Heimskringla - 01.01.1930, Blaðsíða 4

4. BLAÐSlÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 1. JAN., 1930
'peimakringla
(StofnuO 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS, LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 86537
Verð blaðsíns er $3.00 árgangurinn borgist
íyrirfram. Allar borganir sendist
THE VIKING PRESS LTD.
SIGFÍJS HALLDÓRS írá Höfnum
Rítstjóri.
Utanáskrift til hlaðsins:
Manager THE VIKING PRESS LTD.,
853 Sargent Ave., Winnipeg.
Utanáskrift til ritstj&rans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
"Heimskringla” is published by
The Viking Press Ltd.
and printed by
THE MANITOBA MINER PRESS
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 1. JAN., 1930
Dýrt afnám
Samkvæmt opinberri skýrslu Hoover
forseta nemur gjaldaáætlun Bandaríkj-
anna á fjárhagsárinu 1930—31, alls $3,-
830,445,231. Og samkvælmt sömu
skýrslu nema útgjöld þau, er af ófriði
stafa á einhvern hátt og vígbúnaði 72 af
hundraði hverju af þessari geysiupphæð,
eða $2,773,213,283. Er hér í reiknað:
útgjöld til hers og flota, eftirlaun og ó-
friðarskuldir. Af þeim 28 af hundraði
hverju, er þá eru eftir, ganga 13 til þjóð-
félagsumhyggju; þar með talin heilbrigð-
ísgæzla og menntamál; 8 til stjórnarfram-
kvæmda og eftirlits, og 7 til fjármála-
gæzlu.
Hugsið ykkur þetta: því nær þrjú
þúsund miljón dalir á fjárhagsárinu; rúm
72 prósent af þessum feikna útgjöldum
þessa volduga ríkis, ganga til þess að
greiða eftirlaun, skuldir og skuldavexti af
•manndrápum, og til þess að búa sig sem
bezt undir næstu manndráp, til þess að
geta drepið sem allra flesta, þegar þau
ber að höndum næst.
Og ef ykkur tekst að gera ykkur
viðunanlega Ijóst hversu mikið þetta fé
er, til hvers því er varið, og til hvers
mætti verja því, þá flytjið hugann um set
frá Bandaríkjunum til næsta ríkis, sem
ykkur dettur í hug og svo koll af kolli,
unz þið hafið beitt nokkurnvegi sama hlut
falli á öll helztu ríki í veröldinni, sem
ykkur er kunnugt um. Hvílík ógnar
summa af allsherjar vitfirringu. —
* * *
Að vísu fer aðeins rúmur þriðji hluti
af þessum ófriðargjöldum Bandaríkjanna
til vígbúnaðar á þessu eina fjárhagsári;
,aðems $847,018,858; tæpar þúsund milj-
ónir dala. Hitt fer í skuldir og skulda-
vexti og í eftirlaun til hermanna og að-
standenda er ein nema $759,799,895. Og
þau eftirlaun ber sízt að telja eftir. Þeir
sem þeirra njóta hafa flestir lagt fram
þann höfuðstól, að þessi upphæð, svo
gífurleg sem hún virðist, eru nauða lé-
legir vextir þeirra tára, þeirra hörmunga
og þess blóðs, sem í þann sjóð var lagt.
Og hvert sem er, er ekki hægt að afstýra
því sem orðið er. Ekkert annað að gera
en að borga.
En hvað er þá um þessa upphæð,
sem nú er greidd á hverju ári til þess að
búa sig undir næsta ófrið. Það er álit-
leg upphæð, þótt hún nemi ekki ennþá
íullum þúsund miljón dölum á ári?
