hann, eft
ir að Frakkland hefir verið keisara-
dæmi um skeið og konungur er aft-
ur kominn til valda: “I Digne var
talað um G. konventsmann með hálf-
gerðum ótta. Getið þér hugsað yð-
ur hvað konventsmaður er? Það var
fyrirbrigði, sem þektist, þegar menn
þúuðu og kölluðu hver annan “borg-
komst presturinn. i Montreuil-sur-Mei
að þeirri niðurstöðu, að hún hafi
hugi hennar hefði svikið hana og \ raunar ekki verið annað en vændis-
reynst henni ótrúr; hún ætti elju. —j kona, og að Jean Valjean, borgar-
Það hreif. Hún sagði til sektar unn- j stjórinn fyrverandi, sem þá hafði
usta sins og hann beið líflátsdóms, ! verið litið upp til, velgerðarmaður
samkvæmt löggjöf þeirra tíma. “All bæjarfélagsins, væri ekki annað en
ir voru hrifnir af kænsku ákærand- galeiðuþræll. Það var því alveg nóg
ans, er hafði leitt sannleikann í Ijós fanst honum, að Fantína fengi ör-
með því að vekja afbrýði konunnar. \ eigagreftrun. “Hún “var því borin
Biskupinn hlustaði þögull á söguna, j til hvíldar í horni í kirkjugarðinum,
og sagði síðan: “Hvar á að dæma þar sem jörðin er afgjaldslaus, horn-
þennan mann og þessa konú?” — inu, sem allir og enginn á, og fátæk-
“Við kviðdóminn’’.
að dæma opinbera
- “Og hvar á ■ lingum er stungið niður í. Til allrar
ákærandann'?” hamingju veit guð, hvar á að finni
spurði hann.’
Slíkuf maður var sálina.” —
ekki meðmæltur skólagjöldum: “Kenn ' Islenzkan á bókinni er snjöll, svo
ið þeim fáfróðu alt, sem þeir geta sem vænta mátti, og útgáfan er lag-
lært,” sagði hann. “Það er mikil Ieg. Framhaldið er að koma i
yfirsjón af þjóðfélaginu, að veita j “Lögréttu”. Þýðendur og útgefandi
ekki ókeypis fræðslu. Það ber á- eiga skyldar þakkir fyrir svo góða
byrgðina á því myrkri, sem það bók og vandaða neðanmálssögu.
GuSnt. R. Ölafsson
- ■ úr Grindavík.
ara”. Slikur maður var líkastur þvi. j sjálft veldur. Þegar sál er full af J
að vera ófreskja. Hann hafði ekki mýrkri, syndgar hún. Það er ekki
greitt atkvæði með lífláti konungs-
ins, en litið hafði nú vantað á það.
Hann var nærri því konungsmorð-
ingi. Hvernig stóð á því, að slíkur
maður hafði ekki v'erið seldur dóm-
stólunum í hendur og gert út af við
hann, þegar hinir réttlátu höfðingj-
ar komu aftur? Það hefði ef til -vill
ekki verið rétt að höggva af honum
höfuðið, því sjálfsagt var að fara
syndarinn, en sá, sem veldur myrkr- j —Alþýðublaðið.
inu, sem ábyrgðina ber.” •— Þegar ---------
jómfrú Magloire hélt þvi fram, að
blómin væru gagnslaus, en aðeins
grænmetis'hluti garðsins nytsamlegur,
sagði Bienvenu, að það væri mis-
skilningur; hið fagra væri jafnnyt-
Dánarminning
Tómas Tómasson, bóndi i Bratta-
samt og hið nytsama, — ef til vill hlíð í Biskupstungum, andaðist úr
nytsamara. Og þegar hann huggaði j Lungnabólgu 12. niai síðastliðinn, á
þá, sem syrgðu dána ástvini, sagði 81. aldursári. Eg frétti lát þessa
vægilega; en reglulega æfilöng útlegð harfn: “Gætið þéss vandlega, hvern- forifkunningja mins fvrir skömmu,
hefði átt vel við; sjálfsagt að refsa ig þér hugsið um þá, sem dánirN eru. en blöðin hafa þess að engu getiö
öðrum til viðvörunar, o. s. frv. o. s. Hugsið ekki um það, sem verður að enn sem komið er. — Hann var svo
frv. Annars var hann guðleysingi. | dufti. Lítið upp, og þér munuð sjá einkennilegur maður á marga lund,
eins og allir þess konar menn. — ástvini yðar ljóma á himnum.” j að eg vil ekki láta hann liggja meö
Þannig kjöguðu gæsirnar umhverfis Stutt, en glögg. er lýsingin á syst-J öllu óbættan hjá garði, svo að hans
gamminn.” Og þegar hann var dá-j l!r Perepetu hjúkrunarnunnu, sem sé að engu minst, þá er hann er horf-
inn, þóttust skrafskjóðurnar í þorp- j grýtti sjúklingana í dauðastríðinu J inn út fyrir landamæri lífs. og dauða.
