Heimskringla - 19.09.1928, Page 2

2. I.L.\_L-bUJA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 19. SEPT. 1928.
Eiturstyrjöld
Amðrískur herföringi hefir sagtt,
aS síSan púðriS var fundiS upp hafi
engin breyting á hernaöi orðiö mik-
ilvwgari en sú, aS fariS var aS
nota eitraSar lofttegundir. Margir
herforingjar hafa skrifaS um þessi
efni og lýst áhrifum eiturstyrjaldar-
innar, einkum í sambandi viS loft-
hernaSinn. I’aS er æg !eg útsýn-
sem þar opnast og engin undur þótt
um þaS sé talaS, aS slík styrjöld
muni vera lokaþáttur menningarlífs-
ins, svo vitfirringslegar eru aSfar-
iinar og svo ógurleg áhrifin. Hug-
vitsmenn hafa fundiS upp ýmsar teg-
undir eiturs til hernaSar. En í
rauninni hefir mönnum ekki komiS
í hug nokkurt ráS til varnar, sern
aS liSi megi verSa. Sænskur her-
foringi, Toll aS nafni, hefir stungiS
upp á því, aS bygS yrSu neSanjarSa'-
hús, sent geyma mætti í ýms menn-
ingarverSmæti, og nota sem skýli
handa fólki meSan á árás stæSi. En
þetta þykir flestum litil úrlansn og
hefir veriS á þaS bent, aS ekki hafi
enn tekist svo vel, aS koma upp
nægilegum og sæniilegum húsum of-
anjarSar, aS líklegt sé, aS betur
gangi meS jarShúsin. Ánnars hefir
óttinn viS eiturstyrjöldina einnig kom
ig fram í því, aö ýmsir herforingjar
og hernaSarsinnar krefjast aukins
vigbúnaöar, til varnar, sem kallaS
er, en myndi, eins og venjulega, aS
sjálfsögSu leiSa til nýs hernaSar._
I’eir herforingjar eru hinsvegar fáir,'''
eins og Robertson í Englandi og
Bratt i Svíþjóö, sem Lögrétta hefir
sagt frá, sem gerst hafa talsmenn
afvopnunarinnar og þess aS vitfirr-
ing nýrrar styrjaldar yröi fyrirbygS
í tíma meS skynsamlegum samning-
um. En fjöldi hinna beztu manna
um viöa veröld vinna nú aS þessu,
hvaS svo sem úr verSur.
Magnaöasta eiturtegundin til hern
aöarnotkunar, sem kunn er oröin, er
hiS svonefnda “Le\visit”-gas. Af
því var framleitt mikiS i Bandaríkj-
unum í lok heimsstyrjaldarinnar (og
má lesa um notkun eiturgassins þá
í “Heimsstyrjöld’’ Þorsteins Gisla-
sonar, hls. 120 og víöar). En
birgöirnar voru eySilagöar, sökt í
sæ á 8,000 metra dýpi, þegar hern-
aöarnotkun eiturgass var foönnuS
meö Genfarsarrtþykktinni 1925. ÞaS
er til marks um þaS, hversu ógur-
leg þessi eiturtegund var, aö sagt
er, aö ekki hafi þurft nema 12
sprengikúlur úr samanþjöppuSu
Lewisit til þess aS eySileggja stór-
borgir eins og Berlin eöa Chicago.
ASrar helztu eiturtegundirriar eru
“Phosgen,” mjök megnt, en verkar
ekki undir eins og maöur hefir and-
aö þvi aö sér, en sest i lungun og
hefir þau áhrif eftir nokkurar klukku
stundir, aö lungun fyllast smám-
saman blóöi, svo sá, sem fyrir þvi
veröur, kafnar, eöa druknar svo aS
segja í sínu eigin blóöi, enda kalla
brezkir hermenn þennan dauödaga
aö drukna á þurru landi Qjdry-land-
drowning”). “KlórgasiS” er einn-
ig mjög hættulegt, eins og sjá má af
því, aö einu sinni þegar þaS -var not-
aS í heimsstyrjöldinni breiddist 'þaö
út á 5 mínútum yfir 6 kílómetra
svæöi og drap í einu 5 þúsund menn,
sem ekki voru viö því búnir. Sum-
um eiturtegundum má verjast nokk-
uS meö sérstökum grímum”). HiS
svonefnda “sinnepsgas” er einna
hroöalegust eiturtegundin aS þvi
leyti aö hún getur legiS árum sam-
an þar sent þaö hefir lent, og alltaf
haft eituráhrif, sem fólgin eru í
bruna. Ef snertir eru eitraöir
hlutir falla t. d. brunasár á hendurn-
ar, ef eitraö vatn er drukkiö, brenna
innýflin o. s. frv. Þetta eitur var
mest notaö í heimsstyrjöldinm. Enn
mun víöa veriö unniö aö tilraunum
meö ýmsar slíkar eiturtegundir, þótt
hernaSarnotkun þeirra sé bönnuö á
pappírnum og sjálfsagt verSa þær
notaSar í næstu stvrjöld — ef hún
veröur ekki hindruö.
