Heimskringla - 12.10.1932, Síða 5

WINNIPEG 12. OKT. 1932.
HEIMSKRINGLA
5 BLAÐSI£»a
mynd aldarinnar, þá táknar
jesúsinn hið jarðneska mann-
eðli í sínu hæsta valdi. . .
í tárum hans gráta tím-
arnir hlutskifti sitt, í blóði
hans tákna þeir kvöl sína, í
krossfestingu hans sína full-
komnu uppgjöf gagnvart grimm
um máttarvöldum, og í dauða
hans, sem um leið er þeirra eig-
in dauði, eygja þeir lausn sína.
f þessu ömurlega gervi Jesú,
sem þrátt fryir niðurlæginguna
er gætt hinni æðstu náttúru,
felst í senn hlutskifti mann-
anna og takmark. 1 dýrkun
hans fær virðingin útrás fyrir
hinum ódauðlegustu og djúp-
settustu eigindum mannsins,
sem þeim er bannað að sjá í
sjálfum sér. Hvernig skáldin,
málaflutningsmenn fólksins,
samsama sig þakklátir niður-
Iægingu hans, er að eins talandi
vottur um sinnisveiki uppgjaf-
arinnar, sem lá eins og mara á
þjóðinni.”
Margir munu verða sammála
um, að þetta sé með afbrigðum
skarplega athugað og framsett.
Og yfirleitt er öll ritgerðin sam-
in af ágætum gáfum og stórlega
skarplegum athugunum stráð
um hana alla. En þrátt fyrir
skarpleikann er mjög mikið við
niðurstöðurnar að athuga. Svo
sammála sem menn kynnu að
vera um einstök atriði ritgerð-
arinnar, þá tákna Passíusálm-
arnir frábærilega mikið meira
en “sinnisveiki uppgjafarinnar.”
í»eir eru vottur um mjög mikið
furðulegri eiarind í mannlegri
sál, eins og leitast skal við að
gera grein fyrir innan stundar.
I>að er haft eftir Lenin, að
trúarbrögðin séu svefnlyf eða
ópíum þjóðanna. Þessi saga,
sem hér hefir verið rakin, virðist
vera ágætt dæmi þessa. Hér
eru ákveðnar trúarhugmyndir
beinlínis notaðar til þess að
halda fólki í ánauð og niður-
lægingu. Konungsvaldið er reist
á þeirri hugsun, að konungur-
inn sé staðgengill almættisins,
og óttinn við refsingu himnanna
er beittasta vopnið gegn óróa-
seggjum og þeim, sem mögla
undir óbærum byrðum. Hin
klerklega stétt hafði á þessum
tímum selt áhrifavald sitt í
hendur þeim öflum í þjóðlífinu,
sem sviftu mennina gæfu og
gleði og lífi. Hugmyndirnar
um Drottinn og Djöfulinn, sem
sagt hefir verið frá, eru vissu-
lega framkomnar fyrir tilstilli
þeirra manna, sem þurftu á
slíkum hugmyndum að halda
til þess að sefa hina ánauðugu
menn. En eg lít svo á, að hin
djúpsetta trú á Jesú, eins og
hún birtist t. d. í Passíusálmun-
um, eigi sér aðrar rætur, dýpri
og vegiegri.
Þegar vér rennum augunum
yfir það, sem íslenzkir menn
hafa listrænt af mörkum lagt
fram á trúariegu sviði, þá verð-
ur það ekki á nokkurn hátt talið
mikið eða markvert. Þeir hafa
mjög lítið samið af snildarverk-
um, sem sprottin hafa verið upp
ai heitri og innilegri trúartil-
finningu. Mikið af hinum veiga
mestu sálmum vorum eru t. d.
þýddir úr öðrum tungumálum.
