Heimskringla - 29.01.1930, Síða 6

6. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 29. JAN., 1930
|
Haraldur Guðinason S
Söguleg Skáldsaga
----eftir-
SIR EDWARD BULWER LYTTO^I
II. BÓK
“Vel mætti og vera, að samúð mín hefði
fylgt þér í kvonbænúm þínum, er þú hefir sótt
með slrkri þrákelkni og festu, og jafnvel sem
elslohuga, (og hér leið sorgarbros um fölvar
varir klerksins) því þótt ég sé nú prestvígð-
ur, og með öllu dauður úr heimi jarðneskrar
ástar, þá elskaði ég þó eitt sinn, og veit hvað
það er að berjast í von og visna í örvæntingu.
En að vísu skal ég það játa, að samúð mín
beindist fremur að þjóðhöfðingjanum en að
elskhuganum. Eðlilegt var að ég, útlendur
maður og klerkvígður, hneigðist í fyrstu að
Mauger, erkipreláta og andlegum föður mín-
um, og hlýddi honum og það því fremur, sem
hann hafði lög að mæla. En þegar er ég
ákvað að vera kyr, þrátt fyrir útlegðardóm
þinn, þá ákvað ég líka að veita þér lið. Því
þó að á Maugers hlið sé hinn dauði bókstafur
laganna, þá er nuðsyn hins lifandi lífs á þína
hlið. Vilhjálmur hertogi, með kvonfangi
þínu við Matthildi á Flæmingjalandi stendur
og fellur hertogadæmi þitt — og ef til vill öfl-
ugri veldisprotar, á síðari tímum. Tilkall
þitt til hertogadæmisins er þrætuepli; ríki þitt
ungt og lítt skipulagt. Verður þú því framar
öllu öðru að tryggja afkomendum þínum blóð-
tengdir við fornar konunga og keisaraættir.
Matthildur er komin af Karlamagnúsi og Elf-
ráði. Ríki þitt er mjög í hættu meðan Frakk-
ar leggja launráð á móti þvi, og vofa yfir því
með vopnaburði. Gifzt þú dóttur Baldvins,
og þá er kona þín um leið bróðurdóttir Hin-
riks Frakkakonungs — óvinur þinn kominn í
frændsemi við þig, og þá um leið bandamaður
þinn, nauðugur viijugur. Er þó ekki allt þar
með talið. Mætti það undarlegt virðast, er
litið er til hinna tvístruðu ríkiserfða á Eng-
landi, þar sem ríkir barnlaus konungur, er
hefir á þér meiri elsku en þótt þú værir hans
skilgetinn sonur; sundurþykk aðalsstétt, er
þegar hefir aðhyllst útlenda siði, og frá fornu
vön við, að selflytja hollustu sína frá Söxum
til Dana, og frá Dönum til Saxa; alþýða manna,
er að vísu dáist að hraustum foringjum, en sér
daglega ókunna menn af ættum nýrisnum á
Jegg, koma fram á athafnasviðið, og metur því
lítils fornar ættir og ættarnöfn; fjölda þorpa
íýðs og þræla, er engu lætur sig skifta land
né þjóðhöfðingja; undarlegt, segi ég, ef þér
hefði aldrei í dagdrauma borið normannskur
konungur í háæti Engil-Saxa. En er þú færð
þeirrar konu, er ætt sína á að rekja til þess
könungs, er ástsælastur hefir verið á öllu
Englandi, þá hlýtur þú eigi erfðarétt til Eng-
íands með henni, en að vísu ástsæld meðal
landsmanna og tryggir þannig afkomendum
þínum, ef til kemur, hásæti það, er setið hafa
f langfeðgar þeirra í móðurætt. Hefi ég nú eigi
þegar sagt það er nægja muni til þess að færa
sönnur á það, að sökum þjóðanna. væri það
viturlega ráðið af vorum heilaga föður páf-
anum að slaka á hinum hörðu viðjum laganna?
eða að mér mætti takast að sannfæra hinn
æðsta rétt í Róm um það að stefna til þess að
ná hollustu og elsku hins normannska greifa,og
styrkja svo armlegg hans, að hann megi verða
ein helzta stoð allrar kristninnar? Já, hefi
ég ekki þegar sagt nóg til þess að sannfæra þig
um það, að hinn lítillátlegi klerkur getur litið
á veraldlega hluti frá sjónarmiði þess manns,
er voldugt ríki getur gert úr litlu?”