—L»ögrétCa.
---------K----------
Samvinnumenn
og jafnaðarmenn
á Bretlandi
I brezku samvinnufélögunum hafa
undanfariö staöiö allmiklar deilur
um afstööu sambandsins til stjórn-
mála og samvinnu viS verkamanna-
flokkinn. A sambandsfundj, |bem
haldinn var í Cheltcnham í fyrra,
ög þá var sagt frá í Lögréttu var
meö litlum meirihluta tekin sú á-
kvöröun aö korna á pólitízku sam-
starfi milli samvinnumanna og jafn-
aöarmanna. Fjöldi félaga var
þessu samt mjög andvígur og var
því mikill viöbúnaöur af beggja
hálfu undir sambandsfundirin, seti\
haldinn var í ár og hófst 28. maí síö-
astl. í West Hartlepool. Eftir
snarpar deilur var Cheltenham-sam-
þyktin endanlega staöfest þar meö
allmiklum meirihluta.
ÞaS er eölilegt aS málum þessum
hafi veriö veitt mikil athygli af
öllum þeim, sem meö enskum stjórn-
málum fylgjast, bæöi af því aö hér
er um aö ræSa allmikiö stefnumál
fyrir samvinnumenn um víöa veröld
m. a. hér á landi og svo af hinu,
aS brezka samvinnusambandiö er
svo stórfeld og voldug hreyfing, aS
rrnkiö jgetúr Imunaö um þátttöiku
hennar í stjórnmálum, eins og má sjá
á því aS félagsmenn voru 1926 5
milj. 186 þús. og höfuSstóll þess
104 miljónir punda, en smásalan
mam 185 miljónum punda.
I málfærslunni á sambandsfund-
inum var allmikill hiti á báöa bóga.
Fyrst bar Mr. Weatherhead fram
tillögu um þaS aö ógilda Cheltenham
samþyktina, enda lýstu samvinnufél-
ögin því yfir, aö þau væru algerleg"!
óháö öllum stjórnmála- og trúar-
flokkum og hlutlaus gagnvart þeim.
TillögumaSurinn hélt því fram, aS
stjórnmálaafskiftin myndu kljúfa
samvinnufélögin, enda væri samvinn-
an viö verkamannaflokkinn gagnstæö
vilja almennings í félögunum víöa,
og hefSi þaö sýnt sig viS atkvæöa-
greiöslu í einum hluta sambandsins,
þar sem 85 þús. félaga meirihluti
var gegn stjórnmálaafskiftunum.
SagSi Mr. W. aö slík atkvæSa-
greiSsla heföi átt aö fara fram al-
staöar, en leiötogarnir heföu ekki
átt aS berja samvinnuna fram án
hennar. Hann sagöi aö þaö væri
undirstöSuski'yrSi f'yrir öillu starfi
samvinnufélaganna, aS þau héldu
sig utan flokka og þaS væru svik
viö grundvallaratriöi í tilveru þeirra
aö ætla aö neyöa hvern samvinnu-
mann til þess aS ganga í bandalag
viö verkamannaflokkinn. Samvinnu-
félögin væru verzlunar- og iönaöar-
fyrirtæki, en ekki stjórnmálafélög,
enda heföi þriöji samvinnufundur-
ijin 1872 lýst yfir fullkomnu stjórn-
mála- og trúmálahlutleysi félaganna
og þeirri stefnu héldi al þj óöasam -
band samvinnufélaganna ennþá fram.
