Heimskringla - 09.04.1930, Blaðsíða 7

9
/
WINNIPEG, 9. APRÍL, 1930.
regluþjónn, því það veit ég upp á
fflínar tíu fingur að hann verður ekki
i hópi þeirra sem þú segir að taki
mig fastan. Það veit ég líka sagði
Má ekki muni fara með þér
sagði ég, siður er mér um það. Hann
er bara orðinn til tafar í öllu ferða-
lag». lögregluþjónarnir myndu strax
t®-ka hann fastann, hann er sá dæma-
laus labbakútur og veraldarslóði að
Waupa. Farðu þá einn og vertu nú
fljótur sagði ég. Hugi hvarf á dyr
eins og kólfi væri skotið og það svo
mjúklega að ekki heyrðist fótatak
bans fremur en kattarins. Eg sett-
lst niður og fór að hnuðla tóbak 5
Piþuna mína. Enn ekki hafði ég
kveikt i þegar ég heyrði sagt í eyrað
^ mér. Sæll vert þú. Eg heyrði
að þetta var málrómur Huga míns.
Komdu sæll, sagði ég. Þú hefir þá
bætt við ferðalagið eftir öll lætin,
eða gíska ég ekki rétt á það sagði ég.
O. nei, og aftur ónei, karl minn, ég er
búinn að fara til Winnipeg og Gimli
eins og ég hafði áformað, og ber ykk-
Ur kæra kveðju frá öllum kunningjum
ykkar. Komstu til margra í borg-
inni spurði ég. Til allra sem við
þekkjum. Eg sá Einar minn Pál;
Sigfús minn frá Höfnum; Hermann
minn Hjálmarsson; Jón minn Sam-
s°n; Aðalbjörn minn Jónasson; Gunn-
laug minn Jóhannsson; ölaf minn
Thorgeirsson; Tryggva minn ólafs-
s°n; Jón minn Friðfinnsson og svo
® L. minn Baldwinsson. Þú hefir
sannarlega meiri skildingaráð enn ég
bet orðið var við hjá þér ef þú hefir
keypt alla þessa menn sem þú taldir.
Það lítur svo út að þú eigir þá alla
Þú segir allt af minn um leið og þú
nefnir þá. Þér ætti ekki að verða
ne>n skotaskuld úr því að komast
beim til Islands í vor ef þú átt þá
alla; þú getur bara pantsett þá fyrir
fargjaldinu þínu sagði ég. Hættu
að skopast að mér þó ég kalli þá
núnn eða mína, þeir eru allir kunn-
ingjar okkar, og það er ekki nema
svo lítil tungu mýkt þegar þú talar
^*ð mann eða um menn ef þú nefnir
Þó þinn eða minn, og svo gerði Snorri
^orvaldsson í Vatnsfirði. Hann
nefndi hvern mann sinn sem hann
átti tal við. Eg skal hætta sagði ég,
en segðu mér nú fréttimar af ferð
Þinni til Gimli. Eg byrja þá að segja
þér frá því, að seinasti maðurinn
sem ég átti tal við í Winnipeg var
Baldvin minn Baldwinsson, eins og þú
Eetur nærri Jjarst tal okkar víðsvegar
Um fornar og nýjar slóðir okkar
be&gja, og seinast að því hvert ég
^tlaði nokkuð víðar um bygðir Is-
lendinga enn til borgarinnar, alt Sar-
gent Ave., og þvert og endilangt
Siincoe St.,þetta er nú víst meiri hluti
borgarinnar sagði ég. Bara svolitl-
lr útnárar sem þú telur ekki svaraði
Laldvin minn.
