Heimskringla - 08.08.1928, Síða 1

XLII. ÁRGANGUR.
WINNIPEG, MAN., MIÐVIKUDAGINN 8. ÁGÚST 1928.
NÚMER 45
FATAUTCN OG HREIJiSUN
Ullice Ave. and Simcoe Str.
anuji — f'f’ZlV. finjs
Ilattur hreiuMaftir og endurnýjatiir.
Betri hreinaun jafnödýr.
ver onnumat vitSaklftl viti utanbæjarmenn
metí mikilli nákvæmni og tlftl.
ELLICE AVE., and SIMCOE STR.
Winnipegr —:— Man.
Dept. H.
Enn um fossamáiið
sem svarar dollars nefskattur á
bæjarbúa, unga og garnla.
Fremur hefir verið hljótt um þaö
:mál í íslenzku bblööunum nú í
seinni tíö. Þó er málið ekki úr
sögunni. Stjórninni hefir enn ekki
tekist að fá sínu framgengt með
afhendingu fossanna til strætisvaigna
félagsins. Og allar líkur benda nú
til þess að úrslitin verði að bíða
þangað til fylkisþing kemur sanian.
Fnsku blöðin halda uppi látlausri
haráttu um málið, engu síður en við
landarnir gerum um heimferðarmál-
ið. Fyrir hönd strætisvagnafél-
■ agsins berst blaðið “Free Press,”
með fylkisstjórnina að baki. Verður
ekki annað séð en að ráðherrarnir
haldi að þeir hafi verið kosnir vika-
drengir fyrir félagið, svo nákvæm-
'íega fylgja þeir fram kröfum þess.
Astteðurnar, sem ,fram eru færðar
eru þær sömu, sem við heyrðum frá
bæjarstjórninni fyrir löngu síðan,
þegar stríðið stóð um það að hrinda
aflstöðva málinu fram fyrir bæjar-
ins hönd. Það á að vera óheilbrigð
■og skaðleg stefna að hugsa til þess
að fylkið taki að sér og standi fyrir
framkvæmdum slíkra stórvirkja.
Auðkóngarnir myndu ekki vilja
leggja fé í neinar framkvæmdir þar
sem slík stefna réði. Framfarir
allar myndu stöðvast og enginn
markaður fást fyrir raforkuna!
Fylkið myndi fara á höfuðið, niður
í bótnlaust skuldafen og aldrei koma
upp aftur. Þetta eru nákvæmlega
sömu hrakspárnar sem rigndu yfir
Winnipegbæ af þeim sem vildu
fiindra það að bæjaraflstöðin yrði
byggð. Þær hrakspár hafa ekki
ræzt, og ættu þessar því engann að
•Iiræða.
Af þeirn sem berjast á móti stjórn-
inni hefir frá upphafi, mest kveðið
að fyrverandi bæjarstjóra S. J.
Farmer, og þar næst að ritstjóra
blaðsins "Winnipeg Tribune.” Yms-
ir fleiri merkir menn hafa opinber-
'lega lýst afstöðu sinni í málinu, þar
á meðal landi okkar, sambandsþing-
maður J. T. Thorson. Af ágætri
ræðu eftir hann, sem ensku blöðin
fluttu fyrir skömmu, má sjá að hann
hefir átt góðan þátt í því að vernda
rétt fylkisbúa, og koma í veg fyrir
að sambandsstjórnin léti fossana af
bendi við félagið. Er þessi ákveðna
stefna Mr. Thorsons eftirtektaverð-
ari vdgna þess, að leiðtogi liberal-
flokksins hér, Rolbson dómari,
stendur þar á öndverðtim meiði.
Uann hefir lýst velþóknun sinni "á
stefnu, eða stefnuleysi Brackens.
