Heimskringla - 07.01.1931, Blaðsíða 4

4. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 7. JANírAR, 1931
Hetmskringla
(StofnuO 1886) \
Kemur út á hverjum miOvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS. LTD.
SS3 og 865 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 86537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn borglst
fyrirfram. AUar borganir sendist
THE VIKING PRESS LTD.
Utanáskrift til hlaOsin>:
Manager THE VIKING PRESS LTD.,
853 Sargent Ave., Winnipeg.
Utanáskrift til riistfórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent A je„ Winnipeg.
‘‘Helmskringla'’ is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 S'ngent Avenue, f Winnipeg, Man.
Telephone: 89 994
WINNIPEG 7. JANÚAR, 1931
Árið liðna
Útdráttur úr ræðu, á gamlárskvöld
Árið er liðið, þetta margumrædda ár
1930. Of snemmt er að gera nokkrar á-
ætlanir um gildi þess fyrir framtíðina. En
áreiðanlega er það í huga og á tilfinningu
manna, hvar sem þeir búa, að það hafi
verið eitthvert örlagaríkasta árið, sem
upp hefir runnið af djúpi tímans. Þeir at-
burðir hafa gerst, þær hreyfingar vaknað,
er til sín munu segja um langan aldur.
Oss, sem búum hér í hinum nýja heimi,
inni í miðri meginálfu þessari, hafa at-
burðir þessir ef til vill ekki snert á sama
hátt og þá, sem dvelja í ríkjum og lönd-
um hins eldra heims; og þó munu áhrif
þeirra hafa náð til vor flestra. Að minnsta
kosti hafa þau áhrifin, er snerta hvers-
dagsláfið, orðið mörgum tilfinnanleg og
jafnvel varpað móðu og mökkva fram á
vegamót framtíðarinnar. Þau hafa feng-
ið mönnum alvarleg og ervið umhugsun-
arefni. Iðnaður og atvinnubrögð manna
hafa snögglega breyzt. Afurðir jarðar
hafa misst svo að segja á augabragði allt
verðmæti, erviðið farið á mis við launin,
svo að þúsundir manna standa uppi at-
vinnulausir, bjargþrota og ráðþrota.
Þessi snöggva bylting snertir oss, —
hún snertir fólk hvarvetna yfir alla jörð-
ina. Engir virðast fyllilega skilja, hvern-
ig á henni stendur. Skýringarnar rísa
hver upp á móti annari. Allir finna að
þetta ásigkomulag hefir ekki orsakast af
sjálfu sér, heldur er einhverju um að kenna
innan mannfélagsins sjálfs. Hvað það er,
hafa menn ekki komið auga á, en margt
er það í fari mannfélagsstofnanna, sem
vekur illan grun á sér og líklegt að verði
rannsakað.
Böl þetta er ólíkt öllum þeim erviðleik-
um, er fyrir hafa komið áður. Það er al-
mennara; það nær, svo að segja, til allra
stétta mannfélagsins, og vekur ekki
minni umhugsun meðal þeirra, sem hærra
erun settir, en hinna. Þetta er hallæri,
en ólíkt öllum öðrum hallærum, er sögur
fara af. Það er hallæri með fullar korn-
hlöður, feit alidýr, hagstæða veðráttu,
framleiðslumöguleika þúsundfaldaða, vís-
indalega þekkingu á lífinu margsinnis
meiri en verið hefir, og ákveðna sjón á
því, sem aukið getur farsæld mannanna,
og fengist fyrirhafnarlítið, ef viljinn er ein
lægur. öll þau hallæri, er yfir jörðina
hafa gengið, hafa stafað af því, að mögru
kýrnar hafa upp etið hinar feitu, að jörð-
in hefir brugðist, veðrátta brugðist, sjór-
inn brugðist, drepsóttir og eldgos hafa
geysað og orka og framsýni mannanna
verið lömuð í baráttunni fyrir tilverunni.