Vilhjálmur sat orðlaus og blóðið svall um
æðar hans af hjátrúkenndum geíg því svo ná-
kvæmlega hafði þessi lítillátlegi Langbarði les-
ið og greitt úr allri þeirri pólitízku möskva-
flækju, er Vilhjálmur sjálfur hafði riðið í sam-
bandi við hina þrálátu ást sína til hinnar
flæmsku prinsessu, að svo var sem hann heyrði
bergmál síns eigin hjarta, eða heyrði hugles
ara skýra frá leyndustu hugsunum sínum.
Presturinn hélt áfram:—
“Að öllu þessu hugsuðu sagði ég því við
sjálfan mig: Nú er sá tími kominn Lanfranc
Langbarði, að reyna hvort sjálfsálit þitt hefir
aðeins verið vesöl blekking eða hvort þú, fé-
vana og magnlítill ert þess megnugur að hafa
meiri áhrif á örlög konunga, með þekkingu
þinni og viti, en vopnaðir menn og fullar fjár-
hirzlur, einmitt nú, á þessari gullsóttar og járn-
öld. Eg trúi á mátt minn. Eg er albúinn
I þessa raun. Gef þér tíma til að virða fyrir
þér, eftir orðum lénsherrans frá Breteuil,
hversu geyst lávarðar þínir muni renna frá
þér, staðfesti páfinn bannfæringu frænda þíns.
Her þinn tvístrast sem frauð; fjársjóðir þínir
verða sem skrælnað lauf í fjárhirzlum þín-
um; hertoginn af Bretagne mun krefjast her-
togadæmis þíns, sem lögborinn erfingi forfeðra
þinna; hertogi Búrgunda gengur í bandalag
við Frakkakonung, og báðir saman fara þeir
undir merkjum kirkjunnar í leiðangur gegn
hinum ótryggu undirmönnum þínum.”
Vilhjálmur beit á jaxlinn og dró þungt and-
ann.
“En ger mig út til Rómaborgar, sem sendi-
herra þinn, og skal þá enginn fleinn á þig falla
úr þrumum Maugers. Gakk að eiga Matthildi,
tak hana til hallar þinnar; set hana í hásæti
þitt; virtu til athlægis bann frænda þíns,
svikarans, og ver þess viss, að páfinn skal
senda þér aflausn sína frá allri blóðtengda-
hindran, og blessan sína til hjúskaparmál-
anna. Og er þetta er unnið, Vilhjálmur her-
togi, þá gef mér eigi ábótadæmi né prelátatign;
heldur fjölgaðu bókum, reistu skóla, og bið
þjón þinn að stofnsetja konungsríki lærdóms-
ins eins og þú sjálfur stofnsetur konungsríki
hervaldsins.”
Hertoginn, er nú var orðinn frá sér num-
inn, hljóp á fætur, og vafði klerkinn örmum;
kyssti hann á báðar kinnar; kyssti hann á
ennið, eins og tízka var á þeim dögum, að kon-
ungur kyssti konung “friðarkossi.”—
“Lanfranc frá Pavía,” hrópaði hann,
“hvort sem þú ferð erindisleysu eða eigi, þá
átt þú ást mína og þakklæti héðan af. Og
að vísu fyrirverð ég mig fyrir gems mitt af
villimannlegu stolti yfir því að engum manni
sé kylfa mín vopnfær, né fært að draga ör til
skots á boga mínum. Vesæll er máttur lík-
amans — lagavefur getur ánetjað hann og
orð úr klerksmunni gert hann magnstola. En
þú! — lát mig sjá þig ”
Vilhjálmur einbh'ndi á andlitið föla, og
virti síðan þenna fíngerða grannvaxna líkama
fyrir sér frá hvirfli til ilja. Svo snéri hann
sér að Fitzosborne:
“Þú, sem fellt getur stríðshest með þín-
um brynhanzkaða hnefa, fyrirverður þú þig
eigi fyrir sjálfan þig? Eg sé, sem í fjarska,
þann dag nálgast, er þessir grannvöxnu menn
munu setja fót sinn á vora brynklæddu búka.’’
