Heimskringla - 18.04.1928, Qupperneq 6

6. BLAÐSÍÐA
flBlMSKRl N G L. a
WINNIPEG 18. APRÍL 1928
Fjársjóða-
hellrarnir.
Séra Magnús J. Skaptason, þýddi.
Þegar við komum inn í musteri þetta, þá
vórum við fullir lotningar og ótta, og þegar skó-
hljóðið af fótataki voru bergmálaði í hvelfing-
unni, þá fanst okkur sem við værum að vanhelga
það. Við sáurn þar tröllvaxnar myndastyttur
af dánum keisurum, prestum, stjórnendum, kon-
ungum. Þeir litu grettnir til vor og sátu þeir
í hátíðarskrúða, þegar við gengum þar framhjá
þeim á leiðinni til Valhallar. Og þar sáum við
á rúmgóðum stað, þar sem hinir minni, eður
óæðri guðir vóru, mynd af guði einum sem við
seitluðum Vera Icopan. æðsta guð Maya-þjóð-
flokksins. Á stóipi einum sem var 20 feta hár
og 40 fet á hvem kant sat mynd eða líknesk
konungsins. Hann sat þar krosslögðum fótum
og var mjög alvarlegur, og sólargeislarnir, sem
stöfuðu af kórónu hans, vóru full 80 fet fyri:
ofan höfuð vor. Hann horfði til okkar og í
hinu hátíðlega tilliti var sem sameinaðir væru
leyndardómar aldanna vizku, og alvara, og guð-
dómur. Hann sat þar undir hinu hringmynd-
aða opi, þar sem sólin skein niður. Og oss
fannst vér standa þar frammi fyrir hinum lifandi
guði. Og vórum vér stund, sem þrumu lostnir.
En þá var sem Morgano læknir gæti ekki haldið
forvitni sinni á skefjum lengur, hann stökk fram
og upp á pall einn, líkan prédikunarstól, þar sem
seðstu prestar Mayaþjóðarinnar vóru vanir að
standa þegar þeir tilkyntu henni nýtt lagboð,
Og ég sá að hanrí var að reyna að lesa rúnastúf
einn, og snéri hann að okkur 'bakinu, en lyfti
upp báðum höndunum eins og hann vildi ná í
snaga, til að iyfta sér upp á, svo að hann gæti
séð betur. Og hann var rétt að ná haldi þessu
þegar við heyrðum voðalegt óp, eins og maður
einihver væri í dauðans ótta; og sáum við þá að
Ixtual hafði kastað sér niður á steingólfið, og
skreið þar á gólfinu og hljóðaði, og bað um
fyrirgefningu. Hljóðin og veinin í Ixtual höfðu
þau áhrif á mig. að ég varð rólegri. Eg hljóp
til hans og lyfti honum upp, því ég hélt að hann
"væri að verða vitlaus, og svo kom Wardrop til
mín og tók í hinn handlegginn á honum og lyfti
honum upp, þv( að honum fór að lítast illa á
þetta. , 1 j,
“Hættu þessu! hættu Ixtual,” hrópaði hann
svo hátt að drundi undir í allri byggingunni.
“Vertu ekki að gera þig að flóni.”
Og svo lyfti hann honum upp og hristi
hann, rétt eins og rottu'hundur hristir rottu. En
svo lagði hann hann niður, beygði sig yfir hann
og sagði ofur rólega: ‘ Við skulum bera hann
út. Það hefir liðið yfir hann. Hjálpaðu okkur
Halliwell! Þetta dugar ekki!”
Eg hraðaði mér nú til hans, og bárum við
Indíánann út á svalirnar, og heltum þar ofan í
hann brennivíni þangað til hann lifnaði við; en
hann var magnlaus og hallaði höfðinu upp að
brjósti rnínu. Og inn í musterið kom hann aldrei
eftir þetta; og eins var um þá Beni Hassan, Az-
dul og Juan. Það var aldrei mögulegt að fá þá
til þess að koma inn fyrir dyr musterisins, hvað
sem í boði var, eða hvernig sem við reyndum
það.