Eg
er nú að snúa fanginu í áttina
Gimli því þangað er nú ferðinni
beitið næst, enn sá er hængur á ráði
btfdu að ég rata ekki þangað sagði
Þú ferð þangað með járn-
brautarlestinni auðvitað maður, hún
ratar með þig maður minn sagði
Laldvin minn. Nei, ég ætla bara að
Ssnga þangað sagði ég. Þetta lík-
ar mér að heyra, þú ert einn af Is-
lendingum sem ég hafði í togi forðum
daga vestur yfir pollinn. Það vom
kallar sem þorðu að leggja 60—70
mílur undir skóna sina og þora það
enn í dag, þó þeir séu famir að
grána í vöngum. En hlustaðu nú
á mig karl minn. Fyrst þú vilt ekki
fara þennan spöl til Gimli á neinum
öðrum fararskjótum enn löppunum á
sjálfum þér, þá er enn ekki loku fyrir
það skotið að ég geti bent þér á
fyigd til Gimli. Eins og þig mun
ráma til, barst í tal fyrir nokkm síð-
an að íslendingar þeir sem ekki færu
heim til gamla fróns til að verða þar
viðstaddir hátíðarhaldið næstkom-
andi júní 1930, efndu til hátíðarhalds
hér vestanhafs á sama tíma og Al-
þingishátíðin færi fram á Þingvöllum,
enn hængur var nú á þessu ráði eing
og þú sagðir áðan að væri á þinu að
r&ta til Gimli.að þeir sem ætluðu að
hefjast handa og hrinda þessu áformi
af stað eins og S. J. J kemst oft að
orðí: (Hefjast handa og hrinda), allt
þarf að gerast með hrindingum og
jafnvel olnbogaskotum ef nokkuð
þjóðlegt á að komast á rekspöl hjá
okkur Vestur-Islendingum, enn hæng-
urinn sem ég mintist á var þessi.
Vestur-Islendingar áttu engann þing-
völl til að halda hátíðina á, enn til
þess að haga starfi sínu likt því sem
landnáma. gamla bendir á. Fyrir
1000 síðan þegar fyrst allsherjarþing
var haldið þar, þá hef ég heyrt svona
eins og oft er til orða tekið (undir
væng), að kosinn hafi verið maður
sem heitir Grímur til þess að ferðast
fótgangandi um allar helstu byggðir
Islendinga hér vestra til að velja sam-
komustað fyrir þetta áminsta hátið-
arhald hér. Staðinn skal Grimur
sjálfur skíra Þingvelli Vestur-lslend-
inga, og hans úrskurði skulu allir
Islendingar hlýta. Eg hefi einnig
heyrt að hann muni hefja þessa land-
skoðunarferð sína í dag, og hann
muni ætla sér að ganga um hlaðið á
Gimli fyrsta gangdaginn. Þú drekk-
ur nú hjá mér kaffi bolla, það hressir
þig og drepur í þér vetrarkviðann og
hrollinn yfir því að eiga einn ferð
um brautina til Gimli, en svo skulum
við ganga út og vita hvað við sjáum
tii mannaferða.
Þegar ég hafði drukkið kaffið
gcngum við Bajdvin minn út. Það
fyrsta sem bar fyrir augu okkar var
aldraður maður með broddstaf í
höndum, sem skálmaði norður gang-
stéttina öndvert okkur. Þarna fer
nú hann Grímur sem ég sagði þér
frá. Nú er hann að byrja ferð sína
til Gimli, þú mátt sannarlega teygja
úr skrokknum á þér ef þú nærð þang-
að með tánum sem hann hefir hæl-
ana, sagði Baldvin minn. Já, ég sé
að hann telur ei:ki sporin sin þessi
jrírnur svaraði ég. En vertu nú
blessaður og sæll Bafdvin minn, og
þakka þér ætíð fyrir gamalt og gott.
Eg rendi mér eins og Haukur eftir
bráð á ská eftir strætinu í áttina til
Grims, enn hvernig sem ég teygði úr
mér komst ég aldrei á hlið við hann.
Varð ég þvi að láta mér lynda að
ganga á eftir honum og þrífa spor
iians jafn óðum og hann slepti þeim.