Eitt er það þó í ræðu Mr. Thor-
sons, sem mér finnst vanhugsað. Hann
telur það happ fyrir okkur hér í
Manitoba að við höfum almennings
■eignar fyrirtæki og privat félag til
samkeppni um rafmagns framleiðsl-
nna. Þetta tel ég vera hið mesta
óhapp. Samkeppniskreddan er
ekki annað en eftirlegu-kind úreltrar
hagfræði, sem þroskað viðskiftalíf
er nú að útrýma á flestum sviðum
Eins og þroskaðar trúarhugsjónir
kenningunni um helvíti. Þjóðnytja-
fyrirtæki eru ekki rekin í gróðaskyni
og þarfnast engar samkeppni, heldur
aðeins ráðvandrar, atorkusamrar
stjórnar, og vísindalelgrar þekking-
ar. Samkeppni er óráðsfálm van-
þroskaðrar gróðrarhyggju. , En
samvinna er skipulagsbundnar fram-
kvæmdir þroskaðra manna. Eg vil
aðeins bgnda á eitt dænti. Hér i
Winnipeg höfum vér tvöfalt rafveitu
kerfi (vegna þessarar lofsverðu sam-
keppni) þar sem eitt Væri fullnægj-
andi. Kostnaður á viðhaldi þessa
óþarfa kerfis nemur, eftir áliti sér-
fróðra manna $225,000 á ári, eðá
Leiðtogi conservativa hér í Mani-
toba, Col. Taylor, hefir nú einnig
látið til sín heyra og komið fram
með þá uppástungu, að kallað sé
aukaþing til að ráða fram úr því
máli. Einnig að sett sé sérstök
rannsóknarnefnd til að yfirfara allt
sanm,ingía-maLk fyjkisstj órnarinnar
við strætisvagnafélag Winnipegborg-
ar. Þykir honum margt grunsam-
legt í sambandi við það. Flest af
því sem hann telur fram hefir þó
áður verið sagt af Mr. J. S. Farm-
er í blaði hans ‘ÍWeekly Newis.’’ Þó
má geta þess að Col. Taylor sýnir
skýrar, en áður hefir gert verið,
hver áhrif fylkiskosningarnar síð-
ustu hafa haft á markaðsverð hluta-
bréfa strætisvagnafélagsins. Skömmu
áður en hin svonefnda bændastjórn
var sett til valda í annað sinn, með
kosningum sumarið 1927, voru hluta
bréf strætisva'gnafélagsins til uppboðs
fyrir 66jý . En síðan fara þau að
smá hækka i verði, og eru um árs-
lokin 1927 kominn upp í 104. Eft-
ir nýárið heldur verðhækkunin á-
fram og í maí seljast hlutabréfin á
128JL Þessi gífurlega verð-
hækkun, sem nemur hart nær 100
pro cent segir Col. Taylor, að ekki
geti stafað af öðru en því að fél-
agið hafi talið sér vísa Sjö-systra
fossana og þar með yfirtökin á raf-
magnsframleiðslu fylkisins. Starf-
ræksluarður félagsins á þessu tíma-
bili getur ekki réttlætt verðhækkun-
ina. Einnig bendir Col. Taylor á
að stjórnin hafi vikið frá stefnu9krá
sinni og kosningaloforðum í þe»su
fossamáli, því á síðasta þingi hafi
komið fram ákveðin tillaga um að
Sjö-systra fossunum væri haldið
fyrir fylkisins hönd, og stjórnin þá
látist vera því fylgjandi. En ekki
er fyr búið að slíta þinginu en stjórn-
in afsalar sér fossunum og mælir
með því að strætisvagnafélagið fái
virkjunarleyfið.
II.
