Heimskringla - 22.02.1933, Side 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 22. FEBR. 1933
íLii’nnskringlct
(StojnuS 18SS)
Kemur út á hverjum mUSvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 Off 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86 537______
VerS blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HÍHMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
"Heimskringla” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG 22. FEBR. 1933
ISLENZKT ÞJÓÐLÍF VESTRA
I.
Síðast liðið sumar var dálítil hugveKja
skrifuð í þetta blað, hvort sem hún hefir
nokkra hugi vakið eða ekki, um nauðsýn
Islendinga á því, að standa, eins og Björn
að baki Kára, á þessum kreppu tímum,
að baki öllum þeim stofnunum, sem hér
störfuðu á íslenzkum grundvelli. Þar sem
ársþing Þjóðræknisfélagsins stendur nú
yfir, sjáum vér ekki rúmi blaðsins til
annars betur varið, en að bæta hér
nokkru við þær hugleiðingar.
Það er enginn efi á því, að margir
líta svo á, sem Þjóðræknisstarfsemi öll
sé unnin fyrir gýg, vegna þess að hér
geti ekki til langframa þrifist íslenzkt
þjóðlíf með nokkrum blóma. Þar af
leiðandi sé lang fyrirhafnarminst, að
lofa því að leggja sig út af og veslast
upp í makindum. Hugsunin er öll orð-
inn um dauðan. Öðru vísi mér áður
brá, mega íslendingar segja. Til forna
ortu þeir hetjuljóð meðan hausarnir
fuku af þeim. Nú jafnast ekkert á við
það að verða karlægur löngu fyrir dauÓa
fram. Það á auðvitað fyrir hverjum ein-
staklingi að liggja að deyja. En deyja
þjóðir eða þjóðlíf þeirra fyrir því? Hvað
er um fórn þá, er íslenzku landnemarn-
ir hafa lagt hér fram? Er hún einskis
verð? Fer mátturinn, sem lyfti steininum
sem þeir hafa lyft, með þeim í gröfina?
Vissulega ekki. Þjóðareðlið lifir í ætt
þeirra. Það sviftir erfingjana því ekki, að
þeir eru fæddir hér. Eðlið og upplagið er
eins ríkt hjá erfingjunum og hjá feðr-
unum. Hvað úr því verður er alt undir
því komið hvaða rækt er við það lögð.
Ef vögguljóðin, sem við syngjum yfir
þeim, eru útfararsálmar, er hætt við að
á vegi vorum megi stundum “skiftings
augun kenna”, eins og skáldið kvað, í
stað íslendings-eðlisins. Uppeldið skapar
manninn, í hvaða átt sem það stefnir.
það er hægt með voli og víli og skýlum að
binda svo fyrir augu afkomendanna ís-
lenzku hér, að þeir meti einkis arf land-
nemanna. Það er auðlærð ill danska.
II.
í ræðu einni er Jón Sigurðsson forseti
hélt á fimtmíu ára afmæli Bókmentafé-
lagsins, og sem prentuð er í Nýjum Fé-
lagsritum, leggur hann fyrir sig þá spurn-
ingu, hvað það hafi verið, sem haldið
hafi við norræna þjóðerninu óbreyttu úti
á íslandi, eða með öðrum orðum, hvað
hafi haldið íslenzku þjóðerni við til þessa
dags. Algengasta svarið við þeirri spurn-
ingu er það, að einangrun þeirra hafi
valdið því. En Jón Sigurðsson er ekki á
því máli. Hann telur bókmentir þeirra að
fornu og nýju, hafa verið vernd þjóðern-
isins. Þeirra vegna hafi málið, norrænan,
haldist þar óbreytt, og með henni þjóð-
ernið. Án þeirra hefði tungan glatast, eða
orðið að minsta kosti að eins fergilegum
mállýzkum og hjá frændþjóðunum á
Norðurlöndum. Og með því hefði nor-
rænt þjóðerni horfið á íslandi sem ann-
arstaðar. Hann mun hafa orðið fyrsti
maðurinn til þess að benda rækilega á
þetta, enda vita flestir, að hann var
manna næmastur fyrir öllu því, sem ís-
lenzkt var, eða þvf sem djúpar rætur átti
í íslenzku þjóðerni og þjóðlífi. Hann var
ekki út í bláinn kallaður “sverð og skjöld-
ur” þjóðar sinnar og ættjarðar.