Engu slíku er nú um að kenna. En ein-
mitt fyrir þá skuld, hvað vandræði þessi,
sem hið liðna ár hefir leitt yfir jörðina,
eru ólík þeim, sem mannkyninu hafa áð-
ur mætt, er eigi óhugsandi, að í þeim fel-
ist gæði, efni til sannari vellíðunar, en
menn hafa áður þekkt, svo að áfelli þetta
eigi eftir að verða til stærri blessunar, en
menn almennt renna grun í; eigi eftir að
verða aðal hvatamálið að því, að hreinsað
verði til í þjóðfélaginu, svo að tímamótum
valdi í sögu stjórnmála, trúarbragða, svo
að þegar fram líða aldir, verði þessa sögu-
ríka gamla árs minnst sem fæðingarárs
nýs tíma, nýrra mannlegra gæða. Það
er ekki óhugsandi, að þess verði getið sem
ársins, er þrengdi mönnum, ekki ein-
göngu til þess að gera upp reikningsskap
við sjálfa sig, hégómaskap sinn, hirðu-
leysi, heimtufrekju, eyðslusemi, óhagsýni
og virðingar- og vitsmunaskort sinn, held-
ur og líka ársins, sem þrýsti þeim til þess
að gera upp sakir við þær kenningar og
stefnur, er þeir hafa stutt og fylgt hugs-
unarlaust í flestum málum árum saman.
Það getur vel farið svo, að það verði sjálf
ur dagurinn, sem þúsund árin öll ganga
upp í, — Nýársdagur nýrrar og glæsilegr-
ar mannvitsaldar, sem skuggar hindur-
vitanna skyggja minna á en hinn dimma
dal, er vegferð mannkynsins hefir legið
um á undanförnum tímum. Það er ekki
óhugsandi að erfiðleikar þessara yfirstand
andi tíma, séu því í sjálfu sér minna böl
en margur heldur. Er margt, sem til þess
bendir, þó eigi verði frekar vikið að því
hér.------
Þá er og ýmissa sérstakra atburða að
minnast frá þessu liðna ári, er eftir eiga
að bera stórfellda þýðingu. Vér getum
eigi talið þá upp sem stendur. Þýðing
þeirra er enn ekki komin fyllilega í ljós.
Þó er einn öðrum meiri, sem ólíklegur er
til að fyrnast muni hugum manna fyrst
um sinn. En það er sigur sá, er indverska
þjóðin virðist hafa unnið við árslokin á
ofbeldis- og kúgunaranda kaupmennsk-
unnar brezku, er haldið hefir landinu í
læðing um langan tíma. Því var ekki
spáð fyrir fáum árum síðan, að indverska
þjóðin myndi bera gæfu til að sameinast
um réttarkröfur sínar, né að hún myndi
geta kveðið niður á þessum mannsaldri
öfundar- og óvildaranda þann, er sprottið
hafði þar upp á milli hinna sundurleitu
trúarbragðaflokka, svo að fulltrúar þeirra
gætu tekið höndum saman og í bróðerni
starfað að almennum hag þjóðarinnar.
En þetta hefir Lundúnafundurinn leitt í
Ijós. Það var álitið, að þetta mundi taka
langan tíma, og sumir stjórnmálamenn
jafnvel trúðu því, að móti þessu mætti
sporna um aldur og æfi, ef réttilega væri
að farið, ef nógu dyggilega væri alið á
tortryggninni og blásið að ófriðareldin-
um. Þetta hefir farið á annan veg. Á
þessu nýja ári má ætla, að þjóðin taki við
sjálfsforræði sínu, og mannréttindum
vaxi orka og ásmegin. Ríki framfaranna
hefir fært út landamærin yfir eitt frjó-
samasta, fegursta og elzta menningarland
jarðarinnar.
Ýmsir merkisatburðir hafa gerst hjá
þjóðum, sem vér stöndum nær að ætt og
uppruna. Árið hefir verið gjöfult og far-
sælt, þrátt fyrir ógöngurnar, sem þjóð-
félögin hafa ratað í. Það er stundum
sem ófarir valdi aldaskiftum. Meiri sann-
indi eru fólgin í kenningunni fornu en
margur hyggur, að leiðin til fyrirheitna
landsins liggur yfir eyðimörk. Leiðin tíl
þroska og frama er óruddur vegur. Land-
nám öll eru ávalt numin úr auðn. “Þar
sem háir hólar hálfan dalinn fylla’, eru
sjónarhæðirnar beztar. ógöngur eru ekki
einstætt eða óskift böl.
