Heimskringla - 05.08.1931, Qupperneq 4

4. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 5. ÁGÚST 1931
Heintskrmgla
StofnuB 18t81
Kemur it i hverjum miBvikudegi.
Eigendur:
THE VIKINQ PRES8. LTD.
133 og 855 Sargent Avenue, Winnipet
Talsimi: 8S537
VerB blaSsins er $3.00 Argangurinn borglst
fyrlrfram. AUar borganir sendist
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður. TH. PETURSSON
Vtanáskri/t til btaðsins:
Manager THE VIKING PRZSS LTD..
853 Sargent Ave.. Winnipeg
Ritstjóri STEPAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Aoe., Winnipeg.
■’Helmskringla’' is published by
and printed by
The Viking Press Lti.
853-85f Svrgent Avenue, Winnipeg. Man.
Telephone: 8$ 994
WINNIPEG 5. ÁGÚST 1931
SKÖLAMÁL WINNIPEGBORGAR.
Það er sagt, að Islendingar séu allra
manna spentastir fyrir skólamálum og
barnauppfræðslu. Ef svo er, mun þeim
þykja það eftirtektarvert, sem um þess-
ar mundir er að gerast í skólamálum
þessa bæjar.
Fyrir skömmu samþykti skólaráð þessa
bæjar, að leggja tiu dala mánaðargjald
á hvern nemanda í tólfta bekk (Grade
12), og að hætta að veita skólabækur
ókeypis, eins og gert hefir verið nemend-
um í 7. og 8. bekk. Þetta á að vera gert
með það fyrir augum, að létta sköttum
á fasteignamönnum þessa bæjar.
Hvílík fyrirhyggja með þessum mönn-
um! Það dylst víst engum, hve mikil
mannúð felst í þessu. sem því láni hefir
átt að fagna. að greiða um tugi ára
húsaleigu í þessum bæ til fasteigna-
manna. Þeir að minsta kosti vita, að alt
skólaskattsféð kemur ekki úr vasa hús-
eigendanna.
En sleppum því. Kemur skólaráði það
annars nokkurn skapaðan hlut við, hvað
an féð kemur, er til uppfræðslu er var-
ið. í reglugerðinni fyrir starfi skólaraðs-
manna stendur ekki orð ,um þetta. Skóla
ráðið er sú eina nefnd manna, er ekki
þarf að láta sig það vitund skifta, hvað
ráðstafanir þess kosta. Lands-, fylkis-
og bæjarstjórnir þurfa allar að sjá starfi
því, er þær taka sér fyrir hendur, fjár-
hagslega borgið. Skólaráðið þarf þess
ekki. Og það á meira að segja ekki að
láta sig það neitt skifta. Alt sem það á
að láta sig skifta, er fræðsla eða ment-
un æskulýðsins.
En hvernig fer nú með þetta meginat-
riði í starfi skólaráðsins, ef það verður nú
að lögum gert, að hver nemandi í 12.
bekk þarf að greiða 100 dollara með sér
á ári? Það er vandalaust að sjá hvað af
því leiðir. Hinir efnuðust gætu klofið að
greiða það fyrir mentun barna sinna:
en daglaunamaðurinn, eða hin láglaun-
aða alþýða manna—að ekki sé talað um
þá, sem alls enga vinnu hafa — eru með
öllu sviftir tækifærinu til þess að menta
bömin sín. Mentabrautin er bömum
þeirra harðlokuð. Og það mundi einnig
margt barnið mega fara við svo búið
heim úr 7. og 8. bekk, er í skólann kæmi
vegna þess að foreldramir gætu ekki einu
einni keypt þeim námsbækurnar.
En hvað er svo um sparsemishliðina?
kenslu yrði eftir sem áður að halda á-
fram í þessum bekkjum. Börn hinna ríku
kæmu þangað eftir sem áður. Kensla.
hitun og eftirlit skólanna væri hart nær
hin sama. Árangurinn yrði aðeins sá, að
kenslan færi fram yfir fleiri auðum sæt-
um en nú.