9 KAPÍTULI.
Doktor Morgano stóð þar með hendur kross-
lagðar á brjósti, og var það annaðhvort að hon-
um leiddist mikið, eða hann var að hugsa um
einhverja forna ráðgátu í guðsdýrkun sinni. En
Ixtual viútist komast snögglega til sjálfs sín,
því að hann kraup allt í einu á kné fyrir dokt-
ornum og beygði höfuðið til jarðar þangað til
höfuðið snerti steinlagða strætið. Fornfræðing-
urinn sagði þá nokkur orð á Mayatungu, en sá
þó fljótlega að hann varð að mýkja úr þessu, svo
að Ixtual gengi ekki af vitinu, og beygði sig nið-
ur og hjálpaði honum mjúklega á fætur. Svo
ávarpaði hann Ixtual þýðlega og mælti á spánskri
tungu:
“Eg held að það sé best að þú og Arabinn
og Juan farið aftur til flekans, og sækið matvæli
okkar sem þar eru, og komið með þau hingað í
ytri hringinn, og skulum við þar hafa aðsetur
okkar. Gleymdu guðunum sonur sæll; þeir fyr-
irgefa þér ef þú ert sjálfur sannfærður um að
þú hafir breytt illa við þá. Þeir eru miskunn-
samir, annars væru þeir ekki guðir. Farðu nú.
Við komum á eftir.”
Þetta friðaði Ixtual, svo að hann náði sér
aftur, og hraðaði hann sér burtu með þeim Benny
og Juan. Benny var hraðgengur, og stikaði
stórum, eins og hann væri klæddur möttli og
kápu hinni víðu, sem tíðkast á eyðimörkinni.
Juan var að krossa sig og ég held að hann
hafi verið að lesa bænir sínar. En Ixtual leit
aldrei aftur.
“Hann er orðinn ruglaður Indíáninn,” sagði
læknirinn. Eg gat ekki hugsað mér að hann
færi að gera aðra eins vitleysu, — en ég býst
við — ”
“Þetta fjandans skurðgoð leit út eins og þaö
væri lifandi, en það hefir verið einhver brella
þeirra,” sagöi þá Wardrop, og var ófrýnn að sjá.
“Brella?” sögðum tið þá báðir, læknirinn og
ég, og leit svo út sem við værum alveg hissa
á þessu.
“Já, brella! Tókuð þið ekki eftir því hvern-
ig líkneskið opnaði augun og starði framan i
okkúr? Það veit hamingjan! Það var ekki
fagurt tillit að sjá í augun, sem eins og ætluðu
að nísta okkur í sundur.”
“Þú ert þó ekki orðinn vitskertur líka?’
sagði ég. “Eða hvað eruð þið að tala um? Bul
eitt?”
“Ekkert bull! Ef að hvorugur ykkar. þi
og læknirinn sáuð ekki sindra úr augunum, þá
hljótið þið að hafa verið að horfa eitthvað ú
í loftið. Eg get sagt ykkur það, því að ég sá
það. Það leit ekki svo út sem þau hefðu opn
ast, heldur urðu þau lifandi allt í einu, og mátti
sjá á þeim, að gamli maðurinn var bálreiður út af
einhverju.”
“Við verðum að rannsaka þetta betur,”
sagði læknirinn, og snéri sér við, og lá við að
hann færi á hlaupi inn í innra herbergið.
Við stóðum þarna og horfðum á myndina
stundarkorn, en gátum ekki séð neitt óvanalegt
við hana, nema það að hún var fyrirtaks vel
gerð.
“Þú getur nú séð það Wardrop,” sagði ég
í spaugi, “augu myndarinnar eru alveg eins og
þegar við sáum hana fyrst.”
En það var eins og hann væri ekki ánægður
með þetta, og tók hann gleraugað úr vasa sín-
um, þurkaði og fægði það vandlega, brá því svo
upp að auga sér, og horfði vandlega á myndina.
Svo gekk hann til hliðar nokkur skref, til þess
að vita hvort það breytti nokkru, gekk svo til
hinnar hliðarinnar, og svo aftur á bak, og síðan
áfram aftur.
“Nei, ég þori að sverja það, að þetta var
engin missýning; ég sá það svo greinilega, og
ætlaði rétt að fara að tala, þegar Ixtual tók ti!
og ætlaði að ærast.
“Þú stóðst einmitt þarna, sem þú stendur
nú.”
‘Eg stóð hérna.” En læknirinn var rétt að
fara á stað. —
“En bíddu nú við; ég held ég sjái nú hvernig
það allt saman gekk til.”
Hann hló við og æpti seinustu orðin.
“Læknir góduí:” sagði hann. “Viltu nú
reyna að gera alveg hið sama og þú gerðir áður,
— ef þú getur munað hvað það var.”