Þar aS auki væri pólitik þannig far-
iö, aS hún heföi aldrei ræktaS nokk-
uö strá eSa snúiS nokkuru hjóli og
væri þaS síöur en svo nokkur vegs-
auki fyrir samvinnufélögin aS
dragast inn í stjórnmálaþjark, í staö
þess aS vinna hiö þarfa verk köllun
sinnar í verzlun og framleiSslu þjóö-
arinnar. Ýmsir studdu mál flutn-
ingsmannsins kröftuglega, s.s. Mr.
Rigg. Hann benti sérstaklega á
þaS, aö meö þvi aö rjúfa hlutleysi
sitt og veita einum flokki vígsgengi,
myndi sambandiö glata samúS og
stuöningi annara flokka, sem sam-
vinnumenn þyrftu einmitt mjög á
aö halda í ýmsum málum, þar sem
hagsmunir og stefna samvinnumanna
og jafnaöarmanna rækjust á. En
svo er mál meö vexti, aö ensku sam-
vinnufélögin hafa tekiS aS sér ýms-
an verzlunarrekstur og framleiöslu-
fyrirtæki (s. s. sölu á mjólk, brauSi
ög keti), sem bæjarfélögin eru víöa,
meö atbeina jafnaöarmanna, aS
taka í sínar hendur og voru þessi má!
einnig mikiS rædd á sambandsfundin
um og uröu menn ekki á eitt sátt-
ir.
MeS stjórnmálasamvinnunni viS
verkamenn töIuSu ýmsir helztu menn
samvinnuhreyfingarinnar, s. s. Hay-
ward, form. miðstjórnar samvinnu-
sambandsins og Barnes þingmaöur,
sem er formaöur samvinnuflokksins,
en hann er myndaöur í þinginu fyrir
alllöngu, áhrifalítill en án opinlærs
stuönings sambandsins. Þessir menn
héldu því fram, aö ákvæöin um
stjórnmálasamvinnuna væru svo
frjálsleg, aS einstök félög þyrftu
ekki aS taka starfandi þátt í henni
fremur en þau sjálf vildu, en vitan-
lega væri þaS, aö takmark samvinnu-
manna og jafnaöarmanna væri í
raun og veru hiS sama, þótt þeir færu
nokkuö sína leiöina hvor og meS
sambandi viö öflugan stjórnmála-
flokk ferigju samvinnufélögin nýjan
styrk og vernd í þjóöfélaginu. ASrir
héldu því fram, aö verkamannaflokk-
urinn sæktist eftir samvinnunni
fyrst Og fremst vegna eigin hags-
munfi, hann ætlaöi aö nota sam-
vinnufélögin fyrir mjólkurkýr í
kosningasjóöi sína, þar sem hann
væri í nokkurri kreppu eftir aS
löggjöfin setti ákveSiö hámark fyrir
leyfilegum framlögum iSnafélaganna
til pólitízkra þarfa, en aö öSru leyti
myndi hann fara sínu fram í jafn-
aöarmenskuátt. Enn er alImikiS*
deilt um þessi efni í Bretlandi, einn-
ig innan samvinnufélaganna, en ekki
hafa þau klofnaS og margir spá því,
aö þessi samvinna muni hafa mikil
áhrif á næstu kosningar, jafnaöar-
mönnum í vil.
—Lögrétta.
---------x---------
Bertrand Russel um ’
Ameríku og heim-
speki framtíðarinnar
Lögrétta hefir nokkrum sinnum
sagt frá ýmsum skoSunum og ritum
Bertlands Russel, og hefir hann á
merkilegan hátt látiö til sin taka
ýms úrlausnarefni nútímans, í þjóS-
félagsmálum, trúmálum og uppeldis-
málum og skrifaö um þau alþýöleg
rit og vísindarit, en sérgrein hans
var upphaflega stærfræöi og skrifaSi
hann um þau efni rit, sem þykja
merk. Rétt nýlega hefir hann
skrifaö grein um menningu nútím-
ans og stefnu hennar, og þar sem
Lögrétta hefir áSur sagt frá ýms-
um hugleiSingum fræöimanna um
þessi efni, er rétt aS bæta viö áliti
Russels, þvi hann lítur á málin nokk-
uö öörum augum en algengast er.
