Heimskringla - 27.06.1928, Síða 3

WINNIPEG 27. JÚNÍ 1928
HEIMSKRINGLA
S. BLAÐSIÐA
liti! þessa bygð rétt uni það leyti, sem
við vorum að fara þaðan. Hann
var þar, að ég hygg, í tvo daga. Sá
tími nægði til að sannfæra hann um,
að þar bvggju ofurmenni.
Reyndar mátti það virðast óþarfi,
að fara þesa löngu leið til þess að
gera þessa uppgötvun í íslenzkri
mannfræði. Prófessórinn mátti
vita það fyrirfram. Hann þurfti
ekki annað en að líta á landabréfið
til þess. Eru ekki öræfin afskekt
asta sveitin á landinu? Er það
ekki alkunnugt, að Skeiðará er arg-
vítugasta vatnsfall á Islandi óbrúað?
Eru ekki nafnt'ogaðar hafnleysur
við ströndina'? Með öðrum orðum
leggur sveitin fram aðdáanlegar en
nokkur annar staður á landinu, aðal
skilyrðið til þess, “að fremstum
þroska verði náð” — menn búa þar
við blessun einangrunarinnar.
Eg held jafnvel, að prófessorinn
hefði ekki þurft að fara austur í
Öræfi, til þess að láta sér hugkvæm
ast hina dásamlegu andans sýn, er
bar fyrir augu hans og gert er
grein fyrir í þessari ritgerð hans.
Hann sá fyrir sér tvo unglinga á
ferðalagi.
ei talaði hún um bónda sinn, en þó
mátti á henni skilja, að hún
ekki upp til hans. Um alla hluti
var hún þagmælsk,en sögumanni fanst
mikið til um tilsvör hennar, þótt
öðrum mönnum mætti virðast þau
kaldhömruð nokkuð og ekki með
öllu tilgerða/rlaus. Slkepnum unni
hún mikið og talaði jafnvel við þær
tæpitimgu. Hún hafði yndi af
bókum og var trúhneigð. Nautnir
hennar voru í því fólgnar, að hún
■“sökti sér niður í djúp sálar sinn-
ar” ..... “Vinnan og trúin gerðu
hana ánægða og sæla.”
Sögunni lyktar með þessum orð-
um:
“Nú er önnur árstið og við Ey-
þór komnir sinn í hvora áttina. —
Eg er vegagerðarmaður, þegar úti
er hægt að vera, en bæti skó á vetrin
— sit á mölinni og horfi á hafið.
En Eyþór er orðinn leiðtogi verka
manna, heimtar styttan vinnudag,
hærra kaup og þjóðnýtingu, talar á
mannamótum, ritar í blað þeirra og
gengst fyrir verkföllum.
Eplin geta stundum oltið nokkuð
langt frá eikinni.”
Það er von að skáldinu finnist til
um það, því að svo að segja hver
einasta saga eða ritgerð, er frá G.
E. kemur, ber þess vott, að hann sér
fortíðina í þessu ljósi, er á að skína
yfir ömmu gömlu í sögunni. Hann
er algerlega sannfærður um, að
gamla fólkið hafi fundið einhver ó-
sköp, er það “sökti sér niður í
djúp sálar sinnar.’’ Lesandinn hef-
ir fullan vilja á að trúa því, enda þótt
oftast sé látið sitja við fullyrðingar
um auðæfin i djúpunum, en þau öllu
sjaldnar dregin fram í dagsbirtuna.
A hinu er mikið örðugra að átta
sig, að lýsingar þessa manns, og ým
issa annara um hina yngri menn þjóð
arinnar, sem vanist hafa af þessu
dorgi úr djúpum sálar sinnar, séu
gerðar með mikilli sanngirni. Það
er engin tilviljun, að Eyþór er yngsti
maðurinn í flokknum. Heimur
versnandi fer, og sem stendur er
stefnt beint norður og niður.. Ann
ars finst oss, sem yngri erum, og
ekki höfum þroska hinnar eldri kyn-
slóðar, sem á öðru hafi meira borið
en leti landsmanna síðustu árátug-
ína. En vitaskuld getur það stafað
af því, sem vér oft höfum verið
mintir á, að vér höfum með öllu
farið á mis við það, sem “ibezt er í
íslenzkri menningu að fornu og
tiýju.”