Eiga þessi ummæli hans nokkurt erindi
til vor? Eins og á stendur fyrir oss, virðist
oss þau beinlínis til vor töluð þó sögð væru
fyrir meira en ihálfri öld. Það eru bókment
irnar, sem halda við íslenzku þjóðerni,
hér sem heima. Að nema íslenzka tungu
svo að kostur sé á að notfæra sér þær,
er fyrsta skilyrðið til þess að halda hér
við íslenzku þjóðerni. En jafnframt því
að nota heimabókmentirnar, ætti þá einn-
ig að halda hér uppi nokkru íslenzku bók
mentastarfi. Það er full ástæða til að gera
ráð fyrir, að það sem hér er ritað á ís-
lenzku um hérlend mál og þjóðlíf, yrði
meira lesið, en það sem heima er ritað.
þótt þangað hlytum við að sækja höfuð-
bókmentirnar íslenzku og við yrðum við
þann brunninn að sitja jafnframt, til að
verða ekki fráskila við stofnþjóðina.
En nú má búast við að spurt verði, við
hvað sé átt með vestur-íslenzkum bók-
mentum. Þær séu hér ekki til, eða að því
er nokkru nafni geti heitið. Þetta má
að vísu til sanns vegar færa, þar sem
fátt er nú gefið út annað en íslenzku viku-
blöðin. Og þau horngrýti dettur engum
í hug að telja til bókmenta. Þetta getur
einnig satt verið. En betra er að veifa
röngu tré en engu. Og hinu verður þó
ekki neitað, að þau eru tengiþráðurinn
milli íslendinga í þessari álfu — og
meira að segja heimalandsins og þeirra
einnig. Að öðru leyti er það heldur ekki
nema af heimskulegri hótfyndni sagt, að
þau standi ekki að bókmemntalegu gildi
til öðrum vikublöðum á sporði, þó að þau
séu vestur-íslenzk! Og það er í fullu sam-
ræmi við þá hugsjón, að vilja sjá alt ís-
lenzkt hér leggjast í kalda kol, að hreita
að þeim, heldur en að veita þeim þann
stuðning, sem þau eiga skilið, því á þeim
veltur þjóðræknisstarfsemi vor öll, meira
en nokkru öðru.
En það sem vér Vildum nú aðallega
beina huga að, er það, að úr því að viku-
blöðin eru eina bókmentalega starfið, er
hér er rekið, að Tímariti Þjóðræknisfé-
lagsins og Almanaki Ó. S. Thorgeirsson-
ar undanskildum, virðist nú tímabært,
áður en ver fer, að minna á það, að þar
sé nú tækifærið að sýna, að hér geti ver-
ið um dálítinn bókmemntalegan vott að
ræða, ef íslendingar noti tækifærið til
þess. Vikublöðin eru ef til vill hagkvæm-
asta leiðin, sem stendur, til þess að koma
því fyrir almennings sjónir, sem hér er rit
að af því, sem bókmentalegs eðlis væri.
Blöðin ættu bæði að geta verið tímarit
og fréttablöð, eða með öðrum orðum,
fræðandi og skemtandi, og talist í orðs-
ins fylstu merkingu bókmentir, ef menn
kæra sig um verulegt bókmentastarf hér.
En að þau eru það ekki, er því, sem nú
skal greina, að kenna.
