Heimskringla - 31.05.1933, Page 5

WIINNIPEG, 31. MAl 1933
HEIMSKRINGLA
5. SÍÐA.
sú breyting miklu djúptækari
en að breyta nafninu Særnund-
ur í Koll. Og þetta hefir á-
reiðanlega hent kirkju íslenzkra
manna oftar en einu sinni. Guð-
brandur Hólabiskup — svo rík-
ur af hæfileikum sem hann var
og þrátt fyrir þrotlausan áhuga
— týndi nafni sínu og öll kirkja
hans um hans daga. Hann
gleymdi því, að hann var bisk-
up íslenzkrar þjóðar, en hélt að
hann væri biskup þröngrar
kreddutrúar. Hann lagði fram
krafta sína til þess að svifta
þjóðinni lífsgleði og lífstrú.
Hann hjó stoðirnar undan því,
sem eftir var af frjáisu trúar-
lífi í landinu, og undirbjó hina
ömurlegustu öld, sem yfir þjóð
vora hefir gengið.
Sæmundur Sigfússon bar
gæfu til að minnast nafns síns
áður en það var orðið of seint.
Hugur hans var vafin iþoku
draumóra fánýtra heilabrota, en
upp úr mistri hugarins spratt
lítil minning um hól í túninu í
Odda, þar sem hann hafði leikið
sér barnlefltjum. Hann hvarf
til baka til hólsins, og eftir það
var lífinu til þess varið að láta
fólk sitt blessun af sér hljóta.
Með gáfum sínum, þroska og
þreki hlúir hann að þeim yl,
sem með þjóðinni sjálfri fólst
og afrek hans eru ódauðleg. í
mínum augum er líkfe um hina
sífeldu endurskírn kirkjunnar.
Hún týnir sér við og við í gjör-
samlega fránýtri viðleitni við að
þjappa öllu lífi saman í einn
stakk, eina ömurlega fátæk-
lega skýringu á því hvað líf-
ið sé. Þau tímabil heita aldir
rétt-trúnaðar, því að trúa rétt er
þá að trúa eins og manni er
sagt. En ávalt kemur einhver
Jón Ögmundsson og minnir á
hið rétta skírnarnafn þeirrar
stofnunar, sem til þess kom í
heiminn að gera mennina að
hærri verum og fullkomnari. Þá
hverfa gáfurnar, þroskinn og
þrekið að nýju að hinu veglega
verkefni: að láta mennina bless-
un af sér hljóta. Hið ytra form
verkefnisins breytist með hverri
öld, því umhverfið, sem mann-
kynið ferðast í gegnum, breyt-
ist. Verkefni kirkju Sæmund-
ar var að beina huga þjóðarinn-
ar að innri efnum, koma á
friði í landinu og vekja alúðina
við hugsun og íhugun. Hún
sótti magn starfsemi sinnar í
minningar fortíðarinnar og því
varð sagan hennar yndi og eft-
irlæti. Kirkja vor, nútíðar-
raanna, hefir önnur ytri við-
fangsefni en þó hið sama verk-
efni. Hún er enn til vegna
mannanna og þeirra þroski er
enn hennar markmið. Hún verð-
ur að hætta þeim fánýta leik
að tæla sér að keyra almættið í
trúar-formúlu og hneppa starf
sitt í fánýtum helgi-athöfnum.
Hún verður að leita til baka á
hólinn í túninu, þar sem menn-
imir búa. Hún verður að vekja
ástríðu og eld hugarins fyrir að
leysa vandkvæði þjóðmála vorra,
þeirra, sem nú kalla brýnast að.
Þegar eg lít til baka yfir þau
brot af sögu þjóðar vorrar um
800 ár, sem eg þekki, þá ber þar
margt heillandi fyrir augu. *f
þetta sinn sé eg þó ljósast
þrent: Eg sé þjóð, sem virti
Sæmund fyrir speki hans og
þroska, elskaði Jón Ögmunds
son fyrir mannúð hans og mildi,
og dáðist að Jóni Arasyni fyrir
dirfsku hans og karlmannslund
Ekkert veglegt framtíðar pjóð-
líf verður reist úr öðrum efni-
við en þessum: vitsmunum,
mannúð og hugrekki. Og þessi
efniviður bíður enn kirkju þjóð-
ar vorrar, hvar sem börn henn-
ar ala aldur sinn. Megi henni
enn auðnast að verða nútíð og
framtíð til blessunar.
