Heimskringla - 04.01.1928, Page 4

4. BLAÐSJÐA
HEIMSKRIN Q L A
WINNIPEG 4. JANÚAR 1928

(StofnoQ 1K86)
Krmur flt fl hrerjnm miVTlkudegi
EIGENDUR:
VIKING PRESS, LTD.
853 OR 855 SA RGENT AVE , WIJÍNIPEO
TAI.SIMI: s« 537
VerB blaSslns er $3.00 árgangurinn borg-
lst fyrlrfrain. Allar borganlr sendlst
THE VIKING PREfeS LTD.
SIGFÚS HALLDÓRS frá Höfnum
Ritstjóri.
UtnnAnkrllt tll blntlntnn:
THK VIKING l'HESS, Ltd., Boi 3105
UtniiAnkrlft tll rltntjArnnnt
RDITOIt HEIMSKRI5GLA, Box 3105
WINNIPEG, MABÍ.
“Heimskrlngla is published by
The VlklnK Preui Ltd.
and printed by
GITY PRINTIiYG Æ PIIBLISHIYG CO.
853-H55 Snricent Ave., Wlnnlpeg, Mnn.
Telephone: .86 53 7
WINNIPEG, MAN., 4. JANÚAR 1928
Gleðilegt Nýár,—
og þökk fyrir gamla árið! Þetta er ein af
þeim sígildu kveðjum, er ekki virðist
mögulegt að losna við. En þrájtt fyrir það
að hún mæitti virðast vera farin að láta
sig, er henni engu að síður fram kastað
' hér af heilum hug. Heimskringla óskar
öllum lesendum sínum gleðilegs nýárs og
þakkar þeim af alhuga fyrir gamla árið;
jafnt þeim er hafa af velvild fundið að
við hana og viljað benda til betra( sem
þeim er minst megá að henni finna—því
jafnan er eitthvað að græða á einhverj-
um af aðfinnslunum; jafnt þeim, sem
hafa fjáð oss sem dáð á þessu liðna ári,
því blað, er tekur ákveðna afstöðu til
stjórnmála, mannfélagsmála og trúmála,
er ekki þess virði að það sé notað “til
kramarhúsa”, hvað þá heldur lesið, ef
ekki eru einhverjir, sem hatast duglega
við það.
^ ^
Vér teljum þá að árið 19,27 sé horfið
í aldanna skaut, en hvort það kemur nokk
urntíma til baka, má hamingjan, Einstein
og sáhnaskáldið vita. Flestum mun hafa
fundist það líða rétt eins og næsu árin
undanfarin, án stórkostlegra viðburða,
nema ef telja skyldi ofviðri og áfelli af
völdum náttúrunnar, heldur meiri en í
meðallagi, og gleymist slíkt þó nær því
jafnharðan og það er liðið.
Að einu leyti teljum vér þó árið merki-
legra en undanfarin ár, síðan Versala-
samningarnir voru samþykktir. En það
er að því leyti sem komið hefir í ljós af-
staða stjórnmálamanna og ýmsra þjóða
til æfinlegs alþjóðafriðar, algerðrar af-
vopnunar.
Um það erum vér sammála Winnipeg-
blaðinu mikla, Free Press. En þar skil-
ur líka. Því það blað kemst að þeirri nið-
urstöðu, að ‘ þrátt fyrir sérstök atvik”,
þá hafi árið 1927 glætt í brjósti manna
öruggari von um eilífan alþjóðafrið, en
nokkurt annað ár, síðan lauk ófriðnum
mikla.
Vér myndum vilja komast nokkuð
öðruvísi að orði um þetta. Eitthvað á þá
leið, að aldrei hefði komið eins glögglega
í ljós síðan friður var saminn, eins og
einmitt árið 1927, hvílíkur dauðans háski
heimsfriðnum og öllum þjóðum stendur
enn af stjómmálabroddum stórveldanna
og ýmsra hálfsiðaðra smáríkja, þessum
hálofuðu og háttvirtu stjórnmálaspeking-
um (diplomats), er enn hafa ekkert lært
fram yfir boðorð hinnar gömu stjórn-
speki, er þeir studdust við fyrir stríðið,
og allur fjöldi manna taldi að ekki myndu
lifa það, svo sollin sem þau voru af átu-
meinum hræsni og yfirdrepsskapar.
