Heimskringla - 11.06.1930, Side 2

10. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNXPEG, 11. JONI, 1930.
“synir og farmenn hins frjálsboma
anda,
þér leituðuð landa.
1 særoki klufuð þér kólguna þungu,
komuð og sáuð til stranda.
Að björgunum brimskaflar sprungu,
þér blessuðuð Island á norræna tungu.
Fossamir sungu
og fjöllin bergmála enn:
Heill yður, íslenzku landnámsmenn."
Heill yður norrænu hetjur.
en Eldhrímnir ketillinn; svá er hér
sagt:
Andhrímnir lætur í Eldhrimni
Sæhrímni soðinn
fleska bazt, en þat fáir vitu
við hvat Einherjar alask.”
Sennilega verður veizlukostur í Val-
höll landsstjórnarinnar eigi lakari
en at óðins. “En hvat hafa Ein-
herjar at drykk, þat er þeim endisk
f>á er kveðið fram lot tungunnar ' jafngnóglega ok vistin, eða er vatn
i nokkrum kjamyrtum vísuorðum. þar dmkkit? — Þá segir Hárr (sem
Síðan kemur minni Þingvalla, minni I var forsætisráðherra þar): Undarliga
I ‘
feðranna og kristnitökunnar. Þá syrt-
ir yfir kvæðinu, þótt þjóðin gangi
djörf og sterk móti þrautum sínum.
En duldir kraftar i djúpi andans boða
Iíf og frið, þó að þjóðin sé “þjáð og
smáð og vafin tötrum.”
“I hennar kirkju helgar stjömur Ioga,
og hennar líf er eilíft kraftaverk.”
Þegar lokið er hinum fyrra hluta
hátíðaljóðanna, verður þingfundur
settur með því að forseti sameinaðs
þings flytur ræðu. Hefir þingi yer-
ið frestað frá þvi 19. apríl í vor. Að
lokinni þingsetningu verður sunginn
siðari hluti hátíðaljóðanna. Tekur
þá óðum að birta yfir ljóðunum:
“1 hugum okkar er vaxaqdi vor,
þó vetri og blási kalt.
Við sáðum fræjum í islenzka auðn
og Uppskámm hundraðfalt.
Við emm þjóð, sem er vöknuð til
starfa.
og veit að hún sigrar allt.
A siðustu ámm vann hún verk,
sem vitna um nýjan þrótt.
Aldrei var meira af gáfum glætt,
né gulli i djúpin sótt.
— Framtíðin er eins og fagur dagur,
en fortíðin draumanótt.”
Þá kemur básúnuhljómur og her-
hvöt hins nýja tíma:
“Vakið, vakið, tímans kröfur kalla,
knýja dyr og hrópa á alla.” o.s.frv.
Hinnar islenzku móður er yndis-
lega fallega minnst:
“Oft mælir hún fátt, talar friðandi
Iágt.
Hinn fórnandi máttur er hljóður.”
Næst kemur vitasöngur, sem tal-
aður gæti verið til Vestur-lslendinga
og annara týndra sona, sem nú
hvarfla heim úr útlegðinni:
“-----Brennið þið, vitar. Ct við
svarta sanda,
særótið þylur dauðra manna nöfn.
Brennið þið, vitar. Lýsið hverjum
landa,
sem leitar heim — og þráir höfn.”
spyrr þú nú, at Alföðr mun bjóða til
sín konungum ok jörlum eða öðrum
ríkismönnum, og myni gefa þeim
vatn at drekka; ok þat veit trúa
mín, at margur kemr sá til Valhall-
ar, er dýrt myndi þykkjast kaupa
vatnsdrykkinn, ef eigi væri betra
fagnaðar þangat at vitja, sá er áðr
þolir sár ok sviða til banans. Annat
kann ek þér þaðan segja. Geit sú,
er Heiðrún heitir, stendur uppi á Val-
höll, ok bítr barr af limum trés þess,
er mjök er nafnfrægt, er Læraðr
heitir, en ór spenum hennar kemr
mjöðr sá, er hon fyllir skapker
hvern dag; þat er svá mikit at allir
Einherjar verða fulldrukknir af. —
Þá mælti Gangleri: Þat er þeim
geysihaglig geit; forkunnar góðr
viðr mun sá vera, er hon bítr af. —”
Hyggjum vér að eigi muni Heið-
rún hin spænska mjólka ver að
mannfagnaði þessum, og skulum vér
nú hverfa frá honum um hríð.
Veitingatjöldin eiga að standa á
flötunum vestan við hæðina, sem Val-
höll stóð á áður en hún var flutt, rétt
austan við öxará. Verður þar sett
brú á ána, 30 metra breið.
