Heimskringla - 31.10.1928, Side 2

2. BLAÐStÐA
HEIMSKRINGLA
ÞJOÐERNl
1.
Þegar ég var á Islandi vetrarmán.
uöina 1924—25 kom ég oft að máli
við Sigurð Kristófer Pétursson. Það
var siðastá árið sem hann lifði. Þótt
ég væri honum hvorki sammála í
höfuðatriðum né hinum smærri,
hafði ég meira upp úr því sem hann
sagði en ýmsir, sem voru mér betur
samniála, og mjög unni ég hugsunar-
■hætti hans, því hann lét aldrei svo í
'ljós hversdagslega skoðun um dag-
legt líf, að hún væri ekki bundin
hinum eilífu sjónarmiðunu
Einhverntíma áttum við tal sam-
an um þjóðerni og þóttist ég þá ekki
geta orða bundist um leiða minn á þessu
sífelda þjóðernisskvaldri, sem léti
mann jafnvel ekki í friði í minnstu
kotlöndum og kvaðst nú sjálfur ætla
að starfa á hugsjónagrundvelli al-
heimsborgarans framvegiis.
Eg er annarar skoðunar um þetta
mál, sag'ði þá Sigurður Kristófer
Pétursson. Eg álít að alvaldur sá,
sem skipar niður öllum hlutum af
undursamlegri vizku, hverjum á á-
kveðnum stað og í ákveðnum til-
gangi hafi ekki í tilgangsleysi látið
mig fæðast af þessari þjóð, né í
þessu landi. Eg er þess viss og ör-
uggur, að ég hef verið látinn fæðast
einmitt hér, gæddur likama af þess.
um sérstaka kynstofni og erfðamenn-
ingu þessarar sérstöku þjóðar,—allt
i ákveðnum. tilgangi. Eg hef verið
látinn hér inn á sérstakt starfsvið í
tilverunni,—svið, sem eru ákveðin
takmörk sett og til starfs voru mér
téðir hæfileikar, sem einnig eru sett
ákveðin takmörk. En eðli hæfileika
minna og takmarkanir eru í samræmi
við eðli og takmarkanir starfsvíðs
þess, sem ég er fæddur. Eg var ekki
gerður Kínverji, né Rússi, né Amer-
íkumaður,—og ekki heldur alheims-
borgari, Og þar sem ég veit, að
vilji sá, sem ræður allri tilveru gerir
ekkert út í bláinn,—af tilviljun né í
dlgangsleysi, þá veit ég einnig, að
mér er sú skylda á herðar lögð að
gera tnitt ítrasta sem Islendingur, að
verða sem fullkomnastur innan þeirra
takmarka, sem mér hafa verið sett,
og eðli því, sem mér hefir verið gef-
ið. Og ennfremur er ég sannfærður
um það, að hið íslenzka starfsvið er
hið æðsta starfsvið innan endimarka
tilverunnar, sem forsjónin gat valið
mér þessa lífs, úr því að hún valdi
mér það á annað borð. Væri hlægi-
legt, ef ég ætlaði mér þá dul að fara
nú að leiðrétta forsjónina með því,
að reyna að vera eitthvað annað en
hún hefir gert mig. Eg hef ekkert
leyfi til að mæta eins og tilvrljun
þeirri staðreynd að ég er íslending-
ur. Guð vill að ég sé Islendingur.
Eg minnist ekki að hafa séð þess.
ar einföldu en djúptæku hugsanir
settar fram neinstaðar í ritum Sig-
urðar Kristófers, og ég held að ég
fari alveg rétt með kjarnann í orð-
um hans, er ég letra hann hér. Víst
er um það, að Island ætti fleiri góða
sonu, og heimurinn fullkomnari menn,
ef þetta viturlega sjónarmið nyti
almennari hylli. En mörgum þótti
fyrsta sinni á æfinni, sem mérhafði gef
ist tækifæri á að eignast úr. Kveld
nokkurt, þegar hann var að hátta
sig, rann á hann blundur, þar sem
hann sat þversum í rúmi sínu og var
að búa sig undir að fara úr buxun-
um. Reyndi ég að vekja hann með
því að kalla til hans á tveimur málum,
sem ég vissi að hann skildi, síðan
kleip ég hann og hristi í hálftíma,
en allt kom fyrir ekki. Mér er ekki
kunnugt um, að úrsmiður þessi hafi
vaknað síðan, því nóttina eftir, þeg-
ar al'lir voru gengnir til svefns, var
hann settur í poka og sökkt til botns
að mér ásjáandi.
