Heimskringla - 29.10.1930, Side 6

«. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 29. OKTÓBER, 1930.
( -----------------------------------
Haraldur Guðinason
Söguleg Skáldsaga
---eftir--
SIR EDWARD BULWER LYTTON
Biskup var nýkominn frá konungshöllinni
kvöld eitt til herbergja sinna í Lundúum (sem
Voru í klaustri Benediktsmúnka ekki langt frá
Aldgate) og sat inni í klefa sínum, hugsandi
um samtal þeirra Játvarðar, er auðsjáanlega
hafði mjög á hann fengið, þegar dyrnar opn-
uðust skyndilega. Kom þar inn maður nokk-
ur er fór svo geyst, að hann hratt til hliðar
tnúnkinum, er ætlaði að tilkynna komu hans.
Vonuj föt manns þessa svo volkuð af ferðalagi,
Og svipur hans svo torkennilegur af hugar-
stríði, að Alráður horfði á hann hissa, og bar
eigi kennsl á að þar var kominn Haraldur jarl,
fyr en hann tók að mæla. Var augnaráð hans
svo tryllingslegt, andlit hans svo þungbúið og
náfölt, að því var líkara að hér væri afturganga
komin en lifandi maður. Jarl lokaði dyrunum
á hæla múnkinum, stóð síðan eitt augnablik
við þröskuldinn þrútinn af geðshæringu, er
hann réði eigi við; gaf þeim sig algerlega á
vald, fleygði sér að fótum biskups, faðmaði
fætur hans, beygði höfuð í kné hans og grét
hátt. Hinn góði biskup, er þekkt hafði alla
Guðinasyni frá barnæsku, og unni Haraldi sem
sínu eigin afkvæmi, spennti greipar ium höfuð
Haraldar og mælti fram blessun sína yfir hon-
um blíðróma og lágt.
“Nei, nei!” hrópaði jarlinn, spratt á fætur
og strauk úfið hárið frá augum sér; “blessa þú
mig ekki nú! Heyr mig fyrst, og seg mér svo
hverja huggun, hvern frið, kirkja þín getur
mér veitt!’’
í skyndi sagði jarlinn frá óheillasögu er
oss er þegar kunnug — um fangavistina í Bel-
rem, öftrunina við hirð Vilhjálms, veiðibrellur
hans, samtalið við lækinn, eiðstafinn er svar-
Inn var við dýrlingabeinin. Er hann hafði frá
þessu sagt, hélt hann áfram:
“Eg komst út undir bert loft, eg vissi ekki
fyr en sólin stafaði framan í mig, hvað fram
kynni að hafa farið í sál minni. Eg var, á því
augnabliki, sem afturganga er galdranorn hef-
ir reist frá dauðum og blásdð í annarlegum
lífsanda — lifandi lík, en eigi lífs. Þá var
skyndilega sem djöfull hefði farið úr líkama
minum, hlæjandi kufdalega að þeirri and-
styggð, er hann hafði fengið duftið til að
fremja. Ó, faðir, faðir! Er engin aflausn frá
þessum eiðstaf — sem eg eigi voga að halda?
Heldur vil eg meinsærismaður vera en föður-
landssvikari!”
Andlit biskups var jafnfölt og Haraldar,
' ög það leið nokkur stund áður en hann fengi
svarað.
“Kirkjan getur leyst og bundið — til þess
hefir hún fullt vald fengið. En haltu áfram.
Hvað sagðir þú síðast við Vilhjálm?”
“Eg veit það eigi, man það eigi — nema
þessi orð: ‘Gef mér þá nú þessa menn, fyrir
hverra sakir, eg hefi gengið þér á hönd. Lát
ínig flytja Haka til ættjarðar sinnar og Úlfröð
i arma móður sinnar.’ Og við alla helga menn'
hverju svaraði fúlmennið normannska, með
leiftrandi augum og nöðrubrosi? ‘Haki skal
ttieð þér fara, því hann er föðurlaus, og frænda
ást mun eigi í fjarlægð brenna; en Úlfröður,
somur móður þinnar, verður með mér að vera
sem gísl, að þú haldir eiða þína. Gíslar Guð-
jna eru lausir; en gísl heimta eg af Haraldi; er
það aðeins gert til málamynda, en slíkir si|iir
eru trygging þjóðhöfðingjum.’