Það hefir lengi verið bent á það sem
einn mesta kost þessa þjóðfélags, hve
greiðan gang æskulýðurinn hefir átt hér
að gagnfræðamentun. Og margur ls-
lendingurinn hefir svarað því til, er hann
hefir verið spurður að því, hvað fyrir
honum hafi helzt vakað með komu sinni
til þessa lands, að það hafi verið, að getfa
börnunum betra tækifæri til að ment-
ast, en hann hafi sjálfur átt kost á í upp-
vextinum. Ekkert skal um það sagt,
hvemig þessi von hefir ræzt. En hitt mun
þó satt, að föng hafi verið betri á þessu
hér fyrir soninn, en föðurinn heima, bó
ekki sé fjmir annað en það, ef til vill, að
þeir eru uppi á sínum mannsaldrinum
hvor. En þes&unj tækifærum virðist nú
skóiaráð þessa bæjar einráðið í að svifta
æskulýðinn, ef það verður sjálfrátt látið
um það. Og frægð sú og athygli- sem
þetta þjóðfélag hefir hiotið fyrir eftirlit
sitt með uppeldi barna, andlega sem lík-
amlega, hlýtur þá einnig að minka eða
réna, innbyrðis og út á við.
Oss hefir oft furðað á því, þegar kosn-
ingar hafa farið fram í skólaráð þessa
bæjar, og þegar vér höfum heyrt skóla-
ráðsmannaefnin tala, hvort þeir í raun og
vom skildu köllun þá, sem starfi þeirra
er samfara. Köllun sú er bæði helg og há.
Hún má heita í því fólgin að móta svo
sál æskulýðsins, að á öll þau áhrif, er
hún verður fyrir, verði litið heilbrigðum
augum. Andleg velferð æskulýðsins, hinn
ar komandi kynslóðar, er undir hand-
leiðslu þess komin. Verkefnið er þvf
hið mikilsverðasta bæði fyrir yfirstand-
andi og ókominn tíma.
Hvað yrði um þau börn, s«m skóla-
kenslu yrðu að fara á mis, vegna þessa
áminsta ákvæðis skólaráðsins? Atvinna
bíður þeirra ekki, sem stendur að minsta
kosti. Það eina sem sjáanlega lægi fyrir
þeim væri það. að verða að flækingum,
ákvörðunarlausum, óupplýstum og ónóg-
um sjálfum sér í bráð, og hver veit hvað
lengi. Annað getur það ekki verið. Og
sökina á því ætti skólaráðið.
Ef þe&sum bæ er svo fjár vant, að
hann getur ekki risið undir kostnaði
skólanna, þá væri önnur leið affarasælli
til að bæta úr því, en þessi, er fyrir
skólaráðinu vakir. Hún væri sú að stytta
skólagöngutímann á hverju ári með því
að fella niður sumt af kenslunni. Vér
höfum lengi haft þá bugmynd, að sumt
af henni mætti missa sig. Viljum vér í því
efni benda á þulu-lærdóm kvæða af
grimmum stríðsforkólfum, konungum og
keisurum, sem aldrei hafa verið annað
en mannleysur og dýrðlingum, sem and-
lega nálykt leggur nú af til vor, sem börn
unum er boðið að trúa á og tilbiðja sem
frelsara sinn eða jafnvel guð sjálfan.
Og t. d. sögukenslan ,sem að þessu einu
lýtur, í stað þess að vera saga þess, er
til sannra framfara hefir leltt og hafið
hefir mannkynið upp úr vesöld og villi-
mensku, og sem mikið af skólatíman-
um gengur í að þjappa inn í kollana
litlu. Það væri miklu nær fyrir skóla-
ráðið að gefa því gaum, hvað af þessu
mætti fella úr kenslunni, og spara með
því bæði fasteignamönnum fé og böi'n-
um andlega þreytu. Bis þeirra á skóla
bekkjunum við margt þessu líkt ber ekki
neinn ávöxt hvort sem er, og allra sízt
heillavænlegan.
Það er vonandi að skólaráðið íhugi aft
ur þetta ákvæði um skóiagjald tólfta
bekkjar nemenda, og um bókakaup 7. og
8. bekkja nemenda. Og ef það þá ekki
tekur það til baka eða kastar því burtu,
mun það síðar komast að raun um, að
það er með því að setja stórum hópi nem-
enda stólinn fyrir dyrnar á námsbraut-
inni, í stað þess að efla mentun æsku-
lýðs bæjarins, eins og skylda þeirra er
að gera með starfi sínu.
BÓKAFREGN.
Hagyrðingur (Ijóð); Eldon og
Gerður. Reykjavík, 1930.