inu vissar um, að kölski hefði sótt | með bænum sínum, sem sagðar yoru — Hann var fæddur á Gýgjarhóls-
sál hans, því að allir stjórnarbylting-jjí reiði, — “kastaði, ef svo mætti að koti í Biskupstungum 5. september
armenn væru villutrúarmenn (!). —
Hann trúði því líka að sakleysið sé
“jafnháleitt í tötrum og skreytt í
konunglegum liljum”. Um stjórnar-
byltinguna segir hann á dánardægri
sínu: Hún er “stórkostlegasta skref-
ið, sem mennirnir hafa stígið, frá
því er Kristur kom fram........ Hún
hefir bætt mörg mannfélagsmál; —
hún hefir mildað sálirnar; hún hefir
orði komast, guði framan í þá’’; en 1845. Þar bjuggu þá foreldrar hans,
systir Simplicia kunni ekki að ljúga, Tómas, síðast bóndi í Brattholti (d.
en þegar hún gat ekki bjargað Jean 17. ágúst 1882) Tómasson frá Hellu-
Valjean á annan. hátt„ þá sagði hún J dal (dáinn 1831), Sæmundssonar á
“tvisvar ósatt í einu, hvað eftir ann-j Laug (d. 1798), Sæmundssonar, og
að, án þess að hugsa sig um.” Og kona hans Guðrún (d. 24. maí 1871)
Victor Hugo bætir við: “Vonandi i Einardóttir frá Dalbæ í Ytrihrepp,
verða þessi ósannindi þér til rétt- ! Gunnarssonar í Auðsholti, Egilssonar
lætingar í Paradis!”
á Bergsstöðum í Biskupstungum (f.
Síðast en ekki sízt er að geta Fan- c. 1686), Gissurarsonar í Jifra-Lang-
gert menn rólegri og gáfaðri, hún J tinu, vesalingsins, sem unnustín”. holti (f. c. 1656), Jónssonar, en kona
hefir borið strauma menningfarinnar ^ bregzt fyrst, og síðan allir, — nema Einars Gunnarssonar í Dalbæ var
yfir alla jörðina. Hún hefir verið J galeiðuþrællinn, fyrverandi borgar- Katrín Gunnarsdóttir lögréttumanns í
góð. Stjórnarbyltingin franska er j stjórinn, sem hún 'hélt áður að væri J Götu hjá Miðfelli, Hafliðasonar
krýnir.g mannkynsins...... Framtið-j sá, sem valdið hafði mestu hörmung- prests í Hrepphólum (d. 1774), Berg-
in fyrirgefur henni reiðina; afleiðing 1 unum, sem hún varð að þola. Saga sveinssonar, og má rekja þann ætt-
ar hennar eru þær að heimurinn er i Fantínu er saga móðurinnar, sem legg til rnargra göfugra manna. —
betri.” — Þarna er lýst mikilmenni,! fórnar öllu fyTÍr barnið sitt. Hún Annars er hvorttveggja ættleggurinn
sem fylgir hugsjón sinni til hinztu verður að neita sér um öll lífsþæg- föður og móðurætt Tómasar heitins,
stundar, þó að þeir, sem hann hefir indi, sofa aðeins 5 stundir á sólar- mestmegnis góðkunn bændaætt í
barist fyrir, misskilji hann, yfirgeíi ! hring, erf sitja allan tímann í köldtt Biskupstungum og Ytrihrepp.
hann, afneiti honttm og haldi hann J ng skuggalegu herbergi og sauma láf- Þriggja ára gantall fluttist Tómas
vera óvætti. Slíkt er aðalmerki braut J laust. En það er þó ekki það versta. nteð foreldrum sínum að Keldnaholti
ryðjandans. | Samt sem áðttr skortir hana fé til (Kjarnholtum) og þaðan 3 árum síð-
Þriðja mikilmennið, sent sagan j að reiða fóstur barnsins síns, — fé, ar (1851) að Brattholti, og átti þar
kynnir lesendunttm, er biskupínn góði; sem raunar er svikið út úr henni, án heinia upp frá því, eða alls 75 ár.
er féll á kné fytir konventsmannin- þess að hún viti af. Hún reynir all- 22 ára gamall (1867) fór hann að
um, sem var að deyja, og krafðist j ar leiðir. Hún lætur klippa af sér búa á móti föður sínum í Brattholti
einskis af honum nema blessunar , hárið, sem tók ofan í mitti, og sehtr og kvæntist 14. október 1868 bústýru
hans, — biskupinn, sem treysti gal- það fyrir kjól handa barninu stnu, sinni. Margréti Þórðardóttur frá
eiðuþrælnum, kallaði hann bróður — sem það raunar aldrei fær. Hún Spóastöðum, Jónssonar í Keldnaholti,
sinn og breytti við hann sem jafn- selur úr sér framtennurnar. En ekk- Gíslasonar sama staðar, Jónssonar.
