Heimskringla - 26.03.1930, Qupperneq 6

«. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINCL A
WINNIPEG, 26. MARZ, 1930
Haraldur Guðinason
Söguleg Skáldsaga
----eftir--
SIR EDWARD BULWER LYTTON
IV. BÓK
En þrátt fyrir það, að skaphöfn Haraldar
var að mörgu leyti með slíkum ágætum, þá
hafði hann þó fengið sinn skerf af mannleg-
um ófullkomlegleika ,er einmitt var falinn í
því sjáifstrausti, er vit hans og stolt ól í honum.
Með því að reiða sig svo óskeikult á mannleg-
an skilning á réttu og röngu, fór hann á mis
við einn höfuðeiginleika hverrar hetju —
trúna. Er þetta ekki hér sagt í guðfræði-
legum skilningi eingöngu, heldur í víðtækasta
skilningi. Hann trúði ekki á það Himneska Mátt
arvrald er enginn fær skilgreint, en sem allt
er gagntekð af; sem aldrei sést og aldrei finnst
nema kostgæfilega sé leitað; öflugra og unaðs-
legra en auga fær séð eða skynsemin eintóm
fe^t hendur á. Að vísíi trúði hann á einhvem
guð, en fann aldrei þá fíngjörvu þætti, er tengja
guð við mannsins duldustu hugsanir, og sem
snúnir eru jafnt af einfeldni barnshjartans og
speki skáldsins. Svo brugðið sé upp mynd, er
allir nútímamenn kannast við, þá Var hinn
víðfeðmi hugur hans sem “hvelfing, er lýst er
að neðan.”
Hugprýði hans, er þó var óbifanleg sem
hins hraustasta sækonungs, er nauðsyn bar
til ,var eigi auðsæust aif eiginleikum hanís.
Hann fyrirleit hina trylltu hreysti Tosta —
hans eigin hugprýði var óaðskiljanlegur hluti
af þroskaðri og jafnvægri karlmehnsku
— hugprýði Hektors, fremur en Akkillesar. Að
eðlisfari var hann fráhneigður blóðsúthell-
ingum, og gat því virzt deigur, ef á hugprýð-
inni skyldi tekið aðeins til þess að sýnast, eða
í síngjörnu augnamiði. En ef skyldan aftur
á móti krafðist hugprýðinnar, þá gat engin
hætta stöðvað hann, engin hentistefna sveigt
hann; þá kimni hann að viröast fífldjarfur, og
enda miskunnarlaus. Hann skynjaði til fulls
það sem varð að vera, af því sem átti að vera.
Og eðlilegt var það hinni sérkennUegu en
þó ramm-ensku skaphöfn hans, að hann var
frekar einbeittur og þolinmóður, en snaráður
og skjóthugall. Kæmist hann í hættu, er
hann gerla kunni skil á, var hann allra manna
úrræðabeztur og öruggastur; en væri honum
komið á óvart, áður en hann fengi áftað sig,
gat svo óvæntur atburður komið honum i
gildru. Miklir vitmenn eru sjaldan skjótráð-
ir, nema óhjákvæmileg tortryggni hafi ýft þá
til óeðlilegrar árvekni. En ómögulegt var að
hugsa sér mann, er var gjörsneyddari að eðlis-
fari aílri tortryggni, né nokkurn mann opin-
skárri, einlægari né' vinhollari en hinn unga
jarl. Að öllum þessum eiginleikum athuguð-
um, liöfum vér nú komist í skilning um skap-
höfn hans alla við þá atburði, er síðan mættu
honum á hans afdrifamikla og örlagaþrungna
h'fsferli.
En þótt skaphöfn hans væri svo karlmann-
og óbrotin, megum vér eigi gjöra oss í
hugarlund, að þótt Haraldur heíði að engu
hindurvitni einnar stéttar, þá væri hann svo
iangt. á undan sínum tíma, að hann lyti eigi
öðrum. Enginn örlagamaður; enginn maður,
er rís gegn samtíð sinni, getur nokkru sinni
Josað sig við einhverja trú á hinu Ósýnilega.
Cæsar gat spottað og guðlastað gegn hinum
dularfullu helgisiðum rómverskar goðafræði,
en á hamingju sína varð hann að trúa sem á
guð. Og Haraldur, er einmitt við lærdóm sinn
hafði séð að frjálshuguðustu og djörfustu and-
ar fornaldarinngr höfðu orðið fyrir eitthvað
skyldum áhrifum og hinir saxnesku forfeður
hans, þótti minni hneisa að lúta þeim., þótt
glatsamleg kynnu að vera, en hræsnistildri
munkanna, er hann sá við svo auðveldlega.
