Heimskringla - 05.07.1933, Blaðsíða 4

4. SIÐA.
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 5. JÚLÍ 1933
| ^rimskrintila
(StofnuS 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86 537 ______
Ver8 blaðslns er $3.00 árgangurinn borgisrt
fyrlrfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
-----------—----------------------
Ráðsmaöur TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
| Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Vtanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
"Heimskringla” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-155 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 5. JÚLl 1933
ÍSLENDINGADAGURINN
Hvað sem um það er sagt, að uggvænt
sé að verða um íslenzkt mál og íslenzka
félagsstarfsemi hér vestra, verður ekki
um það sagt, að aldauða sé meðan ís-
lendingar halda þjóðminningardag sinn
hátíðlegan. Og o£an úr sveitum berast
nú fréttir uwi að íslendingadagur verði
eins víða eða víðar haldinn á þessu sumri,
en að undan förnu.
Af öllu því fáum við eflaust glöggar
fregnir innan skamms. Að þessu sinni
skal nokkuð að því vikið, sem oss er
kunnugt um, en það er hvað íslendinga-
dagsnefnd Winnipeg búa hefir fyrir stafni
hafst og hvað hún hefir hugsað fyrir með
skemtanir þennan dag.
Haldinn verður íslendingadagurinn
mánudaginn 7. ágúst, á stað þeim, er
landnámsmenn nefndu Gimli, eftir bústað
norrænna guða, og segja þeir er þar búa,
að nafn beri staðurinn með rentu, þó
aðrir líti nú á það, sem hvern annan
skáldskap. En ástæða mun þó einhver
hafa verið til nafnsins og er ekki ólíklegt,
að hún hafi í augum landnámsmanna
verið sú, að þar hafi skárstur áningastað-
ur þótt nyrðra, er þeir komu þangað úr
hrakningum um óravegu óbygða og
eyðiskóga. Og ekki er því að neita, að
skemtilegt hefði verið, að þarna hefði
orðið framtííðar bústaður og Vé íslend-
inga vestan hafs með níu heimum um-
hverfis öllum bygðum “dyggvum drótt-
um” af norrænu kyni. Og hver veit nema
að það hafi landnemunum til hugar kom-
ið. En hvað sem því líður og hvort sem
íslendingar helga sér nokkru sinni þenn-
an stað eða ekki í einum eða neinum
skilningi, sem feðrum og mæðrum þeirra
er sögulega vígður, er það nú eftirtekta-
vert, að stað þennan skuli fjólmennasta
bygð íslendinga vestra hafa um stundar
sakir að minsta kosti hylt sem skemti-
legastann áningastað fyrir þjóðminning-
ardag sipn, þó 60 mílur vegar sé í burtu
(frá Winnipeg). Ef til vill er draumur
landnemanna á þann hátt eða að svo
miklu leyti að rætast.
En nú skal þess geta er mest tekur til
frásagnar af starfi íslendingadagsnefndar.
Þó hátíðarskemtistaðurinn sé einn hinn
bezti sem þeim er kunnugt um, sem dag-
inn sóttu síðast liðið sumar, og öllum
sem til Gimli hafa komið, mun þá, sem
hugsað hafa sér, að verða gestir dagsins
nú, fýsa að heyra eitthvað ger um það
sem um hönd verður haft. Er þá fyrst
frá að segja, að ræðumenn verða á fs-
lendingadaginn séra Ragnar E. Kvaran og
dr. B. J. Brandson. Skáldin er
vrkja eru Þorsteinn Þ. Þorsteinsson og
Sigurður J. læknir Jóhannesson. Um
óðsnild þeirra þarf hér ekki að ræða, né
heldur á orðfimi ræðumanna að minnast.
Ennfremur sýngur kór karla og kvenna,
um 75 manns alls, undir stjórn Brynjólfs
söngstjóra Þorlákssonar. Ætti bæði gam-
an að verða söngsveit þessa að heyra og
sjá. Verður það einn hinn stærsti íslenzki
kór, sem hér hefir sungið. Ræður allar
verða í hljóðaukum fluttar, svo gestir
þurfa ekki að þrengja sér neitt saman
til að heyra þær. Er þetta kostur, sem
um er vert að ræða.
Fjallkona verður Mrs. Walter J. Lindal.