Skáldið Einar Benediktsson
skrifaði fyrir nærri fjörtíu árum
þau ummæli um íslenzkan
sálmakveðskap, sem vissulega
var ósanngjarn, en þó ekki
marklaus. Hann segir:
“Sálmakveðskapurinn, sem
alt niður til vorra daga er hið
auðvirðulegasta sem andi hinn-
ar íslenzku þjóðar hefir skapað
verður beinlínis að ritast á
reikning kristninnar. íslending-
Bm var hin nýja trú mjög mót-
fallin í fyrstu og lengi fram
eftir brá fyrir vopnbraki og
hetjustíl í helgiljóðunum; þegar
þetta hvarf með öllu, var ekk-
ert eftir annað en tóm og hljóm
laus orð, oftast hörmulega rím-
uð, sem óvaldir liðsmenn í hinni
hreiðu fylkingu keptust við að
berja saman hver um annan
þveran. Áhrifin utan að, sem
úrógu allan þrótt úr tungunni
og þurkuðu út einkenni þjóð-
ernisins, voru jafn skaðleg fyrir
rímarana og “sálmaskáldin’’. En
rímnaritararnir höfðu þó eitt
fram yfir hina; efnið var eftir
eðli rímnanna svo valið, að
gamlij sögu- og hetjuandinn ís-
lenzkf gat lifað lengur í því lofti.
Aftur áttu sálmagerðamennirn-
ir eina von, sem rímarana brast.
í einstöku manni festi trúin svo
djúpar rætur, að hún vakti
andagift, brá ljósi og afli yfir
orð og hugsanir. — Þetta gerði
Hallgrím Pétursson að höfð-
ingja meðal íslenzkra skálda’’.
Eg. geri hér ekki að umtals-
efni það, sem ósanngjarnt kann
að vera í dómi þessum, en hitt
er tvímælalaust rétt, að Hall-
grímur er höfðingi meðal ís-
lenzkra skálda. Og nú er það
með öllu víst, að hann væri eng-
in höfðingi á því þingi, ef lesa
mætti ljóð hans eingöngu þeim
augum, að hann hefði verið að
hjálpa til þess að halda þjóð
sinni í andlegri ánauð og verk
hans væru fyrst og fremst vott-
ur um “ sinnisveiki uppgjafar-
innar, sem lá sem mara á þjóð-
inni”. Hann er einmitt höfð-
ingi vegna þess, að verk hans
bera vott um það hugarþel, sem
'rís upp yfir hinar hörmuleg-
ustu ytri aðstæður. Það er al-
veg rétt hjá Matthiasi, að
Hallgrímur kvað í heljarnauðum
heilaga glóð í freðnar þjóðir.
En fyrir þá sök er glóð skáld-
skapar hans heilög, að hún býr
yfir einhverju meira en að vera
túlkun hins okaða, svívirta
manns. Og hvað er þá þetta,
sem er undursamlegt við Passíu
sálmana og andlegan kveðsltap
Hallgríms yfirleitt?
Vér skulum renna augunum
yfir ástæðurnar aftur.
Vér höfum séð að óumræðileg
harðýðgi umlukti líf mannanna
á alla bóga. Hið fullkomna
miskunnarlaeysi var undirstaða
lífsskoðunar hinna æðri stétta
tímans. Því var trúað að hinn
strangi refsivöndur laganna
væri hin verulega undirstaða
þjóðfélagsins. Þetta var að því
leyti satt, að ójöfnuður þjóðfé-
lagsins hefði ekki getað hald-
ist, ef harðýðgi hefði ekki ver-
ið beitt. Vér höfum ennfremur
séð, að þessi hörkunnar tíðar-
andi, var rökstuddur með þeim
kenningum um tilveruna, sem
fólust í guðshugmynd þátímans
og hugmyndunum um Djöful og
kvalastað. Hvert, sem litið var,
var hið sama fyrir mönnum: í
landinu sjálfu óblíð náttúra, er
mennirnir höfðu engan mátt til
þess að glíma við. Hver hgrður
vetur varð að hungri, hvert eld-
gos að mannfelli. f þjóðfélaginu
voru nærri ennþá harðvítugri ó-
vinir — ágjörn, grimm, sam-
úðarlaus yfirvöld. Á himnurn
ríkti hinn ægilegi konungur allr-
ar tilveru, og í undirdjúpum til-
verunnar vakti hinn illi andi,
sem hlakkandi beið eftir óför-
um mannanna. Umhverfið í
heimi anda og efnis var jafn-
ömurlegt. Þessar ástæður allar
voru í raun réttri þannig, að
mönnum var ekki líft við þær.