I>ótt hann að þessu hefði forðast alla beina
skírskotun til töfrabragða Hildar, þá ómuðu
þó í sál hans endurminningarnar um örlaga-
þrungnar spásagnir hennar, frá því að hann var
á barnsaidri. Trú á fyrirburði óhamingju-
daga og heilladaga, og á stjörnurnar var al-
menn meðal saxneskra manna af öllum stétt-
um. Haraldur trúði því fast, að hann ætti sér
heilladag; fæðingardag sinn, 14. október. Allt
hafði honum heppnast er hann hafði sér þann
dag fyrir hendur tekið. Hann trúði á þann
■dag, eins og Cromwell trúði síðan á 3. sept-
■ember. Að öðru leyti höfum vér núT lýst
houum eins og hann var á þessu skeiði æfi
sinnar. fívort örlög eða kringumstæður
breyta honum mun tíminn leiða í ljós. Enn
sem komið er, blandast engin síngjörn
metnaðargirnd við eðlilega þrá æskumanns-
ius eftir hæfilegum skerf af frægð og frama.
Pöðurlandsást hans, er nærðist af fordæmi á-
gætustu manna Grikkja og Rómverja, var ein-
læg, fölskvalaus og brennandi; hann hefði get-
að varið skarðið með Leonidas, eða hlaupið í
gjána með Curtíusi.
II. KAPÍTULI
í dögun vaknaði Haraldur og hafði óró-
lega sofið. Sá hann, fyrst er hann vaknaði,
andlit HUdar yfir sér, stórt og bjart og ósegjan-
lega rólegt eins og andlit á egyptsku meyljóni,
“Hefir þig fyrir atburðum dreymt, Guð-
inason?” sagði völvan.
“Það vona ég ekki, lof sé drottni,’’ svaraði
jarlinn, óvenju guðrækilega.
“Seg mér, að ég megi ráða þá; mörg vizka
felst í röddum næturinnar.’’
Haraldur sat hugsi, og sagði eftir litla
þögn:
“Eg hygg, Hildur, að ég geti sjálfur gert
grein fyrir því hvað valdið hefir draumórum
mínum.”
Hann reis á olnboga, og hélt áfram um
leið og hann horfði einbeittlega á húsfreyju:—
“Seg mér satt Hildur, stafaði ekki af þín-
um völdum ljós það, er varpaði birtu á hólinn,
hjá haugnum og steininum inni í Drúðamust-
erinu?’’
En hafi Harald grunað, að hann hefði orð-
ið fyrir einhverskonar blekkingu, þá hvarf sá
grunur ;þegar er hann sá geigblandinni for-
vitni bregða leifturskjótt fyrir í svip Hildar.
“Sást þú ljós, Guðinason, við altari Þórs
og yfir bautasteini hetjunnar? loga. flöktandi
og dökkgulan líkt og tunglsglætu á hjarn-
fenni?”
“Svo virtisó mér ljós þetta.”
“Engin mannleg hönd tendrar þann loga
er boðar nærveru hinna framliðnu,” sagði
Hildur með skjálfandi röddu, “þótt sjaldan
birtist vofan sjálf til varnaðar lifandi mönnum.
' nema í þenna heim sé hún særð með seið og
rúnum.”
“Hverjá líkingu, eða skuggamynd tekur
sú vofa á sig?”
“Hún birtist í miðjum loganum, fölgrá
sem fjallaþoka, risavaxin sem jötnar til forna
með sax, spjót og skjöld Óðinssona — þú hefiv
séð afturgönguna,” sagði Hildur, og leit fast
á jarlinn.
“Ef þúvsegir mér satt,” sagði Haraldur.
ennþá í nokkrum efa.
“Segi þér satt! Ekki þyrði ég að leggja
nöfn framliðinna við hégóma, þótt ég gæti með
því varöveitt konungsríki Saxanna. Veizt
þú ekki, — eða hefir þú gleymt fræðum feðra
þinna yfir fánýtum bókmenntum — að þar sem
fornhetja liggur grafin þar er og grafið* fé
hans; og að yfir þeim gröfum sést stundum
logi leika, og svipur hins framliðna í logan.
um? Oft sást þetta fyr á dögum, þá er lif-
endur og dauðir áttu eina trú saman — vorn
af einum stofni; nú sést þetta aldrei nema
sem tákn, fyrir stórmerkjum og örlagatíðind-
um, og sæl eru þau augu, er sjá! í þenna hól
er grafinn Askur, N(frumburður Siðreks frum-
konungs Saxanna) þar sem haugurinn rís
grænn, og bleikur rís steinn við altari Þórs.