Þá var löng skrá um íþróttir lesin á
síðasta nefndarfundi, en bæði er að þeim
sem þetta ritar gekk þá illa að kveikja í
pípu sinni og svo hitt, að hann man nú
ekki einu sinni það er hann heyrði. En
svo mikið er óhætt að segja, að ýmsar
fimleika þrautir verða þar sýndar er
okkur mun hljóð setja, er við horfum á
þær framkvæmdar.
Eitt er og það, er þama verður til
skemtana, og hér er sjaldséð. En það er
vefaradansinn íslenzki. Sýnir flokkur
stúlkna hann frá Selkirk. Hefir áður verið
á dans þennan minst í Heimsknnglu og
var það gert af því, að hann er svo ein-
kennilegur og fagur að vér höfum ekki
séð aðra list dansa hér betri. Hann mun
og nokkuð gamall íslenzkur dans vera.
Eyki milli tíu og tuttugu hefir nefndin
leigt hjá Winnipeg Electric félaginu til að
flytja gesti dagsins og veitist þeim með
því betra og ódýrara far, en annars hefði
verið. Alt er því starf nefndarinnar með
nokkurri forsjá gert og það fyrir augum,
að sem þægilegast verði og sk^mtilegast
fyrir alla, er hátíðina sækja.
En að þessi mikli undirbúningur komi
að tilætluðum notum, er þó undir einu
atriði mikið komið og það er, að almenn-
ingur sæki hátíðina. Það eru einu laun-
in, sem nefndin fer fram á fyrir starf sitt,
að sem felstir íslendingar njóti þeirra
skemtana, er hún ætlast til að dagurinn
veiti þeim.
ROOSEVELT SKORINORÐUR
Roosev^lt forseti sendi alþjóðafundin-
um í London skýrt og skorinort svar,
síðást liðinn mándag, við tillögum fund-
arins í gjaldeyrismálinu. Neitar hann
þar afdráttarlaust, að ákveða gildi eða
verð dollarsins, eða að láta Evrópu þjóð-
irnar ráða nokkru um verð hans.
Frakkar og aðrar þjóðir, sem ekki hafa
frá gullinlausn horfið, hafa sleitulaust
barist fyrir því á fundinum að fá allar
þjóðir til þess að koma á óumbreytanlegu
verði á peningum sínum. En það er
nokkuð hið sama og að taka ,upp gullinn-
lausn peninga.
En nú er þjóðum sem frá gullinnlausn
hafa horfið, þetta ómögulegt. Þær geta
hvorki ákveðið verð peninga sinna né
tekið upp gullinnlausn, nema sér í stór-
skaða.
En á það hafa hvorki Frakkar né þær
þjóðir litið, sem gnægtir hafa gullsins.
Þær hafa aðeins verið að hugsa um sig
og að tryggja sinn hlut sem bezt. Það
hefir reynst erindi þeirra á þennan al-
þjóðafund. Þó þessi tillaga þeirra um
tryggingu fyrir gullgjaldmiðli sé í sjálfu
sér nokkurs verð, er hætt við hún hefði
aðeins þrengt að kjörum þeirra þjóða,
sem horfið hafa frá gullinnlausn eða með
öðrum, hún hefði þrengt hag bágstaddra
þjóða í stað þess að bæta hann, en
hefði aftur tryggt hag hinna betur stæðu
eða þeirra sem liggur við sligi undir
gullklyfjunum.
Svo þrátt fyrir það þó bótin á bölí
heimsins virðist liggja aðallega í tvennu,
breytingu í millilanda viðskiftum og föst-
um gjaldmiðli, er nú hvorugu þessu ein-
hlýtt eða hættulaust að hreyfa við sem
stendur. í Bandaríkjunum eru tímar að
skána. Taldi blað eitt canadiskt, sem
Bandaríkjunum er fremur óvinsælt, að
löggjöf Roosevelts forseta mundi bæta
ástandið til fullnustu á mjög skömmum
tíma. En nú eru lyfin, sem notuð hafa
verið af Roosevelt til þessa alt önnur, en
á alþjóðafundinum er gert ráð fyrir að
lækna hinn sjúka heim með. Roosevelt
hverfur frá gullinnlausn og föstu verði
peninga og tekur gullið úr umferð. Hann
eys peningum út til atvinnubóta, án þess
að þörf sé fyrir starfið önnur en sú, að
veita mönnum atvinnu. Hann tekur fram
fyrir hendurnar á peningavaldinu. í
stjórn kveður hann með sér prófessora og
sérfræðinga í hagfræði og stjórnfræði,
sem tillögur leggja fyrir þingið, sem þing-
menn botna ekkert í og samþykkja að
eins vegna þess trausts, er þeir bera til
þessara vitmanna sem umhverfis Roose-
velt sitja. Öllum venjum og kreddum er
haslaður völlur. Hvert þetta stefnir veit
þjóðin ekkert um, en hún treystir Roose-
velt og ráðuneyti hans fyrir hverju sem
er. Þjóðin er aðeins þess áskynja, að
tímar hafa batnað, atvinna aukist, við-
skifti örvast og trú á batnandi tíma hefir
vaxið. Færi Roosevelt nú að verða við
óskum alþjóðafundarins um að ákveða
verð peninga fyrir þjóðirnar, sem gullinn-
lausn hafa, gæti svo farið, að hreyfingin,
sem löggjöf hans hefir komið af stað
hægði á sér. En það mun ráðuneyti
Roosevelts ætla að sjá um að aðrar þjóð-
ir verði ekki valdar að.