3rimur skimaði til beggja hliða, bar
íöfuðið hátt og byrjaði að tala við
SHEA'S WINNIPEG BREW/ERY LIMITED
HEIM8KRINGLA
7. BLADSIÐA
sjálfann sig. Hann hafði ekki orðið
þess var, að ég væri honum sam-
ferða, þaðfyrsta sem ég heyrði hann
segja var þetta: Ekkert Armannsfell,
enginn Skjadbreið; ekkert Hlöðu-
fell; engar Lambahlíðar; engin Al-
mannagjá, enn hvað um það altsam-
an Hér er þó vatnið. Um leið og
Grímur sagði þetta, stansaði hann og
sló niður stafnum sinum svo dundi
í jörðinni, enn þegar dunan þagnaði
hóf hann mál sitt svo hátt að heyrast
mundi um alt Nýja Island. Þennan
stað sem ég stend nú á, helga ég Al-
þingisminningarhátíð þeirri sem Is-
lendingar þeir 1 þessari álfu sem ekki
geta eða búast við að fara til Gamla
íslands næstkomandi júní mánuð
þessa árs 1930 til að vera þar við-
staddir hátíðarhaldið á Gömlu Þing-
völlum í téðum mánuði, hafa áformað
að halda hér á sama dag og þjóðbræð-
ur þeirra og systur heima. Þennan
stað skíri ég Þingvelli Nýja Islands.
Hér var það sem íslenzki landnema
hópurinn staðnæmdist haustið 1875 og
háði sitt fyrsta vonaþing. Hér varð
það að fyrsta atkvæði þessa vona-
þings var Guði greitt, og honum falin
á höndur framtíð allra þeirra vona
sem hér voru mættar, og niðja þeirra
í framtíðinni. Hér var það sem
höfuðpresturinn Jón Bjarnason hóf
fyrst sitt kennimanns embætti meðal
þjóðflokks síns í þessari heimsálfu.
Hér í grendinni var hið gullfagra erfi-
ljóð ort, unnið og hlaðið úr íslenzku
hagmælsku Stuðlabergi yfir landnáms
mennina gömlu sem hvíla á Sandy
Bar. Til ógleymanlegrar minningar
um þá; störf þeirra, vonir og þrautir
á frumbýlings árunum fyrstu. Hér
hefir islenzk tunga og íselnzkir þjóð-
hættir náð fastari grundvelli og rækt-
un enn í nokkurri annari islenskri
bygð hér vestan hafs. Gimli! á
þinni lóð ætti að minnast þúsund ára
afmæli Alþingis á Islandi, landnáms-
réttur þinn heimtar það. Þegár
Grímur hafði mælt svo. Leit hann
urc öxl, og varð þess þá var að ég
stóð rétt fyrir aftan hann. Hann
hvesti ámig augun og spurði: Hver
ert þú? 'Eg heiti Hugi svaraði ég.
Hvar átt þú heima spurði Grímur.
Allstaðar og hvergi. Eg var nýlega
kallaður allra sveita kvikindi, samt er
ég frjáls allra minna ferða eins og
þeir hinir nafnar mínir. Hvaða er-
indi áttir þú hingað spurði Grímur.
Eg skaust þennan spöl rétt að gamni
mínu. Mig hefir lengi langað til þess
að líta einusinni yfir fyrsta landnáms-
héraðið þjóðbræðra okkar Islending-
anna sem hófst á Gimli árið 1875.
Það var bæði rétt og velgert af þér
karl minn, og ef þú hefir litið yfir
landnámið eins og þig lystir þá skul-
um við snúa heimleiðis. Eg hef lokið
ætlunar verki mínu sagði Grímur.