Hann hjó Bretana sem hráviði í musteri þeirra.
og féll höggvandi. Þeir heygðu hann með öll-
um vopnum og með fjársjóðum þeim er hans
hægri hönd hafði unnið honum. örlög vofa
yfir húsi Siðretys, eða ríki Saxanna, er Óðinn
kallar vofu sonar síns fram úr haugnum.”
Hildi var mjög niðri fyrir; laut hún höfði
í spenntar greipar sér, reri fram og aftur og
muldraði fyrir munni sér einhver orð, er jarl-
inn eigi skildi. Allt í einu sneri hún sér að
honum og sagði, skipandi:
“Víst munu draumar þínir fyrir stórtíð-
indum og meiri en þeim er nokkur völva mætti
vísari verða með tilstyrk rúna og tams-vandar.
Seg mér hvað þér bar í drauma.”
Haraldur hlýddi skipaninni og hóf svo mál
sitt: —
“Eg þóttist staddur vera á sléttum, víðum
völlum, og var sól í hádegisstað. Allt var
bjart umhverfis, og létt yfir huga mínum. Ekki
var þar annara manna, og reikaði ég um vell-
ina mér til skemtunar. En skyndilega opnað-
ist jörðin undlr fótum mér, og féll ég marga
faðma niður, sem félli ég alla leið í það ægi-
lega hyldýpi, er heiðnir forfeður vorir kölluðu
Ginnungagap — þar sem hrímið sprettur, eða
niður í Niflhel, helvíti þeirra er trúarlausir
deyja. Eg kenndi mér ómegins af fallinu og
lá lengi, sem í draumfjötrum annars draums.
Er ég raknaði við, voru dauöra manna bein
um mig öllum megin, og hreyfðust beinin,
skrjáfaði í þeim, sem visnuðum blöðum er
þyrlast í vetrarvindum. Úr miðri hrúgunni
glápti bollaus kúpa, en á kúpunni var mítur,
en gapandi ginið hvæsti að mér sem naðra:
“Haraldur, guðníðingur, oss ert |)ú vígður!”
Þá tóku undir margar raddir, sem herþytur
væri, “oss ert þú vígður!” Eg reyndi að rísa,
en sá þá að fjötraðir voru limir mínir, og voru
fjötrarnir svo fíngerðir sem kongulóarvefur,
en mæddu á mér, sem járnhlekkir væru. Og
svo mikil angist kom yfir mig að orð fá eigi
lýst — fylgdi þeirri angist sú sneypa, að svo
var sem allur manndómur grotnaði úr mér unz
ég var svo vanmegna sem nýborið barn. Þá
skall á froststormur, sem næddi hann frá Nifl-
‘Teningana til
baka” ábyrgðin í
hverjum poka
heimi, og kyrðust þá beinin.
og þagnaði þyturinn, og mít-
urkúpan glotti og gapti á mig
þegjandi, en ótal nöðrur
blöktu að mér tjúgutungum
sínum, úr tómum augnahol-
unum. Og sjá! fyrir mér
stóð vofa sú er ég hafði séð
rísa á hauginum. Stóð hún
þar með spjót, sax og skjöld.
Var andlit hennar gráfölt,
sem löngu heygðra drauga,
en þó ógnandi, sem andlit her-
foringja í broddi liðsafnaðar.
Rétti daugurinn út armlegg
sinn og sló saxinu á skjöld-
inn og buldi hann við hátt.