En hvernig stendur á þessari
hröðu afturför, sem svo er grátleg.
að menn verða að hugga sig við að
virða fyrir sér “lauf úr landi minn-
inganna,” er berst niður til þeirra,
en þeir sitja á mölinni og horfa á
hafið? Ur þeirri gátu hefir enn
einn rithöfundurinn leyst svo, að
fullnaðarlausn má heita.
Prófessor Sigurður Nordal hefir
rætt mikið um málið, en skoðanir
hans koma þó ef til vill greinilegast
fram i ritgerð, er hann hefir samið
um Öræfi og Öræfinga (Vaka I.,
3. h.).
Öræfingjar éru orðínir frægir
menn. Eg held, að ég hafi séð
þrjár ritgerðir um þá á einu ári. I
sjálfu sér er þetta ekkert undarlegt.
Þeir búa í æfintýralegri bygð. Bg
flutti dálítið erindi fyrir kunningj-
um minum hér í Winnipeg um ferða-
lag mitt á íslandi, er ég kom það-
an síðast, og ég hefi tekið eftir þvi,
að ég varð ósjálfrábt ‘fjöOorðastur
um þessa bygð. Mér féll fólkið
einkarvel í geð. Eg dáðist að
dugnaði karlmanna og snarræði,
er þeir voru að fylgja okkur yfir
Skeiðará. Allir voru ljúfir i við-
móti, spurðú tíðinda, voru léttir í
máli og sýndu oss prýðilega gest-
risni. En ég held ekki að nokkurt
okkar, er i þvi ferðalagi voru„ hafi
treyst sér til að gera grein fyrir
lyndiseinkunnum bygðarmanna eða
greina sundur sálarlíf þeirra. Þeir
hefðu þá mátt vera opinskárri en grenni Reykjavikur
titt er við ókunnuga gesti — eða við
hafa frábæra hæfileika um sálar-
grenslan. »
Prófessor Sigurður Nordal kom í essorinn hefir raunar ekki gert þessa
Hann sá unglinginn frá Svínafelli,
sem var að svipast að kindum. “Hann
ríður hægt niður traðirnar og eftir
grundunum, hugsar ekkert og horfir
ekki á neitt sérstakt, en drekkur
veðrið, ilminn og vorfegurðina í
sig með öllum vitum.” Hann kem-
ur að ánni, hún er ljót, en hann
þykist fær í allan sjó. “Hann ríð-
ur út í áná. Hann og hesturinn
verða eitt. Hugur hans þreifar um
botnin fyrir hestsfótunum, sneiðir
hjá stórgrýtinu, hallar sér eftir
straumlaginu. Einu sinni hnýtur
hesturinn, en pilturinn situr eins og
gróinn við hann, vatnið skéllur
snöggvast upp í mitti, en klárinn er
fljótur að fóta sig og þeir komast
báðir votir og ánægðir upp úr ánni.”
Pilturinn hittir póstinn. Pósturinn
segir honum sögu um Amundsen.
“Hann sér, að það er ókunnugt fólk
með póstinum. Svo kveðjast þeir,
en augu piltsins leiftra af þessu æf-
intýri .... Meðan hann er að
smala, hugsar hann um flugvélar, ir-
uð
uppgötvun einn, því að hann veit,
að “það er samhljóða álit flestra
þeirra, sem þekkja eitthvað til Is-
lands og Islendinga, að fólkið sé yf-
irleitt kjarnmest við fjöllin, að upp-
sveitirnar beri af lágsveitunum.”