Allir þessir atburðir hafa veitt dögun-
um innihald og litbrigði, ef svo mætti að
orði komast, hafa flutt hið fjölbreytta
morgun og kvöldskin niður á jörðina. ( Að
öðru leyti hafa þeir flestir farið fram hjá
oss, og öllum þorra manna, sem ósam-
stæðir ómar, sem vindgnýr eða vatna-
þytur.
Það má með sanni segja, að fátt beri
svo við nú á tímum, að ekki snerti það
alla mannkynsheildina, varði það nokkru
og komi það nokkrum við. Þó er þessu
sumu svo varið, að fremur kemur það ein-
um við en öðrum, einni þjóðinni en ann-
ari. Ef vér íslendingar höfum sjálfa oss
í huga, sem sérstaka þjóð, þá er það eink-
um einn atburður á hinu liðna ári, sem
snertir oss að mun meira og dýpra en
aðrar þjóðir, en það er þúsund ára minn-
ingarhatið Alþingis. Hins liðna árs væri
ógetið, ef vér gleymdum að minnast þess
atburðar, sem að öllu samanlögðu á glæsi-
legustu söguna í æfi þjóðarinnar. Ríkið
íslenzka, er í öndverðu var reist “ein-
göngu á lögum en engri stjórn,’’ eins og
fræðimaðurinn skozki prófessor Ker
komst að orði, varð þúsund ára á miðju
síðastliðnu sumri, og þjóðin minntist þess
með veizluhaldi, fagnaði og útlendu gesta-
boði. Það sem mestu skifti, hátíðin varð
henni til sóma. Hvarvetna frá bárust
henni árnaðaróskir. Hún færðist nær ná-
búaþjóðunum. Þeim gafst öllum tækifæri
a að kynnast henni, skoða auðæfi hennar
og efnaleysi, er hvorttveggja eru af öðru
tæi en annara þjóða. Þeim gafst tækifæri
á að velta fyrir sér að nýju hinni torráðnu
gátu: hverjar í raun og veru eru smá-
þjóðir?
Tilefni hátíðarinnar var oss, börnum
þjóðarinnar, hin eiginlega hátíð. Vér
hefðum gjarnan kosið, að þúsund árin
hefðu öll getað gengið upp í hátíðisdagana
þrjá, en það var til of mikils mælst og
of mikils ætlast. Slíkt gerist ekki nema
þá sjaldan, er svo ber við, að, að snerting-
in við aldatuga-mótin verður svo náin, að
hún kveikir eld og varpar Ijósi yfir hring-
brautina, svo að horfnir viðburðir, horfið
mannlíf, rís sem lifandi upp úr hinu mikla
gleymsku- og grafardjúpi, sem þagnar-
klettur aldanna hvílir yfir.--------
Árið er liðið. Vér mælum tímann og
þó verður hann ekki mældur. Vér stik-
um hann í sundur í ár og aldir, og þó er
hann óslitin eilífð. Mæling þessi er oss
gagnleg, hún eflir skilninginn, skerpir
meðvitundina og styrkir minnið Ef hugs-
unin eigi greindi tímann í sundur, flyti
hún með honum eins og strá með straumi.
í forntrú Grikkja getur elfu þeirrar í
undirheimum, er Leþe nefnist, en forfeð-
ur vorir kölluðu Ölþur. Það er óminnis-í
elfa dánarheimsins. Hver sem af henni
drekkur, mdnnist einskis framar. Elfa
þessi hnígur áfram í kyrrum en þungum
straumi milli grænna og grasi
bakka. Hún táknar hinn endalausa og ó-
takmarkaða tíma, er engri skiftingu lýt-
ur. Samhliða óminniselfunni fellur ann-
að fljót. Hver sem af því drekkur, minn-
ist alls þess, sem á daginn hefir drifið.