En hvað er það, sem bjargar
mönnum í þessu hyldýpi ömur-
leikans? Okinu varð ekki létt
af. Alþýðan hafði ekki nokkur
skilyrði til þess að breyta því
stjórnarfari, sem ríkti, eða
létta af þeim líkamlegu byrð-
um, sem á menn voru lagðar.
Óvinir hennar höfðu aðsetur í
öllum víggirðingum, sem réðu
úrslitum með yfirráðin í þjóð-
félaginu.
En einmitt hér er það, sem
Hallgrímur Pétursson kemur til
bjargar. Eða öllu heldur, þjóðin
bjargar sjálfri sér, þar sem Hall-
grímur er. Eins og eg hefi sagt,
þá voru hinar ytri aðstæður og
hin andlega sjón á þá leið, að
búast hefði mátt við því, að
menn hefði með öllu gefist upp
við lífið. Á himni sem jörðu
virtist miskunnarleysið ríkja í
alveldi sínu. En þjóðin leitar og
leitar í barmi sínum að einhverj-
um öðrum svörum en þessum.
Og með eðlisávísan sinni finna
menn, sem kafað hafa alla ör-
væntingu, að eitthvað er bak
við örvæntinguna — að tilver-
unni er ekki lýst með kúgun á
jörðu og dómara og kvalastað
annars heims. Þeir skynja, að
lífið er margbrotnara, og misk-
unnsemi og góðvild er ein hlið
þess. Þessi eðlisávísun, þessi
skynjun sálarinnar, finnur bún-
ing í sögunni um Jesú. Hann
verður mönnum hinn mikli vott-
ur þess, að tilveran á þá hlið,
sem heitir samúð. Þessi tilfinn-
ing brýzt út í brennandi glóð
í sálmum Hallgríms. Hann er
skáld, andrík sál, sem er hituð
upp af magni trúarinnar. Hann
er rödd alþýðunnar, hann er
heili og hjarta þjóðarinnar. Og
ofsahiti hrifningarinnar og ást-
arinnar á Jesú, stafar ekki sízt
af því , að þjóðin var komin svo
nálægt því að kala andlega.
Það gerir ekkert til, þótt hugs-
anir Hallgríms um Jesú, og
skoðanir hans á honum, séu
aðrar en vorar. Allur hinn fom-
eskjulegi búningur um frið-
jæginguna og endurlausnina,
er ekki annað en tjáning þeirr-
ar tilfinningar, að um tilveruna
renni strengur samúðar og ást-
ar á lífinu. Þessi trú er ekki
sinnisveiki uppgjafarinnar, held-
ur tjáning sjálfs lífsþróttarins.
Hallgrímur er ekki í vorum aug-
■ini höfðingi á skáldaþingi ís-
lendinga sökum þess, að hann
sé vandlegar en aðrir menn
“bólusettur með goðsögninni
tm Jesú”, heldur af því að
hann hefir öðrum mönnum
dýpri og innilegri skilning á því
að tilveran sé ekki ill.. Hallgrím
ur gefur oss sannari mynd og
hugboð um það, hvað lífið sé,
heldur en allar aðrar staðreynd-
ir aldar hans samanlagðar.
Ljósglampinn frá Passíusálm-
unum í myrkri seytjándu ald-
arinnar er frábærilega lærdóms-
rfkur. Hann er ljóslifandi sönn-
un þess, að trúin er ekki svefn-
’yf þjóðanna, heldur aflgjafi
beirra. Kenningarnar, sem trú-
arbrögðunum eru samfara, eru
oft svefnlyf, en þessu tvennu
má ekki með nokkuru móti
rugla saman. Kenningunum um
dómara himins, um hinn illa
anda og um kvalastaðinn, var
svefnlyf, en það var ekki í sam-
bandi við þessar hugmyndir,
sem hin eiginlega trú þeirrar
aldar birtist. Hún birtist í þeim
tilfinningum — ekki sérstöku
hugmyndum, heldur tilfinning-
’im — sem bak við Passíusálm-
ana standa. Það var þessi glóð.
sem þjóðin þurfti mest á að
halda til þess að geta lifað, hún
var skilyrði lífsins á þeim tíma,
og fyrir því var hún heilög glóð.