Annar dagurinn.
geymdi goðhreysti
og guði treysti.” ,
Mun séra Jónas A. Sigurðsson, for-
seti Þjóðræknisfélagsins, hljóta það
veglega erindi, að mæla þar fyrir
munn Vestur-lslendinga.
Þá hefst söguleg sýning, sem á að
tákna það, að Þorsteinn Ingólfsson
landnámsmanns isetur Lögréttu og
gengst fyrir því, að Hrafn Hæingsson
er kosinn lögsögumaður, og vinnur
hann eið að baugi. Hyggja menn
að þessi atburður hafi að minnsta
kosti átt sér stað á Þingvelli árið
930, þótt sumir séu nú heldur teknir
að hallast að því, að þingsetning þar
hafi jafnvel verið nokkrum árum
fyr. Um þetta er þó engin áreiðan-
leg vissa. I sýningu þessari er bú-
ist við að taki þátt um 50 manns.
Kl. 4.30 hefjast hl^mleikar að
nýju.
Þriðji dagurinn.
Þriðja daginn verður Alþingi slitið
á Þingvöllum, kl. 10—11 að morgni.
Síðan verður einsöngur. Ætlast er
til að 5—6 beztu söngmenn landsins
syngi i hljómskálanum skamt frá
Lögbergi, og fái hver þeira 10 min-
útur til að gera heyrinkunna snilld
sína. Eftir hádegið hefst íþróttasýn-
ing 200 manna, sem Iþróttasamband
Islands sér um. Þar næst syngur
Landskórið, og að því búnu hefst enn
söguleg sýning, sem á að lýsa lögsögu
að Lögbergi. Kl. 8 um kvöldið er há-
tíðinni slitið að Lögbergd af forsætis-
ráðherra.
Sunnudaginn 29. júni, kl. 12 á hád.,
verður lokaveizla fyrir fulltrúa allra
stétta á landinu. öll kvöldin verða
sýndar ýmiskonar íþróttir: Glímur,
Og tækifærið, sem nú gefst til að
kynna bæði land og þjóð er einstætt,
og mikið undir því komið, að það sé
gert vel og skörulega, enda er nú-
verandi landsstjórn vel til þess
treystandi. Eigi aðeins þarf að
kynna menntalif hennar og áhrif
þess á menntalíf nálægra þjóða, held-
ur athafnalif hennar einnig. Um-
heimurinn þarf að fá traust á Is-
landi og Islendingum sem harðvít-
ugri menningarþjóð, sem allir vilja
skifta góðu við og greiða götuna
fyrir. Hverri einustu þjóð er nauð-
syn slíkra vináttusambanda við ná-
granna sína, ef hún á ekki að verða
einangruð eða troðin undir. Og 1930
réttir islenzka þjóðin sig til fulls úr
bóndabeygju liöinna hörmunga og
gengur fram djörf og örugg éins og
hlutgengur fulltrúi á þingi alþjóða.
Hún hefir sjálf boðið inni og mælist
rausnarsamlega til vináttu við ná-
granna sína, og er það höfðingja-
háttur og vænlegur til giftu.
Svo mjög sem þessi hátíð getur
orðið íslenzkum málum til fyrir-
greiðslu út á við og stutt að því að
efla skilning á Islandi og Islending-
um, þá hefir hún þó eigi síður mik-
ilvægt gildi inn á við. Á þessum
heiðursdégi þjóðarinnar (má vænta
þess, að allir verði glaðir og sáttir
um það mál, að gera sóma Islands
sem mestan, annars mundu landvætt-
ir styggjast við. Þær leiðinlegu
erjur, sem gengið hafa í stjórnmál-
um undanfarið, oft um furðu smá-
vægileg efni, munu gleymast að
minnsta kosti um stundarsakir. Þvi
að þjóðhátíð er allra manna mál, er
allir eiga að geta tekið þátt í með
jafnmikilli gleði, og á að geta kennt
mönnum það, að þegar allt kemur
Þá hefst bæn
minni fánans:
fyrir Islandi og
Rís, Islands fáni. Aldir fylgja öldum
og ættir landsins flytja þakkargjörð,
því sjálfstæð þjóð skal sitja hér að
völdum
unz Surtarlogi brennir vora jörð.
Leitum og finnum. Líflð til vor kall-
ar.
Land var oss gefið, útsær drauma-
blár.
Vér biðjum þess að byggðir vorar
allar
blómgist og vaxi næstu þúsund ár.”
Með því lýkur kvæðinu. Sé kan-
tata Páls Isólfssonar eigi lakari að
sinu leyti og kórið undir stjórn hans
valið að atgervi, má ætla að góðir
þyki Davíðssálmar hinir nýju, og
eftirminnilegur verði mönnum þessi
tíðasöngur á Þingvöllum.
iMóttaka gesta.