Þó varð ég á ferð þessari sjónar-
vottur annars dæmis langtum eftir-
minnilegra um fólk, sem var á heim-
leið. Það hefir haft meiri áhrif á
mig en nokkuð, sem ég hefi heyrt
sagt um þjóðrækni fyr eða síðar. Eg
ætla að biðja menn að fara nú ekki
að halda, að ég muni segja hér ein.
hverja margbrotna eða tilþrifamikla
sögu, því þetta voru bara gömul sveita
hjón ættuð ,úr Rinarlöndum; þau
voru á leið heim. Mig minnir að
konan hafi verið mjög nærri níræðu
en bóndinn hafði fimm um áttrætt.
Þau höfðu flutt vestur fyrir fimcn-
'tíu árum síðan, þegar þau voru í
blóma 'lífsins og tóku land í námunda
við Milwaukee. Ekki man ég með
vissu, hvort þau höfðu alls átt þrjú
eða fjögur lönd, en þau áttu níu börn
á lífi, um fjörutiu barnabörn og mörg
barna-barnabörn og var fólk þetta
dreift út yfir öll Bandaríki, og sumt
fengið minnispeninga fyrir góða
framgprvgu í striðinu. En gömlu
hjónin, sem voru orðin ein eftir á
farminum sínum, höfðu nú selt búið
og tekið sig upp, þau voru á leið
heim. Þau mæl.tu ekki á enska
tungu, en lágþýzkan með sínum þekka
upprunalega keimi var þeim jafn
töm á tungu eins og fyrir fimmtíu
árum síðan, er þau yfirgáfu dali
Rínar, enda voru þau nú á leið heim,
og ætluðu síðan ekki í langferðir
meir. Þau sátu á þiljum uppi í
bjartviðrinu, hvort við annars hlið,
án þess að láta nokkur orð falla um
sjóinn. Þau voru búin eins og
bændafólk langt upp til sveita er
vant að klæðast á kveldin að loknu
dagsverki,—gamla konan í svartri
'treyju og skósíðu pilsi, með snotran
skýluklút bundinn yfir höfuðið, gamli
maðurinn snöggklæddur í grárri
skyrtu, með bláan klút um hálsinn,
í sunnudagaskónum sínum og tottaði
snaddann sinn af gömlum vana. Þau
töluðust ekki við en sátu þögul eins og
einn maður en þegar taiað var við
þau svöruðu þau eins og ein per-
sóna, svo háttlagin var eindrægni
þeirra.
Eitt kveld, sem oftar, var gleðskap-
ur í veitingasalnum og sungnir þýzkir
þjóðsöngvar. Gömlu hjónin sátu
álengdar. Þeim stökk ekki bros,
því siður að þeim hryti tár af augum,
en þau hlustuðu af samskonar kurteisi
og allir kannast við, er sótt hafa
kirkju til sveita í Rínarlöndum. tJt
úr þessum falslausu andlitum upprun-
ans sjálfs, tálaði það samræmi lands-
lags og örlaga, sem er kölluð þjóð.
Bandið milli mannsins og Iandsins,sem
hann er vaxinn úr, einstaklingsins og
stofnsins, sem hann stendur á er
stofnsins, en nokkur ástriða,—það er
sem eingöngu eru skapaðir til sýnis.
Fyrir skemstu veittist mér sú á-
nægja að skoða eitt af þessum ‘homes’
í Suður Kaliforníu,— þessum inn-
réttingum, sem eru svo skínandi full-
kominn leiðarvísir i því, hvernig far-
ið skuli að eyða mrljónum dollara
■með ráðum óprúttinna sérfræðinga.
Hér var ekki aðeins allt til alls, held-
ur gengið frá hverju smáatriði af
slíkri vandyirkni og fullkomnun, að
ég hlaut að draga þá ályktun, að í-
búar heimilisins hefðu innréttað sig
í því augnamlði, að staðnæmast hér
að minnsta kosti það sem var eftir
eilífðarinnar. Hesthúsið var áþekt
greifahöM, bifreiðaskýlið — fyrir 3
bifreiðar hjónanna — minti á mus-
teri, hundaherbergin eins og fínustu
stássstofur hjá sýslumönnum;
neðstu hæð hússins var sundlaug mik
il pg innangengt þaðan í einkarakara
stofu húsbóndans. Aldingarðurinn
var miklu fullkomnari en hvað ímynd
unarafl mitt hefði getað málað þegar
ég las arabisk æfintýri fyrir fimtán
árum síðan. I stofunum niðri voru
allskonar söfn sjaldséðra gripa og
naumast auðið að hugsa sér full
komnari tegundir listiðnar en gaf að
líta í samkvæmissölunum. Eina
fólkið sem ég sá hér voru öldruð
hjón, er höfðu þann starfa með
höndum að passa hundana, en mér var
sagt að húsbændurnir dveldu hér
ekki nema stuttan tíma árs, en ættu
annað “honte” skamt frá Nýju Jór
vík, væru sem stendur á ferðalagi
Evrópu, en tvö börn þeirra höfð undir
eftirliti hjúkrunarkvenna og upp
eldisfræðinga á eyju nokkurri hér
skamt úti fyrir ströndinni.