Verkfræðingar vorir vita„ hvaða
verkefni bíða þeirra, ef tekið verður
til greina samhljóða álit þeirra, er
skyn bera á þessa hluti. Það er sjálf-
sagt að taka dálítinn jökulstúf úr Vatn
ajökli, og skella honum niður þar,sem
mætast Arnes- og Rangárvallasýslur,
og sprengia upp brýrnar á Olvesá
og Þjórsá. Þeir hljóta að vera
farnir að sakna þess á Suðurlands-
undirlendinu, að fá ekki að njóta
sömu hlunninda og Öræfingar og
iVterða ofurmenni við glímuna við>
vötnin. I fljótu bragði eru ekki
ihugsanlegar nema tvær móbbárur
gegn þessari tillögu. Onnur kem-
ur væntanlega frá verkfræðíngun-
um. Þeir hafa hingað til fengist
aðallega við að létta af mönnum
fargi einangrunarinnar. En þessar
ráðstafanir — jökulflutningurinn og
ibrúasprengingin — yrðu að vera
þeirra síðasta Verik í þágu landéi-
manna, því að framar mætti vita-
skuld ekki koma til mála, að fljót
yrði brúað, höfn yrði bygð, eða
aðrar ráðstafanir gerðar, sem verk-
fræðingar alment gera til þess að
létta mönnum baráttuna fyrir líf-
inu. — Hin mótbáran kæmi ef til
vill frá öræfingum og Hornfirðing-
um. Það er alls ekki vist, að þeir
yndu því vel, að nokkuð væri skelt
af Vatnajökli. Gæti það ekki orð-
ið til þess að girt yrði fyrir það,
að fremsta þroska yrði náð?”
sem fari yfir Skeiðará eins og
stokkið sé yfir bæjarlæk og geti
lent á sjálfum Hvannadalshnúk.”
Hér eftir ættu uppeldisfræðingar
ekki að þurfa um það að deila,
hvaða aðferðum eigi að beita, til
þess að gera þjóðirnar að ofurmenn
um. Og þeir mega fleira af þess
ari ritgerð læra. Því að fyrir því
er líka gerð nokkur grein, hversu
hörmulega fari, ef stefnt sé verulega
frá þessari uppeldisaðferð. Prófess
orinn sá sem sé einnig aðra sýn í
anda. Það var einnig unglingur
— “mjólkurpóstur héðan úr nágrenni
Reykjavíkur. Hann situr í kerru,
sem hlaðinn er blikkbrúsum, lygnir
augunum og reynir að sofa. Hest-
urinn labbar þráðbeinan akveginn
eins og vél. Hringlið í brúsunum
svæfir og truflar í einu, og heldur
stráknum í einhverju hlutleysisá
standi, sem lesa má út úr svipnum.
Bíll kemur eftir veginum. Klárinn
og strákur leggja kollhúfur og þok.a
sem minst. Þeir vita, að bíllinn má
ekki drepa þá, þó hann blási. Ymsir
vegfarendur mæta strák. Flestir
líta við honum, fáeinir sveitungar
hans kasta á hann kveðju, en hann
tekur luntalega undir. Hann er
leiður á að vera mæta þessu fólki,
oft því sama dag eftir dag. Það
truflar Hann en er þó eins og dauðir
hlutir fyrir honum. Það er einn
liður í þeirri sífeldu endurtekningu
sem dagar hans eru, leiðinlegri og
tilbreytingarlausri vinnu.’’
Munurinn er vissulega stórfeldur
— svo stórfeldur, að jafnskjótt og
unglingur “úr nágrenni Reykjavíkur
er sendur með mjólk í vtigni,” þá
hþitir hann u n dantekn i n ga r 1 a ust
strákur. Á hestbaki heita ungling
ar piltar — ef þeir eru ekki úr ná-
Uppgötvunum á sviði mannfræði
og liffræði er enn ekki lokið. Próf-
Þessi sami prófessor hefir spáð
því i einni ritgerð sinni, að ný róman
tík myndi valda niiklum og farsæld-
um breytingum á hugsanalífi þjóð-
arinnar. Nú ætti sá spádómur að
fara að rætast, því að rómantíkin er
sýnilega kotnin. Hvað getur verið
rómantiskara en þessi hugsun um
hólmann, sem varðist öllum áhrifum
frá 'hinum siðlausa heimi? Menn
urðu nærri því alfullkomnir við að
“sökkva sér niður í djúp sálar sinn-
ar” og nota Skeiðará og aðrar
jökulár fyrir æðstu uppeldisstofnan-
Minnir það ekki á sjálfan fröm
rómantíkur síðustu alda, Rouss
eau, sem samdi sína fyrstu ritgerð
til þess að sanna það, að öll bölvun
mannkynsins stafaði af því, að prent
listin fanst upp? Ef til vill er þá
l'íka alvaran eitthvað svipuð. Rouss-
eau varði æfinni til þess að gefa út
rit á prenti. Prófessor S. N. rit-
ar grein til þess að hæla Ötæfingum
fyrir það, að hafa raflýst bæi sina.