Eftir matarhlé hefst móttaka
gesta á Lögbergi, kl. 3 e. h. Forseti
sameinaðs þings býður gestina vel-
komna og fulltrúar erlendra þinga
flytja kveðjur að Lögbergi. Er hverj-
um fulltrúa aðeins ætlaðar fimm
mínútur, og er það raunar ærið stutt-
ur tími. En þó mun í þetta fara
drykklöng stund, þvi að fulltrúamir
eru margir. Alls eru gestir landsins
hundrað, fulltrúar frá 20 erlendum
ríkjum, og getur það því ekki kom-
ið til mála, að þeir fái allir orðið, því
að kl. 4.30 hefjast hljómleikar á ný.
KI. 6 e. h. verður gestum og öðru
stórmenni stefnt til miðdegisveizlu í
Valhöll. Er ætlast til að þar verði
fulltrúar ýmsra félaga og atvinnu-
fyrirtækja, svo og blaðamenn, og á-
ætlað, að þá veizlu muni sitja um
500 manns. "Geysimikit hús mun
Valhöll vera,” mælti Gangleri. Þó er
þessi höll eigi eins stór og Valhöll
óðins, þvi að nema verður burt eina
hlið hennar og setja upp borð í hlið-
stæðu tjaldi. Verður mannfjöldinn
líka naumast eins mikill og Snorri
segir frá Einherjum: “Allmikit
fjölmenni er þar — — ok mun þó
of litit þykja, þegar trlfurinn kemur.
En aldri er svá mikill mannfjöldi í
Valhöll, at eigi má þeim endask flesk
galtar þess, er Sæhrímnir heitir,
hann er soðinn hvem dag ok heill at
aftni. Andhrimnir heitir steikarinn
Klukkan 10 að morgni flytur ein-
hver ræðuskörungurinn minni Is-
lands að Lögbergi, og fara síðan
fram kappreiðar I Bolabás. Er að-
eins tíu mínútna gangur þangað frá i
tjaldborginni og skínandi fagurt um- j
horfs. Völlurinn er valinn til kapp-
reiða og áhorfendasvæði ágætlega
fyrirkomið frá náttúrunnar hendi.
Kl. 2 eftir hádegi verður þingfund-
ur settur. Þar er ætlast til að sam-
þykkt verði einhver þau lög, sem
mikilsvarðandi eru fyrir þjóðina og
eftirtekt vekja bæði utan lands og
innan. Líklegt er talið að hans há-
tign konungurinn undirriti þessi lög
á Þingvelli. Ekki skal leitt getum
að, hvaða merkismál þarna verður
afgreitt, en margir hafa talið það
vel til fallið að þar gerðu Islending-
ar fullkominn viðskjlnað sinn við
Danmörku, sem allir málsaðilar hafa
óskað eftir að fram færi 1943. Telja
menn að þýðingarlaust sé að fresta
þvi sem fram á að koma, og væri
því skemtilegast að þjóðimar kvedd-
ust með kossi og handabandi þarna
á Þingvöllum, eftir langa og stranga
sambúð, og þar sem konungsvaldið
hefir áður þröngvað mörgum ólögum
upp á Islendinga, og með því sé kon-
ungurinn “lagður af”, eins og kom-
ist er að orði á góðri vestur-íslenzku.
Kl. 2.45 verður Vestur-Islending-
um fagnað að Lpgbergi. Ætlast er
til að þeir gangi í fylkingu upp að
hjartastað síns týnda ættlands. Mun
það verða mörgum útlaganum á-
hrifarík stund og eftirminnileg —
því að margur hafði sámauðugur á
brottu gengið, þó að atvikin neyddu
hann til, og ætlað að hverfa aftur
heim sem bráðlegast. Nokkrir koma
ef til vill alfarnir. En flestir til að
koma og kveðja, þvi að hið nýja
fósturland á nú orðið meira í þeim.
örlögin hafa vaxið þeim yfir höfuð í
Vesturheimi, og þess vegna krefst
hann beinanna. Sumir hafa aldrei
séð Island áður. Fyrir þeim er það
aðeins land forfeðranna, eins og
Noregur var fyrir “Mörlandanum”
i gamla daga. Nú eru komnir nýir
mörlandar” til sögunnar. Starsýnt
mun Islendingum heima verða á
þessa bræður sína frá “Vínlandi hinu
góða”; og guð má vita, hvort ekki
muni þeim finnast vera á þeim nokk-
ur útlendings-bragur, eftir allt þetta
lýjandi sléttulíf og frumbýlingsbar-
áttu, sem rist hefir sínar rúnir á
ásjónu allra eldri manna og beygt
bakið eins og gengur — og að vísu
gefið mörgum nokkuð í aðra hönd,
en þó ekkert ættland eða sögustað.