Hann þagnaði, eins og hugsi, tók aftur að
ganga um gólf, og stanzaði fyrir framan kross-
mark og mynd af Maríu mey er stóð í vegg-
skoti nálægt höfðagaflinum.
“Rétt, göfugi herra,” sagði klerkurinn
lágri röddu. Bíð þú þar ráðningar á öllum
þínum gátum; sjá þar táknmynd þess máttar,
er allt stenzt; lær þar að skilja markmið þess
hér á jörðu — og þau reikningsskil er því
skulu goldin á himnum. Nú látum við yður
í einrúmi með hugsanir yðar og bænir.”
Hann tók hinn volduga armlegg Taille-
fers, um leið og hann sagði þetta, laut Fitz-
osborne djúpt og gekk út úr herberginu.
III. KAPÍTULI
Næsta morgun sat Vilhjálmur lengi á ein
mæli við Lanfranc — þann mann, er um hefir
verið sagt, að svo hafi verið ágætur að lær-
dómi, “að til þess að geta metið hann til sann-
gildis yrði maður að vera lærður sem Hero-
dian(*-l) í málfræði; sem Aristoteles í rök-
fræði; sem Cicero í mælskufræði, sem Ágústfn-
us(*-2) og Híerónýmus (*-3) í guðfræði”—
og fyrir hádegi hafði hið fríða fylgdarlið her-
togans fengið skipun um að vera ferðbúið til
heimfarar.
Fjöldi manns var samankominn á völlunum,
og á bátum á fljótinu og störðu allir á riddar-
ana og stríðshestana í þessari glæstu sveit, er
þegar hafði fylkt sér fyrir utan hallargarðs-
hliðið, og beið þess að merki yrði gefið með
hornablæstri, að nú væri hertoginn að leggja
á stað. Fyrir framan hallardyrnar inni í
garðinum voru hans eigin menn. Þar var hinn
snjóhvíti fákur ódós, hinn jarpi stríðshestur
Fitzosbornes og öllum til mikillar furðu smá-
vaxinn léttifákur með óbreyttum söðulklæð-
um, og var sem jafnvel stríðshestarnir sjálf-
ir tækju sér til þenna félagsskap; hestur her-
togans reisti eyrun og frísaði; Jarpur lávarðs-
ins frá Bretenil sló og krafsaði, og hinn hvíti
herfákur prelátans lagði kollhúfurnar og rann
(¥-l) Grískur sagnaritari og málfræðingur
(170?—240? e. Kr.).
(* 2) Sankti Ágústínus Númidíubiskup frá
Hippó í Númidíu, 354—430 e. Kr. Númidía
var á þeim tímum þar sem Alzír er nú í Norður-
Afríku.—Þýð.—
(*-3) Sankti Híeromýmus, (340?—420) einn
af merkustu kirkjufeðrunum, frægur fyrir Vul-
gata þýðinguna svonefndu, er hann þýddi
biblíuna á latneska tungu.—Þýð.—
að þessum smávaxna félaga
sínum til þess að bíta hann,
hefðu ekki hestasveinarnir,
er ekkert skildu í tilkomu
þessa hestkraka á þessum
stað, hindrað það.
En hertoginn gekk í þung-
um hugsunum til herbergja
Játvarðar. í forherberginu
var fjöldi munka og riddara,
en einn á meðal allra þeirra
dró að sér athygli manna,
risahár og tígulegur garpur,
nokkuð aldurhniginn, e r
studdist fram á tveggja handa
sverð mikið. Klæði hans og
skegg var hvorutveggja skor-
ið eftir tízku genginnar kyn-
slóðar, er barist hafði með
Knúti hinum ríka og Ját-
mundi Járnsíðu.(¥-4) Svo
mikilúðlegur var öldungur
þessi, og svo mjög var bún-
ingur hans frábrugðinn hin-
um nærskornu klæðum og
sléttrökuðu andlitum þeirra,
er í kríngum hann stóðu, að
hertoginn hrökk upp úr hugs-
unum sínum og undraðist
stórlega hvernig á því stæði,
að slíkur maður, er bersýni-
lega var höfðingi af háum
stigum, skyldi hvorki hafa
prýtt veizluna, er honum var
ger til heiðurs, með nærveru
sinni, né heldur verið gerð-
ur honum kunnugur. Hann
vék sér að Hrólfi Herfurðujarli, er gekk fram
og heilsaði glaðlega, og spurði hann um nafn
og stöðu hins skeggjaða manns í hinum síðu
og víðu klæðum.