I mínum augum er heimili af þess
ari tegund gagnstætt við það sem
nefnt er þjóðmenning. Slíkt hús
er tákn þjóðernis, þar sem peningur
inn er föðurland, og vitnar, eins og
fyr segir, hvað byggingameistarar
smiðir, húsaskreytarar, húsgagnasal
ar, bifreiðaumboðsmenn, hrossakaup
menn, hundaræktarmenn og land-
scapc gardcncrs geta ráðlagt purkun
arlausum fáráðlingum að kaupa sér
fyrir peninga. “Safn” þetta stendur
ekki á grunni neinnar baráttu, sem ljái
þvi lífrænt gildi, sálrænan veruleik
Enginn hlutur ber hér vott um hið
Orthofjhonic
Victrola

Kristófer jafnvel viturri í tali en lörlögin sjálf. Sem tákn þess er mér
skrifum, og var ég einn þeirra. Rit-
listar hugmyndum hans var þann veg
farið, að þær hnepptu hann einatt í
fjötra, en þó er undursamlegur morg-
unblær yfir útsýnum þeim, er við
Hasa hvarvetna i hinu undarlega
helgiriti hans um islenzka tungu.
Og fegurð íslenzkrar sálar var alstað-
ar nálæg í ritum Kristófers.
Vorið 1922 fór ég yfir Atlanzhaf-
ið, frá Nýju Jórvík til Hamborgar á
S.S. Mount Clinton, seinskreiðu flutn
ingaskipi frá Hapag, með aðeins einu
farrými. Farþegarúm var alskipað
fólki kynjuðu frá Evrópu, sem var
á leið til gamla landsins í orlof sitt,
einkum Þjóðverjar. Nokkrir voru á
heimleið til ætthaganna alfarnir, eins
Qg t. d. klefanautur minn, a'ldraður
úrsmiður þýzkur, er stundað hafði
iðn sína áratugum saman í amerískum
bæ. Urðum við hinir beztu mátar,
og sótti ég honum bjór upp í veit.
ingaskála bæði á nótt og degi, þvert
ofan i bann læknisins, og hann bauð
að gefa mér úrið sitt, sem ég þó
ekki þáði, enda þótt það væri í
svo minnisstæð áhrif hinnar einföldu
myndar af þessum tveim Þýzkurum,
sem voru á leið heim.
3.
Fátt vei.t ég öllu skemti’legra en að
iganga i kring og skoða hús. Því
hús eru eins og bækur,—tákn andans,
sem býr þar. Einkum þykir mér
gaman að ganga inn í garða að húsa.
baki, og virða fyrir mér þær hliðar
húsa, sem ekki snúa að alfaravegi,
og hef ég marga pílagrimsferð farið
um slika leynistigu á tunglskinsnótt-
um og hlýtt á söng kattanna. Ojg
eins og mér þykir fróðlegra að lesa
bækur eftir Eirík Ólafsson og Sigurð
Ingjaldsson en Graf Hermann Keyser.
ling og Luigi PirandelIo,þannig hef ég
sérstaka ánægju að virða fyrir mér
hús í útjöðrum bæja eða hliðargötum,
hús, sem eru niuner B., C. eða D., eða
hafa kannske alls ekkert númer, eða
hús í smáþorpum og siðast en ekki
sízt sveitabæi. Af öllum hlutum
þykja niér þeir einna ófróðlegastir,
The Popular “BARONA”
Classlcal
deslgn.
Mahoft.
flnish,
hlended.
Model--4-40 - - $225.
Sérstakt
TILBOÐ
f EINA VIKU
Vel borgað fyrir gamla
Fónógrafinn eða Radioið
E. Nesbitt
LIMITED
Sargent Ave.
and Sherbrooke St.