Þegar litið er til hryðjuverkanna og
hinnar blóðugu styrjaldar í Kína, ávöxt
græðgis- og ofbeldisathafna stórveldanna;
afglapaframkomu Mussolini gegn ýmsum
Norðurálfuríkjunum og æsinga hans á
Ba’kanskaganum; utanríkisráðsmennsku
Kelloggs gagnvart nábúunum að sunnan,
sem Morrow sendiherra, ásamt Lind-
bergh, virðist þó nú, hamingjunni sé lof,
hafa tekist að bæta fyrir; óeirð^.nna í Sýr
landi, undir ‘umsjón’’ Frakka, og æðis-
gang Poincaré gagnvart Þjóðverjum; of-
beldistilraun Pólverja gagnvart lítilmegn-
ugum nágrönnum sínum; ; framkomu
Chamberlain á alþjóðaþinginu gagnvart
hinu friðelskandi fulltrúum Norðurlanda;
þrætugirni og hégómaskaps hinna brezku
og amerísku “sérfræðinga” um flotamál,
er kæfðu í laugartroginu tilraiinina til
þess að tvö voldugustu sórveldi heimsins
minnkuðu við sig manndrápsballasmíð-
íð, og síðast en ekki sízt, hvílíkra vand-
ræða og ógleði það olii fulltrúum stór-
veidanna á alþjóðaþinginu, að fá beint
framan í sig ákveðna tillögu um allsherjar
afvopnun, og það rétt fyrir sjálfa friðar-
hátíðina! — Þegar tillit er tekið til alls
þessa aðeins, þá er full ástæða til þess
að hver maður biðji þann guð, er hann
trúir á, að vernda sig og oss öll fyrir
stjómvizku þessara stjórnspekinga.
Á árinu 1927 hefir farið sívaxandi, eins
og Free Press þó segir að margt bendi til,
— og ekki að ástæðulausu — ótti manna
við það, að hið falsbyggða friðarmuseri
stjórnspekinganna muni þá og þegar
hrynja yfir þá og oss, og jarða allt í rúst-
; um sínum. Og þá hefir líka um leið far-
ið vaxandi sú vissa, að ef slík hörmung
ekki komi fyrir, þá verði það fremur að
þakka ákveðnum laljþjóðavilja, almenn-
ingsviljanum í hverju landi, heldur en
þessum fulltrúum úreltrar stjórnvizku, er
mæða á oss, eins og öldungurinn á herð-
um Sindbaðs —
“seeinf' at last that they never could
know
and never could understand.”
eins og Kipling segir.
* * ¥
Hér í Canada var lítið um stórviðburði
á árinu. Helzt má telja að landið minnt-
ist á viðéigandi hátt 60 ára afmælis fylk-
issameiningarinnar í ríkisheild, og gaf
það mönnum að vísu efni til margra hug-
leiðinga, gott yfirlit yfir þær risaframfar-
ir, verklegar til éfnalegs og andlegs sjálf-
stæðis, sem óhætt er að segja að orðið
hafi á þessu tímabili, borið saman við
mörg, máske flest önnur lönd, og efni í
nýja og fagra framtíðardrauma og fyrir.
ætlanir, að ná að efsta marki svo mikið
*
sem enn til iþess skortir, þótt vel hafi
gengið. — Efnaleg aífkoma mun ha^fa
orðið heldur betri en áður, yfirleitt; upp-
skera allgóð, sumstaðar ágæt, enda ekki
vanþörf á; fullvissan um lagningu Hud-
soUsflóabrautarinnar, stóraukna námu-
starfrækslu og nýtingu norðurbyggða gef
ið framtíðarvon manna og framsöknar-
þrá byr undir báða vængi. Skilningur
bænda og vilji til samvinnu liefir stórum
aukist, þótt enn sé mjög ábótavant, eins
og vikið er að á öðrum stað hér í blaðinu.
. En atvinnuskortur er enn mjög tilfinn-
anlegur, innflutningar og bólfesta af
handahófi, og aðstaða fjölmagra bænda
og verkamanna afar erfið, í sambandi við
útstreymi aJltof margra dugnaðarmanna,
landsins eigin barna.