Mér er ekkert að vanbúnaði, tek þvi
með þökkum að fá að verða þér sam-
ferða heim að borgarhliðinu, þar
skilja vegir okkar, ég sný þar fang-
inu i norðan vindinn, enn þú heldur
sigri hrósandi sólarátt sagði ég. Við
höfðum gengið nokkur skref þegjandi
í áttina til höfuðborgar Manitoba-
— Winnipeg, þegar ég rauf þögnina
og sagði: Grímur minn, er það ekki
rétt skilið hjá mér að þú skoðir
þetta þingvallakjör þitt þar á Gimli
frá landnámslegu sjónarmiði. Ef
svo er þá geta skoðanir okkar beggja
fallið í ljúfa löð, því sanni mun það
næst vera að flestir þjóðbræður og
systur okkar sem i þessari heimsálfu
búa munu að einhverju leyti geta rak-
ið ættarslóðir sínar til fyrstu land-
námsmanna íslenzku á Gimli. Þetta
er einmitt það sem vakti fyrir mér
þegar ég valdi þennan stað öðrum
islenzkum bygðum fremur sagði
Grímur. En svo var það fleira enn
landnámið eitt sem minti mig á það
að hefja þingvallaleit mína á Gimli,
og skal ég nú áður enn vegir okkar
skilja, riða allar mínar, skoðanir um
þetta kjör mitt saman fyrir þig.«
Eins og þig mun reka minni til, vorif
liðin 56 ár frá landnámi Ingólfs Árna-
sonar á gamla Islandi til fyrsta lög-
gjafarþings sem haldið var á Þing-
völlum þeim sem Grimur Geitskór
valdi fyrir alla sem þá bygðu landið.
Frá landnámi Ingólfs til landnámsins
á Gimli voru liðin 1001 ár. Nú á næst-
komandi sumri þegar minst verður
1000 ára afmælis fyrsta löggjafar-
þingsins heima á Islandi, verða liðin
55 ár frá, frá fyrsta landnámi Is-
lendinga á Gimli i Nýja Islandi, eða
aðeins 1 ári fátt í áratölunni sem
liðin var frá landnámi Islands til
fyrsta löggjafarþings. Þarna sérð þú
ástæður mínar að nokkru leyti fyrir
því, að ég lagði slóð mína til Gimli
fyrsta gangdaginn sagði Grímur. Eg
styð þessa hugmynd þina Grímur
minn, enn hvar eru þeir sem sam-
þykja hana spurði ég. Nýja-Islend-
ingarnir svaraði Grímur. En nú
skilja vegir okkar, við erum bráðum
komnir að borgarhliðinu. Vertu sæll.
Frúin (sem er að leggja í lang-
ferð): Ætlarðu nú að elska mig eins
fyrir því, þóótt lkngt sé á milli
okkar?
Hann: Já, því lengra sem er á
miUi okkar, þvi heitar skal ég elska
þjg-
Saga Islands og tal-
1 myndir
Eftir tíisla Halldórsson.
I.
Frá alda öðli hafa menn reynt að
festa viðburði og sjónaratriði í letur
eða myndir til geymslu sjálfum sér og
öðrum síðar meir.
Margt hefir forgörðum farið, og
ófullkomin er sú frásögn, sem sagna-
ritarar vorra tima verða að bygja á,
um gang sköpunarverksins á löngu
liðnu öldum.
En eftir því sem tímar líða fram,
aukast visindi og listir; og ritmál vex
að fegurð og orðnægð. Fyiir þeim
tímum verður hægara að gera sér
grein. Fögur málverk með djúpsæi
(perspektiv) koma í stað flatra drátt-
armynda, marmaralikneski í stað út-
skorinna trédrumba.
En listir og vísindi standa sjaldan i
stað, því að þeir menn finnasts ávalt,
sem leita lengra og komast það. Og
eðlisfræðin í sambandi við guðdóm-
léga röksemdarfærslu stræðfræðinn-
ar, er sú alda, sem ber á faldi sér
brothættar fleytur þessara manna.
Hugsandi fátæklingum, misskildum
hæddum og hrjáðum, eigum við að
þakka það, að við erum ekki á menn-
ingarstígi horfinnar aldar. Að vér
sjáum rofa til í myrkrinu. Að við
sjáum suðandi vélar lyfta björgum
og kljúfa jörðina, eftir bruna um höf-
in eða þjóta ofar skýjunum. Að
okkur dreymir um þá tíma, þegar lík-
amlegt erfiði þekkist ekki framar og
vélin hefir tekið byrgðina af þreyttu
baki verkaþrælsins, svo að hann getur
unað við áhugamál sín.
Við sjáum, að það er að birta til.
Fyrstu geislarnir, fölir og fáir, reyna
að dreifa myrkri forneskjunnar, sem
enn hvílir yfir þessari jörð og felur í
sér heimsku hatur og kvalir.