“Vitið þér það ekki, herra?” sagði hinn
káti jarl með nokkurri furðu. “Þar sjáið
þér voldugasta keppinaut Guðina. Hann er
þjóðhetja þeirra Dananna, eins og Guðini er
Saxanna; sannur afkomandi Óðins, Sigurður
jarl af Norðimbralandi. (*-5).
“Hjálpi mér vor heilaga frú, margt hefi ég
spurt af afrekum hans, og hefði ég farið á mis
við það, er ég helzt vildi sjá á allri Englastorð,
hefði eigi fundum okkar borið nú saman.”
Að svo mæltu gekk hertoginn hæversklega
að öldungnum, tók ofan húfu sína, er hann
ekki fyr hafði af sér tekið, og kvaddi hann með
þeirri kurteisi er Normannarnir höfðu þegar
numið við hirð þeirra Frakkanna.-----
Hinn mikli jarl tók þeim stuttlega og svar-
aði á danskri tungu Vilhjálmi, er mælt hafði á
rómanska:
“Fyrirgefa munt þú Normannagreifi, ef
þessar gömlu varir mæla á því máli, er þeim
er tamast. Hygg ég að við séum báðir menn
norrænir að uppruna. Munt þú leyfa mér að
mæla á tungu hinna fornu sækonunga. Er
illt að gróðursetja gamla eik, og mun ég þar
standa í elli, er ég festi rætur í æsku.”
Hertoginn, er skildi að mestu það er Sig-
urður sagði, þótt með erfiðleikum væri, beit
á vörina, en svaraði þó kurteislega:
“Með öllum þjóðum mega æskumenn
nema af gömlum frægðarmönnum. Fyrirverð
ég mig stórlega fyrir að geta ekki haldið uppi
við þig samræðum á tungu forfeðra vorra; en
þó munu englar að vísu skilja mál kristinna
Normanna, og fel ég þig þeim og öllum heil-
ögum, það sem þú átt eftir ófarið, þíns frægð-
arferils.
“Bið þú eigi engla né dýrlinga fyrir Sig-
urði Bjarnarsyni,” sagði öldungurinn hvatlega.
“Hirði ég eigi um að andast sem búpeningur
á bási. Ætla ég mér valdauða. Vil ég deyja
í öllum herklæðum, með exi í hendi og hjálm
á höfði. Má og þetta eftir ganga vilji Ját-
varður konungur hlýða á mál mitt og veita mér
bæn rnína.”
“Nokkurs megna ég við konung,” sagði
Vilhjálmur. “Seg þú mér ósk þína, að ég
megi styðja hana.”
“Megi goðagremi því afstýra,” svaraði jarl
inn einbeittlega, “að Englakonungur gerist
eftirgöngumaður útlendra höfðingja um ráð,
eður því að þegn eður jarl skuli til annars fylg-
is leita en til drottinhollrar þjónustu og fyrir
rétt málefni. Enda mun Jáavarður eigi
þurfa aðra eggjan en samvizku sinnar, til þess
(*-4) Englandskonungur, Aðalráðsson hins
ráðlausa. Kom til ríkis eftir föður sinn
1016, og dó sama ár 27 ára gamall.—Þýð.
(*-5)Sigurður var nálega sem jötnar að vexti,
(pene gigas statura , segir hinn latneski kron-
ikuritari). Gengu fram eftir öldum ýmsar
kynlegar sögur af þessu afarmenni, er Shake-
speare hefir gert ódauðlegan í “Bromton
Chronicle.” Afi hans átti að hafa verið skóg
arbjörn, er fékk ást á danskri konu; áttu merki
faðernisins, að sjást á Birni, föður Sigurðar,
sérstaklega á hinum uppmjóu eyrum hans.