í stjórnmálum hafa lítil tíðindi gerst
innanlands; helzu viðburðir kosningar í
Manitoba, þar sem bændastjórn Bracken
hélt velli; kosningar í, Prince Edward Is-
land, þar sem liberalar undir forustu A.
C. Saunders, er myndaði ráðuneyti, sigr-
uðu conservatíva undir stjórn J. D. Stew.
art, og hinn mikli flokksfundur conserva-
tíva í Winnipeg í haust, er Hon. R. B.
Bennett var kosinn flokksforingi, með
miklum meirihluta, og síðan í einu
hljóði( í stað Hon. Hugh. Guthrie, er kos-
inn hafði verið bráðabirgðar foringi
flokkfeins, er Mr. Meighen lét af flokks-
forytstu. — Út á við hefir Canada haft
bæði gagn og sóma af hinum nýja sendi-
herra í Washington, Hon. Vincent Mas-
sey. Og þá hefir Dandurand öldunga-
ráðsmaður unnið sér og Canada ágætan
orðstír með framkomu sinni og föður-
landi sínu hið mesta gagíi.
Tveir merkir menn, þeirra er við stjórn
mál fengust, létust á árinu: Islendingur-
inn Thos. H. Johnson, fyrverandi dóms-
málaráðherra Manitobafylkis, og John
Oliver forsætisráðherra British Columbia.
Af andans mönnum lézt á árinu Stephan
G. S'tephansson, langmest skáld er verið
hefir í Canada, þótt engir hérlendir menn
viti, og að vísu mest skáld í Ameríku
sinna samtíðarmanna.
* * *
Vér leggjum þá á leið hins nýja árs
með nýrri von og einlægri ósk um síbatn.
andi hag þjóðar vorrar, og rai^nar allra
þjóða, með nýrri von og öflugri ósk um
vaxandi mannvit, þekkingu, ljós og frelsi,
en þverrandi heimsku, fávizku, myrkra-
öld og vanaheisi.
GLEÐILEGT NÝÁR!
Þroskasaga hjáleigu-
bænda í Danmörku.
Allir canadiskir bændur, sem annars
fylgjast nokkuð með í búnaðarmálum,
hafa lesið fleiri eða færri greinir, í blöð-
um og tímaritum um framleiðslu danskra
bænda: danskt smjör, danskt flesk( dönsk
egg; um framúrskarandi búskaparkunn-
áttu Dana, er áratugum saman hefir fært
þeim í hlað meira verð á heimsmarkað-
inum, en nokkrum öðrum þjóðum fyrir
samkyns afurðir. En ófróðir munu flest-
ir hér vera um einn merkilegasta þátt
þessarar miklu og margþættu framtaks-
semi, um þroska og frelsisbaráttu hinnar
kúguðu leiguliðastéttar, er einstök er í
sögu seinni tíma. Með því að hér, sem
víða annarstaðar, er ekkert sambærilegt
af þjóðlífinu að segja,, má telja víst að
mönnum þyki fróðlegt að kynnast þeirri
sögu, og að einhverjum finnist hún ef til
vill eftirbreytnisverð.
Mr. John Glambeck, danskur Canada-
maður, er hingað kom ungur, segir þessa
sögu allvel í stuttu máli í Grain Growers
Guide nýlega. Skal sú saga rakin hér í
lauslegri þýðingu.
Hann segir svo frá ástandinu í Dán-
mörku, er hann fór fyrir 40 árum, að þá
bjó meginið af dönskum bændum ekki
dreift eins og hér, hver á rúmu jarðnæði,
he’dur þröngt, í smáþorpum, og land-
spilda, bóndanum til afnota, út úr bæj-
arhúsunum. í hverju þorpi voru máske
rúmlega tuttugu bændabýli, allstór, kirkja,
skóli, járnsmiðja og ef til vill smiðjur
annara handverksmanna. Síðar voru
byggð samkomuhús, er sumstaðar voru
einnig notuð til líkamsæfinga fyrir yngri
mennina.
Fátæklegur aðbúnaður.