Ekkert hefir enn heyrsf frá stjórn
inni um það hvort hún muni sinna
þessum' uppástungum conservatiVa
leiðtogans. En hvað sem svarið
verður, þegar það kemur, vil ég enn
brýna það fyrir öllum, sem þessar
línur lesa, að hér, er um að ræða eitt
alvarlegasta og þýðingarmesta mál,
sem upp hefir komið í stjórnmálum
fylkisins. Ef við látum af hendi
við strætisvagnafélagið eða eitthvert
annað gróðafélag, yfirráðin á raf-
orkuvirkjun fylkisins, þá höfum við
með því fyrir .gert einutn dýrmæt-
asta erfðarétti eftirkomenda okkar,
rétti sem okkur ber að vernda, ef
við viljum láta minnast okkar, sem
ráðvandra, skynberandi borgara.
Einnig seljum við í hendur þessara
manna yfirráðin yfir framkvæmda-
lífi og efnahagssjálfstæði fylkisins
um mörg komandi ár. Og leggj-
um þeitu upp í hendur tækifærin til
nær því ótakmarkaðrar fjársvindlun-
ar og kúgunar. Ilverju eigum við
völ á í staðinrí? * Fölskum loforð-
um um aukna atvinnu, “góðum
tíma” og stundarhagnað. Loforð-
um sem við vitum að aldrei rætast.
Eigum við nú að sitja aðgerða-
lausir eins og rolur, meðan samvizku
lausir peningabraskarar leika sér að
hugsjónablindri stjórn okkar, eins og
köttur að mús ? Eða eigum við að
rísa upp svo sem lýðfrjálsum mönn-
um sæmir og taka sjálfir í taumana?
Þessu verður hver atkvæðisbær mað-
ur að svara á einhvern hátt. Menn
þurfa ekki að vera hikandi í afstöðu
sinni til þessa máls. Reynslan, sem
þegar er fengin, hér í bænum, og
þó sérstaklega hjá nágrönnum okk-
ar Ontariomönnum, hefir sýnt að hér
Frú Violet Helga Fokker
Dóttir Snjólfs Austmann, fædd í Winnipeg árið 1901. Gekk hér á
Systra Skóla. Vann hér fegurðarverðlaun: námsskeið á viðskifta-
skóla. Giftist 15. marz 1927, Ánthony Fokker flugvélasmiðnum
fræga, er verkstæði hefir víða í Hollandi og Ameriku, og hefir ef til
vill í huga að reisa verkstæði hér í Winnipeg. Sbr. grein á öðrum
stað hér í blaðinu. — En æ skukunningjar frú Fokker hér í Winnipeg,
segja hana ekki síður mannkosta — en fríðleikskonu.—
er ekki um neitt fjárhættuspil
tala. Sérfróðir menn vita að þessi
fyrirtæki verða bæði ódýrari og arð-
sarnari undir sameignar fyrirkomu-
lagi, en sem eijistaklinga eiign. Iðn-
rekendur vita einnig að bezta trygg-
ingin fyrir ódýru affi til iðnaðar er
einmitt sú að það sé i höndum hins
opinbera. Og hafa iðnaðar fram-
farir Ontariofylkis bezt sýnt það.
Grýlan sú, að auðmagnið flýi undan
þar sem þjóðnýting almennra fyr-
irtækja á sér stað, er ekki á neinurn
rökum byggð. Auðmenn vita að
fé þeirra er hvergi betur tryggt en
sem rekstursfé slíkra stofnanna. Og
þeir sýna það með því að lána féð
gegn lægri vöxtum til hins opinbera
en til einstaklinga. Forsprakkar
strætisvagnafélagsins og þeirra skó-
sveinar eru ekki auðmenn í þessum
skilningi. Þeir verða sjálfir að
sækja rekstursfé til annara. Þeir
eru millimenn, sem eru að reyna að
smeygja okurklónni á milli þeirra
sein rekstursféð leggia til og hinna,
sem afrekstur framleiðslunnar þurfa
að nota. Takmark okkar ætti því
að vera það, að útrýma þeim úr við-
skiftalífinti, og draga úr höndum
þeirra það sem óframsýni fyrirrenn-
ara okkar hefjr gefið þeim hald á.