Annars er margt um þessa nýju
rómantík að segja —margt fleira
en komið verður við í þessari grein
að drepa á. Eitt er það t. d., að
hún er naumast af íslenzkum rótum
runnin, þótt forvigismenn hennar
ímyndi sér, að þeir séu fyrst og
fremst verðir þess, sem íslenzkast sé
til. Það hefir margur maðurinn
fyr en þeir tekið eftir því, að hætta
gæti stafað af menningunni. Og
það vill svo til, að nú sem stendur
er risavaxin alda gagnrýninnar að
sveipast um allan hinn mentaða
heim. Bók Spenglers, Fall hins
vestrœna heims, er ef til vill meira
lesin en nokkur önnur bók um heim-
spekileg efni á hinum siðari árum.
Bölsýnið liggur í andrúmsloftinu,
eins og var á upplausnartímum Na-
poleons-styrjaldanna, er Schopen-
hauer varð hin heimspekilega rödd
tiðarandans. Menn kryfja látlaust
menninguna og líf vort til mergjar
og spyrja: hvar eru verðmætin?
Þeir haf séð miljónir verða að þræl
nm, lífum kastað á glæ og glatað í
hamsleysi auðæfaleitarinnar, ein-
staklingseðlið og persónuleikinn
þurkast út í andlausri vinnu, og svo
lýstur öllu saman í viðurstygð eyð-
ingarinnar, er tíu miljónir æsku-
manna Norðurálfunnar og Ameríku
eru drepnar með galdravélum, er
vísindin — skatt og blómi menning-
arinnar — hafa lagt æðisgengnum
mönnum í hendur. Vissulega eru
sárin nægilega víða — sum flakandi
og önnur falin undir þunnu skæni
— til þess að ástæða sé til þess að
horfa óttablandinn til framtiðarinn-
ar og bera kvíðboga fyrir mætti
menningarinnar, til þess að finna
fótum mannanna forráð. En það
má snúast við vandamálunum með
tvennu móti.
Annar vegurinn er að segja
skilið við menninguna með kostum
hennar og göllum. Einhverra hluta
vegna hefir svo skipast, að margir
Islendingar telja þann kost fýsileg-
an. A annan veg verður t .d.
naumast skýrt það dálæti, sem skáld
eins og Knut Hamsun hefir orðið
fyrir hjá miklum fjölda manna. Eg
hefi veitt því athygli, að hans er oft-
ar minst á prenti á Islandi, heldur
en ef til vill nokkurs annars erlends-
rithöfundar. Og bók hans Markens
Gröde hafa menn talið fagnaðarboð-
skap. Nú er það vitaskuld, að
Hamsun er óvanalega heillandi og
töfrandi listamaður. Stíll hans er
áfengur og skapsmunir hans og flug-
hraði hugsunarinnar gerir lesandan-
um erfitt með allt viðnám. En Mark-
ens Gr'ödc er rituö af manni, sem
hefir öslað í gegnum '’fiðí, leitað
að verðmætum þess og ekki fundið
menningarheiminum. Og þá
grípur hann til hins gamla, róman-
tiska bragðs, að leggja á flótta frá
hugsanalífinu. Fagnaðarlboðskap-
urinn í Markens Gröde er sá, að
menn finni fullnægjuna í atorkunni.
sem ekki stendur í neinu sambandi
viö andlega raun eða tilraunir til
þess að leysa úr gátum lífsins.