Svar við því gefur meðal annars
stórblaðið “Evening Star’ í Washington,
D. C. Það segir í fyrsta lagi, að oft, og
mjög heppilega, séu þessi vígbúnaðar-
gjöld, er nemi aðeins 6—7 dölum á hvert
nef í Bandaríkjunum, talin lífsábyrgð
þjóðfélagsins. Megi það heita ódýr
trygging gegn líftjóni og eignatjóni, hvort
sem hættan komi utanlands frá, — eða
innan! Ber það alla helztu herfræðinga
Bandaríkjanna, allt frá Pershing alls-
þerjarforingja og til hinna h'tilmótlegustu
fyrir þeirri herspeki, að öll stríð, er
Bandar. hafa tekið þátt í um dagana, allt
frá frelsisstríðinu til þessa dags, hafi
orðið þjóðinni svo langt um dýrari, en
nauðsynlegt hefði verið af því hve illa
hún hefði verið undirbúin. Kenningin
er vitanlega þessi gamla, lánuð úr Norð-
urálfunni, að því fullkomnari morðtól
sem smíðuð séu, því hryllilegri og stór-
fenglegri sem manndrápin séu, því fyr
taki hver ófriður enda.
* * *
Þetta væri allt saman ljómandi gott,
—ef —
Það væri ljómandi gott, að minnsta
kosti vel til vinnandi, ef enginn annar veg-
ur væri hugsanlegur til þess að koma í
veg fyrir ófrið en að vígbúast sem ákaf-
ast, að greiða jafnvel sjö dala skatt á ári
á nef hvert á fjölskyldunni, svo tilfinn-
anlegt sem það er þó mörgum, til þess
að forðast þá ógæfu um aldur og æfi.
Það er sá einn galli á þessu, að þessum
peningum hefir ávalt verið, er, og verð-
ur alltaf fleygt í sjóinn, er um það augna-
mið er að ræða. Það er svo heimskuleg
þjóðlýgi, að vígbúnaður komi í veg fyrir
stríð, að þvert á móti er ákafur vígbún-
aður ávalt beinasti og vissasti vegurinn
til ófriðar. Aldrei hefir nokkur þjóð í
veröldinni verið neitt líkt því eins vel víg-
búin og Þjóðverjar voru fyrir 1914. Kom
sá vígbúnaður í veg fyrir stríð? Jú,
heldur en ekki. Hann leiddi til hroðaleg-
ustu blóðsúthellinga, er jörðin hefir enn
séð. Og vígbúnaður Napoleons. Eng-
inn efi er á því, að Frakkar voru á hans
dögum langt um betur vígbúnir en aðrar
Norðurálfuþjóðir. Hann tryggði Frökk-
úm heldur ekki ólaglega friðinn, sá víg-
þúnaður, eða hitt þó heldur!
Það er sama hvort landið heitir
Þýzkaland eða Bandaríki, sama hversu
vígstælt og vígbúið það er; þess meira
sem það hamast að vígbúnaði, þess meira
hamast hinir að halda í við það. Og
þegar engum einum tekst það, þá tengja
fleiri með sér bandalag, að jafna á ofstopa
manninum gúlana.
Það væri líka sjálfsagt góðra gjalda
vert, ef ófriður er óhjákvæmileg ■
ur, að eyða peningum í sem
grimmilegastar morðvélar, ef það
mætti verða til þess að stytta fárið,
mætti verða til þess að koma í veg fyrir
fleiri mannslát og stórkostlegra verð-
mætatjón í lengd, að drepa þó nokkuð
fleiri fyrsta sprettinn en vant er, og á
eftirminnilegri hátt. En það hefir
aldrei ennþá tekist og mun seint takast.
Ekkert virðist svo bráðdrepandi, sem
mannsandinn getur fundið upp, að ekki
finni hann jafnharðan upp sæmilega vörn.