Vinnumennirnir, er giftir voru, bjuggu
sumpart í þorpinu, og sumpart fyrir ut-
an það; í litlum, gömlum og hrörlegum
húsum og höfðu stundum svoTítinn kái-
garð að húsabaki. Sumir höfðu fáeinar
ekrur í ræktt rétt svo að nægðu til þess
að framfleyta einni kú, einni kind, einu
svíni og fáeinum hænsnum. Hross áttu
þeir engin,' og það lítið sem þeir þurftu
að plægja, eða ef þeir þurftu að flytja
heim við, mó o. s. frv.( þá fengu þeir stór-
bóndann til þess að annast um það fyrir
sig, og urðu að borga honum með vinnu
sinni.
Þegar ungur mað<ur í vinnumannastétt
var kominn á giftingaraldurinn, beið hans
óglæsileg framtíð, heilt æfistarf í striti
og þrældómi. t einum af þessum kofa-
ræflum varð hann að búa; vinna frá sól-
aruppkomu til sólariags, gegn einni krónn
auk fæðispeninga fyrir sjálfan sig, eða
rúmlega 25 centum á dag( til þess að fram
fleyta fjölskyldunni. Frá því 1880 fram
undir aldamóit, jstreymdi fólk hrönnlum
saman frá Danmörku til Bandaríkjanna;
flest af því uppkomnir synir og dætur
hinna dönsku hjáleigubænda, og það var
tæplega hægt að áfellast þetta unga fólk
fyrir að flytja úr landi, þar sem jafn aum-
leg framtíð beið þeirra.
Nú er þetta allt breytt, og hinn danski
hjáleigubóndi er nú meginstoð og stytta
landbúnaðarins. Hann er sjálfur orðinn
jarðeigandi og kemst auðsjáanlega vel
af. Hann er fluttur úr gamla kofarægsn-
inu( í snotiurt nýtízkuhús, með mörgum
herbergjum og rafmagnslýsingu, og vana
lega er blómgarður fyrir framan húsið
og aldingarður að húsabaki.
Allt er þetta árangurinn af stórfenglegri j
skipulagningu og samvinnu, en þekkist í
nokkru öðru landi. Að vísu eru vinnu-
menn ennþá á stórbúunum, en flest eru
það ungir og ógiftir menn. En ungu, ný-
giftu hjónin( sem langar til að eiga jarð-
næði, geta nú ólíku öruggari litið fram
á veginn, en mögulegt var í vonleysinu
fyrir tuttugu og fimm árum síðan.
^ ¥
Árið 1902 kom Karí Hansen hjáleigu-
bóndi á einni af dönsku eyjunum, Sjá-
landi, fótunum undir “De Forenede Sjæl-
landske Husmandsforeninger” (Hin sam-
einuðu sjálenzku hjáleigubændafélög);
en þar sem að hyrningarsteinninn undir
þessum félagsskap átti að vera jarðskatts
stefna Henry George (single tax), þá'
íékk það ekki mikinn byr meðal annara
stétta þj*?oarínnar. Þó kom þar að, að
stofnað var félagssambandið ‘De Forenede
Husmandsforeninger” (Sameinuðu hjá-
leigubændafélögin) á allsherjarfundi í
Óðinsvé (Odense) árið 1910. Og nú er
svo komið, að af 110,000 hjáleigubænd
umum, er nú búa í Danmörku, að með-
töldum þeim hluta Slésvíkur( er Danir
fengu aftur í lok ófriðarins mikla, af her-
námi Þjóðverja 1864, þá eru 83,000 með-
limir þessa sambands, en sambandsdeild-
ir eru 1214. Þar að auki eru 14,000 með-
limir ýmsra bænda- og sveitafélaga. Þar
að auki hafa hinir dönsku hjáleigubænd-
ur komið áj fót með sér margskonar vá-
tryggingarfélögum pg jarðaskiftanefnd-
um( og sömuleiðis gefa þeir út fjölda
blaða og tímarita.
Stór'býlum skift.
Fyrir 30—40 árum síðan var í Dan-
mörku geytsilegur fjöldi “herragarða”,
stórbýla er þöndu sig yfir mikið af verð-
mætustu akurjörð landsins. Þessir hen-a-
garðar voru í höndum aðalsins, og það
er satt bezt að segja, að skjalfestan fyrir
sumum þeirra var ekki sem ör.
uggust. Auk þess lágu stórefl-
is jarðeignir undir hina lútersku
ríkiskirkju.