Af þeirri elfu bergir lífið. Það er tíminn
í mannheimum. Árið liðna hefir ausið
af þeim brunni, fyllt bikarinn úr honum,
sem það hefir rétt að vegfarendunum. Yf-
ir því ber að fagna. Það hefir eflt en ekki
deyft minnið, styrkt en ekki veikt skiln-
inginn.
R. P.
Helztu viðburðir ársins 1930.
Það verður ekki neitt sagt um það hér,
hvort að ítalska prinsessan skældi eða
hló á giftingardaginn sinn í sumar, þó að
blöðin gerðu talsverða frétt úr því. Oss
má það eflaust flestum í léttu rúmi liggja.
Og svo er komið sem komið er með það.
Hitt er tilgangurinn að drepa á helztu við
burði ársins, og reyna í stuttu máli að
gera sér einhverja grein fyrir orsökum
þeirra og afleiðingum, ef hægt er.
* * *
Það efast enginn um það, að árið 1930
hafi yfirleitt verið erfiðleikaár. Viðskifta-
kreppa og atvinnuleysi hafa verið vágest-
ir um allan heim. Menn hafa reynt að
gera sér sem Ijósasta grein fyrir ástæðun-
um fyrir þessu hvorutveggja. En ein-
hvern veginn hefir þeim, er maður gat
helzt biiist við að væru læknar þessara
þjóðfélagsmeina, hvorki tekist að gera
heiminum skiljanlegar orsakir þeirra né
lækningaaðferðina. Afleiðingin af því er
sú, að enginn, að örfáum þjóðmegunar-
fræðingum ef til vill undanskildum, get-
ur nokkra skynsamlega grein gert sér fyr-
ir ástandinu. Og eina úrræðið hefir verið,
að reyna, eftir því, sem kostur var á, að
halda í horfimi, í óljósri von um, að á
einhvern óskiljanlegan, ef ekki á neinn'
annan hátt, rættist með tíð og tíma fram
úr vandræðunum.
Aðal orsök þessa núverandi ástands,
var stríðið mikla. Að því loknu voru þjóð
ar af því að þá stundina er
kaupgetan svo miklu minni en
markaðsverðið, sem verðfalli
vörunnar nemur.
Að synda fyrir sker verð-
hruns og markaðsleysis, er ekki
hægt nema með því að koma
betra skipulagi á framleiðsluna
og koma í veg fyrir alla hluta-
vieltu (speculation). Með lán-
um má að vísu fresta hruninu,
en lánstraustið rekur einnig í
strand, þegar undirstöðu gjald-
miðilinn þrýtur, sem er gull. Nú
er allt að því helmingur alls
gullforða heimsins, eða um fjór
ar og hálf biljón dala, kominn
í hendur einnar þjóðar, Banda-
ríkjaþjóðarinnar. Má af því
vaxlnna ráða ag kaupgeta annara þjóða.
heimsins sé ekki eins mikil og
eðlilega mætti búast við, eins
og einnig er fram komið í við-
skiftunum.
Þetta ástand, sem nú hefir
verið drepið á, hefir átt sér stað
um allan heim. Og Canada hef
ir ekki fremur en önnur lönd
farið varhluta af því. Og því
aðeins er á það minnst, að það
sýnir að sumu leyti greinilegar
en á annan hátt hefði hægt ver-
ið, ýmislegt af því öfugstreymi,
er í þjóðlífi þessa lands hefir átt
sér stað á síðastlinðu ári, og
hér verður minnst á að nokkru
í sambandi við viðburði ársins.
í fullan aldarfjórðung hafa
Dodds nýrna pillur verið hin
viðurkenndu meðul við bak-
verk, gigt og blöðru sjúkdóm-
um, og hinna mörgu kvilla, er
stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfja-
búðum á 50c askjan e,a 6 öskjur
fyrir $2.50. Panta má þær beint
frá Dodds Medicine Company,
Ltd., Toronto, Ont., og senda
andvirðið þangað.
