Heimskringla - 11.06.1930, Blaðsíða 1

3. AuKablað
Jletmöímngla
UM HEIMSRRINGLU
XLIV. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 11. JÚNÍ, 1930.
NÚMER 37
HEIMSKRINQLA
1886—1930.
Eftir STEFAN EINARSSON.
Inngangur.
Til eintaks þess af Heimskringlu
er hér kemur lesendum fyrir sjónir,
°s sem er hið stærsta eintak nokk-
hrs íslenzks vikublaðs, er út hefir
verið gefið, hefir sérstaklega verið
efnt út af menningarviðburðinum
naikla í sögu íslenzku þjóðarinnar, er
4 þessu sumri er víðast minnst með
hátíðahöldum, og alstaðar með fögn-
nði, af Islendingum, hvar í heimi sem
eru — stofnun Alþingis 930.
En til þess að lesmálið yrði ekki
Uoa of einhæft, i svo stóru blaði, tal-
nðist svo til með útgefendunum,. að
bæta við það eftir þvi sem föng væru
á hinu og þessu til fróðleiks og
skemtunar, en helzt þó einhverju úr
nthafnalífi Vestur-lslendinga, og þá
auðvitað ekki sízt því, er til íslenzkr-
ar menningar hefði horft hér.
Með þetta í huga virtist mjög við-
eigandi, að ofurlítið ágrip af sögu
Heimskringlu kæmi í blaðinu. Ligg-
Ur til þess sú ástæða, er vér ætlum
flestum augljósa, en hún er sú, að
Um íslenzka menningarstarfsemi hér
Verði ekki rætt án þess að Heims-
kringla komi þar til greina. Ætlum
vér hana ekki einungis hafa átt
^rjúgan þátt í slíkri starfsemi, held-
ur megi með fyllsta rétti halda fram,
að hún hafi verið helzta og heilsu-
samlegasta íslenzka menningarlind-
in hér vestra.
Ekki er þetta svo að skilja, að aðr-
ar islenzkar stofnanir hér vestra hafi
ekki einnig stuðlað að og eflt ís-
lenzka menningu. Kirkjurnar hafa
i því efni, hvað sem um þær er
sagt, unnið mikið og þarft verk, sem
°g ótal önnur félög og fyrirtæki, og
nú áseinni árum, en ekki sízt, Þjóð-
ræknisfélag Vestur-lslendinga. En
Vegna hinna víðtæku áhrifa, sem blöð-
una eru í eðli sínu svo að segja sam-
fara, öllum öðrum stofnunum frem-
Ur, og með tilliti til þess, hve óend-
aniega miklu af hinu gimilegasta les-
U>áli til fróðleiks og skemtana, bæði
hieð fréttum, ritgerðum og sögum,
að Heimskringla hefir miðlað Vestur-
^slendingum á síðastliðnum nærri 44
árum, og hversu ótrautt fylgi og ein-
lægar vinsældir að hún hefir fyrir
það öðlast, sem hinn hái aldur henn-
ar meðal annars sýnir, þar sem hún
er nú allra íslenzkra blaða elzt, þá
hikum vér ekki við að skipa henni í
forsæti íslenzkrai* menningarstarf-
semi hér vestra, með sanngjömu til-
liti eigi að síður til allra þeirra afla,
er eitthvað hafa oss áleiðis hrint í
sömu átt.
Þar sem hér hefir heldur ekki ver-
ið að ræða um neina almenna ís-
lenzka skólafræðslu, dylst það ekki
að blöðin hafa verið það eina, sem
verið hefir oss
"— Ijós í lágu hreysi,
langra kvelda jólaeldur. —
eins og góðskáldið kvað, síðan við
fluttum frá Islandi, og mest og bezt
þau blöðin auðvitað, er með vaxandi
menningu tímanna hafa sem bezt
fylgst.
1 og með öllu lofinu, sem Islend-
ingar hér hafa hlotið fyrir ýms af-
reksverk, hefir það stundum klingt
við, að þeir væru ekki miklir við-
skiftamenn, bornir saman við aðra
þjóðflokka. Höfum vér að vísu
aldrei’ undir þessa skoðun skrifað,
vegna þess . að oss hefir virzt hún
varla taka tali, þar sem vér höfum
dæmin fyrir oss, og það ekki lengra
aftur í tímann en frá síðasta sumri,
er einn þW|5ji allra stórhýsa, er reist
voru í þessum bæ, voru af Islending-
um gerð, sem þó eru ekki í það ítr-
asta nema 2 prósent af öllum íbúum
þessa bæjar. A öðrum sviðum við-
skiftalífsins eru oss einnig dæmi
kunn, eigi síður eftirtektarverð, eins
og t. d. er kaupmenn i fámennum
þorpum rísa svo hátt í viðskiftalíf-
inu, að litið er til þeirra með aðdáun
og ótakmörkuðu trausti, af framsýn-
ustu viðskifta og fjármálahöldum hér.