Bandamenn fundu fljótt upp varnir gegn
gasinu þýzka, svo ægilegt sem það sýnd-
ist í fyrstu. Eins var um eldslöngurn-
ar. Eins um kafbátahernaðinn, er í
fyrstu sýndist ætla að koma Bretum og
bandamönnum þeirra á kné. Sama er
að segja um lofthernaðinn. Allt saman
skammgóðar varnir. Og ekki unnu
heldur brynvagnar Breta og bandamanna
þeirra stríðið. Það vann blátt áfram
ofurefli liðs og hergagna, en ekki tegund
þeirra. Þess öflugri árásarvopn sem
upp eru fundin, þess öruggari varnir eru
jafnharðan fundnar. Og svo koll af
kolli, í óendanlegum, bölvænum hring.—
* * *
Menn ráða aldrei fram úr því hvort
friður skuli vera eða stríð, með vígbún-
aði. Menn verða fyrst að ráða það
við sig, hvort nauðsynlegt sé að drepa
menn á blóðvelli, og hungurmyrða heilar
þjóðir, til þess að ráða fram úr vanda-
málum sínum. Ráða það við sig hvort
enn, og að eilífu, verði ekki farin önnur
leið til þess að útkljá ágreining sinn, en sú
er Ljótur bleiki og aðrir verstu ribbaldar
á dögum forfeðra vorra vissu snjallasta,
að skora menn á hólm, til fjár og landa,
og í tilefni af hverju kappsmáli. Það
er hugarfarið sem ræður, ekki vígbúnað-
■urinn jafnt. Kain hefði jafnt drepið Abel
bróður sinn, þótt Abel hefði haft eitt-
hvað betri “vígbúnaði'' að veifa, en
smalaprikinu. Nema þá að hann hefði
verið þeim mun betur vígbúinn, að honum
hefði tekist að drepa Kain. Hverjar af-
leiðingar það hefði haft fyrir mannkynið
mætti virðast hugnæmt rannsóknarefni
fyrir guðlærða menn og bókstafsfróða..
En því ætti líka allur þessi vígbún-
aður að vera nauðsynlegur? Fyrir ellefu
árum síðan unnu Bandamenn “stríðið til
þess að binda enda á stríð,’’ sem náttúr-
lega var óhjákvæmilegt af því að Þýzkar-
inn var svo baldinn. Og Lloyd George
og Wilson lýstu hátíðlega yfir því, að nú
væri stríð afnumið, er Þjóðverjar væru
komnir á kné og keisarinn flúinn úr
landi. En það er eins og þeim orðum
hafi ekki fylgt mikill sigur. Nú eru þó
ekki Þjóðverjar tetrin, né fóstbræður
þeirra að vígbúast. Það eru einmitt frið-
arenglarnir, Bandamenn sjálfir. Víg-
búnaður þeirra er nú hvað öflugastur.
ellefu árum eftir að ófriður var afnum-
in. Bandaríkin ein eyða til vígbúnað-
ar $21,500,000 meir en í fyrra, rúmu ári
eftir að þeir og önnur stórveldi “afneit-
uðu’’ með öllu ófriði, ofan á “afnámið”
fyrir ellefu árum síðan. Það er von að
þeir spyrji sjálfa sig að því, er þeir þurfa
að greiða til hers og flota $850,000,000
nú, og eigi máske í vændum að sú upp-
hæð vaxi um $20,000,000 á ári, hvað
þetta hefði þá orðið dýrt, ef þeir hefðu
ekki borið gæfu til þess ásamt Norður
álfustórveldunum að “afnema” ófrið fyrir
ellefu árum síðan, og “afneita’’ honum
fyrir rúmu ári síðan. —
Það er erfitt að útrýma vitleysu, sem
dafnað hefir í dekri margra alda, enda er
ekki sjáanlegt að heimurinn hafi vitkast
neitt síðan 1914. Enn, sem fyr, tilbiðja
allar þjóðir vígbúnaðinn, þenna Mólok,
sem árlega gleypir $4,300,000,000, og
heimtar nú til heræfinga fleiri menn um
allan heim en nokkru sinni áður, til þess
að vera til reiðu á sláturvellinum, til
þess að seðja eldmaga sinn, er hann næst.
fær lyst á mannakjöti.
Icelandic Choral Society
efndi til hljómleika í fyrstu lútersku
kirkju þriðjudaginn 10. desember.