Aðrir segja að afi hans hafi verið hamóður
berserkur.—Höf.
að láta mig fara gegn Fenris-úlfinum, sé hann
maöur svo sannheilagur, sem kallað er.”
Hertoginn snéri sér að Hrólfi, er svaraði
þegar:
“Sigurður eggjar frænda minn til liðveizlu
við Melkólf frá Kymríu gegn hinum blóðuga
harðstjóra McBeth,* enda myndi konungur
fyrir löngu hafa búið her sinn gegn Skotum, ef
eigi hefði þræturnar við svikarann Guðina ver-
ið því til fyrirstöðu.”
Jarlinn svaraði af þótta miklum: “Þú er
maður ungur, og situr eigi á þér að kalla þá
menn svikara, þótt margt hafi glæpsamlegt
gert, er studdu frænda þinn í hásæti Knúts
hins ríka.”
“Ver stilltur Hrólfur,” sagði hertoginn, er
sá að hinn ungi jarl reiddist og ætlaði að svara
hvatlega. “En þótt ég skilji illa enska tungu,
þá skildist mér þó að Sigurður sé svarinn
fjandmaður Guðina.”
“Fjandmaður hans, er hann ræður einn
öllu, en vinur hans, er hann er ranglæti beitt-
ur. E rog Haraldur sonur hans, er nú er einnig
útlægur gjör, sá maður einn, er verja mætti
England gegn fjandmannaher, þá er við Guð-
ini erum allir.”
Vilhjálmur gat eigi dulið svipbrigði sín,
svo æfður sem hann þó var í þeirri íþrótt.
Hann laut höfði lítið eitt, og gekk lengra,
gramur og mjög hugsandi.
“Haraldur þessi! Haraldur þessi,” muldr-
aði hann í bringu sér, “allir geipa þeir af Har-
aldi þeim í eyru mér. Nefna hinir nor-
mönnsku riddarar mínir jafnvel nafn hans með
lotningu, og þó reyndar sér þvert um geð, en
fjandmenn hans keppast, að kalla má, um að
veita honum viröingar—. Er sem hann varpi
skugga sínum yfir allt landið úr útlegðinni.”
Hann gekk með ómjúklegra fasi en vandi
hans var í gegnum mannþröngina, um leið og
hann muldraði þetta fyrir munni sér; varp-
aði frá sér varðforingjum þeim, er vildu varna
honum inngöngu, og gekk þannig án þess að
gera frekar vart við sig, inn í einkaherbergi
Játvarðar konungs.
Konungur var aleinn, en talaði þó hátt við
sjálfan sig með áköfu látbragði svo gjörólíkt
hinu venjulega jafnaðargeði hans og rósemd
að Vilhjálmur hopaði á hæli, í ofboði og ógn
argeig. Hafði hann oft heyrt ávæning af því
að Játvarður sæi sýnir hin síðari árin, og yrði
þá frá hérlægri meðvitund sinni numinn í
andaheima og skuggadali, og taldi hertoginn
víst að hann hefði nú komið að konungi í einu
slíku kasti. Játvarður starblíndi á hann, en
auðsjáanlega án þess að þekkja hann eða gera
sér grein fyrir nærveru hans. Konungur
bandaði frá sér með báðum höndum og kallaði
hárri röddu í sárri angist:
“Sanguelac, Sanguelac! — Blóðvatn! —
öldurnar stíga; öldurnar roðna! Heilaga móð
ir — hvar er örkin? — hvar er Ararat? Flý
— flý — þessa leið, — þessa —” og hann greip
með flogatökum í handlegg Vilhjálmi. “Nei!
þarna er valkösturinn hlaðinn — hærri og
hærri — þarna treður hestur opinberunarbók-
arinnar hina dauðu í blóðsvaðinu.”
*Skotakonungur dó 1057, er Shakespeare hef *
ir gert ódauðlegan með leikriti sínu. Melkólf-
ur (Malcolm) þessi, er Melkólfur III. (Can-
more) Skotakonungur, er sat að ríkjum 1057
—1093.—Þýð.
Peningana til baka
ábyrgðin í hverjum
poka
lobinHood
PI/OUR
Brauðin verða fleiri og betri
úr þeeu brauði