Heimskringla - 03.10.1927, Qupperneq 2

2. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 3. OKT. 1927.
At Close of Day.
(Þessi góðþýðing á “Við verkalok” er tekin úr
gamalli Heimskringlu. Þótti oss tilhlýðilegt að birta
í þessu blaði eitt eða tvö kvæði eftir Stephan, er bezt
hafa verið þýdd á ensku. Höfðum vér lagt drög fyrir
annað, en því miður höfum vér ekki borið gæfu til
þess að ná í það. — Ritstj.)
XVhen sunny hills are draped in velvet shadows
By Summernight,
And Lady Moon hangs out among the treetops
Her crescent bright;
And when the velvet evening breeze is cooling
My fevered brow,
And all, who toil, rejoice that blessed night time
Approaches now; —
When out among the herds, the bells are tinkling,
Now clear, now faint,
And in the woods a lonely bird is voicing
His evening plaint;
And when the breeze with drowsy accerit whispers
Its melody
And from the brook the joyous cries of children
Are borne to me;—
When fields of grafn have caught a gleam of moonlight,
But dark the ground;—
A pearl-gray mist has filled to overflowing
The dells around;
Some golden stars are peeping forth to brighten
The eastern wood; —
Then I am resting out upon my doorstep
In Nature’s mood.
My heart reflects the rest and sweet rejoicing
Around above;
And beauty is the universal language
And peace and love;
And all things seem to join in benediction
And prayers for me;
And at Night’s loving heart both earth and Ireaven
At rest I see.
#
And when the last of áll my days is over:—
The last page turned;
And what-so-ever shall be deemed in wages
That I have earned:—
In such a mood I hope to be composing
My sweetest lay;
And then — extend my hand to all the world
And pass away!
Jakobína Johnson.
Ræða.
flutt við útför skaldsins
Stephans G. Stephanssonar
14. ágúst 1927.
Á heimili hans við Markerville,
Alberta.
af séra Röngvaldi Péturssyni.
“Undan þessum vilda eg
ekki láta, ekki einu sinnij
um stundarsakir, svo aðj
sannleiki lærdómsins við
héldist hjá yður.’*
Gal. 2, 5.
Kæru vinir!
Sá atburður hefir nú gerst,
og oss að höndum borið, er vér
hefðum sízt kosið, en lengst von '
að að mætti sem fjarstur vera—
andlát skáldsins Stephans G.
Stephanssonar, er fáa hefir átt
síná líka, enga sér fremri, svo
framt sem vér þekkjum til, að
meðfæddri list og gáfum, ein-
urð og djarfsögli og hollustu við
sannleikann. Vér þurfum naum-
ast að lýsa því, hvílíkur sá boð-
skapur var, er flutti oss fregn-
ina um látið hans, síðasta
mannsins er vér hefðum viljað
þurfa á bak að sjá, vitandi þó
að von barðist mót vissu að hér
eftir fengi hann dvalist með oss
langvistum — eins og heilsu
hans var komið. En einmitt
fyrir þá sök er oss söknuður-
inn að meiri.
Vér máttum ekki missa
hann. Vér máttum ekki missa
djúphyggð hans og drenglund,
djörfung og staðfestu, ást og
einhuga við allt, sem var, er og
verður öldum og óbornum til
vaxtar og gæfu. Svo fundvís
var hann á það allt, svo holl-
viljaður, að hversu sem það var
torkennt eða falið, fann hann
það; hversu sem það var smáð
eða fyrirltið, tók hann það í
forsvar sitt — hverjir sem á
móti mæltu. Svo glögga sjón
hafði hann á sannleikanum, að
hann eygði hann hversu sem
ofan á hann var hlaðið, hversu
vendilega sem um hann var bú
ið og gröfin tekin, hversu vand-
lega sem legstaðurinn var inn-
siglaður og varðveittur. Hann
braut innsiglin, velti steininum
frá grafarmunnanum, er hin
orkuvana samtíð hvorki hafði
vit né djörfung til að snerta við,
og löngu fyrjr þá dagrenningu
er aðrir komu til þess að skyggn
ast inn í gröfina. Hann var
upprisuboðinn — í lífi þjóðar
vorrar og — út frá því — í
lífi mannanna. Til þess sparði
hann ekkert og tók ánægður
við þeim launum er fyrir það eru
goldin og úti eru látin og á-
kveðan af vanskynjun og vild-
arleysi, allra samtíða.