II.
Það er ekki ýkja langt síðan að
ljósmyndagerð hófst.
Menn uppgötvuðu, að ýms efnasam-
bönd breytast við það, að ljós skín á
þau. Þetta er einn af eiginleikum
ljóssins og ekki só ómerkilegasti.
Nú er hægt að hella einu efnasam-
bandi yfir þynnu, með tveimur efn-
um á, og litast þá annað efnið dökkt
(vanalega það sem ljósið gerði).
Þannig koma fram skuggar á þynn-
unni. Nú er helt þriðju efnablönd-
unni á þynnuna og hún síðan skoluð
í vatni og þolir hún þá ljós án þess
að breytast.
Sá galli fylgir vanalega þessari
mynd að hún er andstæða þess, sem
myndað var: svört af hlut serh er
hvítur og öfugt. Verður þvi að taka
aðra mynd af fyrstu myndinni og sýn-
ir hún hlutinn með eðlilegu ljósi og
skuggum.
Augljóst er hvilíkt menningarspor
það var þegar ljósmyndargerð fanst
upp. Nú var hægt að gera nákvæma
eftirlíkingu af því sem áður þurfti
langan tíma til að tekna eða mála,
og engin trygging var fyrir að líkt-
ist fyrirmyndinni. Með ljósmynda-
tökum verður mögulegt að grípa at-
burð og halda föstum, atburð, sem
tekur aðeins augnablik. Þannig er
hægt að geyma minningar um jarð-
skjálfta og eldgos og ýms náttúru-
fyrirbrigði, sem ómögulegt væri að
lýsa eins vel á annan hátt. Þá get-
ur og iðnfræðin oft grætt mikið á
myndum, sem sýna hvernig ýmisleg-
ur skaði skeður á mannvirkjum, Loks
er Ijósmyndatækið næmara fyrir ljósi
en mannsaugað því að verkun ljóss-
ins safnast æ saman því lengur, sem
það skín á þynnuna. Þannig hafa
menn fundið aragrúa af stjörnum,
sem annars væru ókunnar — með þvi
að skeyta ljósmyndatækinu við enda
stjörnukíkisins.
En fyrst ljósmyndin hefir slíka
geysiþýðingu — hvílíka þýðingu
myndu þá ekki kvikmyndirnar hafa.
Eins og menn vita, er kvikmynda-
þynnan löng ræma af augnabbliks-
myndum sem teknar eru með stuttu
millibili (t. d. 1/20 hluta úr sekúndu).
Þegar kvikmyndin er tekin, hoppar
ræman stöðugt gegn um myndatækið
og staðnæmist sem snöggvast meðan
ljósopið opnast. Myndin er sýnd á
sama hátt, en mannsaugað fær eigi
greint svörtu bilin milli myndanna
vegna þess að ljósverkunin helst í
auganu lengri tíma en sem því svarar.
Vegna þess hve margar myndir eru
af hverri hreyfingu virðast þær allar
eðlilegar. Þannig er með kvikmynd-
unum hægt að geymaheila viðburða-
rás frá upphafi til enda og hreyfing-
ar og breytingar svo smáar að augað
sér þær eigi smærri. Og eins er
mögulegt að taka myndir af viðburð-
um, sem ógemingur er að festa auga
á, svo sem byssuskoti, vængjaburði
fiðrilda, hreyfingum véla o. fl. En
það sem mest er um vert er, að þess-
ar hreyfingar er siðan hægt að sína
hraðar eða hægar, eftir vild og gera
þær þanhig sjáanlegar.
Þannig hafa ljósmyndir bæði kyrr-
ar og kvikandi unnið afar mikið gagn
með því að bregða upp á ný horfnum
viðburðúm (til fræðslu og gamans)
og greina þá sundur. En þrátt fyrir
þetta er skilningurinn á þýðingu kvik-
myndanna meðal manna aðallega
bundinn við kvikmyndalitina. Því
verður ekki heldur neitað að stöku
kvikmyndir eru hreinustu listaverk
og vinna þar sitt verk, þótt misjafn
sé sauður í mörgu fé, eins og gefur
að skilja.