En ekki að gefa þeim meira. Eg
hef verið að reyna að gizka á hvað
stjórnin muni nú ætla að gera næst.
Og sýnist mér vera um þrjár leiðir
að velja. Fyrst: kalla saman auka-
þing, sem réði málinu til lykta. Gæti
þá svo farið að fram kæmi van-
traustsyfirlýsing til stjórnarinnar og
gengið vrði til kosninga. Annað:
að málinu verði skotið undir almenn-
ings atkvæði. Þriðja: að því
verði frestað fram til næsta þings.
Hver leiðin farin verður, gerir
minnst til. Það sem almenningur
þarf að hafa hugfast er að láta full-
trúa sína afdráttarlaust vita hvers
af þeim verði krafist. Hafi
að' sér um kenna þegar kverkina fer að
^ svíða undan braskaraklónni. Eg
hef þá trú, að við hér í Manitoba
höfum nóg af félagslyndum, fram-
sýnum mönnum, á borð við þá, sem
fyrir 25 árum tóku að sér forgöngu
raforkumálsins í Winnipeg og í Ont-
ario. Við þurfum aöeins að láta
þ.í vita að við viljum nýta hæfileika
þeirra og framsýni.
Hjáhnar Gtélason.
Skýringhinna fjögra
í Lögbergi.
Fjær og nær.
1. ágúst 1928 voru settir inn í em-
bættismenn St. Skuldar Nr. 34 fyrir
ársfjórðung frá 1. ágúst til 1. nóv-
ember 1928:
F. Æ. T., Dr. Sig. Júl. Jóhannes-
son
Æ. T. Einar Haralds
V. T., Olafur G.' Guðtnundsson
Capil., Oskar L. Freeman
Ritari, Bjarni Tryggvaáon
Æðst. V., Guðm. M. Bjarnason
Fjárm. V., S. Oddleifson
Gjaldk., Magnús Johnson
Drótts., Anna Eyford
Æðst. Dr., Lillian Evólfsson
Inn. V., Jóhann Baldvinson
Ut. V., Jóhannes Austman
Organisti, Lilly Furney
Gæslum. Ungtemplara, Guðrún
Pálsson.
Umboðsmaður St. er Gunnl. Jó-
hannsson. Stúkan telur um þessi
ársfj. mót 200 meðlimi. Þess ber
að gæta, að allt er þetta ungt fólk,
sem nú er í emlbættum. Stúkunni
hafa aukist miklir kraftar á siðastl.
ársfj.. Allt það fólk eru ungir
menn og ungar konur. Það er
gleðiefni urn vaxandi' áhuga hjá yngri
kynslóðinni fyrir bindindisstarfsemi,
því oft er þörf, en nú er nauðsyn
að veita sem öflugastu mótstöðu
þeim ófögnuði sem vínsölubúðirnar
al- jhafa með höndum, — bjórelfunni
menningur ekki rænu á að taka rétta^breiðu og djúpu, sem nú streymir yf-
stefnu í málinu má hann sjálfum, ir land og þjóð.
I síðasta Lögbergi er birt grein
með fyrirsögninni "Skýring.” Er
hún undirrituð nöfnum þeirra fjögra
manna, er með simskeyti afhentu
Cunard-linunni heimferðarmálið í
öndverðum júnímánuði siðastliðnum,
og kváðust gera það “ í trausti og
umboði Islendinga vestra.’’ Þó grein
þessi heiti "skýring” verður ekki út
úr efni hennar dregið hvað það er
sem verið er að skýra. Ekki getur
það talist skýring, því flestum ntun
nú það vera orðið ljóst, sem höf-
undarnir segja við byrjun greinar-
innar; "að reynt hefir verið að leiða
hugi manna frá aðfa/lefninu (heint-
íerðarmálinu) í vandræða tilraunum
til þess að blekkja og komast hjá
þvi, að ræða aðalmáliðí.” Þetta
vita allir, og er sá lækur löngu bakka-
fullur. Sýndist því sem það væri
erviöi rneira en erindi, að leitast við
að gera niönnum þetta enn ljósara en
orðið er, með nýrri endurtekning
þeirra “tilrauna,” sem grein þessari.