SfMI 22 688
djúptæka æfintýri lifsins, ekkert ber
vott um fortíð né sögu, ekkert um
töfra lífsbaráttunnar, ekkert vitnar
yl þess, sem starfar, né tign þess,
sem fórnar, né verðskuldun þess,
sem lagt hefir mikið í sölurnar;
hvergi hattar fyrir gamansemi þeirr-
ar sálar, sem staðið hefir augliti til
auglitis við möl og ryð og- reynslu
þess, sem litið hefir vitringsandlit
fallvaltleikans, því síður að nokkurs-
staðar kenni hins persónulega svips,
sem dauðir hlutir geta fengið af
■langri og innilegri sambúð við starf-
andi hendur. Til hvers er eftir allt
saman sundskálinn, garðurinn, hest-
arnir og hundarnir? Hvað þýðir
allt þetta herjans prjál ? Dýrelgt
minnismerki yfir — ekki neitt, —
tákn menningarleysisins sjálfs,hégóm-
inn uppmálaður: engin persónuleg
verðskuldun, engin frumspekileg þýð
ing,— þvílíkt sem höfðu konungs-
grafir Fornegypta,— engin persónu-
leg huigsun né tilfinning, engin nauð-
syn, engin örlögbundin krafa né
sögubundinn veruleiki, í einu orði
sagt, engin eðljsrök (raison d’étre).
Væri hugsanlegt að nokkur gæti
tollað hér, þá er engin leið að ímynda
sér, að innan um þetta skran væri
hægt að lifa nokkru því sem verð-
skuldar að kallast líf. Þó er safn
af þessari tegund hinn æðsti ham.
ingjudraumur hvers ósvikins Am-
eríkumanns. Að sliku “home” sem
æðsta takmarki Iífsins,— innantómu
■'decorum” lifir og hrærist hundrað
miljóna þjóð þessa meginiands. —
Kuml þetta birtir mér harmsögu
Ameríku alla í einni sjónhendinigu.
Þegar ég hef séð slíkar sýnir, hlýt
ég að hverfa aftur, mér til sálubótar,
unz mig ber loks að litlum bæ með
höllum dyrum og blómum á þakinu.
A syHunni fyrir utan gluggann situr
malandi köttur og er að leggja niður
fyrir sér alt um rjómatrogið. Hér
hafa gömlu hjónin nú búið í fjöru-
tíu ár og eignast tíu börn, sem nú
eru fullorðin og dreifð út yfir allt
landið. Hér voru rauluð vögguljóð
með raddblæ og hrynjandi, sem fól
i sér ilm heiilar þjóðarsögu. Og
meðan hvitvoðungurinn saug, heyrð.
ust hér sögur af þrekraunum á
landi og sjó. Einatt var horfst í
augu við alvöru lífsins en líka
glaðst yfir smáum atburði. Qg það
var oft tekið á móti ferðllúnum
gesti og fréttir sagðar að kveldlagi.
Og meðan börnin enn voru ómálga
tók móðir þeirra þau á armi sér fram
á bæjardyraþröskuldinn, benti á öll
fjöllin, sem sjást af hiaðinu, og kendi
þeim nafnið á hverjum tindi fyrir
sig eins og það væru höfðingjar. Og
síðar, er við komumst á sokkabands-
árin varð hvert einasta örnefni í
landareigninni að persónu og svipur
landslagsins speglaðist í sjálfum oss
líkt og í tæru vatni og vér fengum í
málfar vort einkenni, sem tekið hafa
keim sinn af viltum jurtum.
Þegar ég hafði ferðast í fimm dæg
ur á hraðlest frá einni af hafnarborg i
unum á Atlanzhafsströndinni, gegnum
unglegar borgir, yfir víða akra, bú-
sældarleg beitilönd, dægurlanga eyði-
skóga, gróðurlítil fjalllendi, yfir slétt-
ur sem virtust endalausar eða meðfram
vötnum, sem líktust hafsjóm, þá bar
mig loks að einni af hinum þektari
sléttuborgum kanadisku vesturfylkj-
la. Sem Evrópumaður hafði ég
átthögum minum en á þessari ferð,
sem Islendingur fannst mér, að é,
væri kominn á aðra stjörnu ag ekk
ert framar í háttum lands né þjóðar,
sem tengdi mig móðurjörðinni. HVer
minning um Island kom mér fyrir
sjónir sem vikur fugl í þessu óskylda
umhverfi. Og einn morgun, er ég
vaknaði í Ontario og reis upp við
dogg í rúmi mínu í lestinni en sól-
in var að koma upp yfir barrskóg-
inn, þá fannst mér ég vera meiri
útlendingur fyrir Guði og mönnum
en nokkru sinni fyr, og skrifaði
kvæðið “Ontario” milli dúra. (“Eimr
lestin brunar oft með þreyttan mann”
s. frv.)