Hrökk af mér fjöturinn við
gnestinn, en ég hljóp á fætur,
og stóð nú óskelfdur við hlið
vofunnar. Skyndilega breytt-
ist mítrið á kúpunni í hjálm,
og þar sem áður glotti haus-
inn, bollaus og meinlaus, stóð
nú forynja ógurleg sem væri
þar Gunnur sjálf, íklædd holdi
og blóði — bergrisum meiri.
svo að skörin nam við stjörn-
ur, en búkurinn myrkvaði
sólu. Jörð öll varð að sæ,
en særinn var blóð, og virtist
særinn svo djúpur, sem Norð-
urhöf, þar sem hvalfiskar.
spretta sporðum, en eigi brim-
uðu þó holskeflurnar hærra
en um kné þessa ferlíkis. En
hrafnar flugu að úr öllum
áttum og gammar með glýjuðum augum og
grýfilegu klaki. þTrðu nú í svip lifandi öll
beinin, er áður lágu á víð og dreif, og tóku á
sig ýmsar myndir, ýmist sem hermenn eðn
munkar; var þar gnýr og guss, grenjan öskur-
leg og vopnabrak. Hóf sig þá gumfáni breið-
ur úr blóðsænum en úr skýjum kom draugs-
bleik hönd, og reit á gunnfánann: “Haraldur,
liinn bölvaði!” Þá sagði vofan, er stóð gneyp
við hlið mér: “Hræðist þú dauðra manna bein,
Haraldur?” og gall röddin sem herlúður, er
óbilandi hug blæs í blauða menn, en ég þótt-
ist svara: — “Hvers manns níðingur væri Har-
aldur, ef hann óttaðist dauðra manna bein.”
Ekki hafði ég fyr mælt en spotthróp gullu
við hvaðanæva, sem allir djöflar væru í upp-
nám komnir, og þegar hvarf allt, nema blóð-
særinn var eftir. Þá kom svífandi úr norðri
fugl, líkastur hrafni, nema dreyrrauður á lit
líkt og særinn, en frá suðri kom ljón syndandi
á móti mér. Leit ég þá á vofuna, og var þá
allur vígmóður horfinn af andliti hennar, er
svo var sorgmótt, að ég gleymdi um stund
hrafninum og ljóninu, og grét, er ég sá það.
Þá tók vofan mig í hinn mikla faðm sinn, og
kenndi ég ískulda læsa sig um æðar mínar af
andardrætti hennar, en hún kyssti mig á enni
og munn og sagði í mildurn rómi og ástúðlegum
sem talaði móðir mín, þá er ég var sjúkur í
æsku: “Syrg þú eigi, Haraldur sonur minn;
allt er þitt, er Óðinssonum bar í drauma um
Valhöllu!” En er vofan hafði þetta sagt, vék
hún frá mér seint og fjarlægðist sem hægast,
en horfði stöðugt á rríig sorgbitnum augum.
Rétti ég þá út hönd mína til þess að stöðva
hana, en greip þá í veldissprota hennar. Og
sjá! Allt í kring um mig spruttu upp alvopn-
aðir þegnar og höfðingjar, sem úr jörðu. Voru
þar veizluborð dúkuð, og ölteiti allt í kringum
nýg. Var þá sem fargi létt af brjósti méí og
enn hélt ég á veldissprotanum. Sátum vér þar
lengi að gleði mikilli, en yfir veizluborðum
veifaði dreyrhrafn þessi vængjum sínum, og
handan yfir blóðsæinn lagðist ljónið og færð-
ist óðum nær. Og nú voru tvær stjörnur á
himni; önnur föl og kyrstæð; hin björt og
þjótandi. Og skuggahönd benti á hina fölu
stjörnuna, og rödd sagði: “Sjá, Haraldur’
stjörnu þá er skein við fæðingu þína.” Og
önnu hönd benti á hina björtu stjörnuna og
önnur rðdd sagði: “Sjá stjörnuna, er skein
við fæðingu sigurvegarans.’’ Og sjá! Hin
bjarta stjarna varð æ bjartari og stærri og velti
sér fyssandi, eins og þegar hvítglóandi járni
er dýft í eld, og með geysihraða yfir,hina daufu
stjörnuna og var þá sem bálaði allur himinn.
Þá þótti mér draumsýnin dofna, og sem hún
varð ógreinilegri heyrði ég voldugan hljómnið.
sem þá er tíðasöngur svellur um kirkjuhvolf
hljómnið, sem þann, er ég aðeins einu sinn;
hefi heyrt, þá er ég stóð í fylgd Játvarðar í
hallarsal Winchester þann dag er hann var til
konungs krýndur.’’
Nú þagnaði Haraldur, en völvan lyfti seint
höfði af brjósti og horfði á hann steinþegjandi:
starandi augum, sem sæi hún ekkert né skildi.
“Hví starir þú svo á mig, og hví ertu svo
þögul?” spurði jarlinn.