Saga Passíusálmanna er sí-
'elt að endurtaka sig í nýjum
og nýjum myndum. Við nána
aðgæzlu kemur það í ljós, að
trú hvers tíma er leit mannanna
að því, sem á þeim tíma er
mönnum bráðnauðsynlegast að
höndla. Trúin er eilíflega lífs-
leit, og fyrir því er hún ávalt
heilög leit. Ef spurt er um,
hver sé fyrst og fremst leit nú-
tímans í trúarbrögðum, þá dylst
bað ekki athugulum spyrjanda.
Nútíminn leitar fyrst og fremst
að afli, krafti. Þetta staf-
ar vitaskuld af því, að
oss varihagar nú um enga
hluti eins mikið. Við höf-
um aukið hið líkamlega afl svo
mikið, að það er tekið að sliga
oss. Fróðum mönnum reiknast
svo til, að afl véla vorru og iðju
svari til þess, að hver maður
hafi 50 þræla til þess að vinna
fyrir sig. Afleiðingin af öllu
þessu afli er sú, að bákn fé-
lagslífs vors hvílir sem bjarg á
herðum mannkynsins. Vér vit-
um ekki vort rjúkandi ráð af
því, að vér erum orðin svo auð-
ug. Vér framleiðum svo mikið,
að helmingur hvítra manna er
við dyrnar á hungursneyð í
öllum nægtunum. Þetta verður
ekki skýrt á annan veg en þann,
að magn vorra andlegu og vits-
munalegu afla samsvari á eng-
an hátt til hinna líkamlegu afla
Og af því stafar hin ákafa leit
nútímans eftir trúarbrögðum.
sem geti veitt manninum mátt
til þess að rísa yfir örðug-
leika sína. Hér er enn hið sama
á ferðinni: maðurinn er í trú
sinni að þreifa eftir því, sem er
hin mest knýjandi þörf tímans
til þess að lífið fái haldið á-
fram og notið sín. Jafnvel Len-
in, sem sagði að trúin væri
svefnlyf, átti allan árangur lífs-
starfs síns undir trú. Kommún-
isminn er fyrst og fremst trú.
Bjargist Rússland af í sinni stór
feldu tilraun með nýtt þjóð-
skipulag, þá verður það fyrir þá
sök, að það tekst að kveikja í
nægilega mörgum mönnum þá
tilfinningu, sem vér köllum trú
— tekst að kveikja í nægilega
mörgum mönnum þá tilfinn-
ingu, sem lætur þá glaða leggja
fram líf sitt til þes sað hug-
sjónir framtíðarinnar megi raét-
ast. Farist tilraunin, þá er það
fyrir þá sök, að þessa trúar-
tilfinningu vantar. Engin mark-
verð lífstilraun tekst nema fyr-
ir trú. Hún er sjálf aðalsmark
mannlegs anda.
Það er af þessum orsökum,
meðal annars, sem frjálslynd
kirkja er flestum hlutum nauð-
synlegri nú í mannlegu félagi.
Frjálslynd kirkja er reist á
virðingunni fyrir trúnni og sjálf-
stæðinu gagnvart kenningum
síns tíma. Allar kenningar líða
undir lok. Þær eru aldrei ann-
að en búningur utan um hinn
mikla kjarna. Nú í dag stend-
ur ekki steinn yfir steini af
þeim kenningum, sem Hall-
grímur Pétursson hallaðist að
og flutti. Samt er hann einn af
hinum miklu Ijósvitum þjóðar-
ar sinnar. Hann er hinn sígildi
vottur þess, að andinn lífgar.
en bókstafurinn deyðir. Megi
hamingjan gefa að þjóð vor
eignist annan eins á vorum
tímum — mann, sem varpi eins
mikilli hlýrri birtu á viðfangs-
efni vorra tíma, eins og Hall-
grímur Pétursson lýsti upp sína
ömurlegu, dimmu öld.
SJÓMANNAVÍSUR.
Eftir maddömu Ólöfu önnu
Stefánsdóttur í Krossavík
(Vísur þessar hafa Heims-
kringlu borist frá aldraðri konu
ættaðri úr Vopnafirði, er nú
býr vestur á Kyrrahafsströnd.