Höfundar þessarar ljóðabókar eru Jón
Magnússon Eldon og kona hans Anna
Þórdís Eggertsdóttir Eldon. Komu þau
vestur um haf árið 1888 og bjuggu í Win-
nipeg. Bókina gaf Mrs. Eldon út heima
á íslandi s.l. sumar, en þangað ferðaðist
hún á Alþingishátíðina. Jón dó í Blaine,
Wash. árið 1906. Eru hjónin kunn flest-
um eldri Islendingum hér vestra.
Kvæði Jóns eru fá í bókinni, enda get-
ur Mrs. Eldon þess, að skrifað safn af
kvæðum hans hafi tvisvar tapast. Var
það skaði. Jón þekkjum vér ekki af
öðru en því, sem bartn ritaði, er hann
var ritstjóri Heimskringlu, en þar er svo
margt smelhð og ramm-íslenzkt eftir
hann, að athygli hefir hlotið að vekja.
Fátt þekkjum vér af kvæðum hans í bók-
inni af því ritstarfi hans. Og þó eru þessi
kvæði- sem þar eru eftir minni konu hans
prentuð, laglega ort, en ekki efnismikil.
Um Ameríku kveður hann þessa vísu,
og er hún tilfærð, að því að hún mun
minna marga á skáldið:
Ameríka, auðsins ból,
ýmsra lista hæli.
Þú ert líka skálka skjól,
skamma og vamma bæli.
Samband Jóns við ísland lýsir sér í
þessari vel gerðu vísu:
En gott á sá við silfur tröf
siglir bláu Islandshöf!
Þótt að fái kuggur köf,
kjósa má ei þægri gjöf.
Kvæði Gerðar eru fleiri í bókinni. Þó
ekki séu þau eins þróttmikil og kvæði
Jóns, lýsa þau mikilli athugunargáfu og
góðri greind. Væri t. d. hverju skáldi
sæmandi að hafa ort þetta vísubrot:
— En það tekur tíma að bisa við björg
og bylta inu forna og ranga,
því ennþá er heimskan svo mögnuð og
mörg
og margt þarf til foldar að ganga.
tslenzkum sveini, er Gerður hefir mæt-
ur á, lýsir hún í kvæðinn “Ýmsar mynd-
ir" á þessa leið:
Á brá er fjör og blíða
í bláum augum, þó
ei kann hann neinu kvíða,
af kjarki þar er nóg.
Og af honum ber enginn
í æskulýðsins soll.
Eg þekki dável drenginn,
minn dýra 'hrokkinkoll.
SINDUR
Ef nokkuð má af því dæma,
er rannsóknarnefndin í Beau-
harnois málinu segir um suma
efri málstofu þingmennina, hef-
ir Rt. Hon. McKenzie King, ekki
alveg efnt kosningaloforð sitt
enn, um að endurbæta þá, eða
efri málstofuna.
• • •
Blaðið Weekly News í Winni-
peg segir:
“Blaðið Free Press í Winni-
peg hefir sagt vel söguna af
Beauhamois málinu. Segir það
að málið hafi hneykslað almenn
ing. Það er vonandi. En það
tók Free Press langan tíma að
hneykslast á því. Af vörum þess
heyrðist ekki orð um það fyr
en King var farinn frá völdum.
Og þó hefir blaðið áður vitað
að mestu alt, sem það nú veit
um málið.’’
• • •
Lögberg gat þess nýlega, að
það væri hér um bil jöfn tala
liberala og conservatíva í efri
málstofu sambandsþingsins. —
En hún verður samt ekki jöfn,
ef þeir McDougald, Hayden og
Raymond, þrír liberal þing-
menn þar, skyldu þurfa að
segja af sér vegna Beauhar-
nois hneykslisins.
• • •
Hvaða skoðun skyldu bænd-
ur nú hafa á sameiningu Brack-
en-flokksins og liberala — eftir
Beauiharnois hneykslið ?
Að Hnausum
Ferðavísur
I. Breiðuvíkin.
Víst er Víkin fögur
Vatnið slétt og bjart.
Skín við skógarkögur:
Skúmm þrunginn lögur. —
Svona’ er hans sumarskart.
Kyrr við kjörlands grundir:
Hvílir þungur mar.
Boða bjartar stundir:
Bygðarlagsins fundir. —
Framsókn fræg er þar.
Blessi landsins blóma:
Blíðust himin rök.
Þar, sem öldur óma:
Ættlands raddir hljóma,
Með sín töfratök.
II. Á Iðavelli Nýja fslands.
4. ágúst 1930.