Einn af helztu viðburðum í
Canada á árinu 1930, mega ef-
laust sambandskosningarnar
heita, er fóru fram 28. júlí. —
Kingstjórnin, er setið hafði við
völd í níu ár, að mestu leyti á
leiguklárum annara flokka, var
tvímælalaust felld, og conserva
tívar, með R. B. Bennett í
broddi fylkingar, mynduðu nýja
stjórn. Þeir hlutu 138 þing-
sæti og hafa því í méfríhluta
vald húsbóndans á þessu verald-
arvíða þjóðaheimili. Þokar
vanalega á hverjum fundi mál-
um þegnanna eitthvað áfram.
Þannig var á samveldisfundinum
1926 lögð undirstaða að því, að
mál nýlendanna væru ekki bor-
in undir brezka þingið til úr-
lausnar, og ennfremur að ný-
lendurnar mættu velja sér mann
í sínu heimalandi fyrir konungs-
fulltrúa, og að þær tilkynntu
konunginum hver hann var. —
Þessum málum var nú til fulln-
ustu ráðið til lykta á samveldis-
fundinum á þessu ári. Þá er
þessi fundur merkilegur fyrir
kröfur nýlendanna í viðskifta-
málum brezka veldisins, er for-
sætisráðherra Canada, R. B.
Bennett bar þar up.p. Hafðí
aldrei áður verið haldið jafn.
31 þingsæti yfir alla aðra þing-1 kröftuglega fram réttmætum
flokka til samans. Er eflaust kröfum nýlendanna í viðskifta-
langt síðan að stjórnarflokkur- ^ málum, og á þessum fundi. Um
inn hefir svo fjölmennur verið í i árangurinn af því er of snemmt
þinginu. Hrakfarir liberala
voru að þeirra dómi slæmum tím
um að kenna og vanalegu van-
þakklæti heimsins. En þjóðin
áleit þá of djúpt sokkna niður í
stjórnmálamosann til þess að
skilja kall tímans, og fannst,
hún ekki eiga þeim neitt að
þakka. Hefir landslýðurinn
ekki neitt iðrast skiftanna, því
jafnvel þeir, sem ekki voru með
að dæma enn; en það mun
flestra skoðun, að þar hafi þeim
vísi verið niður sáð, er upp af
muni spretta fagur gróður í túni
nýlendanna. Það er kannske
til of mikils mælst, er tillit er
tekið til þess, hve málin eru á
langinn dreginn vanalegast á
samveldisfundunum, að ætla að
nýgræðingsins verði vart á kom
andi hausti, er samveldisfundur-
: irnar sokknar í svo botnlausar skuldir, að
í ekkert
þeim um kosningarnar, játa og inn verður í Canada haldinn, en
viðurkenna, að atorkusamari og þess vænta þó margir, er starfs-
áhugameiri stjórnarformaður aðferðum þessara funda eru
hafi ef til vill aldrei verið hér en kunnugastir.
Rt. Hon. R. B. Bennett, og þó
Einn stórviðburður hefir ver-
að ekki sé allt böl ennþá bætt,
viðlit var á, áð viðskiftahallinn | er meiri von um bata nú, þegarj ið að gerast í brezka veldinu á
yrði nokkurntíma jafnaður. Búskapurinn litið er á það, sem núverandi | þessu liðna ári, er allt brezka
stjórn hefir þegar gert, en ef ann
að eins nátttröll og Kingstjóm-
á þjóðarbúunum var í rústum og fé hon-
um til viðreisnar var hvergi að fá. Láns-
traustið var farið. Varð því hver þjóð að in var, hefði setið við völd.