Eg horfði fast á hann og hann leit und-
an. Og eg sagði: ‘Eigi var þetta í samning-
um.’ Og Vilhjálmur svaraði: ‘Nei, en þetta
innsiglar hann’. Þá sneri eg mér frá hertog-
anum og kallaði á bróður minn og sagði, ‘Yf-
Ir haf er eg hingað eftir þér kominn. Stíg á
hest þinn og ríð mér við hlið, því eigi mun eg
úr landi án þín fara.’ Og Úlfröður svaraði:
'Nei, Vilhjálmur hertogi hefir sagt mér, að hann
hafi við'þig samning gert og skuli eg enn vera
gísl þinn; er nú Normandí orðið heimkynni
mitt og elska eg Vilhjálm sem minn lánar-
drottinn.’ Skarst nú odda með okkur, og reidd-
ist Úlfröður svo að hvorki tjóuðu bænir né
skipanir, og varð eg þess vís, að eigi á Eng-
Jand sér stað í hjarta hans! Ó, móðir, hvemig
get eg þér aftur fyrir augu komið? Sneri eg
því aftur með Haka. En er eg sté fæti fyrst á
England, virtist mér ímynd þess blasa við mér
frá björgum þess, og rödd þess ávarpa mig í
Vindinúm; og eg hrissti af mér hræðsluna við
dauðra manna bein, léttari í skapi og fullur
tyrirlitningar. Vesæl er lævísi launráðamanns-
ins! Hefði eg verið bundinn við drengskapar-
heit mitt aðeins, eða hefði eg unnið eið þenna
eftir rækilega yfirvegun, og svarið við þann ó-
breytta formála, er guði er geðfelldastur, þá
hefði eg verið traustari böndum bundinn en
þeim, er öll þessi vélabrögð og lævísi hafa á
mig lagt. En eiðurinn fylgdi mér, hversu hart
aem eg reið, og eg, sem aldrei hefi beygt mig í
auðmýkt fyrir klerk eða kirkju, fann þá allt
í einu nálægð æðra máttarvalds, er öruggari
leiðsögn hefði að bjóða en hin stolta samvizka
mín, er svo illa hafði brugðist mér! Þá kann-
aðist eg við tiiveru þess háa dómstóls, sem er
meðalgangari milli guðs og manna, og fann að
til hans gæti eg skotið máli mínui og sagt, eins
og eg segi nú knékrjúpandi: ‘Ó, faðir, lát mig
deyja eða leys mig frá eiðstaf mínum’!’’
Þá reis Alráður úr sæti og mælti:
“Ef eg þyrfti undanfærslu við, þá myndi
eg segja, að Vilhjálmur hefði sjálfur leyst þig
frá honum, með því að krefjast gíslingar af
þér til tryggingar þessum glæpsamlega sátt-
mála, að í sjálfum orðum sáttmálans lægi
lausnin: ‘og hjálpi þér guð’. Guð hjálpar engu
barni til foreldramorðs, og England er þitt for-
eldri. En allar slíkar hártoganir eru ósæmi-
legar. Lögin mæla skýrt fyrir um það, að eið
sem svarinn er í ótta og neyð, hefir kirkjan
vald til að ónýta, og sé eiðurinn svarinn um
það að fremja glæp ,þá sé syndsamlegra aö
halda hann en rjúfa. Þess vegna leysi eg þig
ekki af þeirri synd, að hafa svarið eið ,sem þú
hefðir aldrei svarið, ef þú hefðir betur treyst
gæzku guðs og forsjón, en skammsýni manna
og máttleysi, jafnvel þótt England ætti í hlut
— því þess velferð er á valdi drottins — held-
' tur mun eg hugleiða, hverja yfirbót eg á fyrir
þá synd að setja þér. En í nafni guðs þess,
er eg þjóna, fyrirbýð eg þér að halda þenna
eið og leysi þig frá lölium skilmálum þar að
lútandi. Og ef eg í þessu bregst skyldu minni
við hina heilögu kirkju í Róm, geri eg hana sem
lifandi maður. Á mín gráu hár falli ábyrgð-
in. Krjúp með mér fyrir framan þenna helga
kross, sonur minn, og bið þess að með rétt-
látu og falslausu líferni megir þú bæta fyrir
stundaræði.”