Hann drap nú fyrst titlinga, eins og hann
væri að hugsa sig um, strauk sér um hökuna og
sagði svo: “Ójá, ég man þaö nú, að ég vildi kom-
ast þangað, sem ég gseti lesið töfluna yfir alt-
arinu. Eg gat ekki séð hana þarna, sem ég
fstóð. Eg varð að vita um þetta. Hvort augun
jí myndinni skinu eða skinu ekki, var ekki mikils
virði, en töfluna varð ég að sjá. Vísindalega
gat það verið mikils virði. Hver veit, vinir mín-
ir, nema þar sé fólginn lykillinn að þessari fornu
gúðsdýrkun. Við skulum láta rannsóknina á
ofsjónunum bíða, en ég ætla að halda áfram
með þetta mikilsveröa starf mitt.”
Og nú snéri hann sér frá okkur og færði
sig nær myndinni. Eg ætlaði að fara að svara
honum í háði, en Wardrop gaf mér bendingu,
sem fornfr æðingurinn tók ekki eftir. Læknirinn
virtist nú vera algjörlega búinn að gleyma okk-
ur, og klifraði aftur upp í prédikunarstólinn, og
þegar þar kom, þá sá hann, að taflan var of
hátt uppi til þess að hann gæti lesið hana. Hann
gekk því lengra fram, og lyfti upp höndunum til
þess að ná í snaga, sem hann gæti lyft sér upp
á. Og þá var það, að ég í fyrsta sinni sá aug-
un í myndinni sindra af reiði. Eg skal játa það
að ég varð hræddur við það, og eins hafa þeir
hlotið að verða hræddir, sem hjátrúarfyllri vóru
en ég, er þeir sáu það.
“Bíddu við! statitu kyr þar sem þú ert,”
hrópaði nú Wardrop, með þrumandi röddu. Stattu
grafkyr þama, og hreyfðu þig ekki fyrri en ég
get komist upp til þín!”
Hann hljóp nú þangað og klifraðist upp til
læknisins, beygði sig niður og dró krítarstryk
þar sem fætur ljæknisins vóru.
‘“Horfðu nú vandlega á myndina Halliwell,”
hrópaði hann til mín. En ég hlýddi honum og
hafði augun stöðugt á henni og ljósunum þar
uppi.
“Kondu nú hingað læknir góður,” heyrði ég
Wardrop segja, og heyrði ég nú einhverjar hreyf-
ingar — en augu myndarinnar vóru nú glampa-
laus og fjörlaus, eins og hún væri að hugsa um
löngu liðna tíma.
“Það er enginn glampi í augunum,” sagði
ég. “Þú hafði rétt fyrir þér Wardrop, þetta er
ekkert nema hrekkjabragð eitthvert.”
“Vissulega hafði ég rétt fyrir mér,” sagði
nú tröllið Wardrop. “Líttu nú á aftur. Eg get
látið það vinna aftur.” Og nú gekk hann þangað
og steig fótunum í sporin, sem hann hafði mark-
að, og þá undireins skein og sindraði ljósið í
augum myndarinnar.
“En hver fóturinn er það?” Við skulum nú
sjá,” kallaði hann, og stóð fyrst á öðrum fæti,
og svo á hinum, og varð hann þess þá vísari, að
hann þurfti að standa á tveimur blettum, en
óafvitandi hafði hann staðið á þeim báðum í
fyrstu, og þá hafði þetta getað unnið.
“En kondu nú upp hingað og stattu á þeim,
svo að ég geti litast hér um,” kallaði Wardrop
til mín. Eg gerði það, en læknirinn (Morgano)
hirti ekkert um rannsókn okkar, en klifraðist upp
til þess að geta lesið það sem á töflunni stóð, og
kallaði hann nú til okkar: “Taflan segir, að
þetta sé guðinn Icopan, æðstur guð Mayaþjóð-
arinnar. Hann er æðstur allra guða, og hann
er guð sólarinnar. Og þetta er í fyrsta sinni
sem menn af hinum mentuðu þjóðum hafa feng-
ið nokkuö um hann að vita. Við höfum gert
hér hina rnestu uppgötvun, sem nokkumtíma
hefir gerð veriö í mörg hundruð eða þúsund ár.”