Höfundarnir byrja “skvringuna” á
því, að leiða athvgli lesenda að, “um
mannjöfnuð í nefndunum hafi mikið
verið sagt.” Þetta getur vel verið
satt. Við því máttu þeir búast, og
áreiðanlega hafa þeir haft það hug-
fast, er þeir gengu í valið meðal
þúsundanna sem þeim fylgja og
völdu sér samverkamennina. Hjá
því verður ekki komist að almenning-
ur athugi hverjir mennirnir eru, sem
honum eru boðnir til forgöngu í þessu
rnáli, í stað hinna, sem Þjóðræknis-
félagið skip'aði. Og hafi niðurstaða
hans orðið eitthvað á þá leið sem
greinarhöfundarnir gefa í skyn, og
lýsa óánægju sinni yfir, þá er heim-
ferðarnefndina sízt um að saka, því
engan hlut átti hún i kjöri þessara
manna. En furðað hefir hún sig
á því, eftir að þessir sjálfboðar eru
búnir að koma málum sínum ja'fn
vel fyrir og þeim segist frá, að þá
skyldu þeir þurfa að verða fyrir
þvi, að missa einhvern skynbær-
asta manninn, sent þeir höfðu á að
skipa innan þessara 20. Hlýtur það
að rýra enn meir tiltrú þeirra hjá
almenningi en komið er, og er ekki
að vita hvernig Cunard-línan kann
á það að líta.
Aðra staðhæfingu gera greinarhöf
undar í upphafi máls stns: “Fylgj-
endur heimfararnefndar Þjóðræknis-
félagsins og hún sjálf, hafa skrifað
og rætt ósköpin öll um þetta c»g hitt í
seinni tíð, en tæplega hefir verið
minnst á málið sjálft.” Þetta held
ég komi flestum á óvart. Heim-
fararnefndin hefir skrifað mjög lít-
ið, og ekkert nema leiðréttingar við
það sem greinarhöfundar hafa sagt.
Það getur vel verið, að þeir liti svo
á, sem það komi ekki málinu við,
að leiðréttar séu missagnir, en þá er
skilningurinn orðinn eitthvað óvana-
legur á rnálinu, eða ætti fremur að
segja tilgangurinn með málinu? Upp
að 21. júní er Lögbeog búið að flytja
54 dálka sem næst, frá sjálfboðum,
en rúma 13 frá Heimfararnefndinni.
Síðan hefir það flutt tvo frá þeini
móti hverjum einum frá nefndinni,
eða líklega rýflega það.
Greinarhöfundum finnst að "ekki
væri úr vegi, að á það sé bent, að
Heimfararnefnd Þjóðræknisfélags-
ins hefir fullyrt við flutningsfélag
er hún hefir verið að fara á fjörurn-
ar við.að gera myndi mega ráð fyrir, að
ekki myndu færri heim fara, en 3 þús-
und rnantis.’’ Sjálfsagt er þetta
góð bending. Galli er þó á þeirri
gjöf að þetta hefir Heimfararnefnd-
in aldrei fullyrt. Sjálfsagt væri
henni það ánægjuefni, eigi síður en
greinarhöfundum, að þeir Islending-
en 3 þúsundir manna. Og með
aðstoð þeirri sem sjálfboðar eru nú
að veita er ekki óhugsanlegt að svo
geti farið. Um tölu þeirra er heim
fara er engum unt að segja nteð vissu,
en ekki er það ósennilegt að all-
margir verði til að fara, auk Islend-
inga sjálfra. Hve margir þeir
verða, er einnig mál sem enginn get-
ur sagt um með vissu, enn sem komið
er. Heimfararmefndin hefir tekið
það fram við flutningafélögin að
hún ábyrgist enga tölu, en telji hTns-
vegar líklegt, ef áferði veröi sæmi-
legt, að hópurinn muni verða sæmilega
stór. Það hefir hún og einnig lát-
ið skiljast, að ekki trúi hún því að
Islendingar hér láti það sitja í
vegi fyrir sér að fara heint er að þeint
tíma kemur, að reynt hefir verið að
kljúfa þá í málinu. “Skýring”
greinarhöfundanna Tivernig á því
stóð að þeir hófu árás á nefndina í
vetur út af heimferðarmálinu er
sennileg. “Sjálfboðanefndin hóf
umræður í blöðunum til þess að gefa
fólki tækifæri til opinberra mót-
mæla.” Mátti þá fólk ekki láta
skoðanar sínar í ljósi fyrr en sjálf-
boðar voru búnir að tala. Og ætli
að því skiljist það enn, að það megi
<lala? Eða hvernig stendur á því
að það hefir ekki hafið mótmælin,
heldur þvert á móti hvar sem fund-
ir hafa verið haldnir, lýst einróma
óánægju sinni yfir atferli sjálfboð-
anna?