Svo næmur var skilningur-
inn, þróttmikið vitsmuna-aflið,
að hann fékk tekið höndum
sannindi hins innra, sem hins
ytra lífs og snúið í “þann þátt
sem æ mun halda”, og bregst
hvorki trausti né þekkingu ó-
kominna alda. "Vér höfum eng-
an þekkt, munum aldrei þekkja
nokkurn mann, er því orkaði
jafn vel og hann eða betur.
Vér þurfum því ekki að taka
það fram nú, við burtfðr hans,
er vér vitum að vegferðinni er
lokið, er hugurinn getur eigi
annað en hvarflað til baka, til
þess sem var og eigi gerist
oftar, og til þess sem eigi
verður, sökum þeirrar breyting-
ar sem orðin er, að oss meir
“en hálfur hugur fellur”, oss
skortir orð að mæla það fer
vér vildum að hinstri kveðju.
Með burtför hans hefir svo
þyrmt yfir þjóðlífi voru, að
þögn varðar. Byggðirnar drúpa,
þó upp úr grasi gullinna minn-
inga lýsi sporin hans. Með
burtför hans er sem þjóðlíf vort
hafi horfið niður af hæðunum,
þar sem “ásýnd þess skein sem
sól og klæði þess urðu björt
ein og ljós” og ofan í dalinn þar
sem geislarnir deprast, nnssa
skin í þrengslum og sjónkreppu
og myrkri daglausra nátta.
Svipfegurð hæðanna er horfin,
sveitirnar orðnar sem eyðimörk,
frjór gróðursæll bithagi manna
of dýra, “utansálarríkur” mold-
argróður. Þyki þetta ósvinnu-
orð, er hugsanlegt að það komi
til af því, að enn vantar mikið
á að vér séum búin að áfta oss
á því, að eins er heimur ónum-
inn, þó lagður sé undir korn-
yrkju, ef lífs og vitsmuna gróðr
armagn hans er látið ónotað
eftir sem áður.
Oss er sagt frá því, að í forn-
öld hafi steinarnir talað. Sá
skýrði frá er skildi tungu þeirra
— “skólaleysinginn”, er
“alla sína fræðslu fékk
í fátæklingsins skólabekk.”
En það eru ekki steinarnir
einir, úti í hinni ytri náttúru,
sem tala. Tungurnar eru marg
ar og ef til vill eigi færri en
tungur mannanna. Vindar og
veður tala, hæðir og hálsar, foss
ar og ár, ormar og fleygir fugl-
ar, gras'ið og gréniskógurinn. —
Þessar tungur túlkaði skáldið
Hann kunni þær. Þær eru mál-
lýzkur hinnar alvísu tungu,
sjálfrar lífsviðleitninnar, er lyft-
ir einstaklingunum, þeim sem
neðar eru settir, jafnvel yfir þá:
“sem þó voru ofan á
undirhleðslum fæddir.”
Glaða sólskinsdagar fara um
jörð með orrustuhug og al-
væpni. En vopn þeirra eru lífs-
vopn, svo að hvað sem fyrir
þeim verður, rís upp til lífs, þó
áður væri dáið. Örvar þeirra
eru Ijóssprotar. Með þeim skjóta
þeir í sundur höft ísa-áriauðar
og vetrar,. svo að hið volduga
veraldarríki Vindsalakyns “leys
ist upp af limafallssýki líkt eins
og stórveldin hin”. Á korginum
sem rennur úr særðum gréip-
um vetrar, rfæra þeir nýtt líf og
nýjan gróður.