Því að sléttan, sem gleypt hefir
svitadropa þeirra, á sér engan bauta-
stein. Þegar Islendingurinn sjálfur
deyr og leggst undir græna torfu,
deyr saga hans með honum. Barna-
börn hans gleyma þvi, hvað hann
hét.
En ættræknin lifir lengi með Is-
lendingum, og vafalaust munu marg-
ir gleðjast og gráta feginstárum yfir
ættingjum og vinum, sem komnir eru
heim til gamla landsins, þótt ekki sé
nema til stuttrar dvalar. Og sjálfir
munu margir Vestur-Islendingar
gleyma því, að þeir hafi nokkurntíma
verið nokkuð annað en Islendingar,
því að enn geta þeir stigið á Lög-
berg og mælt djarflega á norræna
tungu,
t» fctp Sa Vwp tfr 5 fcpar. St
KarriWmo-aíiféoj, KAWfeíri)<«c
bua VSmt 'ibioeut. 17. cm i b bpfk titei for
ra ifejloruj-pa. trrvjdSÍ, turr 14 fe -7ynno *
\ (wSfo «h mijtprt tfeir. 6 & fc -> ct b bft
pxt i fe. fclwíít boiVanS^ twH HfA
'tlc^tí^ar,J*Cmt4t reunt íi minlarli'
pújy’v tWo tgv-fijaSjröS ttoi'œV
uai/b mk ííá fttnrib-magjtail/Wofilar
-n4 m «r rcálilSno_ptl« ÆrftrtrsfKt.rij rrb
U ar J bntj fc. V jœ tdrigii hiretftr tftr
>flfel(it^iip%s(W»Giaroý$t>ptfa'
ijftax Miujr Suíuttnerjt'jw
»R eij mida.jtfetíi íintvetoa.
tftpf fetíDjatc brrf.-Vxtbru [jYHpi nt fueíéa.
buumSt.CTtiliXr.Mn fcyrf vjrvýjrTvttm
i IwntttTml. fis, (7. ftaÍLÍ.'oen etjttSo'ú ftt.
etj.k œavjutju .ti fýjt? jtítjáfiat.déi
e^Silítntj. oUprfmi) fiátani ^rtan lota.aS/
tinjjŒj i Vlfi.T tjnM.' tír í fatprœ tttórt.
fat't'Tgajtttr fjóntuuíml íatmr3rtqmA.(t»r
” fcúlfr«t)r«it. ftjJa jj,’ OrfcrOnWt
1 tllpnít i fgtsv aftr|«fet Cuut.Ocœ
1 " - V«r6t.wr?t).t<H*t.lÁ
IFm [ýwjs.-6H«j:tyilit)1itn»ijrttj ttoft .-rr
VtJ-.a lS ytét i 5 jýtu fV f heutt ib.ivit*
P): t*J*5’r-jSfatT ’tiof. Ot.tbetofStpúSt
tuwufaultg báS jietr n?cm ejt
ecftraXtCjí jamaijríÍTec-iwvfiaUsiv
to* yjrmýnurcpt-. þajíSSi 5C í’feifuA
erf01 at,no*.btajxj:uí&, ij.fcix>a.-étj cicix
oi'Rt Va&i« ® tj þn f tiX J m f áii
Vuce.Jftpátv œ jtilifapae’nihgn ec-Wv
Vjv-tm s S yXftt 14 íepmtme t, aR- fas
Círíífafílft'ú ’.éljtttt tjftAVwp.
ýffr 'nttffaœi. t tc ar |lt? é’afa
jiœtif íMliStt: e. tjgí-3 etj mtcitj'b’ttm.t
ceft iglS& «t í mupfA Vtsu un áfn|» utlj
yerr I CttmjtiyajtýiiJr.éij !t.xntláta.
ftjt Vma 1 Sijt Int^o.jsar im bppn topa-
potSa j>ne‘b%:nt tijr a>œ%0S.|ia fb
p uritSs trí osjn Kc W^jí.éij (f ti &i /
já-b»pf.jwr5i e’tjnúftmrVir
■ta £■• J)a tn jftSi,fnái mú (tSi. cg l?mr 14 W f
' Jufttv»ttrl>* ar vhajt 5 v brtr tfuifi ttrjwui /
ar»g vtn ljc-1j fl>ija'tóéafiOTinafiátV.
m Vir h,ft)5p? mc^éjieí.-tyrft {agjbítö
Cgrfe aStr-. WújftmoMj: bir ra$ Vjj
"torjfí nomna.ftij f ptp a 5 finA ac jrt v Vrecr.ljaic 0. tímále s arait fngho^SSar.
i-fftl{S'«j."'55mtcflltuit(uiatir!tr%bi I romxS.nípmSsr-recíet;jnt»iftaííra.\)«)
tiumttiauftr Bi.-tlráv^ 5|ýRÍ]4 oj I hantofifmiar i ItSí fe.fi ajfjtMjo jflvtji fir.