Höfundurinn, maddama Ólöf
Anna, var talin gáfukona á
sinni tíð. Hún var dóttir séra
Stefáns á Völlum í Svarfaðardal
Þorsteinssonar. Hún var alsyst-
ir Skapta Tímóteusar Stefáns-
sonar stúdents, er andaðist í
Kaupmannahöfn og Jónas Hall-
grímsson orti eftir; Jórunnar
síðustu kona séra Einars Hjör-
leifssonar í Vallanesi, en
hálfsystir að móðurinni, Jós-
eps læknis Skaptasonar á
Hnausum í Húnaþingi, föður
séra Magnúsar Skaptasonar og
þeirra systkina. Séra Stefán á
Völlum, faðir Ólafar, var bróðir
séra Hallgríms aðstoðarprests
að Bægisá, föður Jónasar Hall-
grímssonar. Maddama Ólöf var
gift Oddi stúdent í Krossavík,
Guðmundssonar sýslumanns ins
ríka, Péturssonar. Oddur var
bróðir Þorsteins sterka, föður
Guttorms, er síðast bjó við
Húsavík í Nýja íslandi, föður
Stefáns stærðfræðings hér í
borginni, séra Guttorms í Min-
neota og þeirra systkina. Mad-
dama Ólöf varð öldruð kona,
andaðist 16. desember 1898. —
Þessar vísur hennar þóttu all-
merkar á sinni tíð. Þær eru
ortar eins og þá var títt um al-
þýðukveðskap. Geta þær flestra
búenda við Vopnafjörð á þeirri
tíð, og eru að því leyti merki-
legar fyrir þenna tíma. Hin
aldraða kona, er vísurnar sendi,
Mrs. Guðríður Jones, segist í
æsku hafa þekt maddömu Ól-
öfu, hafi hún verið einkar ljúf
í viðmóti og laðað að sér börn
og unglinga. Kunni hún mesta
fjölda af sögum og æfintýrum,
er nú munu flest töpuð. Vísur
þessar, að því er vitað verður,
hafa ekki verið prentaðar áður.)
Sjómannavísur.
Til skal efna í óðar leit„
ýmsa nefna, þá eg veit
orkugefna, úr okkar sveit
ýta, er stefna á þorska-reit.
.•'1 •.
Jón í Straumhöfn strengjamá
stýrir landi burtu frá;
sitt kann vanda veiðistjá,
vaskur branda-týrinn sá.
s
Jón frá Ljósalandi þar,
lýsu ósa brautimar;
rakka þjós um rennir mar,
Rán þó gjósi sumstaðar.
Hann Guðvaldur heyrist mér
horskur taldur, hvar sem fer;
á báru-mjaldurs-blakki sér
byrs við skvaldur þrátt unir.
Áttum grunnungs alkunnur,
ítur-þunna voð þenur,
örva-runnur öflugur,
Á Sæunni, Guðmundur.
Nýpi þá, þeim fremra frá,
frægan má hann Guðmund sjá,
út um bláa birtings lá
byigju-knáa Jórnum á.
Enga Hjálmar hefir bið,
heldur skálmar út á mið,
Ægis sálma vanur við,
vel án tálma um keilu-hlið.
Stefán leiðir strauma önd,
starfa greiður, út af strönd;
’yndir skeiðin seglum þönd
■vásu reyðarr yfir -lönd.
Uiörn um rastar breiða heið,
Bláus, hastar greiða leið;
’öðrið fast þá skreið með skeið,
skúta þrastar eyðist neyð.
Móins díu mætur ver
mastra rýju upp festir
Vigfús, því hann ötull er,
á Júlíus sínum hér.
Einatt drottnar Eyjólfur
út á Botna, kappsamur,
Ægis þrotni þó friður,
og þar með brotni sæ-völvur.
Hafs um bynginn heldur snar
liöldur slyngur marglóðar;
leiðin þvingar lúðunnar
Langnesinginn, hann Gunnar.
Garpur talinn glatt með þel,
greitt um svala hrannar hvel
Ránar-bala ristir vel
röskur halur Daníel.
Stefán leitar löginn á,
laufa-hneitir Gerði frá;
fiska sveitir fyrir lá
fagran beitir öngul á.
Elli og vindur ama nóg
orku myndað fjör af dró;
lagar-hind um laxa-mó
lætur synda Guðni þó.
Helzt án saka, hlaðið mal
hafskip taka land þá skal
hrindir vakurt hlunnayal
herra Jakob Lillienthal.