Hann var útvörður allra
vona, leiðsögumaður vegfar-
enda, hvatamaður framfaranna.
hæli útlaganna, svaramaður
sanninda, frumbýlingur í landi
allra fræða. Það verður erfitt
á næstu öld að nema svo hér-
uð í heimi andans, að þar gæti
ekki merkja hans og byggða, er
farið hefir eldi um þær stöðvar
allar.
Vér vissum að draga myndi
að því fyr en varði, að hann
yrði að fara. Vér vonuðum
sámt að hann fengi enn dvalið
um stund. Oss brá því við er
vér heyrðum strenginn bresta,
er jafnast og bezt hafði ómað
lífsins lag, hvatt til vöku og auk
ið ótal “dögum í æfiþátt”. Sjálf-
um fannst honum undir hið
síðasta, hann kveða “Skjál'f-
hendu” frammi í hinu forna
feigðarskeri skipbrotsmannsins,
en vér vildum ógjarna þurfa að
trúa því. Orð hans voru hin
sömu, óskelfd, einbeitt og á-
kveðin og “skáluðu lífgjöf og
hita”. Það virtist óhugsandi,
að nökkvinn hans góði væri
brotinn, er byr hafði í öllum
veðrum. Enn bar hann jafn-
hátt og áður, en hillingar af hafi
tímans hafa þar ef til vill villt
okkur sýri, mestar eru þær er
degi tekur að halla og undir
kvöld er komið. Fram í feigð-
arskeri fannst oss hann eigi
vera, og í því skjátlaðist oss
ekki. Vér sáum “í brattgöngu-
liðinw fremstur hann fór”. Þess
höfðum vér og vænst af hon-
um. Vér höfðum naumast
heyrt þess getið að nokkur
hyrfi svo á braut, að eigi dræg-
ist hann fyrst aftur úr, linaði
sóknina, sýndi merki uppgjafar
og afturfarar. En þau merki
sýndi hann ekki, enda drógst
hann ekki aftur úr. Hann gekk
fyrir liðinu. Dauðinn var ekki
uppleysing, hann var verkalok,
svipuð og þau er vér lesum um
í nýja testamentinu. “Og meðan
hann var enn að blessa yfir þá,
skildist hann frá þeim og varð
numinn upp til himins”.
Verk landnemanna eru hvar-
vetna og á öllum tímum skyld
og þeim lýkur á líkan hátt.
Eg er ekki fær um að dæma
um verk vinar vors, en öll eru
þau og verða þjóð vorri til
sæmdar og mannfélagi voru til
nytsemdar. Þjóð vorri vann
hann fyrst og fremst, það sem
hann vann. Þótt hann væri
landnámsmaður og gleddist sí-
fellt í landnámi nýrar sanninda
og vona, helgaði hann henni
öll sín verk, hún átti þau öll.
Öndvegissúlurnar flutti hann
með sér, og úr hásæti lista og
ljóða leit hann á allt, sem var
að gerast íslenzkum augum. —
Með því efni er hann fann
í anda hennar og sogu, brúaði
hann óvissuna. Frá öðrum vildi
hann ekki lána, fann þar líka
fátt að brautu berandi; “hollt
er heima hvat”. .
Hann var hennar opinberun,
og af þeirri opinberun þekkir
hún afl sitt og atgervi betur en
nokkru sinni fyr. Sönnun allra
lífsskoðana er lífið. Æfistarf
hans er blessunargjöf, lögð
henni í skaut, að engu verki
laut hann öðru. Og meðan
hann var enn að blessa yfir
hana, skildist hann frá henni.