tj’c.ÍDTfinftjör.<Ojiþr2&.1tvbjáya/Kþa Mnutrfefaþarttoí'tfa&jisfe.hetaop fenunti
láfti aflcrl.jnatfr^bláCiitfjvgf.Gtorjvalb l'^ltSt|a>ftr| tStr.GoSitj^gliSaUíu^.'íbtf.l
Mat/7<rier%Pf3í i^áifttia.rfiiecép'Vaj'jnwíBtSSiiJ1'
ffjf <X. RytWS anvhep tftim frc alFfaml
1 KcrdÍ! yi£« v tnnm. «tn úí Oj
teív «f táiió. (Je tjepi 1týr i fvm Ka1p j-wflJ*. I),
fcipa. ctj tui e<§ mtm, cij t.frj>i.TKi Ifjá
ifi sff fi manf jnna tcfei i fanife rm^mn
ra e»j nv%v í. kottr þ'(ví jcltipA.S þer
Vp tfuttv Hajc-'Tfr jncVi úr p fjmltjs. njara.
aprrtr mit í I «(■ Vtolöýagne tifí ar AkOícr
%Ó anlac tjf p tt) tctu W VJvytltcOf.ttO''
Vnofejiíi artf jrx tm iruníi ijKtr aU’atfii
■tífftúft aymmo í.ftþtaaiýJsýriVvtttec.
8 - . ... Jmot/
Ttat nvitt t K fjStát miriUVucv
Vö(íf‘jiapii.|ahéarti s tf apa-i: fúVSi-
'fl a%c leyrar K» -m; atU-tfiílitir
■i&t. ttjífcvfi»n. R.Wfl?npT wtf
feetto’bajljujnaftaf’ ajicfioliájTWití?
Curtt Itual tft ,6tj Y Vtjíiic ýftdo \motv
RoT/\»tM*J,TBflgr all wpföfc'iv ál/
táfc. fcvjútnált^nbolnvOiyTMjarl
om oflífe a%terr«ISejAmiilf«nS».éhytó
fcfeiruSi bep JntfetA. 'R.tfja.po %t ].
EINA BLAÐIÐ, ^EM TIL ERAFKRINGLU
(elzta handriti af konungasögum Snorra Sturlusonar) ritað um
1260. Það er nú í konunglega bókasafninu t Stokkhólmi. Hafði
Jón Eggertsson, er afritaði sögumar í Khöfn, tekið það með sér
til Stokkhólms. ..En handritið fórst í Arna Magnússonar brun-
anum í Khöfn, 1728. ..Þetta er framsíða blaðsins, en á því eru
150.—156 kapítuli í ólafs sögu helga.
ungs- og keisaravaldið allsstaðar að
færast í aukana. Þá stofna Islending-
ar lýðveldi, fyrstir allra germanskra
og engilsaxneskra þjóða. Meðan
aðrar þjóðir gerðust kóngsþrælar og
undirlægjur ýmiskonar ribbalda og
ójafnaðarmanna, dreifðu Islendingar
valdinu meðal alþjóðar og enginn var
ónauðugur undir annan gefinn, frjáls-
borinna manna að segja.
Stjórnarfarið.
Þessi eindregna lýðræðisstefna var
í raun og veru bein afleiðing af því,
hvemig landið byggðist. Það var
byggt af úrvali atorkusamra manna,
sem brutust undan ofríki Haraldar
konungs hárfagra, og voru í hví-
vetna reiðubúnir að leggja á tæp-
asta vaðið, til að bjarga frelsi sínu
og mannréttindum. I Noregi hafði
verið höfðingjastjórn áður en Har-
aldur konungur brauzt til rikis.
Landsbyggðin greindist í mörg smá-
ríki eða fylki og réðu yfir þeim kon-
ungar eða jarlar. Flest af fylkjum
þessum skiftust aftur í héruð, og
nefndust þeir hersar, sem þar höfðu
mannaforráð. Undir þeirra stjóm
voru svo óðalsbændumir eða höld-
arnir, sem raunar voru einnig eins
og smákonungar í ríki sínu. Flestir
landnámsmennimir islenzku voru ann-
aðhvort konung- eða jarlbornir,
hersar eða óðalsbændur. Það voru
hraustustu og kyngöfugustu höfð-
ingjarnir úr Noregi, sem ekki þoldu
áþján neins einvaldsdrottins, sem
fóru til að byggja Island. Þess vegna
má nærri geta, að þeir þoldu ekki
heldur ofríki hvers annars.