Fínan penna, fagur sén
færa nennir höndin klén,
líka spennir lagar trén,
lipurmennið Níelsen.
Á Hafliða herkinn Jón
hratt um iðar geddu-frón,
megnan viður marar són
mastra- sniðugt sveigir -ljón.
Svafa-týrinn, sæmdum ann,
sínum stýrir knerri hann,
Stefán Hlýra stefna kann
stökkuls-mýra yfir rann.
Ekki gljúpur er að sjá
Ásbjörn, Lúpus gamla á,
út um djúpa ýsu-lá,
einatt hjúpar siglu-rá.
Jón með kæti, orku ör,
ýtir gætinn þóptu knör,
Hringvað lætur herða för
hafs um strætið, sverðabör.
Eftir rákum öldunhar,
ef menn bráka til fiskjar
samt á fáki siglu þar
sumum skákar Valdimar.
Á SMÁRT
[i LOTHE OR MEN t, WOME
KING'S
1
, DEFERREP
PAYMENTS
■j'

Hermir þjóðin hrósandi
hans af bróður Jakobi,
oft hann stóð með ágæti
úti á flóða Gulltoppi.
Út úr nausti auðna snar
ýtir Trausta Pól-Einar,
kvíðalaust um kaldann mar
klýfur hraustur öldurnar.
Lynda-dýri lárviður,
um laxa-mýri hugglaður,
veiga-týrinn vasklegur
Víking stýrir Guttormur.
Jón á Bökkum setur sinn
súða-kökk á blávöllinn;
ekki klökkur, en heppinn
eins og mökkur, skjótleikinn.
Ört með hrósi, undir slit,
eins og kjósa mundi vit,
Ægis-drósir espa þyt,
er hann Jósep siglir Lit.
Ægis-börn þó að drífi
æðisgjörn í hafróti,
um fiska-tjörn með forsjálni
fer hann Björn á Voninni.
Engan hræðist öldu knur,
úti á Græði margreyndur,
heppinn bæði og hugdjarfur
Haabet ræður Ógmundur.
Hörð þó klofni holskeflan,
húðin rofni þangs- um- rann,
aldrei dofna Árni kann,
af því Fofni beitir hann.
Runólfur og Hannes hinn
hraustir manna Júnus sinn,
stóruhrannar stelkurinn
stryka kann um sker-völlinn.
Út að dambla í öldu flas,
og Ægis braml að reyna þras,
köppum svamla kenni eg mas,
karlinn gamla við hann Las.
Honum flest að frægð hnígur,
finst hann beztur sjómaður,
á Ránar-hestum ráðugur,
röskur mest og stjórnsamur.
Líka haga hönd þess manns,
hús kann laga og mastra krans
án alls baga, fyrða fans
færri slaga í sporin hans.
Sjóarkallar, svo eg bið,
sem um lallið reyðar-hlið,
sóma snjallir sætt með frið,
sælir allir verið þið.
Mín er þulin mærðar-skrá,
mitt ei skuluð heiti sjá,
öllum hulinn halur sá,
hann er þula að geta’ upp á.
SNJÓR í ALBERTA.
Fyrsti snjór á þessu hausti
féll í Alberta á fimtudaginn
var. Fylgdi snjófallinu 10 stiga
frost. Enn er allmikið af korni
úti óþreskt, á sumum svæðum
alt upp í 20%. Er búist við að
illviðri þetta tefji fyrir þreskingu
í viku að minsta kosti. Hríðar-
garðurinn tók yfir suðurhluta
fylkisins, og hefir því að lík-
indum náð til íslenzku bygðar-
innar við Markerville.
Munið eftir að til sölu eru á
skrifstofu Heimskringlu með af-
falls verði, námsskeið við helztu
verzlunarskóla bæjarins. Nem-
endur utan af landi ættu að
nota sér þetta tækifæri. Hafið
tal af ráðsmanni blaðsins.
* * *
“Endurminningar”
Friðriks Guðmundssonar eru til
sölu hjá höfundinium við Mo-
zart, í bókaverzlun Ó. S. Thor-
geirssonar og á skrifstofu Hkr.
Fróðleg og skemtileg bók og
afar ódýr. ..Kostar aðeins $1.25.