Ljóðin kveður hann ekki, sem
kunnugt er, til þess að lengja
því lífið sem úrelt er, ekki til
að færa ósannindin og hleypi-
dómana í hina fögru skikkju
sannleikans. Til engrar skyldu
fann hann að leggja þeim neitt
til framfæris. 1 háns augum
er heimskan heimsbölið xnikla,
og engu minna böl, þótt klædd
sé í pell og purpura og beri
gull á hverjum fingri. Því
böli vildi hann útrýma og hugg-
aði sig við það, að þótt þeim á-
setningi miði lítið við hvern
mannsaldurinn, þá komi þó sú
tíð að því verði útrýmt. Því:
“Þótt heimskan endist elztu
mönnum betur,
Hún yfirlifað sannleikann ei
getur.”
Við erfið kjör óx hann upp úr
útsýnisleysinu, “er starði í
botnlaust fúa fen fólks rim and-
ann lokinn”, upp til loftsstraum
anna tæru, er leika hátt við
himinn. Hindurvitni og kredd-
ur óttaðist hann ekki; þess
minna, sem aðrir dáðu þær
meir, og þær voru rótgrónari
og eldri. Svo traust tök hafði
hann á skynseminni, að hann
trúði því, sem aðrir annars að-
eins játa, að sá sem stöðugur
er í sannleikanum, er stöðugur
í guði. Hann óttaðist engin
lífstöp, þótt hann afrækti lífs-
glöp, er öðrum höfðu verið
gerð. Því voru svör hans af-
dráttarlaus, er því var að skifta:
“Þigg ei ráð þitt, vinur, vit
að veika trúin mín
svo er rík, hún treystist til
að tapa meiru en þín.”
Gildi trúarinnar er ekki allt
innifalið í vöxtunum.------
t(_
Þegar sérhver ganti og gjóstur
grunnhyggnina æsti í róstur,”
var hann sá alls eini meðal
þjóðarinnar er andmælti þeim
óvildarleik, án þess að gerast
“annara hvorra vinur”. Svo að
íhaldsöflunum og uppgerðárlát-
æðinu brá.
“Stærstan huga þurfti þá
að þora að sitja hjá.”
Þann huga hafði hann, er
verða mun hans stoltasta hrós,
er tímar líða fram. Hin snöru
og fögru augu hans brunnu ‘þá
bjartara og fegurra ljósi, en
hinn ljósríki og fagri stjömu-
himinn, er blikaði kalt og sani-
úðarlaust yfir hinum blóði
drifna val. Aldrei hefir nokkur
staðíð í stærri sannfæringar-
raun en hanri stóð þá. Á önd-
verðum meið stóðu vinir og
ættingjar, er hann unni og hon-
um unnu. En hann stóðst þá
raun, og aflaði þjóð vorri með
því stærstu sigurgjafarinnar.
Hann var landnámsmaður í
heimi sannleikans, alfluttur úr
því landi, þar sem þrælsótti eða
fávizka gátu snert við einu hári
á höfði hans. Vér munum
jafnan minnast þess er hann
sagði við oss á þeim á'rum:
“Þeir mega varpa mér í fang-
elsi, ef þeir vijla, eg á færri ár
eftir en af eru, það tekur ekki
því að reynast þeim ótrúr.”
Þessi orð minntu á þá, og minna
enn á, orð er töluð voru við
svipað tækifæri á fornri öld:
“Undan þessum vilda eg ekki
láta, ekki einu sinni um stund-
ar sakir, svo að sannleiki lær-
dómsins viðhéldist hjá yður.”
Undan þessum vildi hann
ekki láta, og undan engum,, er,
að því sem séð varð, sniðgengu
sannleikann, eða létu blekkjast
af fortölum, eða tóku hálfsætti
við réttlætismeðvitund sína.
Og hann lét ekki undan. Ald-
urhniginn og einn stóð hann á
móti almenningsálitinu og hop-
aði hvergi um spor. I fjarska
eygðum vér hann, á hæðinni er
aðrir dirfðust ei að klífa. “Hve
fagrir voru ei fætur friðarboð
ans, þess sendiboða, sem frið-
inn kunngerir, frelsunina boðar.