Og frammi fyrir krossinum krupu þeir,
klerkurinn og ihermaðurinn.
• II. Kapítuli.
Á því einu hafði Haraldur haft hug, að
varpa sér á náðir kirkjunnar og heyra dóm
sinn af vörum hins vitrasta og göfugasta allra
sáxneskra klerka. Hefði biskupinn eigi leyst
hann, þá hefði hann dáið sem hraustum dreng
sæmdi, heldur en að lifa sem svikari. Og mjög
var nú breytt um hagi hans, er að þessu hafði
óbilugt trúað fyrst og fremst á mátt og meg-
in sannfæringar sinnar, að hann nú skyldi at-
hvarfs leita hjá “snoðskerðingnium”. Hann
var sem útlægur maður á ættjörð sinni, með-
an eiður þessi hvíldi á samvizku hans. En er
næsti dagur rann var þeirri byrði af létt, því
þótt hann enn iðraðist sáran yfirsjónar sinn-
ar, og fyndi hana sér eigi fyrirgefna, þá var
það þó sem ekkert hjá tilfinningunni um, að
hafa verið leystur frá því að fremja enn glæp-
samlegri synd með því að halda eiðinn. En
frá þeim tíma varð lífsskoðun Haraldar öll
önnur; í trúnni fann hann nýja huggun og að-
hylltist hana þaðan af sem aðrir samtíðarmenn
hans. Smánin hafði augmýkt hann. Til hinna
lítt menntuðu múnka, er hann hafði svo stór-
lega fyrirlitið, hafði han norðið að flýja, er
kjarkur hans ög karlmennska hafði bugast látið
á örlagaþrunginni freistingarstund.
Hann óskaði þess, að sú kæmi tíðin, að
England mætti án hans vera, svo að hann að
dæmi útlagans, bróður síns„ mætti leggja í
pílagrímsför til Rómaborgar og þar fá fulla
aflausn fyrir einu lýgina, er honum hafði alla
æfi á munni orðið, svo að hann öðlaðist aftur
frið flekklausrar samvizku. —
Sá, sem aldrei hefir fengið færi á því að
kynnast sjálfum sér, né öðrum á örlagastund-
um lífsins ,er eigi fær að dæma um þær freist-
ingar, er þá ásækja menn, né um þann styrk
er af þeim flýtur. En unz hann hefir þá þekk-
ingu öðlast, er hin aftdlega hlið veraldarsög-
unnar lokuð bók fyrir honum. Hann fær eigi
skilið, hvað rak hina grimmlyndu heiðingja,
auðmjúka og undirgefna í kvíar kirkjunnar;
skilur eigi því Egyptaland byggðist einsetu-
mönnum; hver var orsök pílagrímsmorðanna
meðfram þjóðvegum Evrópu og Asíu; hvað
fólst í hinum óljósu sögnum úr heiðni, er Júp-
píter enn bjó á Olympsfjalli, er herma frá frið-
þægingu Apollós, er var guð gleðinnar, er hann
sté niður til Hadesar; né hvers vegna syndar-
inn sneri aftur hugrór og glaður frá hinni lækn
andi hreinsun í Eleusis. Allt ber þetta vott um
'knýjandi iðrunar- og yfirbótarþörf mannkyns-
ins, hvort sem menn hafa trúað á Júppíter eða
Krist; hún skín gegnum skýjarof mannkyns-
sögunnar, eins og regnboginn, seni sáttmálH’
milli guðs og manna.