Hann álítur sem sé, aS Ameríku-
menn séu orönir leiötogar lífsins í
heiminum, ekki aSeins á þann hátt,
aS þeir hafi mest fjárhagsleg ráö,
heldur einnig, aS hjá þeim sé aö
skapast ný og merkileg lífsspeki,
nýtt viöhorf viS lífinu, sem eigi aö
flestu eöa öllu leyti fremur viö menn
og menningu framtiSarinnar en nú-
•tímamenning Evrópumanna, og eigi
eftir aö gerbreyta lífsskoSun og lífs-
kjörum fólks.
Andúö margra Evrópumanna gegn
Ameríku stafar af því, aö Ameríku-
menn hafa náö úr höndum þeirra
fjánhagsvöldunum. En andúSin er
annars ástæSulaus og hjá þvi fer
ekki, aS þaö veröi einnig hin nýj
andi Ameríku, sem tekur völdin frá
anda hinnar fornu Evrópumenningar.
Vestræn mennihg hvílir á þremur
grundvallarstoSum: biblíunni, Grikkj
um og vélunum. Bibliuna og gríska
andann bræddi kaþólska kinkjan
saman i miööldunum, unz viöreisnar-
öldin og siöskiftin skildu þetta aftur
svo aS enn urSu væringar úr. Pró-
testantisminn varS fulltrúi biblíunn-
ar, en frihyggjan fulltrúi grísku stefn
unnar. Af ýmsum ástæöum hefir
lífsviðhorf Gyöinga og mótmælenda
átt betur viö hina nýtízku iönaöar-
stefnu,en viöhorf kaþólskra manna
eöa grizksinnaöra.
En hiö nýja lífsviöhorf byggist á
vélamenningunni, hjá því fer ekki,
hvort sem menn kunna því 'betur eöa
ver. En þungamiöja hinnar nýju
iönaSartrúar, ef svo má segja, er
sú, aö maSurinn geti sjálfur ráSiS
örlögum sínum og þurfi ekki aS
beygja sig viljalaust undir ok þeirra
þió?félagr.neinaj sem níska hinrlar
óandlegu náttúru eöa heimska mann-
legrar náttúru hefir hingaö til haft
í för meS sér.
stjórnast af ýmiskonar ótta, óttanum
viö hungur,, pestir, ósigur í orust-
um, eöa af ótta viö aö veröa myrtur.
Til þess aS verjast þessu, hafa veriö
fundin ýms ráö, sprottinn af skyn-
seminni eSa trúnni á yfirnáttúrlegan
mátt. Lengi vel voru helztu ræktun
araöferSir mannanna fólgnar í ýnt-
iskonar særingum og áköllun “coru-
andans.’’ Þaö var ekki fyr en seint
og síöarmeir og smásaman aö fariS
var aS beita skynsamlegri, verklegri
ræ'ktun. Eins var um baráttuna
gegn prestum og sjúkdómum, á und-
an læknisfræSinni fóru galdrar og
J
særingar. ,
>
Ameríkumenn, eSa Bandaríkja-
menn, eru orönir leiötogar í barátt-
unni gegn þessum meinum, eöa jafn-
vel í afnámi aö minsta kosti þriggja
af þessum meinum. Hungur og
eiginleg fátækt eru í raun og veru
ekki til meöal hvítra manna i Banda-
ríkjunum. ÞaS vandamál, aö láta
framleiösluna fullnægia efnislegum
þörfum allra hefir veriö leyst í Am-
eríku, í fyrsta sinn í sögunni. Am-
erísk læknisfræöi er enfremur í
fremstu röS. Ameríkumenn eru
líka minst herskáir allra stórvelda og
frá þeim stafar hugsjónin um þjóS-
bandalagiS, þótt ekki hafi þeir sjálf-
ir fylgt henni eftir, af ýmsum á-
stæSum.