Hve stórfurðulegt var svo ekki æf-
ntýrið, sem ég rataði i, kveldið eftir
að ég steig af lestinni í hinni fyr-
nefndu sléttuborg,—að vera kvaddur
til að sitja isbcnakt gullbrúðkaup í
samkvæmissal islensku kirkjunnar á
WINNIPEG, 31. OKT 1928.
ÞJER 8 E M NOTIÐ
TIMBUR
KAUPIÐ A F
The Empire Sash and Door
COMPANY LIMITED
Blrgðlr: Henry Ave. Eaet Phone: 26 356
3krIfetofa: 5. Góffi, Bank of Hamilton
VERÐ GÆÐ\ ÁNÆGJA.
i
McLEOD RIVER HARD COAL
Lump and Stove size
KOPPERS WINNIPEG ELECTRIC COKE
Only one Koppers Coke sold in Winnipeg
McCRACKEN BROS.
Retail Distributors
Phone 29 709
Njótið Jólanna
Heima á Ættjörðinni
t>ú eetur farlt! heim um Jólln, fljótlega og þœgllega
mefl Canadian Pacific akipunum, aem samhönd hafa
viC eklpaferClr í NorBursjónum. Farþegar er bítia
þurfa ekipa, eru frýstir á kostnaB fílagsins og fseddir
ókeypis á beztu glstlhúsvm, farangur fluttur ókeypis.
StseretM o* hra«akrelðustn •klp trt Caaadn.
L,agt farajald fram of tll baka. Dlcllifar tlSar.
Nafllifi from
Moalrral — Nov.
2—S.9. Dackeaa of B?dford to
Moutrral — \or. ®—S.S. Montelare to
Montreai —Nov. 10—S.S. Melita to
jMontreal —IVot. Moatrcal —.Noy, 18—S.S. Duckeaa of Jl—S.S. Montropc Atholl to t«
Montreal —Not. 2S—S.S. Moutcalm ta
(tnrhee —Jfor. 28—S.S. Mlnnedoan ...Mm.... tO
8t. Joku — Dee. 8t. Joka —I)ec. St. Jokn —I)ec. St. Jokn —Dec. 7—S.S. M tafamn 7—S.S. Moatclare 12—8.S. Ducheaa of 14— S.S. Mellta to to Athol to to
C.laafow, B-l fmni, Llverpool
(llaafow, Lk rrpool
(hrrhoarg, Noutkanft., Hanb.
Glaafow, Belfast, Llvrrpool
Ckcrboarf, SoutkanptoD, Autw.
Glaifow, Llvrrpool
Glaafow, Bclfaat, Llrcrpool
Ckrrkourf, Sontkanpton, Autw.
GlnaaroTr, Belfant, l.lvrrpool
Glaafow, I.lvcrpool
St. Heller, Ckannel Inlandai
( hrrbonrg, Soutkanpton, Autw.
SJERSTAKAR LESTIR GANGA BEINT AÐ SKIPSHLIÐ
Spyrjlst fyrlr hjá stöBvarstjórum eöa skrifiti eftir upplýslngum tll:
R. W. GREEHK, C. P. R. Bldg., Calg ary, G. R. SWAI.WÍLL, C. P. R.
Bldg., Sa.katoon or W. C. CA8EY, . General Agent, C. P. R. Bl"g., Maln
aad I’ortafe, Wlnulprf.
CANADIAN PACIFIC
HEOISIJiS STÆRSTA F1,1;T1VI1SIGAFJEI,AG

SfMI 57 34« SfMI 57 348
DOMINION LUMBER AND FUEL CO. LTD.
Verilar með illikonar tegundir af Timbrl og Blfnivið
fyrir byggingar, Jafnt irnátr eem atórar. Hefir Jafnan
á reiðum höndum alkkonar eik, furu, gluggakarma o.
s. frv.
Allur trjáviður þur og vel vandaSur.
667 Redwood Avenue
WINNIPEG MANITOBA.
Mfl
Capital Coal Co.Ltd. |
Phones: 24512 — 24151
Wholesale and Retail
ALLAN, KILLAM AMcKAY BLDG.
364 Main Street
THE Best Grade Canadian and American 1
COAL
Elgin Lump $12.00
Elgin Stove $10.50
Elgin Nut $ 9.50
Ford and Solway Coke $15.50
Dominion( Lump $ 7.00 1
Black Gem Lump $11.00
Black Gem Stove $10.00
WE WANT YOUR ORDER