ingja sinn og gaf honum ekki aðeins J ert dugir. Hún fær hótun um að Var hún rúmum fjórum mánuðum
upp sakir, þegar hann brást honum. | barnið hennar verði rekið út á gadd eldri en hann (f. 18. apríl 1845), og
heldur einnig silfurborðbúnaðinn, er j inn. Þjóðfélagið skilur henni aðeins lifir mann sinn, nú á 82. aldursári,
þessi skjólstæðingur hans hafði stol- eftir eitt úrræði. Aðttr hefir Victor hefir ekki haft ferilvist í mörg ár,
ið frá honuni, og loks einu skraut- Hugo komist svo að orði (bls. 95): sökum magnleysis í fótunum, en
gripina, sem hann átti eftir, kerta- "Menn benda þeim (þessum varnar- klæðst jafnan, sagt fyrir verkum inn-
stjakana, og sagðist með þvi kaupa
sál hans og gefa hana guði. Og Trú
hans sigraði. Traust hans og góð-
vild leysti Jean Valjean úr þeim á-
lögum, sem grimd þjóðfélagsins hafði
reyrt hann i. Og hann varð ágætis-
maður, eftirmynd verndarengils síns,
Bienventt biskups sjálfs.
Bienvenu biskttp hjálpa'ði öðrum ó-
spart, en safnaði ekki fé handa sjálf-
um sér. Þegar hann sá, að sjúkra-
ið í Digne var lítið og þröngt, en
biskupsbústaðurinn stór höll, lét hann
flytja sjúklingana í biskupshöllina,
en bjó sjálfur í sjúkrahúsinu; en
þegar hann varð sjónarvottur að því
að Gaborand, fyrverandi kaupmaður,
sem Iánaði fé gegn okurrentum og
hafði þegar safnað að sér eignum,
lausu sálum) á, hvað það sé yndislegt an bæjar .og unnið í sessinum meira
að vera skírlífur. Já, rétt er það, en en mörg' ófötluð; er skýrleikskona
ef mærin er hungruð!” — Fantína mikil, skemtin og glaðlynd, og hefir
hefir reynt alt, og hún hefir verið haldið sálarkröftum sínum óskert-
skirlíf. En barnið hennar er henni um. Bræður hennar eru: Þórður.
tneira virði en alt annað. “Jæja, við er lengi bjó t Hólum (Upphólum),
seljum þá alt,” hugsaði hún. “Og efsta bæ í Biskupstungum, enn á lífi
vékalings stúlkan gerist vændiskona.” í Hafnarfirði á 85. aldursári, alþekt-
“En þetta er aðeins skáldsaga,’’, ur dugnaðar- og fjörmaður, skarp-
segir einhver lesendanna. Að vísu: greindur, fróður og lesinn og hvers
en úti í fjölbygðu löndunum er þetta manns hugljúfi, Egill bóndi á Kjóa-
veruleiki. Og það ætti að vera Is- stöðum, hinn bezti búhöldur, látinn-
lendingum metnaðarmál að líða ekki, fyrir skömmu, Lýður, fyrrum bóndi
að slík neyð sé innleidd hér á landi. á Eiríksbakka og Stefán Thorson,
Framkvæmd jafnaðarstefnunnar er faðir Joseph Thorson forstöðumanns
bezta vörnin gegn slikum hörmung- lagaskóla í Manitoba.
um, og hún er ráðið til að útrýma Um 1870 tóku þau Tómas og
þeim. Margrét við allri jörðinni Brattholti,
Victor Hugo heldur áfram: “Hvað er faðir hans lét af búskap. Attu
er námu nokkrum miljónum, tók upp kennir saga Fantínu okkur? Hún þau alls saman 13 börn: 5 syni og
8 dætur. Dóu 6 þeirra á unga aldri,
þar á meðal tveir efnilegir drengir í
barnaveiki 1882, annar á 5. ári, hinn
á 4. ári. Tvær dætur dóu upp komn-
ar: Guðrún, er gift var Þorsteini
bónda Jónssyni á Drumboddsstöðum
og Guðrún önnur, ógift. Eru þá á
lifi aðeins 5 börn þeirra hjóna: Sig'-
ríður, ógift hjá móður sinni, Þórður,
kvæntur í Reykjavík, Margrét ógift,
Ösk, gift Tómasi bónda Bjarnasyni
í Helludal, og Friður, gift Gísla Jóns
syni í Haínarfirði, voru lengi bú-
sett í Noregi. Fóstursonur Tómasar
heitins og Margrétar var Einar Guð-
mundsson, sonarsonur Hjartar hrepp
stjóra Eyvindssonar í Austurhlíð, og
tekur hann við búi í Brattholti eftir
fóstra sinn.