Hljómleikar þessa félags eru nú ár-
legur viðburður í skemtana- eða ætti mað
ur að segja lista-lífi Islendinga hér í bæ.
Þeirra hefir ekki verið getið mikið hér í
blaðinu, að undanförnu, af þeirri orsök,
blátt áfram, að sanngjarnast væri að bíða
eftir því að vísirinn yrði ber; lofa félaginu
að koma almennilega undir sig fótun-
um, áður en dómur yrði lagður á íþrótt
þess.
Félagið hefir nú æft sig og sungið
opinberlega í fjögur ár — heldur en þrjú.
En hvort sem er, þá er það nú búið að
æfa sig svo lengi, að almenningur hlýtur
að fara að gera þó nokkrar listkröfur til
þess, og það sjálft að krefjast þess, eða
æskja, að minnsta kosti, að það sé dæmt
á listrænum grundvelli.
Og félaginu er þá hollt að horfast i
augu við þann sannleika, svo leiðinlegt
sem það er, að hann skuli líta svona út,
að það er svo nauða lítið gott um það að
segja, sem söngfélag, að nærri liggur að
segja ekkert.
Eg skal strax telja það, sem gott má
segja um félagið eða söng þess, og þenna
samsöng. Sópraninn er mjög góður,
framt að því nægilega góður í hvaða
fyrsta flokks söngfélag sem er. Bassinn
er líka góður, fer býsna langt með að gera
skil samskonar kröfu. En þá er líka
upptalið, nema ef til lofs skyldi teljast að
syngja ekki falskt, og má kannske svo
telja, því það getur komið fy>. ir, jafnvel
um mjög góð söngfélög, að tónninn
verði ekki alveg hreinn, á stöku stað, þótt
almennt sé ekki talið afsakanlegt. — Jú,
og svo líka það, að söngskráin var í
sjálfu sér vel valin.
En þá verður líka alveg að
snúa við blaðinu. Svo haldið sé áfram
með raddirnar, þá er alto-röddin býsna
veik; um of reikul og ósjálfstæð, svo á-
berandi er, þegar hún þarf ein að fara
leiðar sinnar. Og tenórinn er í stuttu
máli frámunalega lélegur. Tvær eða
þrjár allgóðar raddir munu vera þar innan
um, en erigin, að því er virtist, er leitt
gæti hinar. Þar bar bæði á kokhljóði,
svo að víða var til stórlýta, og á nístandi
glerskurðarrödd, er smaug í gegnum merg
og bein, er söngflokknum gegndi hvað
verst. Söngstjóri verður að vera vand-
ari að raddavali. Það dugar ekki að
fara eftir kunningsskap eða handahófinu
einu, er raddir skal velja í söngflokk. Öll
almenndeg söngfélög láta menn ganga
undir söngpróf eða raddpróf, þá er gerast
vilja starfandi meðlimir. En að minnsta
kosti verður þetta söngfélag að vinsa vel
úr tenórnum, og bæta í skarðið, ef skarð
skyldi kalla, svo góðum röddum, sem
kostur er á.—
Ein sjálfsagðasta krafa, sem söng-
stjóri verður að gera til söngvaranna, er
sú, að þeir læri utan að vísur þær og er-
•indi sem sungin eru. Þeir eiga að hafa
augun á söngstjóranum, og tónsprota
hans, og hvergi annarsstaðar, meðan
sungið er. Samræmi fæst aldrei með
öðru móti. En út yfir tekur þó, að sjá
menn (þó ekki séu allir) með nefið niðri
í nótnablöðum sínum, róa inn í sig hljóð-
fallið með bakföllum, í stað þess að fá það
beint frá tónsprota söngstjórans. Og
ekki nóg með það, heldur heyra
hljóðfallið stampað svo með
fótunum, að maður situr því
nær á nálum um það að allt
hverfi niður um gólfið, eins og
maður hlaut að gera hvað eftir
annað þarna um daginn.