En sú nýja lífssTcoöun, sem fylgir
hinum breyttu lífskjörum er næst-
um því ennþá athyglisverSari en þau
sjálf. 1 heimsspeki og sálarfræöi
hafa merkustu verk síöustu ára veriö
unnin í Ameríku. En lífsspeki
Evrópumanna er ennþá aö mestu
leyti lífsspeki miSaldanna, oröin til
í klaustrum, þar sem munkar rækt-
uöu jöröina og iökuSu í hugun. Enn-
þá er íhugun (contemplation) aöal
einkenni Evrópumenningarinnar. Há-
skólakennari nútímans í Evrópu er
hættur aö rækta jöröina, en hann er
ekki hættur aS trúa á íhugunina, en
af þeirri trú sprettur trúin á hinn
hreina lærdóm, lærdóm, lærdóminn
lærdómsins vegna. En amerízk
heimspeki er aS feykja burtu þessari
miSaldaskoöun á þekkingunni og set-
ur i staöinn þaS sem hún kallar verk-
færiskenninguna (Instrumental The-
ory). Samkvæmt henni er þaS, aö
þekkja sannleikann, ekki neitt ein-
stakt, fast ástand hugans. En sann-
leikurinn er framkvæmd, verknaöur,
þaS, aS kunna aS fara meö umhverfi
sitt á réttan og hagkvæman hátt.
Þekking er þaö, aö vera fær um aö
'breyta hlutum og ástandi eftir sinni
eigin vild. Breytingunum þarf
aldrei aS vera lokiS og sannleikur-
inn er því ekki fólginn í neinni end-
' anlegri fullkomnun.
Mannlegu eSli er líka ööruvísi
variS en almennast er taliö. Watson
prófessor hefir sannaS þaö, aö mann
eöliS er einungis fólgiö í þremur ein-
kennum: Barniö grætur þegar þaö
heyrir mikinn hávaöa, þegar vaggann
dettur, eöa þegar því er haldiö föstu
á höndum og fótum. Öll önnur ein
kenni svonefnds mannlegs eölis eru
afleiöingar uppeldis, tilætlaSs upp-
eldis eöa ótilætlaös. ÞaS er því mjög
líklegt, aS unt væri beinlínis aS ala
upp betra fólk en viS erum sjálf,
þótt slíkt sé hryggilegt fyrir sjálfs-
álit okkar.
Allt um þetta er ekki rétt aS fara
aö trúa á almætti mannsins. ViS
deyjum 'íll og mannkyniö allt hverfur
sennilega aö lokum og sólin sloknar.
En þess veröur sjálfsagt’ langt aS
bíöa, og líf mannkynsins, sem eftir
er, á eftir aö taka miklum stakka-
skiftum. MaSurinn á eftir aS veröi
fær um þaö, aS afreka miklu meS
litlu erfiSi. Listirnar eiga eftir aö
breytast í samræmi viö hiö nýja
lífshorf, en þær munu ekki hverfa.
Samstarf og félagsfyrirtæki eiga eft-
ir aS aukast, en einstaklingsgildiö á
þaö fyrir sér aS þverra — þaö er öm-
urlegasta útsýnin um hina nýju fram
tíö, þótt ekki veröi viS því sporn-
aS. Valdiö yfir náttúrunni er líka
svo mikils viröi, aS miklu er fyrfr
þaö fórnandi.
---------x---------
íslendingasögur
Sögurit cða skáldsögurf
Islendingasögurnar hafa lengi ver-
iö athugunar- og aödáunarefni fræSi
manna og ýmsra lesenda víöa um
lönd og fer vaxandi. ÞaS er nokk-
urnveginn sammála álit manna, aS
þær séu merkar heimsbókmentir, en
annars greinir menn á um margt
sem aö þeim lýtur. Hér á landi er
öllum almenningi lítt kunnugt um
þessar umræöur og bollaleggingar
erlendis, íslenzkur almenningur leikra
og læröra les enn sögurnar á sama
hátt og gert_hefir veriö öldum sáhi-
an, les'þær sem sögurit sér til upp-
örfunar og dægradvalar. En vísinda
menn ýmsir hafa fyrir löngu byrjaö
aö efast um sannfræöi sagnanna og
fariö aS gagnrýna þær á ýmsan hátt
og þó ekki veriö sammála um neitt
svo aö segja sín á milli.. Ymislegt
athyglisvert hafa samt þessar umræS-
ur leitt í ljós og bent á betri skilning
á sögunum en áSur tiökaöist, en ann-
aS er, eins og gengur, smásmuglegur
hégómi og fánýtt “vísindalegt” pex.