Bókmentir hverrar þjóðar sem er, bygg
ast á því, er mentamenn hennar leggja
til þeirra. En hér í landi eru íslenzku
mentastéttirnar frábitnar þessu. Allir
læknarnir, lögfræðingarnir, prófessorarn-
ir, hagfræðingarnir, verkfræðingarnir, vís
indamennirnir í ýmsum greinum og kenn-
arar rita aldrei línu til að fræða alþýð-
una. Það mun víst leit á eins klumsa-
lærðramanna stétt í nokkru þjóðfélagi og
íslenzka þjóðlífinu vestan hafs í þessu
efni. Prestarnir íslenzku eru eina lærða
stéttin, sem nokkra rækt hefir hér lagt við
að efla og halda við íslenzkri bókmenn-
ingu. Fyrir það starf þeirra í þarfir þess,
sem íslenzkt er, getum vér fyrirgefið þeim
margt. Auðvitað munu mentamennirnir
íslenzku hér, einkum þeir yngri, bera
því við, að þeim sé ekki eins lagið að rita
á íslenzku og enskunni. En bæði er, að
það ætti ekki að ná neinni átt, af því að
það er. ekki minna hægt af þeim að
krefjast en þess, svo skammlaust megi
telja þá mentamenn, en að þeir kunni
íslenzku, og svo er sannleikurinn sá, að
þeir kunna hana meira og minna, og bera
þessu aðeins við, vegna leti eða algers
áhugaleysis og óskaplegs skeytingarleys-
is um íslenzk mál hér. Að 'hinu leytinu
liggur ekkert heldur eftir þá skrifað á
ensku. Þeir eru alveg eins værukærir
með að fræða alþýðuna á þeirri tungunni
sem þeir stæra sig af að kunna, og mega
auðvitað gera það, og á íslenzku. Og eldri
íslenzku mentamennirnir hér taka þeim
yngri sem næst ekkert fram í þessu. Er
það þeim mun vítaverðara, sem hinir
yngri ef til vill líta á þá sem fyrirmynd
sína. Vér gætum að vísu undan tekið
tvo eða þrjá af hinum eldri, er stöku
sinnum sést lína frá í blöðunum, og þá
þekkja íslendingar, svo að ekki þarf að
nefna þá. En það nær þó engan veginn
til heildarinnar. Heima á íslandi, og raun
ar hvar sem er annarstaðar en í vestur-
íslenzku þjóðlífi, leggja mentamennirnir
til stærsta bókmentaskerfinn og efla
þekkingu þjóðar sinnar.
IV.
Vér höfum sérstaklega minst á þetta
andvaraleysi mentamannanna, í sam-
bandi við blöðin eða bókmentirnar. En
því miður grefur það lengra út frá sér
og nær til íslenzka félagslífsins einnig.
Játað skal samt, að í íslenzku fé-
lagslífi séu margir hinna eldri og nokkr-
ir hinna yngri mentamanna hér að nokk-
uru starfandi. En það er þó í miklu tak-
markaðri stíl en ætla mætti. Og margir
þvo hendurnar algerlega af því. Við get-
um tekið til dæmis þjóðræknissamtökin
íslenzku hér. Það mætti ætla að menta-
mönnunum, sem betri grein og gleggri
geta gert sér fyrir öllu, sem þjóðlegt er
og fagurt og göfugt í andlegum arfi ís-
lendinga, en við, rynni ekki kalt blóð í
æðum gagnvart starfi Þjóðræknisfélags-
ins. En þó ilt sé að þurfa frá því að segja,
virðist ekki á öðru bera hjá fjöldanum af
þeim. Af því að þetta er svo óheilbrigt,
dettur manni í hug, hvort ekki sé þörf á
að rannsaka, hvort mentamennirnir séu
andlega talað eins og aðrir menn skapt-
ir, eða hverju að öðrum kosti sé um
þetta að kenna.