KAUPHÖLL MORGANS
KAUPIÐ HEIMSKRINGLU
LESIÐ HEIMSKRINGLU
BORGIÐ HEIMSKRINGLU
Um kauphöll auðkýfingsins J.
P. Morgans er vanalega talað
sem “The House of Morgan.”
Hún er ein mesta banka eða
peningastofnun heimsins, og
hefir haft óskoruð völd í fjár-
málaathöfnum héma megin At-
lantshafsins síðast liðin 70 ár.
Eigi að síður stendur nú eig-
andi hennar, sem syndugt barn
hjá skriftaföður sínum, frammi
fyrir öldungadeild Bandaríkja
þingsins og í raun og veru
öllum heimi. Þar sem mörgum
mun þykja þetta tíðindum sæta
og að í fréttir verður eflaust
fært margt um það næstu daga
eða vikur, skal hér ofurlítil lýs-
ing gefin af þessari stofnun.
“The House of Morgan”, er
ekki tiikomumikil bygging á
að h'ta, er borin er saman við
skýjkljúfana í New York, sem
umhverfis hana eru á Wall
stræti. Hún er lægri en þeir
flestir og svo óbrotin, að ekk-
ert dregur athyglina að henni.
Á fram stafni hennar stendur
aðeins “23 Wall St.” Það er
alt útflúrið. En byggingin er
þó all stór um sig . Af því að
hún stendur á horni Wlall og
Broad stræta, var hún lengi
nefnd “The Corner”.
Á steinveggnum öðru meg-
in við dyrnar sézt dálítill litar-
munur, þar sem gert var við
vegginn eftir skemdirnar sem
á honum urðu 1920, er byltinga
maður reyndi að sprengja kof-
ann í loft upp.
Þegar inn í bygginguna kem-
ur, verður hins sama vart; þar
er alt eins óbrotið og úti. t
henni miðri er stór geimur, en
til hliða er röð af skrifborðum
og sitja við þau meðeigendur
Morgans, sem sagðir eru vera
tuttugu alls. Af þeim þúsund
manns, sem þarna vinna, sér
maður ekki nema fáeina; þeir
eru felstir í þeim hluta bygg-
ingarinar, sem bætt var við
hana, eftir að viðskiftin höfðu
bólgnað svo að þar var að
verða rúmlítið.
Inst í byggingunni er skrif-
stofa J. P. Morgans sjálfs. Eld-
ur brennur þar á arni og upp
yfir honum á veggnum er olíu-
mynd af J. P. Morgan eldra,
föður núverandi eigenda stofn-
unarinnar. Annað viðhafnar-
legt er þar ekkert að sjá. Einka
ritari sézt þar aldrei inni. Fund-
ar-salur er á öðru lofti, en eig-
endur koma þar sjaldan sam-
an. Þeir ganga oftast yfir að
skrifborði hvers annars, ef þeir
þurfa að ráðfæra sig um eitt-
hvað. Aldrei sjást þar merki
neinnar truflunar í starfinu.
Það gengur með mestu ró og
kyrð. Þó eru dæmi þess, að
menn sem ábyrgðarstarfi hafa
gengt hjá Morgan, hafi blátt
áfram drepið sig á ofharðri
\innu.
Hvernig stofnun þessari er
háttað, veit enginn lifandi mað-
ur um annar en eigandinn. Hún
er ekki löggilt félag. Meðeigend-
ur Morgans í henni, eru “prí-
vat” félagar hans og oft sinn
upp á hvem hátt. Hvernig
samning hver um sig hefir gert,
vita þeir ekkert um. Og þó
þarna sé um eina stærstu banka
stofnun í heimi að ræða, er hún
alls ekki banki samkvæmt lög-
um New York ríkis.
Engin skýrsla er nokkru
sinni gefin yfir hag eða ástæður
stofnunarinnar. Hvað hún á,
og hvað hún tekur inn eða
greiðir út, veit enginn (nema
eigendurnir). Fundargerningar
eru engir skrifaðir, þó eigendur
hafi fundi. Að vera félagi
Morgans, er þó sagt að færi í
aðra hönd á ári eina til fimm
miljónir dollara. Morgan er
dómarinn í öllum ágreinings-
málum.
J. P. Morgan var fæddur í
Irvington, N. Y., 7. sept. 1867
Hann var einkabarn og var því
sjálfkjörinn að taka við og
stjóma hinni miklu stofnun og
eignum föður síns. Var hann
og af föður hans búinn undir
það starf eins vel og unt var.