Það var því eitt fyrsta verk
bænda og verkamanna, er þeir
náðu stjórnartaumunum, að
rannsaka ritningarnar( til þess
að glöggva sig á því, hverjar
breytingar myndu heppilegast-
ar. Árið 1919 voru samþykkt
iög um það að skifta, kirkjujörð
unum, og sömuleiðis að skifta
nokkrum hluta þeirra jarðeigna
er lágu undir aðalinn. Ríkið
skifti nú þessum jarðeignum í
smábýli, 15—30 ekrur að stærð
hvert þeirra. Hjáleigubændum
voru nú byggð þessi býli, auð-
vitað gegn sérstökum skilmái-
um. Reiðra peninga var ekki
krafist fyrir jarðirnar. en ábú-
andinn galt fjóra og hálfan af
hundraði hverju( er jörðin var
metin.
Síðan að lög þessi öðluðust
gildi, hefir ríkið á þenna hátt
komið á fót um 3000 smábýl-
um. En auk þess hafa hjáleigu-
bændafélögin, eins og áður er
sagt, sjálf annast jarðaskift-
ingu, og hafa af eigin ramleik
keyrpt margar stórjarðir, og
skift þeim í smábýli. Hefir þetta
reynst því auðveldara, sem
skattar hafa þyngst svo á stór-
jörðunum, að aðalsmenn og
stórbændur hafa margir hverjir
orðið því fegnastir, að selja
smábýlafélögunum. Á Sjálandi
einu búa nú 1529 smábýlafjöl-
skyldur, og komast prýðilega af,
á 50,000 ekrum( er áður sátu
136 stórjarðaeigendur.
Store Restrup var éítt islíkt.
stórbýli um 2000 ekrur ræktað-
ar. Keypti Smábýlasambandið
þessa jarðeign árið 1912 og setti
þangað 50 fjölskyldur. Áður en
þessi skifti urðu, hafði eigand-
inn á jörðinni 370 skepnur alls:
150 mjólkurkýr, 30 hross, 150
svin og 40 hæns. Eftir skift-
inguna ber þetta sama jarðnæði
300 mjólkurkýr( 100 hross, 500
svín og 3000 hæns. Meðan eig-
andinn var einn, seldi hann að-
eins 537,000 pund af mjólk; nú
eru af sama jarðnæði seld 1,-
570,000 pund.
í októbermánuði í haust liéldu
smábýlasamböndin heljarmikla
sýningu í Árósum (Aarhus) á
Jótlandi. Gaf þar á að líta
þroskaferil þessarar stéttar er
áður bjó við svo mikla fátaékt
og kúgun. Þar mátti sjá gamla
hrörlega kofann, með leirklín-
ingsveggjunum og hálmþakinu,
við hliðina á snotra, traust-
byggða húsinu. er smábýlinlg-
urinn býr nú í. Þar sem áður
stóð spólurokkurinn eða hand-
vefurinn gamli^ stendur nú snot
urt skrifborð, þar sem húsbónd
inn starfar að búsreikningum
sínum. Þar var líka sýnt gripa-
hús, byggt eftir allra nýjustu
tízku, fyrir hesta. kýr svín og
alifugla, allt af bezta kyni, sem
smábýlingurinn heldur sér til
framfæris. Ennfremur var það
sýnt, að í stað þess að áður féllu
stórbýlunum í skaut öll hæstu
verðlaun og verðlaunapeningar
fyrir skepnuhöld, smjörgerð o.
s. frv., þá gengur megnið af
þeim verðlaunum nú til smábýl-
inganna.
* ¥ ¥
Þetta er efnið í frásögn Mr.
Glambeck’s um þroskaferil þess
arar stéttar, frá niðurlægingu
og þrældómshelsi hjáleigumanns
ins, að efnalegri velmegun og
sjálfstæði smábýlisbóndans. Mr.
Glambeck hefir verið hér vestra
í 40 ár( eins og áður er sagt, og
hann bætir þessum athugasemd
um við frásögn sína:
“Eg hefi ritað þetta í því
skyni, að bændur í Vestur-Can.
ada mættu sérstaklega af því
læra, því svo virðist, sem þeim
gangi erfiðlega að halda í horf-
inu, þrátt fyrir mikið landrými.