Söngurinn var allur dauðans
tilþrifalítill. Hvergi almennilegt
forte, hvergi viðunanlegt pianis-
simo, og flest, litbrigða- og geð-
brigðasnautt; svo ógnar hálf-
volgt. Fyrstu lögin, þessa
gömlu einföldu “íslenzku” kunn
ingja, verður að syngja með
mjög nákvæmum og greinileg-
um blæbrigðum ef þau eiga ekki
að falla alveg steindauð til jarð-
ar. Hér var öðru nær. Ákallið:
“ísland, ísland, ó, ættarland,”
drattaðist þarna út úr söngfólk
inu, eins og verið væri að toga
það út úr dauðþreyttu vinnu-
fólki, er væri alveg að sofna
yfir rokkum og reiptöglum
seint á kveldvöku í baðstof-
unni. Og þá “Heyrið vella á
heiðum hveri.” Grímur hefði átt
erfitt með að “heyra brim á
björgum svarra,” í söngnum
þeim, hefði hann mátt líta upp
úr gröf sinni. — “Svanasöngur
á heiði” tókst þó ekki illa í
þeim kafla á söngskránni.
Um karlakórinn, sem kom á
eftir bresta mig öll réttmæt lýs-
ingarorð. Víxlsöngurinn um
kunningja okkar “álinn” ag
“frostið á Fróni,” var einn ó-
slitinn og óendanlegur angur-
mæðujarmur. Og “Heill þér
fold!” Vesaldarlegri kvala-
kreisting man ég aldrei eftir að
hafa heyrt úr mannsbörkum,
en frá tenórnum þarna. Og
hikið og hræðslan! Það var al-
veg eins og þeir væru dauð-
hræddir um að sporvagninn á
Sargent myndi þá og þegar
legja krók á hala sinn og læð-
ast aftan að þeim, til þess að
bíta þá í hælinn.
Mennina sjálfa er hér ekki
um að saka fremur en hvernig
þeir eru valdir í flokkinn. En
að nokkur söngstjóri skuli bjóða
nokkrum áheyrendum að hlusta
á aðra eins neyð, fæ ég með
engu móti skilið.
Síðasti kaflinn, er allur flokk
urinn söng — íslenzku þjóð-
söngvamir, munu hafa skemt
áheyrendum fremur, af þeirri
einföldu ástæðu, að þeir eru í
sjálfu sér tilbrigðameiri, en ekki
endilega af því, að þeir væru í
raun og veru sungnir af meiri
list. “Austan kaldinn á oss
blés’’ var ekki illa sungið, og
til dæmis “Hoffinn,” er illmögu-
legt að gera alveg út af við, en
þá er líka allt talið. Að heyra
til dæmis “Ólafur og álfamær”
og “Stóð ég úti í tunglsljósi,”
þrammað áfram, da-da-da-da-
da-da, í einni blæbrigðralausri,
einrænni bunu, yfirgengur allt
almennt taugaþol. “Það þarf
kaðla en ekki taugar til að þola
það,” eins og séra Eiríkur sagði
við Tryggva Gunnarsson.
Og hvernig í dauðanum stend
ur á því, að ekki er notuð hin
afbragðs snjalla raddskipun Sig-
fúsar Einarssonar við þessi lög,
þar sem völ er á henni? Og hin
lögin send til raddskipunar
manni austur í Toronto eða
Montreal, sem ekki þekkir ís-
land eða íslenzku frá tunglinu,
þegar til dæmis Björgvin Guð-
mundsson er hér við hendina?
Það er eins og þeir séu nokkuð
viðutan, er slíkt gera, svo ekki
sé nú óvægara að orði komist,
því ekki er trúlegt, að af ásettu
ráði hafi verið fram hjá honum
gengið, til þess að ekki skyldi
hans vegur verða of mikill.—
Það er leiðinlegt að hafa að-
eins svona beiskan sannleika að
segja um þetta eina söngfélag
okkar Winnipeg Íslendinga.