Um hér um bil 60 ára skeið, með-
an landið var að byggjast, giltu eng-
in lög, nema hnefarétturinn, og gekk
það í (rauninni ágætlega. En þó
kom svo, að menn komu sér saman
um það, að með lögum skyldi land
| byggja, og sendu þá trlfljót nokk-
um, stórrættaðan mann frá Lóni
austur, utan til þess að kynna sér
Gulaþingslög í Vestur-Noregi, en
þaðan voru flestir Islendingar ætt-
aðir, og samdi hann með hliðsjón af
þeim, og með ráði Þorleifs hins
spaka frænda síns, lög og stjórnar-
skipun fyrir hið íslenzka lýðveldi, og
innti með því stórmerkilegt verk af
höndum.
Stjómarskipunin islenzka var í raun
og veru í ytri dráttum hin sama og
í Noregi, áður en konungsvaldið
færðist í algleyming, en andinn varð
allur annar. Til smáríkjanna norsku
svara íslenzku goðorðin. Þau voru
líka einskonar höfðingjaríki, enda eru
þau oftlega nefnd það í fornritum.
Goðinn var höfðingi héraðsins, og
þeir, sem honum lutu, nefndust þing-
menn hans; en samband þeirra var
þó frjálst og óbundið frá beggja
hálfu. Þingmennimir hétu goðanum
fylgd sinni og liðsinni, en hann þeim
aftur á móti trausti sínu og vemd.
Ef þeim samdi ekki, gátu þeir sagt
í sundur með sér, og þingmaðurinn
hyllt annan höfðingja, eða “sagt sig
í þing” með öðrum goða, eftir því
sem honum sýndist. Þannig byggð
bændaglímur, bjargsig, vikivakar
stignir, rímur kveðnar, söngur, hljóð-
færasláttur og dans. Fyrsta kvöldið
er Islandsglíma kl. 9. Hún fer fram
á miklum palli, sem reistur verður
neðan við gjárbrekkuna vestur af
gamla konungsbústaðnum. Þar fara
fram allar íþróttasýningar aðrar og
dansinn að kvöldinu. Sést vel þangað
úr brekkunni fyrir ofan. Komið hefir
einnig til orða, að sýna sund í öxará.
til alls, er þó mest í það varið, að
geta eflt sóma þjóðar sinnar að ein-
hverju leyti, og allir geta það, sem
hafa vilja á þvi. Þenna innilega
samhug um almenna þjóðarfremd og
menningu, er meira virði að eignast, hann að misbeita valdi sínu.
ráðunautar, sem hver þeirra hafði
sér til fylgdar. Sat annar fyrir fram-
an en hinn fyrir aftan, og myndaði
Lögréttan þannig þrefaldan hring.
Auk þess var lögsögumaður og báðir
biskuparnir, eftir að kristnin var
leidd í lög. Munu alls hafa setið í
Lögréttu 147 manns, þegar flest var,
svo að mjög hefir sú þingseta verið
virðuleg.
Goðarnir höfðu eigi dómsvald
sjálfir á Alþingi, en gátu þó vafa-
laust haft mikil áhrif á dómana, með
því að þeir nefndu í dóma. 1 upphafl
hyggja menn að verið hafi einn Al-
þingisdómur, en eftir að landinu var
skift í fjórðunga, voru settir fjórð-
ungsdómar á Alþingi. Þar voru
dæmd mál manna, sem ekki hafði
verið sæzt á áður i héraði. Mála-
meðferð var mjög flókin og verður
ekki farið út í það hér. En það sem
athyglisverðast var við dómana var
það, að eigi nægði afl atkvæða, held-
ur urðu allir að vera á eitt sáttir.
Olli þetta því, að oft fékkst enginn
úrskurður mála (véfangsmál), °S
horfði það stundum til vandræða.
Attu þá ýmsir vltrir menn hlut að
því, að stofnaður var einskonar ýfir'
réttur, sem nefndur var fimmtar-
dómur, til þess að dæma véfangs-
mál, og nokkur fleiri, og réð þar afl
atkvæða úrslitunum.
Þó að úrslit allra vandasamari og
meiri mála væru sótt til Alþingis.
áttu þó hverjir þrir goðar (samþings-
goðar) vorþing að heyja í héraði,
þar sem menn komu sér saman um
hin smærri mál. Auk þess er oft
getið um það, að goðar jöfnuðu deil-
ur með þingmönnum sínum. Voru
vorþingin upphaf að sýsluskiftum
þeim, er síðar voru gerð. Talað er
og um fjórðungsþing, sem 9 goðar
áttu að sækja til i þrem fjórðungum
landsins, en 12 í einum. Fátt er
kunnugt um skipulag þeirra og starf,
enda óvist, hvað oft þau hafa kom-
ið saman.
Hinsvegar háðu samþingsgoðar
leiðarþing i ágústmánuði venjulega.
til að skýra frá gerðum Alþingis og
nýjum lögum.