“Eg býst við því,” sagði nú Wardrop, “að
þegar þeir liöfðu eitthvað að segja fólkinu, eða
þegar hinn feiti, garnli guð þeirra, var reiður út
af einhverju sem þeir höfðu gert, — þá hafi yf-
irpresturinn látið þá koma hingað, — og svo
þrýst á rétta hnappinn. Og það hefir vissulega
haft mikil áhrif á þá. Þeir hafa allir orðið dauð-
hræddir. Eg er hárviss um það.”
“Hvaða vit er í því?” hrópaði nú læknirinn
(Morgano) að tala til grasasna eins og þið er-
uð?” og sló nú báðum höndunum út í loftið. “Hér
er ég, dr. Páll Morgano. hinn mesti uppgötvun-
armaður aldarinnar. Víðkunnur um allan hin
mentaða heim, hér er ég að reyna að fr;æða hugs.
unarlitla, vitgrunna mannræfla, sem fundið
hafa hér barnaglingur, sem haft hefir verið til
þess að leika sér við það.”
Nú fórum við hinir að hlægja, en það gerði
hann svo reiðann að hann hótaði að yfirgefa
okkur.
“Kæri herra læknir,” sagði nú Wardrop í
afsökunarróm. Við geturn ekki allir verið eins
vitrið og lærðir eins og þér eruð. Eg bið yður
fyrirgefningar, og hið sama mun Halliwell gera.
Þér sögðuð að þetta væri hinn rnikli guð. Hvað
var nafn hans? Viljið þér ekki segja okkur
það, viö erum svo forvitnir að fá að vita það?”
Morgano læknir mýktist nú nokkuð, og fór
nú að tauta eitthvað urn letur þetta, en við bið-
Um þegjandi eftir honum, meðan hann var að
lesa, og loksins leit hann til okkar og var nú
runnin reiðin og sagði:
“Það er áreiðanlegt að hinir æðstu prestar,
sena verið hafa verðir allra þessara helgu dóma,
hafa hlotið að lifa hér; og ég efast ekki um að
þeir hafa haft hér verði bæði dag og nótt. Hafa
nokkrir þeirra gætt inngangsins, og hafa fortjöld
verið hengd liér fyrir. til þess að vernda hið heil-
aga og leyndardómsfulla frá augum fákænna og
og lítt hugsandi manna, og við getum verið viss-
ir um, að þegar þessum tjöldum var lyft upp,
þá var það aðeins gert við hin hátíðlegustu
tækifæri; máske ekki nema einu sinni eöa tvisv-
ar á mannsaldri. Eða á vissum dögum þegar
menn báðu til guðsins urn regn til að bjarga
uppskerunni, eða þá til að varna stórkostlegum
flóðum, sem ætluðu að tortíma landi og lýð.
Þið verðið að reyna að hugsa út í það, að frá,
sjónarmiði Mayaþjóðarinnar, þá eruö þið nú i
nærveru hins æðsta guðs í öllum heiminum.
Hann þagnaöi nú og virtist vera vel ánægð-
ur með tilheyrendur sína. En svo tók hann til
máls aftur og mælti: “En nú skulum vér skoða
hin herbergin í kring, þar sem þeir liafa vafalaust
lifað, sem gættu dóma þessara.”
Hann gekk á undan í rannsóknarferð þess-
ari. En þegar vér fórum að skoða, þá uröum
við þess vissari, að nú hafði læknirinn rangt fyrir
sér, því að öll innri herbergin vóru herbergi
hin’na óæðri guða. Þar vóru herbergi heyguð-
anna og regnguðanna, fiskguðanna og guða
þeirra, sem héldu í skefjum höggormum og
slöngum, guða, sem fjölguðu fólkinu, og guða
þeirra, sem hindruðu fólksfjölgun. Vóru flestir
guðir þessir fremur ófríðir, en allt fyrir það vóru
gólfin, þar sem dýrkendur guðanna hefðu kropið
á kné í tilbeiðslu sinni, með stórum holum, er
steinniim haífði slitnað undir hnjám dýrkjend-
anna.
En prestarnir hljóta að hafa lifað þarna ein-
hverstaðar nálægt,” sagði Morgano læknir. Við
vitum það svo gjörla, að það var æfinlega svo.”
“Máske að þeir hafi komið hingað inn um
þröngu dyrnar, sem við fórum fram hjá. Þær
vóru nær miðjunni,” sagði Wardrop. Við ætt-
um að prófa það.”
“Já, það skulum við gera,” sögðum við.