Með stofnun Þjóðræknisfélagsins virt-
ist oss hornsteinn lagður að heildarmynd-
un íslenzks þjóðlífs hér vestra. Félags-
legum áhrifum vorum, sem íslendinga
hér, er að mun borgnara með slíkri sam-
vinnu, sem Þjóðræknisfélagið fer fram
á, en án hennar. Ýms stærri félög hér
íslenzk, hafa séð þetta og hafa tekið
höndum saman við Þjóðræknisfélagið.
Þau hafa séð nauðsynina á því, að íslend
ingar vinni sem heild, að verndun þess
sem íslenzkt er. Þetta virðist hvorki geta
dulist lærðum eða leikum, svo framar-
lega sem þeim stendur ekki á sama um,
að hver íslenzk taug og tægja sé af tönn
þjóðlífsáhrfanna hér nöguð inn að hjarta-
rót.
KARLAKÓRS-SAMKOMAN
Karlakór íslendinga, sem um langt
skeið hefir ekki látið til sín heyra, söng
s.l. fimtudag í Fyrstu lút. kirkju. Hugðu
menn gott til að ‘hlýða á flokkinn, enda
olli það engum vonbrigða. Er gott til
þess að vita, að samkoman var vel sótt,
því að enginn söngur tekur mannsrödd-
inni fram. Og maður fær ekki umflúið
þá hugsun, að íslendingar séu með því að
styðja að veg og gengi þessa söngflokks,
að sýna að þeir séu, þrátt fyrir jazztízk-
una, ekki ánægðir með, að sín á meðal sé
ekki um önnur söngtæki að ræða, en
bumbur og skeljar.
Af söngnum að dæma dylst ekki, að
flokknum er að fara fram. Hann var
söngblíðari og mýkri en síðastliðinn vet-
ur, er vér hlýddum á hann. Hitt þarf ekki
fram að taka að hann er ekki búinn að
ná þeim þroska, sem vænta má að hann
nái. Flokkurinn er alt of nýr af nálinni
til þess, að sanngjarnt sé að gera kröfur
til að hann sýni nú það, sem ekki má
verða fyr en í fyllingu tímans. En eftir
að hafa hlýtt á flokkinn nú syngja, munu
flestir réttsýnir menn taka undir það, sem
Mr. S. K. Hall skrifaði um hann síðast-
liðinn vetur, að í honum búi góð þroska-
skilyrði.
Innan um sum lögin voru einsöngvar
sungnir af sér Ragnari E. Kvaran. Voru
þeir allir endurteknir, að kröfum áheyr-
enda. Reyndist Mr. Kvaran góður liðs-
maður flokksins þetta kvöld.
Strengja “kvartett” undir stjórn þeirra
Pálmasonssystkinanna, er tvisvar lék,
fórst og verk sitt myndarlega úr hendi.
Og hið sama má segja um píanó-undir-
spil Mr. Erlendssonar.
Og síðast en ekki sízt á svo Mr. Brynj-
ólfur Þorláksson þakkir íslendinga skilið
er þarna nutu sem fyr ánægju af að
hlýða á hin fögru íslenzku vísnalög, sung
in undir stjórn hans. Munu margir bíða
þess með eftirvæntingu að það tækifæri
gefist aftur.
Þriðja Hockey-samkepni fslendinga um
bikar Þjóðræknisfélagsins.
Það er að færast fjör í þessa árlegu
hockey samkepni um bikar Þjóðræknisfé-
lagsins. Síðastliðinn vetur keptu fjórir ís
lenzkir Hockeyflokkar um hann. Nú
verða þeir sjö. Eru þeir frá Árborg, Gimli,
Selkirk, Lundar, Glenboro og tveir frá
Winnipeg. í hinum síðasttalda flokki eru
allir eða flestir leikendurnir bræður, syn-
ir Guðmundar Jóhannssonar í Winnipeg,
fyrrum til heimilis í Árborg, Man. Mun
það sjaldgæft að þannig sé myndaður
heill hockeyflokkur af einni og sömu
fjölskyldu.