Enn er eitt atriðl við hina fornu
stjórnarskipun, sem geta verður, fýr'
ir það, hve einstæð sú skipun var í
þann tíð, en það var skifting lands-
ins niður í hreppa eða framfærslu-
héruð. Meðan snauðir menn áttu
einskis annars úrkosta í öðrum lönd-
um en að standa betlandi á kirkju-
tröppum eða svelta í hel að öðrum
kosti, höfðu Islendingar komið upp
hjá sér framfærslustofnun, sem enn-
þá stenzt samjöfnuð við nýtízk11
stjórnartilhögun. Hreppamir voru
goðunum óháðir og höfðu staðbund-
in takmörk. “Það er löghreppur, er
XX búendur eru i eða fleiri,” segir ’
Grágás. Skyldi hverjum fátækum
manni, er eigi gat séð fyrir sér sjálf'
ur, verða séð fyrir framfærslu af
öðmm. Bannað var að selja óroaga
hreppsins í skuldaþrældóm. Skyld1
þeim skift niður á hreppsmenn eft'
^ ir efnum þeirra, og skyldu þeir jafB'
1 vel ala þá og hjú sín. Auk þess urðu
við þingmenn sína, á frjálsum samn-
ingi, og var aðeins pólitískt, en
hvergi bundið héraðstakmörkum.
eins og höfðingjavald allsstaðar ann-
arsstaðar. Þess verður heldur eigi
vart, að þingmenn hafi unnið goðan-
um nokkra trúnaðareiða, eins og
tiðkaðist um hirðmenn konunga, svo
að vald goðans hlaut að haldast inn-
an hæfilegra takmarka. Þingmanna-
sveitin óx og rénaði eftir vinsældum
goðans, og var því hættulegt fyrir
Sam-
“— mælt á máli
sem er máttugra stáli,
Gildi hátiðarinnar.
Nú hefir verið lauslega skýrt fra
hátíðahaldinu, eins og það var fyrir-
hugað af hátíðanefnd i vetur, og
kunna að verða á dagskránni ein-
hverjar smávægilegar breytingar,
þótt oss sé það eigi kunnugt. En í að-
aldráttunum mun hátíðin fara fram á
líkan hátt og sagt hefir verið, og er
nú einhuga von allra, bæði þeirra er
viðstaddir eru, og hinna, sem fjar-
verandi verða og þó nálægir í anda,
að allar landvættir gefi veður hið
fegursta, svo að hátíðahöldin megi
verða sem vegsamlegust og hugstæð-
stæðust islenzkri þjóð og aðkominni.
Slíkur vjðburður sem þessi Alþingis-
hátíð, er að sumu leyti einstæður í
veraldarsögunni, og mun hann því
vekja geysimikla eftirtekt um heim
allan. Allt, sem gert verður eða
sagt, verður gaumgæfilega niður-
ritað og sent símleiðis út um heim.
Aldrei hafa augu umheimsins hvílt
á Islandi eins og nú. 1874 var smá-
hátíð í samanburði við þessa. Þá
mundi umheimurinn naumast eftir
því að Island væri til. Nú verður Is-
land á hvers manns vörum. Og um-
heimurinn þarf að vita um Island.
Ekkert hefir leikið land og þjóð
harðar en einangrunin. Heimurinn
hefir hingað til haldið, að þama væri
ómerkilegt land byggt af skrælingj-
um. Nú skulu þeir vita hið sanna.
en nokkuð annað. Og að Alþingis-
hátíðin muni þoka hugum Islendinga
saman og brýna þá að sameiginlegu
marki, skulum vér eigi efast um að
óreyndu máli. A hátíðinni gefst
mönnum kostur á að hittast og kynn-
ast úr fjarliggjandi sveitum. Hér-
aðafundir verða einnig haldnir. öll
nánari kynning manna skapar bróð-
urlegri og betri samvinnu. Helm-
ingurinn og meira en það af öllu
hnotabiti manna og illindum stafar
af ókunnugleika þeirra og misskiln-
ingi hver á öðrum. Kunningjar
verða að jafnaði vinir, því að þá
skilja þeir að færra skilur en áður
var haldið. Þessi gæti orðið árang-
urinn af þvi, ef tekið væri á ný að
heyja Alþingi á Þingvöllum að vori
til, og Alþingis reið yrði hafin að
nýju, að spara mætti helming allra
blaðaskamma og flokkadrátta, því að
menn gætu þá rætt saman ágrein-
ingsefni sín og jafnað í bróðemi und-
ir Ármannsfelli íslenzkrar náttúru-
fegurðar.
Hvers vegna er hátíðin haldin?