Brattholt er fremur afskektur bær,
er liggur fallega sunnan í hárri
brekku við Hvítá, þar sem hún kem-
ur fram úr gljúfrum þeimi er liggja
alla leið inn að Gullfossi, sem er
drjúgan kipp inn frá bænum og á
Brattholt hálfan fossinn (að vest-
anverðu) en hinn eystri helming hans
eyðijörðin Hamarsholt i Ytrihrepp.
Fyrir rúmum 50 árum var Gullfoss
svo lítt kunnur og “lítils metinn”,
að Kristjáni konungi 9. var ekki einu
sinni sýnditr hann 1874, þótt hann
kæmi þar svo að segja á næstu grös
(að Geysi). En. rétt á eftir (um
1875) varð Sigfús Eymundsson fyrst
ur til þess að sýna útlendum ferða-
mönnum GulIfoss,vog eftir það varí>
hann smátt og smátt svo nafnkunnur,
að Geysir hefir crðið að miðla all-
miklu af heimsfrægð sinni til þessa
nágranna sins, enda er Geysir nú
tekinn að eldast og þreytast (nálega
hættur að gjósa), en Gullfoss glymur
enn í gljúfrasal með hinum sama
þunga dyn sem fyrir þúsundum ára.
Það segir sig sjálft, að Gullfossi
var ekki glevmt í fossafargani því, er
gekk eins og faraldur hér um land,
einkum á Suðurlandi, fyrir nokkrum
árum, og ntunu það hafa verið ó-
smáar upphæðir, sem Tórnasi heitn-
um voru boðnar fyrir jörðina Bratt-
holt um eitt skeið, en hún var ófáan-
leg. Sanit leiddist hann til, þó gegn
vilja sinum, að gefa ádrátt um leig-
ingu á fossinum til virkjunar, eftir
að leigutimi landssjóðs, er hafði um-
ráð fossins um 3 ár, var útrunninn.
Vegtta ásælni og yfirgangs fossa-
prangaranna urðu Tómasi viðskiftin
við þá til rnæðu og óþæginda, svo að
til málsókna kom, og þá var það, a5
Sigriður dóttir hans, kvenskörungur
mikill, varð nafnkend víða hér á
Suðurlandi fyrir festu og einbeitni,
er hún sýndi í því, að Gullfoss yrði
ekki afhentur erlendum eða ipnlend-
unt bröskurum til gróðabralls, svo
að hann fengi að njóta sín sem fyr
í allri tign sinni, óskemdur og ó-
hindraður af mannavöldum. Varð
hún þyi föður sinum hinri mesti
styrkur í baráttunni fyrir “vernd-
un” fossins. Það er svo fátítt hér
á landi, að menn leggi nokkuð í söl-
urnar fyrir hugsjónir, og miði elAi
alt lifið við eigin hagsmuni, að m*
finst, að hinar miklu mætur, er Tóm-
as heitinn, og ekki siður Sigríður
dóttir hans, höfðu á Gullfossi, séu
annáls verðar og i frásögur færandi.
Eins og Gullfoss fékk óhindraður að
syngja hinn þunga söng sinn fyrir
Tómasi heitnum svo að segja frá
vöggtt til grafar, eins er ekki ósenni-
legt, að dóttur hans auðnist sama
hlutskifti, og að hún þurfi ekki að
sjá ófögur vélbákn spilla fegurð og
krafti fossins mikla, átrúnaðargoðs
hennar og líklega eina elskhugans, er
hún hefir átt á æfinni.
Tómas heitinn var búmaður góður
á gamla vísu, bjó sem mest að sínu
og átti fallegan fénað, er hann fór
vel með. Er mér það i barnsminni,
er eg var í Brattholtsrétt fyrir 50 ár-
um, hversu ntér þóttu Brattholts-
sauðirnir bera af öðru fé, vorn
bæði margir og fallegir, 3—5 vetra
gantlir, úrvalsskepnur. Get eg ekki
að því gert, að eg hefi meiri mætur
á sauðabændunum gömlu en dilka-
bændunum nú, enda mun ekki fjarri
sanni, að karlmenska og þróttur ungtt
kynslóðarinnar hafi þorrið á síðari
árum, eftir að neyzla sauðakjöts
hvarf að mestu; rná heita svo, að nú
sjáist varla ætur kjötbiti, að minsta
kosti ekki sem verzlunarvara, mest-
alt kraftlaust dilkakjöt eða mein-
seigt og bragðlaust rollukjöt. Það
verður að teljast afturfðr í islenzka
búskapnuni, að sauðirnir eru nær
horfnir viðasthvar, að niinsta kosti
á Suðurlandi.
I