En nú heimti lífið Harald til sín með hörð-
um höndum. Fregnin um heimkomu hans
barst með örskotshraða um borgina, og brátt
fylltist biðherbergi hans af skjótstæðingum
og fagnandi vinum. En á fætur heillaóskun-
um hafði hver maður honum tíðindi að segja.
í fjarveru hans hafði rask komist á uppistöð-
ur hins ósamþykka ríkis.
Allt Norðimbráland var í uppnámi yfir
harðstjómaræði Tosta; uppreisnarmenn höfðu
ráðist á Jórvíkurborg og Tosti flúið við lítinn
orðstír, enginn vissi hvert. Algeárssynir
höfðu gert úthlaup frá köstulum sínum í Mer-
síu, og töldust nú til þeirra Norðimbra, er sagt
RobinÍHood
FI/CkjR
Betra
“PuNNU
)ví það er
ÞURKAB
var að kosið hefðu Mörðu-
kára (hinn eldri) í stað
Tosta.
Ofan á óhöpp þessi bætt-
ist síhnignandi heilsa kon-
ungsins, er nú hafði æðrast
algerlega; höfðu dularfullar
óheillaspár frá honum borist
um allt ríkið, og orðrómur-
inn ýkt óráðsvitranir hans.
Var hinn mesti óhugur í
mönunm um allt landið.
En nú myndi öllu óhætt, er
Haraldur mikli — Haraldur
hinn spaki og ástsæli — var
aftur heim horfinn til fóstur-
jarðar sinnar!
Haraldur fann enn gleggra til þess, hve
ómissandi hann var Englandi, nú er allra augu
mændu til hans, og hann hristi af sér allar þung
ar endurminningar, eins og ljónið dögg af faxi
sínu. Hann talaði kjark í hvern mann. Skip-
anir hans voru einbeittar og ákveðnar. Sendi-
menn riðu frá honum í allar áttir, en sjálfur reið
hann sem mest hann mátti til Hefring. Var
þar Játvarði kærast að dvelja. Hafði hann
sjálfur búið sér þar tilbeiðslustað í einveru skóg
arlunda og grænna, víðra valla. Var sagt að
hann hefði beðið þess eina nótt er söngur næt-
urgalanna trufluðu guðrækilegar hugleiðingar
hans, að þeir mættu þagna, og síðan hefði
aldrei næturgalasöngur ómað í hléskógunum
við Hefring.
Haraldur reið sem leið lá um skóginn, er
ljómaði af litadýrð haustsins, unz hanh kom
að lágu timburhliði, alþöktu vafningsviði fá-
um augnablikum síðar var hann leiddur fyrir
konung.
Játvarður reis upp við dogg með allmikl-
um sársauka, undir sængurhimninum, er hvíldi
á súlum, er rist voru á tákn klukkutumsins í
Jerúsalem. Birti yfir dauflegri ásjónu hans, er
hann leit Harald. Að baki konungs stóð her-
maður með danska stríðsexi í hendi; var það
höfuðsmaður hinna konunglegu húskarla. —
Gekk hann þegar í burt að bendingu konungs.
“Þú ert aftur kominn, Haraldur!” sagði
Játvarður veikri röddu. Gekk jarlinn fcær og
komst mjög við er hann sá hið sárþjáða andl.t
konungsins. “Þú ert aftur kominn til þess að
hjálpa þessari vanmáttku hendi, er eigi miklu
lengur fær valdið veldissprotanum. Mæl eigi á
móti, því satt hefi eg að mæla, og fær það mér
fagnaðar.” Konungur þagnaði og virti fyrir sér
andlit Haraldar, er enn var fölt af geðshræring-
um síðustu daga og sorgbitið af samúð með
þjáningum konungs. Síðan hélt Játvarður á-
fram:
“Jæja, þessa heims barn, er frá nlér fórst í
trú þinni á eigin styrk, og á drengskap þessa
heims barna — áttu spásagnir mínar kollgát-
una, eða ert þú ánægður með erindislok þín?”