Enginn skyldi vera svo ófróður, að
vita ekki með sannindum hvers vegna
þessi hátíð er haldin, þvi að bak við
hana og tildrögin til hennar hvílir
fjöregg íslenzks þjóðernis og islenzks
málstaðar. Fyrir nærfellt þúsund ár-
um síðan, eða kringum árið 930, var
Alþingi Islendinga sett á stofn á Þing-
velli. Með því var grundvallað hið
forna íslenzka riki. Þessi rikisstofn-
un var þá merkileg og einstæð í sinni
röð. I öðrum Evrópulöndum var kúg-
unar- og einvaldsstefna og var kon-
ist vald goðanna og samband þeirra | bændur allir, sem efnaðir voru, að
gjalda til hreppsþarfa, til að styrkj®
fátæklinga og hjálpa þeim til halda
saman búum sínum. StórmerkUeg
er sú ráðstöfun hreppanna, að hrepP'
urinn skyldi bæta hálft tjón, ef hús
færust í eldsvoða, eða peningur féll*
af sótt. Virðast Islendingar á 12. öld
hafa í þessu efni algerlega hafa beitt
svipuðum meginreglum og vátrygg'
ingaréttur nýrri tíma löngu seinna
var byggður á.*) Enn merkilegra
er að veita því athygli, að þessi skiP'
un var þegar komin á, að einhverju
Ieyti að minnsta kosti, í heiðni, °S
virðist því ekki eiga rætur sínar að
rekja til mannúðarhugsjóna kristn-
innar. Islendingar höfðu þá mann-
úð og drenglund frá upphafi, að þeir
nenntu ekki að horfa á þurfandi
menn hungra, meðan önnur ráð voru
til. Af þessu verður það skiljanlegt,
hversu auðveldlega gekk að fá saffl'
þykkta á Islandi tíundarlöggjöfina
1096, löngu áður en slík lög fengust
samþykkt í nálægum löndum.
að stjómarfarið islenzka gæfi ein'
staklingsfrelsinu að sumu leyti najög
lausan tauminn, þá var þó félagsleg1
þroskinn tiltölulega undra mikiH-
Annað mál bendir einnig ótvírsett
í þá átt. Árið 1000 greindi menn &
um, hvaða sið landsmenn skyldu
halda. I stað þess að sundurslíta
friðinn út af þessu atriði, eins og svo
víða hefir verið gert, urðu menn á
eitt sáttir um það, að láta einn mann
kveða á um trúarbrögðin, og Var
kristnitakan þannig friðsamlega til
lykta leidd. Allir héldu vel gerð
Þorgeirs Ljósvetningagoða.
bandið var i sjálfu sér ekki ólíkt því
og er nú á timum milli kjósenda og
þingmanna í lýðræðislöndum.
Tala goðanna virðist í upphafi
hafa verið 36, eða 9 í hverjum fjórð-
ungi landsins. En þegar landinu var
formlega skift í fjórðunga, í kring-
um 965, að undirlagi ’Þórðar Gellis,
og hverjum fjórðungi í þrjú þing,
með þremur goðorðum í hverju,
urðu Norðlendingar ekki á annað
sáttir en að fjögur þing yrðu í þeirra
fjórðungi, með því að hann var
stærstur, eða þrem goðorðum fleira.
Á Alþingi hafði þetta þau áhrif,
að kosnir voru af goðum hinna fjórð-
ungsþinganna þrír menn úr hverjum
fjórðungi til þess að eiga sæti í Lög-
réttu með goðum á miðpalli, svo að
jafnvægi væri á um dómnefnu og
önnur áhrif landsfjórðunganna. Virð-
ast þessir menn hafa haft almennan
íhlutunarrétt um Lögréttumál, en
ekkert vald í héraði. Lögréttan hafði
með höndum löggjafarvaldið og úr-
skurði um það, ásamt lögsögumanni,
hvað væri rétt lög. Einnig gat hún
gefið undanþágur frá lögum eða
dæmdum refsingum. Þetta þykir
mjög merkilegt atriði við hina ís-
lenzku stjórnarskipun, og ólikt því,
sem annarsstaðar gerðist. Yfirleitt
hafði Lögréttan samskonar vald og
konungar höfðu í öðrum löndum, og
urðu þar jafnan allir að vera á eitt
sáttir. Hefir það hlotið að brýna
menn til sanngirni og réttlætis. Sama
regla gilti í dómum, eins og brátt
verður getið um.
I Lögréttu áttu sæti auk goðanna
og aukamanna á miðpallinum, tveir
Lýðræðisstefnan svikin.
Nú hefir i fáum dráttum verið
gerð grein fyrir höfuðatriðunum ’
stjórnarfari hins forna íslenzka lýð'
veldis, eins og það stóð um 330 ára
skeið. Munu allir, sem nokkurt skýh
bera á þau efni, ljúka upp etonm
munni um það, að merkilegra riic’
*) Sbr. prófessor ölaf Lárusson.
Stjórnskipun og lög lýðveldisins is'
lenzka. Timarit Þjóðræknisfélagsin3
XI. ár.