Faðir hans dó 1913.
Um það leyti varð talsverður
ÁSKORUN SINT
Það var á ónefndum fundi
síðast liðna viku að vér heyrð-
um hafða yfir söguna, sem
blaðið Free Press hefir verið að
ys og þys út af því gerður, að tönlast á undanfarin nærri þrjú
Morgan og meðeigendur hans ár við lesendur sína
væru í stjórn svo margra fé-
laga ,að hætta stafaði af því.
Var það því eitt af fyrstu og
stærstu sporunum, sem erfing-
inn steig, að segja sig úr stjórn
eitthvað þrjátíu annara félags-
stofnana.
Ári eftir að J. P. Morgan
hinn yngri var seztur í for-
setastólinn að 23 Wall St.,
braust stríðið mikla út. Bar
þá ýmsan vanda að höndum,
og formenska Morgan stofnun-
arinnar var ekkert létta verk.
En ekki virtist ofvaxið hinum
nýja stjórnanda, að ráða fram
úr þeim vanda.
í janúar 1915, var “The
House of Morgan” fengin aðal
umsjón allra innkaupa fyrir
Frakka og Breta í hendur í stríð
inu; var Morgan greitt 1 pró-
sent af umsetningu viðskift-
anna. Hvílíkrí feikn þessi við-
skifti námu, þarf hér ekki að
lýsa. Þau skiftu biljónum doll-
ara. í allri sögu heimsins er
ekki getið um svo mikil banka
viðskifti nokkur staðar, sem í
sambandi við þessi vöru og
skotfæra kaup Breta og Frakka
frá Bandaríkjunum á stríðsár-
unum. Og alt fór það í gegn-
um hendur þessara manna í
“The House of Morgan”.
Og svo voru þessi litlu lán.
Á öðru ári stríðsins, urðu Frakk
ar og Bretar að fá lán er nam
um
það, að R. B. Bennett hafi í
sambandskosningunum 1930 lof
að að bæta úr atvinnuleysi
þessa lands, en hafi eflaust veg-
na viljaleysis, svikið það loforð.
Ritstjóri þessa blaðs var við-
staddur og spurði hvers vegna
ekki væri minst á loforð þá-
verandi forsætisráðherra, Mr.
Kings, sem einmitt hefðu verið
hin sömu um að bæta úr at-
vinnuleysinu, og með sama
hætti og Mr. Bennett hefði
ráðgert. Sögumaður sagði oss
fara með ósannindi í því efni,
og Mr.' King hefði engu lofað
um að bæta úr atvinnuleysinu.
Skoraði hann því á oss að koma
með það á prenti og þóttist viss
um, að þar sem það hefði ekki
áður verið gert, hlyti það að
vera uppspuni.
Af því að liberalar hafa svo
oft skælt munnleðríð út af þessu
loforði Mr. Bennetts um lækn-
ingu á atvinnuleysinu, skulum
vér nú, þar sem á oss hefir
skorað, benda á loforð Kings í
því máli.
Eins og gefur að skilja, gat
Mr. King ekki staðið sig við, að
leiða atvinnuleysismálið hjá sér
í kosningunum 1930. Að gera
enga grein fyrir hvað hann ætl-
aði að gera því viðvíkjandi, eða
að segja að hann ætlaði alls
ekkert að sinna því, hefði verið
hið sama og að kveða sjálfur
hálfrí biljón dollara ($500,000,- I upp dóm yfir stjórn sinni. Enda
000.) fyrir þessi vörukaup sín. gerði Mr. King ekkert slíkt.
Morgan sá fyrir því. Var það ; Hann kvaðst ætla að sinna at-
hið stærsta lán, er til þess tíma j vinnuleysinu, og benti á, hve
hafði nokkru sinni veitt verið. jdavðsföll væru nú tíð orðin,
Árið 1917, er Bandaríkin fóru I þar sem þjóðvegir lægju þvert
í stríðið, voru lán Morgans til yfir járnbrautir. Að gera und-
Breta og Frakka orðin hálfjirgöng á verstu vegamótunum
önnur biljón dollara. Og frá væri ákjósanlegt. Kvaðst hann
árinu 1917 til ársins 1926, lán- jþví fús, að leggja fram helm-
aði Morgan 12 löndum í Ev-1 ing fjár á við fylkin og sveit-
rópu til samans nærri tvær i irnar, og afla á þann hátt öll-
biljónir dollara ($1,770,000,000). j um atvinnulausum atvinnu. Og
“Corsair” heitjr lystlskip | í því sambandi lýsti hann þessu
Morgans. Er það eitt hið skraut lyfir:
legasta. Fullsmíðað kostaði J “Stjórn vor (þ. e. King stjórn-
það hálfa þriðju miljón dollara., in )er reiðubúin í kvöld til þess
Hefir hann siglt því aftur og j að veita þennan styrk, og verði
fram með ströndum Evrópu. Og það boð þegið (af fylkjunum),
á Engiandi og Frakklandi hefir skal enginn maður verða at-
hann dvalið talsvert á þeim vinnulaus á morgun.”