Vegna þess, aS sögurnar eru hér
alment kunnari en annarsstaöar og
flestir hafa frá barnæsku ‘gert sér
einhverja meira eSa minna ákvéSna
hugmynd um gildi þeirra og um
helztu söguhetjurnar, þá mun ýrnsum
þykja fróSlegt aS kynnast nokkuö
erlendu rannsóknunum á þeim. Hér
veröur því sagt dálítiS frá Ýiyrri
ritsmíö um sögurnar eftir danskan
mann, Paul V. Rubow (í Tilskueren).
SkoSanir hans eru aö sumu leyti nýj-
ar og aö ööru leyti endurtekning
eldri skoöana,- og sýna vel afstöSu
ýmsra bókmentafræSinga síöari ára
erlendis og auk þess eykur þaS nokk-
uö forvitnina, aö höfundur mun verSa
einn af umsækjendunum um háskóla
stööu þá í islenzkum fræöum, sem
Finnur Jónsson er nú aö fara úr.
OrSiö saga, segir höfundur, vekur
undireins hjá hinum þroskameiri les-
endum hugmyndina um hin ódauö-
legu listaverk Islendinga. En oröiS
saga er notaö um ýmiskonar bók-
mentir í lausu máli, æfintýrasögur
um sækonunga, hetjur og jötna, eins
og Hervararsögu og HeiSreks eöa
Völsungasögu, sögur um einstaka
menn, einkum höföingja fyrir kristni
tökuna, s. s. Njálu, og um sagnarit-
un á móSurmálinu, þó ekki í annáls-
formi, s. s. Heimskringlu.
Hin rómantiska kynslóS í upp-
hafi siöustu aldar var ekki í efa um
þaS, aö þessar auöugu bókmentir
væru fullgildar og órækar leifar mjög
gamalla norrænna bókmenta og ald-
urinn venjulegast álitin í þeirri röS,
sem þær voru taldar í, elstar hinar
heiSnu æfintýrasögur, yngsí sögu
ritin, eins og Heimskringla. En
þegar á tímum gu11 aldarbókmentann i
(dönsku) var fariS aS efast um
hinn háa aldur fornaldarsagnanna.
Grundtvig kallaöi þwr t. d. “rómana’^
Seinna var einnig fariö aö líta meö
heiIbrigSri skynsemi á söguritin og
var þaS einkum Ernest Sars aS þakka
og Storm rótaöi mikiö í heimildum
Snorra. En ættasögurnar hafa lít-
ils góös notiö af skynsamlegri rann-
sókn. Skoöunin á Islendingasögum
stirnaSi í þeirri kredduföstu trú, aS
sögurnar væru uppskr.ift frá tólftu
ökl á eldgömlum arfsögnum og munn
mælum um lífiS á Islandi frá land-
nánfsöld IþangaS til nokkru eftir
kristnitöku.
VitnisburSirnir um áhuga söguald-
arinnar á því aö varöveita nákvæm-
lega minninguna og atburSina, er
samt ekki þungur á metunum. Þeir
eru í því fólgnir, aS Kjartan (í
Laxdælu) skemtir gestum meö frá-
sögn um utanför sína og Grettir seg-
ir berserkjunum margar kátlegar
sögur, svo aö gaman þótti aö. En
Norna-Gestur heffr aldrei veriS til,
MACDONALDS
KneCut
Bezta tóbak fyrir þá sem
búa til sína eigin vindlinga
EIGIÐ ÞÉR VINI A GAMLA LANDINU
ER VILJA KOMAST TIL CANADA?
SJE SVO, og langi yður til þess að hjálpa þeím
hingað til lands, þá komið að finna oss. Vér
önnumst allar nauðsynlegar frafnkvæmdir.
ALLOWAY & CHAMPION, Rail Agents
UMBOÐSMENN ALLRA FARSKIPAFJELAGÁ
«Ö7 MAIN STREKT, WINNIPEG SIMI 2« 8«1
Eíia hver umbottMmnður CANADIAN NATIONAL nrm er.
TEKIÐ Á MÓTI FARÞEGUM VIÐ LANDGÖNGU OG Á LEIÐ TIL ÁFANGASTAÐAR
FARBRÉF
FRAM OG
AFTUR TIL
allra staða
í veröldinni
MaSurinn hefir til þessa látiS