Yfir Iðavöllum
Orðin fögru hljóma:
Heill sé Ásum öllum:
íslands helgidóma.
Heill þér, sveit, og sunna
'Signi þínar grundir. —
Bæti bygð og runna:
Bóndans hraustu mundir
Vallar vegasafnið:
Vel hér megi fara.
Frægi framtíð nafnið,
Fagni kappaskara.
Geymi kjöriands gæfa:
Gildi þeirra stofna.
Blíðki blæfold hæfa
Blóm. sem eigi dofna.
III. Að Hnausum.
I.
Hér stóð hann Stefán forðum
Með styrka og hrausta lund;
Með fjör og afl í æðum. —
Hann átti þessa gmnd.
Vér söknum kappans kæra,
Er kvæði flytjast hér.
Hann gat sér minning mæra,
Sem mörgum hugðnæm er.
Af hýru höfðings setri,
Ei hörfa sagnir þær,
Sem geymast lengst í letri. —
Það ljóma á staðinn slær.
II. i
Hnigin er sól: að Hnausum
Hnípin er fold og mar.
Borgir af bólstrum lausum
Breiðast um skýjafar.
Drífur að drauma veldi,
Drótt sem hraðast fer.
Myndir af Mulins feldi
Mardöll helgar sér.
Jón Kernesteð.
IV. Kvöld.
•
Það er kvöld. Og ljósin lýsa.
Leiftra blys um himintjöld.
Eins og þar sem öldur rísa:
Ólga og bólgna skýin völd,
Ber um loftið þrumu þræði,.
Þungur heyrist töfragnýr.
Óma fögur uppheims kvæði,
Alt hið lága og smáa flýr.
Jón Kernesteð.
NÝJASTA SAMGÖNGUTÆKIÐ
Fer 230 kílómetra á klukku
stund.
Hraðinn er fyrir öllu! Það
er kjörorð nútímans og komið:
frá Bandaríkjamönnum. Lengi
blöskraði Evrópuþjóðunum sá
hraði, sem var á öllu hjá þeim,
en á seinni árum hafa Þjóð-
verjar skotið þeim aftur fyrir
sig. Það þarf ekki annað en að
minna á heimsflug Zeppilins
(sem Bandaríkjamennirnir Post
og Gatty hafa nú að vísu farið
fram úr), hraðskreiðustu far-
þegaskipin, sem hafa unnið
“bláa landið’’, rakettuflugvélar
og rakettubíla. Og nú nýlega
kemur fram á sjónarsviðið eitt
furðuverkið enn. Það er jára-
brautarvagn, sem knúinn er á-
fram með loftskrúfu. Sá sem
fann upp er þýzkur verkfræð-
ingur og heitir Kruckenberg.
Þessi vagn var reyndur á járn-
brautinni milli Hamborgar og
Berlínar aðfaranótt sunnudags-
ins 21. júní, og fór hann langt
fram úr hraðameti allra heims-
ins hraðlesta. — Hann ók þessa
vegalengd, 271 km. á 1 klukku-
stund og 44 mínútum, eða með
170 km. hraða á klukkustund
til jafnaðar. Stundum var hrað-
inn 230 km.
• • •
Blaðamaður segir svo frá
þessari reynsluför loftskrúfu-
vagnsins, sem kallaður er
“Brautar-Zeppilin’’:
Enginn af þeim, sem fékk
að vera með í þessari þeysiferð
mun nokkru sinni geta gleymt
henni. Vér blaðamenn höfðum
beðið og grátbænt um að lofa
oss að vera með, já, amerísku
blaðamennirnir buðu gull og
græna skóga, en Kruckenberg
anzaði þeim ekki. Hann skelti
vagnhurðinni í lás, er hann
hafði leitt konu sína til sætís
í bláan flauelsstól aftan við
vagnstjóraklefann. Hann hafði
áður ekki dregið neina dul á
það. að þetta gæti orðið slySa-
ferð. Tilraunin var gerð að
nóttu, svo að hægt væri að
halda hiklaust áfram, en menn
voru hræddir um að vagninum
mundi sýnt tilræði. Hafði það
komið fyrir áður við renslu-
ferðir hjá Hannover, að steinar
höfðu verið lagðir á teinana.
Ef til vill hafa börn gert það,
og langað til að sjá, hveraig
þeysivagninn myldi grjótið. Það
kom fyrir að steinarnir þeytt-
ust upp í vagninn og brutu gat
á botninn á honum, en aldrei
fór hann af teinunum.