En á kvikmyndalistina er hér eigi
þörf að minnast að svo komnu.
Miklu frekar væri þörf á að benda á
þá þýðingu, sem kvikmyndir geta haft
sem sögulegar frásagnir handa síðari
tímum.
Fjarri fer þvi að sagnritarar verði ó-
þarfir! En myndir tala altaf sínu
máli óbjagað og líklegt má þykja að
komandi kynslóðir þroskist þann veg
að grúsk í sagnfræðilegum skrudd-
um verði ekki hvers manns gaman.
III.
En nú er eftir að minnast á merki-
lega nýjung og uppgötvun, og það er
sú talandi kvikmynd, sem nú fer sig-
uríör um gjörvallan heim.
Fyrir þremur eða fjórum árum
hlustaði ég i fyrsta skifti á þesshátt-
ar fyrirbæri.
Það voru tveir danskir verkfræð-
ingar Poulsen og Foss, sem sýndu
(Frh. á 8 bls.)

Hin ágætu lyf í GIN PILLS verka
læint á nýrun, verka á móti þvagsýr-
unni, deyfa og græSa sýktar himnur
og láta þvagblöSruna verka rétt, veita
varanlegan bata í öllum nýrna- og
blöðru sjúkdómum.
50c askjan hjá öllum lyfsölum
135
SERSTAKT
Tilboð meðan á vorhreinsun stendur
Þessir óviðjafnanlegu dýrmætu
AUTOMATIC BLÝANTAR
fallegir og af beztu gerð
ALGERLEGA
FRIIR
Fyrir aðeins tvo miða úr ROYAL CROWN SOAP POWDER
eða GOLDEN WEST WASHINtí POWDER.
Sendið enga peninga.
Hér er gjöf sem þú getur verið stoltur af. Þessi
ágæti blýantur er ávalt yddur, flytur blýið aftur óg
fram, hefir vasaklemmu og togleður til að þurka út
með, oghólk fullan af auka blýum, auk þess er nú í
honum og sem endist svo mánuðum skiftir.
Hvernig eignast skuli gjöfina
Kaupið frá matvörusala yðar 2 pakka af Royal Crown
Soap Powder eða Golden West Washing Powder. Rífið
þá miðan af, sem þér finnið á hverjum pakka og sendið
oss þá í póstinum, með naíni og addressu yðar, og blý-
antinn fáið þér áreiðanlega yður að kostnaðarlausu. Til-
boð þetta stendur til 31. maí, 1930.
Royal Crown Soap Powder
Golden West Washing Powder
Hvert heimili notar aðra hvora sortina af þessu þvotta
dufti og allir matvörusalar selja það.
Royal Crown Soap
Powder og Golden
West Washing Powd
er, er besta þvotta
duftið, sem þú getur
fengið, Vinnur fljótt
og vel. Hið bezta að
hreinsa diska og fit-
ugt, ílát, gott á við-
arverk og við þvott
þykk fatnaðar, svo
sem verkamanna
skyrtur og utanyfir
buxur o. s. frv.
Ef þér hafið ekki enn notað þetta algenga ög velþekta
þvottaduft Royal Crown félagsins, þá reynið það nú.
Og þér munuð sannfærast um gæði þess. Og svo
fáið þér blýantinn góða í kaupbætir. Skrifið í dag til
The Royal Crown Soaps, Ltd.
WINNIPEG
__VERIÐ VISSIR UM AÐ PRENTA NAFN YKKAR LÆSILEGA-
Hj þér sem jíj notiS 1 1 M BU r-% KA UPIP R AF
I The Empire Sash & Door II Birgðir: Henry Ave. East Co., Ltd. Phone: 26 356
Skrifstofa: 5. gólfi, Bank of Hamilton
1 VERÐ GÆÐI ANÆGJA.
MACDONALD'S
Elne Qtt
Bezta tóbak í heimi fyrir þá,
sem búa til sína eigin vindlinga
Gefinn með
ZIG-ZAC
pakki af vindlingapappír
HALDIÐ SAMAN MYNDASEÐLUNUM
27 9