Greinagerðin um símskeytið til
Cunard línunnar, er heldur ekki ó-
•sennileg. Höfundarnir varpa mál-
inu, sem þeir álíta að þeir séu bún-
ir að taka úr höndum Heimfararnefnd
arinnar, í skaut Cunard línunnar, "af
siðferðislegri skyldu.” Fyrir þá
skuld er heimförinni 1930 snúið upp
í Cooks Tour, og Islendingum ætlað
úrgangs rúmið á skipinu. “Siðferð-
isleg skylda” rekur þá til þess að
veita Cunard línunni einka umboð
sitt til flutningsins á þvi verði og með
þeim kjörum sem félaginu þóknast
sjálfu að setja. “Stðferðisleg
skylda” rekur þá til að gera sitt ítr-
asta til, svo að skipafél. skuli ekki
vera neydd til að gera afslátt á far-
gjaldinu og þeim sem heim fara spar-
aðir þúsundir dollarar. En því
geta þeir þess þá ekki um leið, að
“siðferðisleg skylda” rak þá á stað
með undirskrifta skjölin er þeir vortt
búnir að afhenda Cunard línunni
málið, t umboSi meiri hluta Islcnd-
inga ? Það var þó sannarleg “siðferðis
leg skylda” eftir að hafa yfirlýst meiri
hluta umboði allra Islendinga. Og
með þeirri “siðferðislegu skyldu” má
þá líka afsaka það þó útsendurun-
um með undirskriftaskjö'lin verði það
á að taka nöfn “fullveðja” unglinga
er svo mikið veltur á með nafna
fjöldan.
“Maður leggur ýmislegt á sig Fyr-
ir siðferðið,” sagði igarðvörðurinn
um árið.
Rögm’. Pétursson.
Frá Englandi var símað 26. júlí,
að æðsti höfðingi _ allrar brezku
kirkjunnar, Randall Thomas David-
son, erkibiskup Kantarborgar, hafi
sagt lausu embættinu. Mun það
bæði vera fyrir aldurssakir, því hann
stendur nú rétt á áttræðu, og einn-
ig sökum vonbrigða á því, að breyt-
ing sú á helgisiðabókinni, er hann
og aðrir biskupar óskuðu, náði ekki
fram að ganga t neðri málstofunni,
heldur en áður, þrátt fyrir persónu-
legt fylgi Baldwins forsætisráðherra.
En sú breyting hneigðist meira að
helgisiðum kaþólsku kirkjunnar, eins
og Hgimskringla hefir getið um áð-
ur. — Talið er vist að eftirmaður
hans verði næst-æðsti maður bfezku
kirkjunnar, erkibiskup Jórvíkur,
ar
er heint færi, yrðu ekki færri i Cosnto Gordon Lang.