Þreyttur líkaminn fárast ekki um
hungur landans —1 hann sofnar
vært eftir langan vinnudag. Það
má vel vera, að mikil sæla fylgi
þessháttar lífi. En siðaðir menn
kjósa heldur að vera vansælir, en
njóta þessarar sælu. Lifspeki Ham
suns er blandin eitri hins bölmóða
manns.
Það hefir vakið furðu mína, að
sjá hvergi á þetta drepið af þeim,
sem ég hefi séð að eitthrað hafa
ritað um Hamsun — þetta, sem ég
þó fullyrði, að sé aðalefni bókarinn-
ar. Og hitt vekur enn meir furðu
mína, að menn hafa ekki séð grikk-
inn, sem menningin gerir Hamsun í
sjálfii bókinni. Eins og ég hefi
bent á, þá er flóttinn frá menning-
unni hið mikla bjargráð höfundar-
ins. En gleði hins óspilta, hins
“náttúrlega,” hins menningarlausa
(Frh. á 7. bls.)
ieeoðsððosoððoesðosðeoðeeðesoesðoðsððsoððeððsoeððsðoa
NAPNSPJOLD |
Emil Johnson
Service Electric
524 SARGENT AVE-
Selja rafmagnsáhöld af öUum teg-
undum.
ViUgærðir á Rafmagnsáhölduro,
fljótt og vel afgreiddar.
Slmlt 31 (107. Hrlnuialmli 37 38«
Jacob F. Bjarnason
—TRANSFER—
D«*g»*e and Furnlture Hoving
fl«2 VICTOR Str, 37-292
Eg hefi keypt flutning:ará.höld
S, Pálsons og vonast eftir g6TS-
um hluta viSskifta landa minna,
ÍF
HEALTH RESTORED
Læknlngar 6 n lylja
Dr- S. G. Srimpson N.D., D-O. D.O.
Chronic Diseases
Phone: 87 208
Suite 207 Somerset Blk.
WINNIPEG. — MAN.
A. S. BARDAL
o*ilur llkkistur og: ann&st um tkt-
frírir Allur úíbúnaTiur sA b«stl
Ennfremur nelur h&nn allskon&r
n*iliinif*varba og: legrstelna_s—.?
W4P SHERBRÖOKE 8T.
Plmnej Sð 607 WINNIPKG
Cr. M. B. Haí/dorson
401 Boyd Bld&.
Skrifstofusími: 23 874
Stundar sérstakleifa iungaasjoá
dózna.
HJr a8 flnn^ A skrirstofu kl. 1*.
f h. o* 2—6 e. b.
Heimlll: 46 Alloway Ave.
TaUfml: 33 138
1%
TH. JOHNSON,
Orrnakari og GulUrniSui
Selur giftlngaleyfiebrát
Ber.takt athygli veltt phntunum
og TlCrJörBum útan af landi.
284 Matn St. Phone 24 «37
WALTER J. LINDAL
BJÖRN STEFÁNSSON
lslenzkir lögfrteðingar
709 Great West Perm. Bldg.
Sími: 24 963 356 Main St
Hafa einnig skrifstofur að Lund-
ar, Piney, Gimli, Riverton, Man.
Engin þörf á að vera 1
án íss, og
KÆLISKÁPA.
Með hvaða skilmálum
þú getur fengið
hvorutveggja?
h
Spyrjið yfir Simann
ARCTiC
ICEsFUEL CQLTD.
439 PORTACE AVE.
Oposjte Hudson's Qgy-\
PHONE
42321
Dr. Kr. J. Austmann
dr. j. stefánsson
HÍr^í*i?,CAIi AMTS BI-DU.
Mornl Kennedy og: Grab&m.
Stundar elnarðnarn ansna-, ryrmm-
neí- o( kverka-ajúhdflma.
V« hltta frfl kl. u tll 13 t h.
"* W. 8 tl 8 e- b-
TalMlml: 21 834
Heimlll: 638 McMillan Ave. 42 691
WYNYARD
SASK
G. S. Thorvaldson,
B.A., LL.B.