“Því er ver,” mælti Haraldiur hryggur. “Vit
þitt var mínu meira, herra, og illar snörur voru
mér og föðurlandi voru búnar, undir því yfir-
skini að þú hefðir lofað Vilhjálmi konungdómi
á Englandi, ef hann lifði þig.”
Játvarður varð vandræðalegur á svip.
“Slíkt loforð,” sagði hann stamandi, “er
eg eigi var kunnur lögum á Englandi, né því,
að England fær eigi í arf gengið, sem hús eða
fénaður, kom mér, sem lítinn hug hefi á þessa
heims fríðindum, að hafa fallið úr minni. En
eigi undrast eg þótt frændi mdnn sé minnugri
og ágjarnari á veraldlega, hl uti. Og að vísu sé
eg af loforði þessu og af heimsókn þinni, háska-
samlega hluti framundan, og forlög blóði drif-
in.’
Augnaráð Játvarðar gerðist nú starandi og
viðutan og líkaði Haraldi það vejl, því hann þótt.
ist þess vís, að hann myndi þá eigi frekar inna
sig eftir árangri fararinnar, er hann aftur rank-
aði við sér.
Konungur varpaði nú mæðilega öndinni,
sem hann vaknaði af draumi, og rétti magra
hendina í áttina til Haraldar og sagði:
“Þú sérð hring þenna, er eg ber á hendi;
hann var mér af himnum sendur til þess að búa
sál mína undir dauðann. Má vera að þú hafir
heyrt, að aldraður pílagrímur gekk eitt sinn í
veg fyrir mig er eg kom frá guðs húsi, og bað
mig ölmusu. Dró eg þá hring af hendi mér, er
eg hafði eigi annað og gaf honum, en hann
gekk á braut og blessaði mig.”
“Vel man eg örlæti þitt,” svaraði jarl, “því
pílagrímiurínn sagði allsstaðar frá því, og var
mikið orð á gert.”
Konungur brosti lítið eitt.
“Mörg ár eru nú síðan liðin. Nú skeði það
í ár, að nokkrir enskir menn, er komu frá land-
inu helga, mættu tveimur pílagrímum og spurði
annar þeirra margs af mér. Dró hann hring af
hendi sér og sagði: ‘Þá er þú kemur til Eng-
lands, skalt þú færa þetta konungi sjálfum og
segja að þetta sé tákn þess, að þrettándadags -
kvöld skuli hann með mér vera. Mun eg end-
urgjalda honum takmarkalaust það er hann gaf
mér, og búa honum nú helgir menn þau híbýli
er mölur og ormur eigi fær grandað.’ ‘Og hver
skulum við segja að sá sé, er þessi boð sendir?'
sögðu þegnar mínir. Og pílagrímurinn svaraði:
‘Sá er Mannsins sonur hallaði sér að, og nafn
mitt er Jóhannes,.*) Þá hurfu pílagrímamir
þeim sjónum. Þetta er hringurinn, sem eg gaf
pílagrímnum, og barst hann mér á svo undur-
samlegan hátt að kvöldi hins fjórtánda dags
eftir burtför þína. Þess vegna, Haraldur, á eg
skammt óiifað, og fagna eg því, að heimkoma
þín leysir mig frá öllum áhyggjum um ríkið, svo
eg fæ í friði búið mig undir feginsamlega brott-
för.”
Haraldi lék grunur á að þessi ótrúlega send
ing væri vélabragð Normannahertogans, sem
vissi að Játvarður var mjög farinn að heilsu, og
hann kynni með þessu hafa viljað örva hann til
þess að efna loforð sitt. Reyndi jarl því að
telja um fyrir konungi, en Játvarður greip á-
kveðið og óþolinmóðlega fram í fyrir honum:
“Kom þú eigi með kaldskynsemi þína milli
mín og hins himneska sendiboða, en bú þig
heldur sem bezt undir þær hörmungar, sem
framundan eru. Þínar séu veraldaráhyggjuru-
ar. Allt landið er í uppreisn. ólafiur, er nýlega
gekk héðan, hefir þreytt mig með harmtíðind*
um um rán og blóðsúthellingar. Lát hana
segja þér — haf fréttir af sendimönnum Tosts.
bróður þíns, er bíða hér í höllinni; tak exi þína,
skjöld og vopnfæra menn, og úthluta rétti og
lögum, og skalt þú þá, er þú kemur aftur, sjá
með hvílíkum fögnuði kristinn þjóðhöfðingi
getur til himins svifið úr hásæti sínu! Far
nú!”