Að þessu sinni hafði jára-
brautarlögregla gert allar hugs
anlegar varúðarráðstafanir, og
til þess að fæla fólk frá braut-
inni ,var sú frétt látin út ganga
að vagninn þeytti frá sér grjóti
í allar áttir — svo mikill súg-
ur væri af honum. En á eftir
sagði Kruckenberg frá því, að
súgurinn hefði einmitt verið lít-
ill. Pappírsknettir höfðu verið
lagðir til reynslu hingað og
þangað á milli teinánna, og
þeir lágu óhreyfðir, þegar vagn-
inn var farinn framhjá.
Vagninum stýrt eftir korti, sem
hreyfist sjálfkrafa.
i&á, sem stýrði vagninum, var
Nokkur fleiri kvæði hennar eru svona
leikandi létt og fagurt kveðin. Hagmælsk-
an hlýtur að vera þeim meðfædd sem
þannig yrkir. Enda er vísa í bókinni eft-
ir Gerði átta ára gamla; og 15 ára er
hún farin að kveða um trúarefa af góð-
um skilningi og lýsir honum á þessa
leið:
.Eg vil trúa, en eg vfl nú
öllu fremur skilið geta, —
Svona blátt áfram munu færri leika
eftir að kveða um trúar-umbrot í sál
sinni.
Aftast í bókinni eru tvær smásögur,
ekki neitt stórkostlegar, en snotrar, sem
Gerður hefir þýtt úr frönsku, og mun
sjaldgæft að alþýðukonur leiki sér að því
að þýða úr því máli, jafnvel þó íslenzk-
ar séu.
Um verð bókarinnar vitum vér ekki, né
hvar hún *er til sölu, en bóksalar hér
mUnu geta leyst úr því, ef leitað er til
þeirra.
KING OG FREGNRITARAR BLAÐANNA
Fyrir nokkru ávítaði Rt. Hon. McKen-
zie King blöð landsins fyrir að flytja feit-
letraðar fyrirsagnir á fréttum um það,
að Beauharnois félagið hafi greitt ferða-
kostnað sinn til Bermuda og Bandaríkj-
anna, þar sem að alt, sem fram hefði
komið við vitnaleiðslu þess máls, bæri
vott um annað.
Hvað var það þá> sem kom fram við
vitnaleiðsluna? munu menn spyrja. Að-
allega ávísun sú ,er efri deildar þingmað-
ur sambandsþingsins, W. L. McDougald,
lagði fyrir rannsóknarnefndina í Beau-
hanrois-málinu. Ávísun þessi hljóðaði
svo: 30 apríl 1930. Kostnaður við ferð
Hon. W. L. McKenzie Kings og mín sjálfs
(MoDougalds) til Bermuda. Kostnaður á
Hotel Bermuda, $288.53; fargjald frá
Montreal til Bermuda og til baka $395.-
04; Hótelkostnaður í New York $168.75.
Allur kostnaður $853.32.
Ávísunin fyrir þessum kostnaði var gef
in út og greidd af Beauharaois félaginu.
Við vitnaleiðsluna kom lítið annað
fram þessu viðvíkjandi en þetta. En í
þinginu hélt Mr. King langa ræðu nokkr-
um dögum seinna um það, að hann hefði
sjélfur greitt sinn ferðakostnað. og með
þetta mál væri ekki rétt farið. Sagði Mr.
King þetta alveg satt, eins og þá stóðu
sakir, því bæði hann og Mr. McDougald
sendu Beauharaois félaginu borgun fyrir
þessum ferðakostnaði, en ekki fyr en á-
vísun þessari hafði verið fram vísað og
alt var orðið lýtum ljóst um hana.
Fréttirnar af starfi rannsóknarnefnd-
arinnar fluttu blöðin auðvitað, eins og
hverja aðra frétt. Málið var orðið opin-
bert og ekkert í veginum fyrir blöðin að
leita sér áreiðanlegra fregna um það.
Er því hálf broslegt, að heyra King
vera að reyna að klóra yfir þetta með
því, að blöðin fari ekki rétt með mál-
ið.
Er nú sjáanlega komið annað hljóð
í strokkinn með áreiðanleik blaðafregn-
anna en í vetur, er King var að tína upp
úr þeim kosningaloforð Mr. Bennetts, og
taldi brjálæði næst að rengja fregnrita
þeirra.