Hockey samkepnin fer fram
á Olympic skautasvellinu laug-
ardaginn 25. febrúar og mánu-
daginn 27. febrúar. Verður það
vel þess vert fyrir íslendinga
að sinna því og sjá með eigin
augum hverjir eru sterkastir á
svellinu. Gamall málsráttur seg
ir að vísu að allir séu jafnsterk
ir á svelli, en til þess getur
varla komið þarna. Það verður
einhver að hljóta bikarinn.
Þarna er búist við einu voða-
legu ati. Og Glenboro flokkur-
inn, sem sigur hlaut s. 1. vetur,
er mælt að vinna verði nú harð-
ara en nokkru sinni áður að því
að halda dýrgripnum, sem alla
fýsir auðvitað líka að ná í og
verða hockey kappar ísl. í
þessum (intermediate) flokki.
Elzti (senior) flokkur Fálkanna
fær ekki að slást í þenna leik.
Þeir eru nú, er þetta er skrif-
að, að búa sig undir að leika
á móti bezta Hockey-flokki
Manitoba, og freista lukkunnar
að verða hockey-kappar þessa
fylkis. Og eftir öllu að dæma
af leikjum þeirra í vetur, gæt-
um vér trúað, að flokkurinn,
sem hann háir úrslitaorustuna
við, verði laus fyrir honum á
svellinu.
Þó það komi ekki við sam-
kepninni um bikar Þjóðræknis-
félagsins, er ekki annað hægt
að segja en að íþróttafélagið
Fálkinn hafi með hockey-leikj-
um sínum á þessum vetri, vakið
eftirtekt á íslendingum. Það
hefir sent þrjá flokka á ólíkum
aldri út af örkinni að keppa
við hérlenda flokka, sem allir
hafa getið sér ágætan orðstír
fyrir hockey íþrótt sína. —
Yngsti flokkurinn, sem drengir
eru í frá 16 til 18 ára, komst
svo langt, þótt þetta megi heita
hans fyrsta tilraun, að etja
kappi við bezta flokk jafnaldra
sinna í fylkinu um það, að
verða hockey-kappar í Mani-
toba. Værum vér ekkert hissa
á, þó þeir ættu eftir á næstu
árum, að koma við sögu hockey
leikjanna hér.
Af þessu er ljóst að þessa í-
þrótt ætla íslendingar ekki að
leiða eins hjá sér og þeir hafa
gert mörg undanfarin ár. —
Hockey-leikstarf þeirra er aftur
hafið, og þó þaö kunni að drag-
ast eitthvað, að þeir feti alveg í
spor gömlu Fálkanna, heims-
kappanna, er það víst og á-
reiðanlegt, að það er mark og
mið nafna þeirra.
WDODDS
ÍKIDNEY
9l*®ÍeCrktrCoHJbJ‘ .
SÍI2maTí5H

t fullan aldarfjórðung hafa Dodd’a
nýrna pillur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðru
' sjúkdómum, og hinum mörgu kvilla,
er stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfjabúð-
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
152.50. Panta má þær beint frá
' Dodds Medicine Company, Ltd.. Tor-
! onto, Ont., og senda andvirðið þang-
aS.
ÞORBJÖRN BJARNARSON.
Frh. frá 1. bls.
Svo kunn eru ljóð “Þorska-
bíts”, að óþarft er að gera þau
að löngu umtalsefni hér. Þau
hlutu á sínum tíma hin ágæt-
ustu ummæli merkra ritdóm-
ara. Þorbjörn var framúrskar-
andi orðhagur, og hafði mikið
yndi af fögru, þróttmiklu máli.