.... Eins og margir menn undr
ast yfir honum, eins mun hann
vekja margra þjóða lotningu
fyrir sér”. Hve undursamur
var hann ekki í einangraninni.
Sú mynd, sú sýn, líður oss
aldrei úr huga samferðamönn-
um hans. Aldrei reyndi þá
meira á hver mætti sín betur,
hrópandinn á eyðimörkinni, eða
múgur “hins mikla ráðs; hver
var hinn sanni meirihluti, “einn
með guði” eða allir á móti. Og
aldrei kom betur í ljós en þá,
hve þrátt fyrir allt, hann átti
marga vini, fleiri ef til vill en
hann vissi um sjálfur og al-
mennt var á allra vitorði. Hann
hafði vakað af nóttina, morgun-
inn var að renna og nokkrir
vaknaðir.
Að sumu leyti var honum
þetta Ijóst, og því sagð’i hann:
“Mér er óhætt meðan sést
að meðhald bjóða
höfuðin sem hugsa bezt
og hagast Ijóða.”
Lokabaráttan er löngu háð,
og liðin saga. Við næturskilin,
er rökkvi færist á hæðirnar,
krýpur þjóðin í lotningu við
kistu hans. Enginn hefir trúrri
reynst orðum sínum og kenn-
ingum en hann.
Minningarnar verða margar,
frá þessari stundu, sem og hin-
um öðrum er liðnar eru. Verða
fæstar þeirra rifjaðar upp hér,
enda skal nú staðar numið.
Æfisögu hans ætlum vér ekki
að segja, hana er alla að finna
í ljóðum hans, heldur aðeins
nefna nokkur ártöl, sem þó eru
öllum kunn.
Skáldið Stephan G. Steph-
ansson er fæddur á Kirkjuhóli í
Seyluhreppi í Skagafjarðarsýslu
3. október 1853. Foreldrar hans
voru Guðmundur Stefánsson
frá Kroppi í Eyjafirði, og Guð-
björg Hannesdóttir frá Reykjar
hóli í Seyluhreppi; er ætt þeirra
rakin til skálda og merkismanna
á þeirri tíð. Um 1860 fluttu
foreldrar hans frá Kirkjuhóli
að Víðimýrarseli og þaðan 1870
norður í Bárðardal í Suður-
Þingeyjarsýslu. Var Stephan
þá 17 vetra. Vistaðist hann til
Jóns bónda Jónssonar í Mjóa-
dal og föðursystur sinnar Sig-
urbjargar Stefánsdóttur, en for-
eldrar hans fóru að næsta bæ.
Lágu þar fyrst saman leiðir
hans og konu hans er síðar
varð, Helgu dóttur Jóns bónda
í Mjóadal. Var hún þá 11
vetra. í Mjóadal dvaldi Stephan
í 3 ár, eða ofan að árinu 1873,
að foreldrar hans og tengda-
foreldrar er síðar urðu, fluttu
alfari til Vesturheims ásamt
fleiri Norðlendingum. Stað-
næmdist hópurinn í Milwaukee
í Wisconsinríki, en þaðan flutt-
ist Stephan og fólk hans til
Shawano County, inn á meðal
Norðmanna, þar sem þá mynd-
aðist örlítil íslenzk byggð —
fyrsta í Ameríku. Þar voru
þau gefin saman Htelga kona
hans og hann 28. ágúst 1878,
fýrir 49 árum síðan. Tveim ár-
um seinna tóku allir þessir ís-
lenzku nýlendumenn sig upp og
fluttu flestir til hinnar nýstofn-
uðu íslenzku byggðar í Norður
Dakota. Námu þeir feðgar,
Stephan og faðir hans, lönd
vestur af þar sem nú heitir að
Garðar, undir hinum svonefndu
Pembina fjöllum. Þar andaðist
Guðmundur um haustið, 24.
nóvember 1881. — Á þessum
stöðvum bjuggu þau Stephan
og kona hans í 9 ár, en fiuttu
þá ásamt fleirum vestur hingað
á þessar stöðvar, byggðu hér
upp úr auðn — landnámsmenn
í þriðja sinn. Héðan hafa þau
svo aldrei fært sig, og hér and-
aðist Guðbjörg móðir hans 18.,
jan. 1911.