hokra út af fyrir sig, eins og hún sá sér j Með hinni skjótu hjálp, sem
frekast kleift. Og hungrið og þörfin svarf sambandsstjórnin lét í té í sam-
að, svo annaðhvort varð að duga eða bandi við atvinnumálin, hefir ó-
drepast. Og á þessum neyðarárum eftir | segjanlega mikil og víðtæk bót
stríðið lærðist þessum þjóðum ekki ein- ! verið ráðin á því máli. Og að
ungis að spara, heldur einnig að bjarga sér því er hveitisölumálið snertir, er
og halda í sér lífinu, með því að búa sem ef til vill meiri bót í vændum í
mest að sínu. Það sannaðist á þeim, að því efni, en hægt er í svip að
neyðin kennir naktri konu að spinna. Því gera sér grein fyrir, með tilraun
nii fór framleiðslan að aukast til muna. stjórnarinnar í að útvega sölu
Og þegar heita átti að full ráðstofun væri fyrir hveiti í Kína og Japan. Að
gerð á stríðsskulr’unum árið 1924, voru búast við fullum árangri nú þeg
viðskifti og atvinna aftur að komast í þol- ar af starfi stjórnarinnar í þess-
anlegt horf. Hélt þá almenningur, að um éfnum, dettur auðvitað eng-
betri tímar væru í vændum, og var nú um heilvita manni í hug, þegar
farið að braska í hlutakaupum allskonar, litið er á aðdragandann að hinu
ekki í von um það eitt, að komast úr basl- I bága ástandi í heiminum, og
inu, heldur einnig að verða á stuttum sem eigi síður á hér við, eins og
tíma ríkur. En þessi viðskifti gengu brátt bent er hér að framan. Slíkar
sv o langt fram úr öllu hófi, eða langt fram misfellur verða ekki á stuttum
yfir það er kaupgeta þjóðanna þoldi, að tíma bættar til fulls.
botninn datt úr því öllu saman árið 1929.
Framleiðslan og hlutakaupaviðskiftin voru
allt í einu orðin meiri í heiminum en
þyngd vasans leyfði. Þetta hefir jafnan
þótt undarlegt, að of miklar nægtir og
viðskifti skuli geta valdið viðskiftahruni.
En ekkert er þó skiljanlegra en það, þeg-
ar þess er gætt, að framleiðslan — hvort
sem hún er falin í kornrækt eða hlutasölu
fasteigna, eða starfræktra fyrirtækja __
stendur og fellur með eftirspurninni, þörf-
inni eða kaupgetunni, eða hvað helzt sem
þú vilt kalla það. Verðhrun eða mark-
aðsleysi fyrir vöru, sem nóg er til af, staf-
Samveldisfundir brezka ríkis-
isins mega og eflaust með hin-
um merkari viðburðum ársins
heita.. Þó sjaldnast hafi á nokkr
um einum fundi verið afgreitt
til fullnustu nokkurt mál er ein-
hverju skifti, hefir starf þeirra
eigi að síður haft mikla þýðingu
í heild sinni. Eiginlega eru
fundir þessir hægt og sígandi
reiptog milli nýlendanna og
brezka veldisins, um sjálfræði
einstaklinga fjölskyldunnar og
veldið og eflaust flest stærrí við
skiftalönd heimsins snertir. —
Það er fundurinn, sem staðið
hefir yfir á Bretlandi síðan f
haust, um sjálfstæðismál Ind-
lands.
Kröfur Indverja eru ákveðnar
og skýlausar. Þær eru algerð
umráð sinna mála, eða með öðr
um orðum sjálfsstjórn. Eins og
öllum hlýtur að vera ljóst, hef-
ir þessi krafa þeirra, ef hún
verður veitt, mjög miklar breyt-
ingar í för með sér, að því er
þjóðlífið snertir á Indlandi og
starfsemi Berta þar. Og það
má eflaust segja, að málið hafi
fremur á því strandað til þessa,
hvernig að þeirri breytingu verði
komið á, án þess að því fylgi
mikil truflun á viðskiftum lands
ins í heild sinni, en hinu, að
Bretar séu kröfunum að öðru
leyti ósamþykkir. Þeir hafa, f
orði kveðnu að minnsta kosti,
viðurkennt þær í aðalatriðunum,
eftir blaðafréttum af fundinum
að dæma. En lítandi á þá inn-
byrðis sundrungu, sem á Ind-
landi á sér stað í trúarefnum og
fleiru milli Múhameðstrúar-
manna og annara þar, óttast
Bretar að kapphlaup byrji, sem
alvarlega skiftingu og sundr-
ungu þjóðarinnar geti haft f
för með sér. Á hina hliðina eru
Bretar þess fyllilega áskynja, að
verði þeir ekki við kröfum Ind-