ferðum sínum og er þar víðast Á ensku eru ummæli hans
þektur. Hann á eignir á Eng- þessi:
landi, þar á meðal landsetur! My government stands ready
mikið og skrautlegt er Alder-J to-night to extend this aid and
ham Abbey er neft í Hertsford- j no man need be unemployed to-
sire. Ennfremur Gannocky i morrow, if this offer is accept-
Lodge, á Skotlandi. j ed.
Svo að sögur fari af hefir | Þessi orð eru eftir Mr. King
Morgan tvisvar sinnum verið höfð í dagblöðunum “Free
sýnt banatilræði. j Press” og “Tribune” f þessum
Morgan er lýst sem meðal bæ, 16. júlí 1930; flutti hann
inga-æsingunni, að hann gæti
læknað það á einni nóttu!
Annað sem Mr. King hélt þá
einnig fram, var að það stæði
fylkjum og sveitum næst, að
ráða fram úr atvinnuleysinu.
En “svo hver saga sé sögð, sem
hún gengur,” eins og Lögberg
segir, þá hafa fingralangir
þjónar Brackenstjórnarinnar
svo skafið innan skúffur fylkis-
stjórnarinnar að hún varð að
sleppa úr síðustu fjárlögum með
öllu veitingu til atvinnulausra;
hún varð jafnvel að hætta við
að sníkja féð áð láni “upp á
eilífar kringum stæður” til
þess, að sínum hluta eins og
hún var þó vön. Liberalismi Mr.
Kings og Free Press, sem hér
kennir Bracken hann, virðist því
vera orðinn sitt hvað í þessu
fylki.
Steingrímur Matthíasson
héraðslæknir fór í gær með
Goðafossi til útlanda. Hann ætl-
ar að athuga nýjungar í hand-
lækningum í Englandi, Þýzka-
landi og Danmörku.
Hið bezta 1
fyrir yðar'
vindlinga
vafninga
Stórt sjálfgjört bókarhefti
5c
ChwdecfaL-
VINDLINGA PAPPÍR
Meir notaður en allar aðrar
tegundir til samans
Kaupið Heimskringlu
Lesið Heimskringlu
Borgið Heimskringlu
manni á hæð, þrekvöxnum,
haus stórum, með festu svip á
andlitinu, en þó ekki hörku-
legum. Hann er hægur í fram-
komu, og -jafnvel dulur, sem í
sambandi við öll sín störf.
Hann skágengur fregnrita og
blaðamenn og hatar alt auglýs-
ingaprjál.
þau í ræðu er hann hélt í Win-
nipeg kvöldið áður, eða tæpum
hálfum mánuði fyrir sambands-
kosningarnar það ár.
Lyfið sem hann ætlaði að
nota til þess að ráða fram úr
atvinnuleysinu, var alveg hið
saman og Mr. R. B. Bennett
hélt fram, nema hvað það náði
Ekki er sagt, að Morgan I miklu skemmra en efndir Ben-
liafi í neinu brotið lög lands-
ins með því að greiða ekki
tekjuskattinn, sem allir eru
liissa á að hann skuli ekki hafa
gert eða þurfa að gera. En
þessi viðskiftarekstur hans, sem
eflaust er einn hinn sfeærsti, er
nokkur einn maður eða félag
hefir með höndum í nokkru
þjóðfélagi, virðist með þeim
hætti stofnaður og rekinn, að
ekki er líkt neinni anna^i starf-
andi stofnun í þjóðfélaginu.
Viðskifti hans minna á búra-
karl, er fé sitt geymir í sjó-
vetlíngi, og sem þjóðfélagið veit
ekkert um og lög þess þar af
leiðandi ná lítið eða ekkert til.
—Það er vor í dag.