Að lá oss í þessu áminnsta efni má
því að vísu hver sem vill, en það er oss
efnalegt, að það geti með góðri sam-
vizku verið gert, ef þekkingu ekki
brestur.
En þrátt fyrir þetta er oss samt
næst að halda, að mennirnir, sem fyrir
nálega 44 árum síðan tóku sér það
fyrir hendur að gefa út eins stórt blað
og Heimskringlu, þó minni væri þá en
nú, hafi ekki verið að brjóta heilann
um hvílík fjárvon væri fyrirtækinu
samfara, heldur en þeir hafa gert, er
borð, er síðar varð raun á. En hví
var þá af stað farið? Og hví hefir
fyrirtækinu verið haldið áfram til
þessa? Ástaðan er sú, að í sálum
þessara manna, sem hér eiga hlut að
máli, hefir lifað og lifir enn í glæðum
Sýnishorn af fyrsta tölublaði Heimskringlu (First Issue of Heimskringla)
útgefendur hennar hafa verið síðan.
Islendingar voru þá allflestir nýkomn-
ir til þessa lands, og voru ekki búnir
að koma ár sinni svo efnalega fyrir
gamallar islenzkrar menningarhug-
sjónar, er vér fáum ekki betur lýst
með nokkrum orðum en gert er í
Hávamálum (þ. e málum ins háva:—
óðins); en þar stendur:
Byrði betri
berr at maður brautu at ,
en sé manvit mikit;
auði betra
þykkir þat í ókunnum stað,
slíkt er válaðs vera.
Hafi Islendingar, frá því að þetta
var ort, reist menningu sína á þess-
ari undirstöðu, er ekkert að furða, þó
lífsskoðun þeirra sé að ýmsu leyti frá-
brugðin hugsanastefnum þeim sumum
er hæst virðist nú undir höfði gert
hér. En þá er aðeins um hitt að
dæma, hvort að sú lifsskoðun Islend-
ingsins sé “auði betri” í þessum “ó-
kunna stað” þeirra, Vesturheimi, þeg-
ar til skjalanna kemur. Höfum vér
sterka trú á að hún reynist það, ekki
sízt vegna þess, að oss finnst í þjóð-
lífsgróðrinum hér ávalt hafa búið éitt-
hvað er segir oss, að sú menning verði
hér gróðursælust, er viðurkennir, að
maðurinn sé gullið, þrátt fyrir allt.
Þegar að öllu er gáð, er þetta aðeins
önnur skoðun á því, hvað sígild þjóð-
menning sé. Og þær skoðanir eru hér
auðvitað eins margar og þjóðirnar,
sem þetta land byggja, því hver þeirra
hefir sína gömlu menningarhugsjón
hingað með sér flutta. Og eins og Is-
lendingum, er þeim öllum um það húg-
að, að leggja sinn menningarskerf
hér fram. Er það einhver fegurSti
fyrirboði þess, að í Canada muni með
tíð og tíma rísa upp ein fjölhæfasta
menningarþjóð heimsins. Hvar sem
vér grípum niður í mannkynssöguna,
verðum vér þess varir, að fjölhæfust
og fullkomnust hefir sú þjóðmenning
orðið, er sprottið hefir upp, er menp-
ing margra þjóða hefir runnið sam-
an. Viðhald sinnar þjóðmenningar
sem lengst, jafnvel þó í framamdi
landi sé, og örvænt virðist um al-
gerða vernd hennar, hefir samt i
þessu fólgið sitt ómetanlega gildi.
Þó gengið sé þess vegna út frá því
að hrakspárnar um lífdaga íslenzks
þjóðernis hér rætist einhverntíma, er
þjóðræknisstarfið, samkvæmt því er
á hefir verið bent, eigi að síður afar
mikilsvert. Þeir sem ekki geta skoð-
að það nema frá þeirri hliðinni, sem
að gröfinni snýr, ættu að íhuga ræki-
lega, hve jafnvel sú ástæða er eink-
is verð fyrir málstað þeim, að þjóð-
ræknilsstarfið sé þýðingarlauSt, en
hringsólið um það, sem Islendingur-
inn ekki veit hvað er, sé það eina
sáluhjálplega. Þesskonar var gott
og blessað á miðöldunum, og á
kanske aldur enn í úreltum trúar-
játningum, en það á þar ekki heima
orðið, sem um veruleg menningarmál
'er að ræða.
Mönnunum, sem stofnuðu Heims-
kringlu, hefir verið þetta ljóst. Þeir
sáu hvert stefndi. En þeir sáu einn-
ig viturlegasta ráðið til bjargar. Og
það var viðhald og varðveizla isl.
menningar eins lengi og auðið er.