Lögfræðingur
709 Eleotric Railway Ghan^e-rs
Talsími: 87 371
1
DH. A. BL6NDAL
602 Medlcal Arts Bldg.
Talsiml. 22 296
Stundar sérstaklega kvensjúkdóma
og barnasjúkdóma, — A75 hltta:
ki. 10—12 f. h. og 3—6 e. h
Heimlli: 806 Victor St.—Simi 28 180
l J. SWANSON & CO.
Llmlted
H R N T A li 8
1N9URANCH
R E A L B STATI
MORTGA G B 8
600 Parla Dulldlng:. Wlnnlpeg, Mai.
Telephone: 21 613
J. Christopherson,
Islenzkur lögfrœðingur
845 Somerset Blk.
Winnipeg, Man.
-ȇ
Dr. B. H. OLSON
216-220 Medlcal Arts Bldg.
Cor. Graham and Kennedy II.
Phone: 21 834
ViCtalstími: 11—12 og 1—6.80
Helmlll: 921 Sherburn St.
WINNIPEG, MAN.
Car/ Thor/akson
Vrsmiffur
Allar pantanir með pósti afgreidd-
ar tafarlaust og nákvæmlega. _
Sendið úr yðar til aðgerða.
Thomas Jewelry Co.
627 SARGENT AVE.
Phone 86 197
Bristol Fish & Chip
Shop
HIÐ GAMLA OG ÞEKKTA
KING’S bezta gerH
Yér aendum betm til ybar
frá kl. 11 f. h. til 12 e h
Fiskur 10c Kartöflur 10c
540 Ellloc Ave., tornl Langslde
SIMI: 37 4.55
|Dr. S. J. Johannesson
stundar almennar lækningar.
532 Sherburn Street.
Talsími: 30 877
Talalmli 28 869
DR. J. G. SNIDAL
TANNLOCKXIB
614 Somereet Bleek
Port&6€ Avo. WINNIFBu
MARGARET DALMAN
TEACHER OF PIANO
854 BANNING ST.
PHONE 26 420
G£YSIR BAKARflÐ
724 SARGBNT AVE.
Talsíml 37-476
Tvíbökur seldar nú á 20c
pundih þegar tekin eru 20 pund
eSa meira. Kringlur á 16cent.
Pantanir frá löndum mínum
út á landi fá fljóta og gó'öa
afgreiöslu.
G. P. Thordarson.
Rose Hemstitching &
Millinery
SÍMI 37 476
Gleymiö ekki aö á 724 Sargent Ave.
fást keyptir nýtizku kvenhattar
Hnappar yflrklæddlr
Hemstitching og kvenfatasaumur
geröur, lOc Silki og 8c Bðmull
Sérstök athygll veltt Mall Orders
H. GOODMAN V. SIGURDSON
POSTPANTANIR
Vér höfum tækl á aö bæta úr
öllum ykkar þörfum hvaö lyf
snertir, einkaleyfismeööl, hrein-
lætlsáhöld fyrir sjúkra herborgf,
rubher áhöld, og fl.
Sama verö sett og hér ræöur I
bænum á allar pa-ntanir utan af
landsbygö.
Sargent Pharmacy, Ltd.
Sargcut og Toronto. — Sfmf 23 455
BEZTU MALTIDIR
í bœnum á
35c og 50c
Crvals ávextlr, vlndlar tðbak o. fl.
NEW OLYMPIA CAFE
325 PORTAGE AVE.
(Móti Eatons búTSInni)
HOLMES BROS
Transfer Co
BAGGAGR and FURNITORB
MOVING,
608 Alverstone St. — Phone 80 449
Vér höfum keypt flutningaáhöld
Mr. J. Austman’s. og vonumat eftir
góöum hluta viösklfta landa vorra.
FLJOTIR OG ARBIÐANLBGIH
FLUTNINGAR
E. G. Baldwinson, LL.B.
BARRISTER
Resldence Phone 24 206
Offlce Phone 24 107
005 Confederation IJfe Bldg.
WINNIPEG