“Ský dregur mér á augu, og höfgi hvílir
á sálu minni, og eigi kann ég að ráða drauma
þína,” sagði völvan, og mælti lágt: en morgun-
inn, vofufælan, er vekur líf, og starfsemd,
stingur svefnþorn hugsuninni. §vo sem
stjörnurnar fölna við sólarris, svp fölnar og
Bökunin tekur skemmri
tíma, minni fyrirhöfn og
minna mjöl ef þér notið
obmHood
PI/OUR
Ijós sál^rinnar, þá er morgundaggir vekja bruni
og blómknappa, og lævirkinn syngur í lofti-
í draumi þínum felst framtíð þín, eins og fiðr-
ildisvængurinn í hýðisvef útklekingsins. En
hvort sem betur gegnir eða ver, þá munt þú
hýðisvef þinn af þér brjóta og vængfjöðruin
börinn í loft til flugs leita. Af sjálfsdáðum sé
ég ekkert. Bíð þein-ar stundar er Skuld tekur
*
sér bústað í sál ambáttar sinnar og munu þn
forlög þín streyma af vörum mér, sem streym-
ir vatn stríðast frá uppsprettu undirdjúpanna-’’
“Óskelfdur bíð ég,” sagði Haraldur æðru-
laust og jafnhugað, sem hans var vandi; “en
eigi bind ég það fastmælum að ég muni trúnað
leggja á spásagnir þínar, eða varnarorðum þín-
um hlýða, þá er fullvöknuð er skynsemi mín,
er nú vaknar óðum er ég mæli, laus úr huliðs-
mökkva draumóranna og þokumistri nætur-
innar.”
III. KAPÍTULI
Gyða, kona Guðina jarls sat í dyngju sinni
og var hrygg í liuga. Hjá henni var sonur
hennar einn, sá er henni var kærastur af öllum,
Úlfröður, átrúnaðargoð hennar. Allir synir henn
ar hinir voru manna garplegastir og sterkastir,
og hafði hún aldrei til ótta fundið, er þeir voru
í æsku. En Úlfröður fæddist eigi fullborinn
og hafði móður lians gengið mjög erfitt, og
líf og dauði háð síðan langvinnan bardaga um
* líf sveinsins, eftir að hann var fæddur. Vöggu
hans hafði hún stígið með veikum knjám, og
svæfil hans baðað brennandi tárum. Veik-
burða hafði hann verið í æsku — og áhyggju-
samur sífelldlega móður sinni. En nú, er hann
dafnaði og rann upp sem fífill í túni, þótti
henni, sem hún hefði hann' í annað sinn til
lífsins borið. Var hann henni fyrir þá sök
ástfólgnari en allir hinir, og því fór henni svo.
er hún leit hann nú, fagran og brosandi full-
an æskuvona, að hún syrgði hann meira en
Svein, útlagapn og sakamanninn, er leið sína
hafði lagt til landsins helga og árinnar Jórdan,
að gröf frelsarans. Því Úlfröður hafði til
gíslingar kjörinn verið, til staðfestu eiðum og
efndum frænda sinna, og skyldi nú sendur til
hirðar Vilhjálms Normannahertoga. Var
Úlfröður þó hinn kátasti, er hann skyldi velja
sér búnað og herklæði, skrautlegar skikkjur
og atgeir gullrekinn, að hann mætti sem stolt-
legast skarta í salarkynnum svásra rneyja og
horskra riddara — þar sem framaðist úrval
allra riddara í kristipdómi. Var hann enn of
ungur og um of óráðinn til þess að hann hefði
með sér feSt skynsamlega andúð sér eldrí
manna til útlendra siða, og útlendinga, gleði
þeirra og glæsimennsku, er hann frá barnæ^ku
hafði séð ljóma varpa í klaustramyrkrið.
Hafði hann oft borið saman glæsimennsku
þeirra við dapurleik og drussahátt Saxanna,
og við það hneigst til l>ví meir blindaðrar að-
dáunar, sem æskumönnum er títt, á öllu því
er normannskt var. Var hann bæði glaður
og stoltur yfir því að eiga nú að fara sem gísl
og fuiltrúi frá hinum voldugu frændum sínum,
og stíga sín fyrstu spor í sannri riddarament
fyrir augliti Rúðuborgarmeyja.
Við hlið Úlfröðs stóð yngri systir hans,
Þyri, er enn var barn að aldri. Saklaus gleði
hennar yfir skartklæðum og ferðafýst bróður
síns, jók enn meir á ógleði Gyðu.