Smærri atriði er auðvelt að laga
þegar í stað; til dæmis raddval
og utanaðlærdóm. Hitt tekur
lengri tíma og meiri árverkni.
En ég vona að þetta veki, til
góðs. Ef ekki, þá á félagið eng-
an tilverurétt, nema þá sem
prívat skemtifélag, — ef það þá
í fullan aldarfjórðung hafa.
Dodds nýrna pillur verið hin
viðurkenndu meðul við bak-
verk, gigt og blöðru sjúkdóm-
um, og hinna mörgu kvilla, er
stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfja-
búðum á 50c askjan e,a 6 öskjur
fyrir $2.50. Panta má þær beint
frá Dodds Medicine Company,
Ltd., Toronto, Ont., og send&
andvirðið þangað.
getur haft yndi af slíkri söng-
list.
* * *
Söngfélagið aðstoðuðu þetta
kveld frú Sigríður Olson og fru
Björg V. ísfeld, er lék með söng-
flokknum og svo einleik á píanó,
milli söngva. Samvinna hennar
við flokkinn var góð. Bezt lék
hún “Prelude,” eftir Björgvin
Guðmundsson, hreint og skýrt,
og víða með reglulega fallegum
tón. Annars hefir Björgvin ekkí
tekist sérlega með þá tónsmíð.
“Du bist die Ruh’,” varð nokk-
uð voðfelt og atkvæðalítið f
meðferð frúarinnar, og tækni,
sérstaklega hlauptækni, skorti
nokkuð meira en skyldi í “Im-
promptu” Leschetizky’s. “Var-
iations’’ Björgvins voru sumar
vel leiknar, en heildaráhrifin
urðu býsna dauf, vafalaust nokk
uð fyrir það, að úr þeim var
sleppt, af óskiljanlegum ástæð-
um, einmitt sumum þeim er til-
brigðamestar eru. En yfirleitt
má samt segja urii leik frúarinn-
ar að túlkun eða skilningur var
betri en tjáning.
Frú Sigríður Olson hefir ljóm
andi rödd og íðilvel tamda til
mýktar og sveigjanleiks, svo að
sómi myndi að þykja hvar sem
væri. Raddlitun, eftir efni og
geðbrigðum, skortir hana frek-
ar ennþá- Máske má því um
kenna, að henni tókst ekki sem
skyldi, við hina stóru, berg-
meitluðu drætti í Grieg-laginu,
en þó líklega frekar sökum þess,
að hún mun hafa farið svo að
segja úr rúminu, veik af in-
flúenzu, til þess að félagið og
áheyrendur yrðu ekki fyrir von-
brigðum. Tvö síðari lögin söng
hún prýðilega sérstaklega “Flor-
ians song,” og því nær enn bet-
ur í seinna skiftið, er hún var
kölluð fram aftur.
—S. H. f. H.
Sigurður Jóhannsson,
skáld
Hann fór yfir á 80. árið í sum-
ar, 24. ágúst. Heimskringla hef-
ir ekki allsjaldan birt kvæði eft-
ir hann. Og henni þykir vel við
eiga að minnast hans nú, er
hann hefir séð 80 jól, með þvi
að flytja eftir hann um daginn
nokkur kvæði, að vísu mjög af
handahófi tekin úr syrpu hans.
Er það ekki eingöngu sökum
aldurs hans, heldur einnig hins,
og þó fremur, að Sigurður er
tvímælalaust eitt af betri al-
þýðuskáldum íslenzkum.
Eg sá Sigurð fyrst í samsæti
vestur í Wynyard, sumarið sem
hann varð 75 ára. Hann var
beðinn að leggja eitthvað til
skemtunar og flutti þá “Hroll,”
kvæðið sem birtist í jólablaðinu
um daginn meðal annara. Mér
varð starsýnt á manninn sökum
kvæðisins, og hvernig það var
tjáð; sökum yfirbragðs hans og
allrar framkomu, er minnti
nokkuð á Þorstein Erlingsson.
S/ðan hefi ég kynnst Sigurði