Og illa hefði hér farið, ef því hefði
ekki verið sint fyrst eftir komu 13-
lendinga hingað, er þeir voru sem lif-
andi greinar, slitnir af menningar-
stofni þjóðar sinnar, þaðan er þeir
höfðu fengið sína andlegu næringu
frá blautu barnsbeini. Saga Vestur-
Islendinga hefði án blaðanna orðið
ígildi sögu týndu kynkvíslanna af
Gyðingaætt forðum, er enginn veit,
þrátt fyrir vísindalegar rannsóknir,
hvort eru Indíánar, Mongólar eða
Svertingjar. Þeir hefðu dáið hér og
verið grafnir, án þess að nokkrar
minjar þess sæjust, að þeir hefðu
skilið eftir sig “spor við tímans sjá”.
Oft hefir oss virzt sem mönnum
hafi sést yfir þetta verkefni íslenzkra
blaða hér vestra . Teljum vér víst,
að ef svo væri ekki, væri þeim helm-
ingi meiri stuðningur veittur, en gert
er, þótt allgóður megi heita. Með
því að hlúa að Heimskringlu, erum
vér að halda uppi merkinu, er vorir
beztu menn hér báru svo hátt og
vissu hvers virði var fyrir niðjana
og framtíðar þjóðlíf þessa lands, að
ekki væri látið falla niður. Engum
rennur blóðið heitt til skyldunnar, er
einskis metur það.
I. HEIMSKRINGEA A ÖLDINNI
SEM LEIÐ.
Þegar Heimskringla var stofnuð,
árið 1886, var flest, er félagslíf snert-
ir á meðal Islendinga hér, í bemsku.
Islendingar voru æðimargir nýlega
komnir til landsins, og vom tregir til
allrar félagssamvinnu, sem ef til vill
stafaði af því, að þeim var samvinnu-
mátinn við Dani kunnastur og fersk-
astur í huga, er slíkt kom til mála.
Ennfremur vom þeir fámennir og
dreifðir út um nýlendumar.
Heldur Frímann B. Anderson því
fram, að um þetta leyti hafi verið
ÞROSKI ÞJOÐARINNAR
er afleiðing 1000 ára lýðfrjálsrar stjórnar
og hins fræga
“ALMNGIS”
Hugheilustu árnaðaróskir til íslendinga á þúsund ára
afmælishátíð Alþingis og lýðfrjálsrar stjórnar.
Canada er í mikilli þakklætisskuld Við þúsundir ís-
lendinga, sem hér hafa tekið sér bólfestu og bæði hafa lagt
og eru að leggja dýrmætan skerf til þroska og framfara
Caifadaveldis.
" SUCCESS
BUSINESS COLLEGE
WINNIPEG — MANITOBA

:<
I
I
I
|
I
■
Jc
I
I
I
t
MISS ALLA JOHNSON
FREE PRESS sendir fréttaritara til þess að vera við-
staddur er opnað verðnr heimsins elzta löggjafarþing
Á 1000 ára Alþingishátíðinni á íslandi á þessu sumri.
Þá heimsækja ættland sitt hundruðir íslendinga frá hinum og öðr-
ium löndum, er allir verða hjartanlega boðnir velkomnir til ættstöðva
sinna. Er sagt að skemtiferð þessi sé sú fyrsta, er nokkur þjóðflokkur á
meginlandinu efnir til í svo stórum stíl í því skyni að heimsækja ættland
sitt.
Blaðinu Pree Press dylst ekki hin sögulega þýðing hátíðar þess-
arar, sem er svo einstök í sinni röð. Þess vegna hefir blaðið ákveðið að
senda ungfrú Öllu Johnson sem einka-fréttaritara og fulltrúa sinn á há-
tíðina.
Ungfrú Alla Johnson siglir með íslendingunum, er heim fara með
skipinu “Montcalm” 14. júní 1930 frá Quebec.
¥
Með fréttum, er blaðinu berast daglega frá ungfrú Johnson, af
>öllu því er fréttnæmt skeður, bæði á leiðinni heim og meðan hátíðin stend-
iur yfir á íslandi, flytur Pree Press íslendingunum, sem í Winnipeg búa,
og í Vestur-Canada, á hverjum degi það sem við ber í sambandi við há-
tíðina. Geta þeir því fylgst með og verið í og með í öllu, sem þeir væru
sjálfir viöstaddir, og fengið fregnir af því er fram fer og sagt er á þessum
söguríku tímum íslenzku þjóðarinnar.
K
FREE PRESS
WINNIPEG
ii^\T/s\i/8\iréWéV.r/'éM/«\i/8wSý