— Jú, jú, en hvaða árstíð var
í gær?
netts hafa orðið sem þó hafa
skamt hrokkið. En hvaða á-
stæða er þá til að halda, að Mr
King hafi ekki þarna, alveg eins
og Mr. Bennett, verið að lofa
upp í ermina sína?
Oss hefir fundist það satt að
segja of jórturstuggulegt til
þess, að vera að svara því, sem
sagt hefir verið um þessi kosn
ingaloforðasvik Bennetts. Og
oss hefir ennfremur þótt það ó-
líklegt, að nokkur væri svo
skyni skroppin, að sjá ekki, að
atvinnuleysið er ástandinu í
heiminum að kenna, og því ó-
viðráðanlegt stjórn Canada eða
nokkurri einni þjóð, eins og Mr
King hélt réttilega fram í þess
ari sömu ræðu, þó hann í
hinu orðinu, gerði þessa af-
káralegu yfirlýsingu mitt í kosn
innköllunarmenn Heimskringlu:
í CANADA:
Árne8 . . .. !. . ....................F. Finnbogason
Amaranth .......................... J. B. Halldórsson
Antler...................................Magnús Tait
Árborg...............................G. O. Einarsson
Baldur..............................Sigtr. Sigvaldason
Beckville .......................... Björn Þórðarson
Belmont ................................... G. J. Oleson
Bredenbury............................. H. O. Loptsson
Brown............................. Thorst. J. Gíslason
Calgary............................. Grímur S. Grímsson
Churchbridge........................Magnús Hinriksson
Cypress River...........................Páll Anderson
Dafoe, Sask., .......................... S. S. Anderson
Ebor Station ............................Ásm. Johnson
Elfros............................J. H. Goodmundsson
Eriksdale ............................ ólafur Hallsson
Foam Lake........................................John Janusson
Gimli................................................. K. Kjemested
Geysir............................... Tím. Böðvarsson
Glenboro.................................G. J. Oleson
Hecla...............................Jóhann K. Johnson
Hnausa........... .... . . . Gestur S. Vídal
Hove..................................Andrés Skagfeld
Húsavík...........................................John Kernested
Innisfail ........................ Hannes J. Húnfjörð
Kandahar .............................. S. S. Anderson
Keewatin...............................Sigm. Björnsson
Kristnes.........................................Rósm. Árnason
Langruth, Man......................................... B. Eyjólfsson
Leslie................................................Th. Guðmundsson
Lundar ................................. Sig. Jónsson
Markerville ........................ Hannes J. Húnfjörð
Mozart, Sask............................. Jens Elíasson
Oak Point.............•...............Andrés Skagfeld
Oakview ............................. Sigurður Sigfússon
Otto, Man.................................Bjöm Hördal
Piney..................................S. S. Anderson
Poplar Park............................Sig. Sigurðsson
Red Deer .......................... Hannes J. Húnfjörð
Reykjavík.................................Ámi Pálsson
Riverton ........................... Björn Hjörleifsson
Selkirk.................................. Jón Ólafsson
Steep Rock .............................. Fred Snædal
Stony Hill, Man..........................Björn Hördal
Swan River............................Halldór Egilsson
Tantallon.............................Guðm. Ólafssom
Thomhill...........................Thorst. J. Gfslason
Víðir................................................Aug. Einarsson
Vancouver, B. C .....................Mrs. Anna Harvey
Winnipegosis..........................
Winnipeg Beach.........................John Kernested
Wynyard................................S. S. Anderson
f BANDARÍKJUNUM:
Akra .................................Jón K. Einarsson
Bantry................................ E. J. Breiðfjörð
Bellingham, Wash..................... John W. Johnson
Blaine, Wash....................................... K. Goodman
Cavalier ........................... Jón K. Einarsson
Chicago: Geo. F. Long, 2428 Hamlin Ave., Logan Square Sta.
Edinburg.........................Hannes Björassoa
Garðar.................................S. M. Breiðfjörð
Grafton..............................Mrs. E. Eastman
Hallson................................Jón K. Einarsson
Ivanhoe..................................G. A. Dalmaö*
Milton...................................F. G. Vatnsdal
Minneota................................C. V. Dalmann
Mountain............................Hannes Bjömssom
Point Roberts ........................ Ingvar Goodman
Seattle, Waah........J. J. Middal, 6723—21st Ave. N. W.
Svold ............................. Jón K. Einarsson
Upham................................. E. J. Breiðfjörð
The Viking Press, Limited
Winnipeg, Manitoba