Hvernig stendur á því( að þessir
dönsku smábændur komast svo
vel af á fáeinum ekrum? Hvern
ig stendur á því, að þessum j
vinnumenskuiþrælum hefir auðn i
as>t að brjóta af sér vonleysis. I
DODD’S nýmapillur eru bezta
nýrnameðalið. Lækna og gigt,
bakverki, hjartabilun, þvag-
teppu, og önnur veikindi, sem
stafa frá nýrunum. — Dodd’s
Kidney Pills kosta 50c askjan,
eða 6 öskjur fyrir $2.50, og fást
hjá ölluro lyfsögum, eða frá
The Dodds IVIedicine Co., Ltd.
Toronto, Ontario.
hlekkina, og brjótast úr þræl-
dóminum til sæimilegs sjálf-
stæðis?
Svarið er, að þeir kunna að
vinna saman og skipuleggja, en
það á meiri hluti canadiskra
bænda eftir að læra. Canadisk-
ir bændur og verkamenn sætta
sig við það( að láta fjandmenn
sínia, er hafa þá áð féþúfu, hafa
bæði töglin og hagldirnar. En
Danir öðluðust annan skilning
á iþessu fyrir mörgum árum síð-
an, og í stað þe&s að bændur
þar líti á verkamenn sem fjend-
ur sína, þá skildu báðir fyrir
löngu( að efri stéttirnar höfðu
þá að féþúfu, og héldu þeim á-
nauðugum. Þess vegna sam-
einuðu þeir krafta sína, gripu
sjálfir stjórntaumana, og tóku
að vinna að því, að gera öllum
stéttum lífvænlegt í landinu.
¥ ¥ ¥
Síðan að þeim skildist þetta,
hafa þeir unnið sleitulaust að
ibetri skipulagningu og öflugri
samvinnu. Danir hafa iíka orð
ið ágætir búrnenn, og þeir hafa
fundið nýjar búnaðarleiðir til
velmegunar, að komast vel af á
fáeinum ekrum, þrátt fyrir það.
að mikill hluti Danmerkur er
ekkert sérlega frjósamur jarð-
vegur.
Það er að vísu 's'att, að bú-
skap hér í Canada, sérstaklega
meðal bænda í Vestur.Canada,
hefir farið nokkuð fram síðustu
árin en mikið stendur þó enn
til bóta. Hér í Alberta hefir að-
eins 15,000 bændum af 80,000
sýnst að ganga í bændafélagið
(farmers organization) enn
&em komið er( og lítið meira en
helmingur þeirra hefir enn gerst
meðlimir liveitisamlagsins. Hve
margir hafa gerst meðlimir ann
ara samlaga, veit eg ekki. En
raunin er sú, að þrátt fyrir all-
an þann hagnað, sem bændur í
öðrum löndum hafa af sam-
vinnu sinni og skipulagningu, þá
vill canadiski bóndinn enn þá
helzt tjasla á, eigin spýtur.”
---------x--------
“Þjóðnýtingin”
Heimskringla vill mælast tiJ
þess við lesendur sína( að þeir
lesi með sem mestri athygli
‘hina afarmerkilegu greinargerð
Einars H. Kvaran, fyir bók Sir
Leo Chiozza MJoney, er prent-
uð er eftir Eimreiðinni á öðrum
stað hér í blaðinu. Er hún vel
þess verð, að henni sé veitt
sama athygli og Njáll veitti því
máli( er hann ‘‘lét segja 'sér
þrisvar”. Að gera nánari grein
fyrir þessari ritgerð, að sinni,
væri að bera í bakkafullan læk-
inn. Þess mætti þó máske geta,
til viöbótar við skýringu höf.,
að Sir Leo Chiozza Money er
ekki jafnaðarmaður og því síð-
ur Bolsheviki, og að hann er
einn af nafnkunnustu hagfræð
ingum enskum, er nú lifa, og
hefir afarmikið um hagfræði,
viðskifta- og peningamál ritað.
Hann er 57 ára að aldri.
---------x--------