Átta börn hafa þau eiga-
ast. Elzti sonur þeirra, Baldur,
er fæddur í Shawano County,
Wisconsin, fluttist ársgamall til
Dakota. Næstur honum er
Guðmundur, fæddur í Da-
kota; 'þá Jón, fæddur þar og
andaðist þar á 4. ári; þá Jakob,
er þar er einnig fæddur. Fjögur
yngri systkinin eru fædd hér í
byggð: Stefaný Guðbjörg; Jóný
Sigurbjörg; Gestur, andaðist hér
fyrir mörgum árum síðan 16
ára gamall, og Rósa. Öll syst-
kinin, sem á lífi eru, eiga heima
hér í byggð. Eina systur á Ste-
phan á lífi, Sigurlögu ekkju
Kristins Kristinssonar frá Vind-
heimum. Fluttu þau hjón hing-
að snemma á árum, og hefir hún
búið lengst af hér í nágrenni
við bróður sinn.
Haustið 1908 ferðaðist Ste-
phan um tveggja mánaða tíma,
um byggðir vorar norðan og
sunnan landamæra, og las upp
kvæðaflokk er prentaður er f
þriðja bindi ljóðmæla háns:
“Flutningurinn í nýja húsið”.
Þann sama vetur var gefið út
heildarsafn ljóðmæla hans í 3
bindum. Annaðist um það vin-
ur hans Skapti B. Brynjólfsson,.
er þá dvaldi á íslandi. — Ári5
1917 bauð íslenzka þjóðin hon-
um heim sem gesti sínum. Tók
hann boðinu og dvaldi þá sum-
arlangt helma á ættjörðinni.
Voru þá liðin 44 ár frá því að
bann kvaddi þar síðast. Á sjö-
tugsafmæli hans haustið 1923,
kom út framhald Ijóðmæla hans
í tveimur bindum. Var þá ljóð-
mælasafn hans orðið það
stærsta, er ort hefir verið á ís-
lenzka tungu, og allt kveðið í
hjáfstundum við daglegar annir
og störf. Á árunum sem liðin
eru síðan, hefir hann bætt við
mörgum óviðjafnanlegum kvæð
um, en fleiri verða þau ekki. Er
nú hið síðasta kveðið. Hljóðn-
ar nú líka um byggðir vorar og
munum vér þó finna þess meiri
vott síðar. En eigi myndi hann
hirða um að vér teldum oss
harmatölur við hinnstu kveðjn,
og skal það heldur eigi gert.
Vér gleðjumst yfir því að hafa
átt hann og réttum honum
þakklátir hönd vora yfir djúp-
ið. .
Að fáum augnablikum liðn-
um höldum vér svo aftur fram
á veginn. Með oss tökum vér
mynd hans og minningar og
orðin spöku. Vér viljum vera
minnug á þau og geymin. En
þrátt fyrir hvatningu hans er-
um vér eigi með jafnglöðu
bragði og oft sinnis áður. Vér
fáum ekki að því gert, oss er
dimmra fyrir augum. Ef til
vill skýra það fyrir oss orðin
hans sjálfs, er vér viljum láta
vera vor síðustu að þessu sinni:
“Þú vissir það varla
hve vænt um þig oss þótti,
þann harm er heim oss sótti,
er hlauztu að falla;
þá brast um byggðina alla
í brosin okkar flótti.”
------------x---------