Haraldur komst nú meira við, en hann
hafði áður gert, er konungur var sem ofstækis
fyllstur í trú sinni; hann sneri sér undan til
þess að hylja andlit sitt og sagði:
“Það vildi eg, herra konungur að mér
væri svo hugrótt sem þér! En allt skal eg gera
er í mínu valdi stendur til þess að bjarga ríki
þessu, og koma í veg fyrir þau óhöpp, er þú
sérð fyrir. Má þá vera að fyrirgefning guðs
og friður komi yfir mig á dauðastund minni!”
Síðan gekk hann út.
Ólafur hafði verri tíðindi að segja en hann
bjóst við. Mörðukári, hinn hrausti sonur Al-
geirs, var þegar til jarls kjörinn af uppreisnar-
mönnum í Norðimbralandi, og höfðu í lið hans
gengið hinir herskáu Danir úr Nottingham,
Derby og Lincoln sýslum. Allir Mersíubúar
höfðu til vopna gripið undir forustu .Játvins
bróður hans, og margir höfðingjar af Kumra-
landi ihöfðu þegar gengið í lið með vopnafélaga
hins fallna Gryffiðs.
Jarl lét tafarlaust lýsa herbanni. Var her-
ör þegar upp skorin og send hverjum þegni,
borg úr borg. Sendimenn voru gerðir á fund
Gyrðis, að hann hefði liðssafnað u mallt jarls-
dæmi sitt, og flýtti sér til Lundúna. Að þessu
búnu fór Haraldur aftur til höfuðborgarinnar,
og gekk á fund móður sinnar, áhyggjufullur
! mjög.
Gyða var við komu hans búin, því Haki
hafði þegar fært henni fréttirnar. Kom hún á
móti jarli opnum örmum og sagði:
“Þú hefir brugðist vonum mínum, en þó
óviljandi! Harma það eigi! Eg er ánægð!”
“Lofuð sé hin heilaga mær, móðir —”
“Eg hefi sagt henni,” sagði Haki, “að Úlf-
röður uni vel fangelsinu. Hefir móður þinni
orðið hug^órra af orðum mínum.”
“Eigi af þínum orðum einungis, því áður
en þú komst, bað eg þvert á móti því er hjarta
mitt þráði, að Úlfröður sneri ekki heim með
ykkiur frændum.”
“Hví?” spurði jarl undrandi.
Gyða leiddi hann í hinn enda herliergis-
ins, sem vildi hún að Haki heyrði eigi, og
mælti:
. “Gazt þú ætlað, Haraldur að eg gæti á-
hyggjulaus við sauma setið, ^r þú varst farinn?
Nei, á hverjum degi leitaði eg frétta lijá Hildi,
og veit eg að þú hefir í miklar hættur ratað;
í fangelsi, ófrið og snörur. Veit eg einnig að
fylgja Úlfröðs hefir frelsað líf hans, því ef
hann hefði heim snúið, hefði liann hér fengið
blóðuga gröf.”
“Segir Hdldur þér þetta?” sagði jarlinn
hugsandi. »
“Svo segir völvan, og slíks dóms bfður
Haki! Sér þú eigi hendi dauðans á hinum
þöglu vörum hans, og í augum hans, er aldrei
brosa?”
*) Margir sagnaritarar geta um munnmælasögu
þessa, og kemur hún fram á styttu Játvarðar og Píla-
grímsins í Westminster Abbey.—Höf.