Lljóð hans eru skrautbúin feg-
urstu gimsteinum íslenzkrar
tungu. Yrkisefni hans voru
mörg, enda var hugur hans víð-
förull og víðsýnn, sí-leitandi og
sólginn í fróðleik. Hann kunni
góð skil á því að greina það í
nýmælum, er eitthvert gildi
hafði, og hinar skörpu gáfur
hans gáfu honum ákjósanlega
aðstöðu að þrjóta mál til mergj-
ar og vinza úr þeim veilumar
í röl^ræðum. Hann tók fagnandi
hverri frétt er boðaði nýja sigra
andlegs atgervis, því tjóður-
bönd vana, kreddufestu og
þröngsýnis orkuðu aldrei að
leggja hömlur á huga hans,
Andi hans var fleygur og frjáls,
andstæður við og óháður öllu
því, er frá hans sjónarmiði stóð
þekkingunni og þroskanum í
vegi.
Kvæði hans til Islands em
hvorttveggja í senn: þrungin að-
dáun og ást til lands og þjóðar,
og með fegurstu náttúrulýsing-
um, sem Ijóðbundin hafa ver-
ið á íslenzka tungu. Töfraveldi
ísl. náttúrufegurðar verður Ijós-
lifandi túlkun í ljóðlínum skálds
ins. I kvæðinu “Vísur um ís-
land” eru meðal annars þessi
gullfögru erindi:
“Nið’r undan skútum og skörð-
um
skriður með lyngvöxnum börð-
um,
liða sig urðunum undir
iðandi lækina’ um gmndir.
Reyrgresið angandi á öllum
eyrum og móum og völlum,
geirum og leitum og lautum,
leirum og veitunum blautum.
Stynjandi hamrabergs hliðin,
hrynjandi fallstrauma niðinn,
drynjandi djúpristar skriður
dynjandi svipvinda hviður.
Titrandi líðandi lindum,
litfögrum hlíðanna rindum,
glitrandi tignháum tindum,
titrandi hillingamyndum.” —
Þá er ekki síður myndaval og
málsnild í kvæðinu “Minni
Borgarfjarðar”. í því em meðal
annars þessi snjöllu erindi:
“Skörð og tinda, skriðugil,
skarpar eggjar, klettaþil,
nípur, drangar, nátttröll stök,
náttúrunnar Grettistök,
dísatorg og tívastól,
Tröllakirkjur, gýgjaból,
afdals vætta óðul hrein,
álfaborgir, dvergastein.
Efst við heiðan himininn
herðabreiði jökullinn
gnæfir hátt með höfuð frítt,
hárið grátt og skeggið sítt:
hjálminn bratta breðastáls
ber sem hatt, en sér um háls
hélugráan knýtir klút
klakabláum rembihnút.” —
Og svona mætti halda áfram,
en við þessi sýnishom, gripin
af handahófi, skal þó staðar
numið. Leikandi ljóðgáfa skálds
ins leiftrar svo að segja af
hverju kvæði er eftir hann ligg-
ur. —
Trúmaður var Þorbjöra ekki
talinn að vera eftir venjulegri
merkingu þess orðs, því ekki
voru honum kirkjuferðir tam-
ar, og mér vitanlega var hann
ekki kendur við kirkjulega
starfsemi. Honum þótti sem eigi
færi ávalt saman yiðleitni
manna til kristilegra athafna í
kirkjunni og utan hennar. Trú
manna vildi hann fremur lesa
af verkum þeirra en tíðum
kirkjugöngum, viðhorfi þeirra
til meðbræðra og mannfélags-
mála, fylgi þeirra í orðsins beztu
merkingu við þær kenningar, er
kendar eru við Meistarann frá
Nazaret. Og því var það, að
han nhafði anduð gegn því hug-
arfari, sem sex daga vikunnar
hefir fyrirsát um fjármuni og
æru náungans, en varpar um
sig hjúp “trúarinnar” hinn sjö-
unda dag, með fjálgleik og
vangaveltum yfir þeirri nauð-
syn, að útbreiða guðsríki á
jörðinni. Einlægninni unni hann
þó, hvar sem hann varð henn-
ar var, jafnt þó skoðanir ann-
ara færu á snið við hans eígín,