Við fórum nú inn um dyr þessar og komum
í ganginn, langann og gengum eftir honum góð-
an spöl, og komum í félagsherbergi eitt stórt og
mikið. Lágu margar dyr út úr því, og þegar við
skoðuðum herbergi þessi, þá vóru þau lítil og
skrautlaus, og líkari fangaklefum með einum
litlum mjóum glugga, sem líkara var rifu en
glugga; og sá þaðan út til fjallsins í fjarska, en
íiæstur var hinn þétti, látlaiusi skógur. í hverju
óessara herbergja var steinrúm og steinhilla, og
'ivottastandur. En ekki í einu einasta af her-
bergjum þessum, var hið minnsta skraut, eða
aægindi af nokkru tagi, en nóg var þar af ryki.
^að var í haugum og þykkum skánum. En svo
comum við loksins í eitt herbergi, sem var
;tærra en hin sem við höfðum skoðað.
• Þetta herbergi lítur út fyrir að hafa verið
eitthvað meira en klefi einn,” sagði Wardrop, og
kallaði til okkar.
Við Morgano heyrðum kallið og komum til
hans. Var liann í herbergi einu, sem stærra var
en hin sem við höfðum séð. Vóru á því 4 glugg-
ar, og í miðju herberginu stóð Wardrop, með
hauskúpu af manni í hendinni.
“Það virðast vera nokkrar liauskúpur héma”
sagði hann, er við stönzuðum og einblíndum á
hann. “Eg tók þessa af því að hún var næst
hendinni. En lítið þið nú í kring um ykkur, og
þá munið þið sjá hvað ég meina.”
Við urðum nú forvitnir og fórum að líta í
kringum okkur, og sáum þá að þama vóru leifar
12 eða fleira dauðra manna. Og mér fannst ég
finna nærveru þeirra. — Eg stóð þarna í þessu
beinahúsi. Höfðu menn þessir dáið fyrir mörg
hundruð árum síðan. En læknirinn fór um húsið
fram og aftur, líkt og veiðihundur, sem fundið
hefir lyktina af bráð sinni. Hann stanzaði og
settist niður á hrúgu eina, sem var við miðglugg-
ann á herbergi þessu. Hann greip þar upp eitt-
hvað af gólfinu, og fór að skoða það. Eg sá
undireins að það var steintafla og var grafið á
hana skeyti eitthvert, auðsjáanlega í flýti. Hann
skoðaði töfluna og virtist ekki vera viss um það,
livað sumir stafirnir þýddu, og hélt plötunni upp
við gluggann, til þess að sjá betur hvað á henni
var. En sagði svo eftir litla stund, að hann
þyrfti að bera þetta saman við annað letur, sem
hann hafði í tösku sinni.
“Það gleður mig,” sagði þá Wardrop, “því
að ég er orðinn hungraður. Og þó að við höf~
um fundið eitt og annað, þá þöfum við ekki
fundið neitt að éta, en þetta hleypur ekki á burtu
fyrir kveldið.
Læknirinn virtist verða hálf móðgaður af
þessu, en þó fylgdist hann með okkru, og hélt á
steintöflu sinni út þaðan og niður brekkuna.
Ilinir 3 félagar okkar biðu eftir okkur á
skeifulagaða blettinum, og þegar við komum
þangað, þá fór Benny strax á stað á undan okk-
ur, þangað sem við höfðum ætlað að hafa að-
setur okkar. En Benny var matreiðslumaður-
inn.
Við urðum að leggja fast að lækninum, að
koma og borða með okkur, og lét hann loksins
undan. En Benny kom með góða máltíð, er
hann bar fram á steinborð eitt í matsalnum, og
vóru þar steinbekkir að sitja á.
Læknirinn hafði fundið minnisblöð sín, og
var hinn kátasti. En ekkert sagði hann okkur
fyrri en máltíðin var búin, og þá beið liann enn,
þangað til við vórum 3 einir í herberginu. Hann
afsakaði þetta með því að segja:
“Þegar ég hugsaði.Ul þess hvernig menn
okkar hafa komið fram, þá hélt ég að bezt væri
að bíða með að lesa þetta, þangað til að allir
þeirra væru fjærverandi. Þetta er mjög áríðandi
skjal. Það skýrir frá hinni sorglegu sögu göf-
ugs kynflokks, og að vissu leyti er það skýring-
inn á spurningu þeirri, sem fornfræðingar heims-
ins hafa verið að fást við í mörg hundruð ár.
Það kemur með sönnun fyrir —”