Um Bretland og gullinnlausn er sömu
sögu að segja. Það getur ekki tekið upp
gullinnlausn peninga fyrst um sinn. Svo
eru fæstar þjóðir henni nú fylgjandi. Út-
litið er því það, að gullinnlausn sé úr
siögunni og að þær þjóðir sem hana hafa,
verði knúðar til að hverfa frá henni, ef
ekki ætla sér að skjóta loku fyrir viðskifti
sín við aðrar þjóðir.
Svar Frakka og þjóðanna sem gullinn-
lausn fylgja, við stefnu Roosevelts er
þegar þetta er skrifað ekki birt. Er sagt,
að þeir hafi orðið meira en hissa á svari
Roosevelts.
En á þessu barf hinn gamla heim ekk-
ert að furða. Þó Evrópa haldi ennþá
dauða haldi í óvirkar stefnur, eins og hún
gerir með gullmiðilinn, þarf hún ekki að
halda að Bandaríkin geri það. Bandaríkin
hafa verið fylkingarbrjóst þess hluta
mannkyns, sem frelsi og mannréttindi
einstaklingsins hefir metið meira, en Ev-
rópuþjóðirnar eða flestar aðrar þjóðir
hafa gert. Frá þeim hafa umbótaöldum-
ar skollið á íhaldi gömlu og ófrelsi. Af
þeim öldum hefir konungum og keisurum
ávalt staðið ótti og ekki að ástæðulausu.
Og enn virðist manni þetta eiga sér stað.
Með Roosevelt forseta í broddi fylkingar
skipar Bandaríkjaþjóðin sitt fyrra önd-
vegi í þeim skilningi sem á hefir verið
minst. Þær umbótaöldur sem enn hefir
orðið vart við, hafa þaða,n komið. Manni
liggur við að segja um.Roosevelt, eins og
sagt var um gamlann merkismann einn
heima:
Stór og hár sem stærsta fja.ll,
Styður hann heiminn einsamall.
ÍSLENDINGADAGS ERINDI
flutt að Markerville, Alta.
17. júní 1933.
FANGAR NÁMFÚSIR
Nýlega hélt prófessor við Columbia há-
skólann því fram, að fangar í tukthúsum
væru námfúsari en nemendur í háskól-
um að minsta kosti en nemendur hans
væru í Columbia-háskóla.
Þetta er ekki eins ótrúlegt og það í
fyrstu getur virst. Það er margt sem
skólalýðin glepur og ginnir frá náminu.
Samkomur, dansar, útileikir, bíltúrar,
þetta grípur huga námslýðsins ekkert
lausum tökum. Ef hann hefði tíma frá
þessu til að helga sig náminu er alls
ekki víst nema hann sinti því eins og
fangar gera.
Þetta er eftirtektavert. Sum af beztu
ritverkum heimsins og bókmenta-gim-
steinum ,hafa samin verið í fangelsi. Sir
Walter Raleigh, Bunyan, Cervantes og
margir aðrir hafa þar skráð sínar beztu
bækur. Auðvitað á þetta ekki við um
alla fanga. En hefir þess verið nægilega.
gætt,' að gefa föngum alt það tækifæri,
sem unt væri, til þess að efla og göfga
hugsanir sínar? Og hefir sú leið verið
rannsökuð sem skyldi, að gera fangelsin,
að þægilegri stofnun fyrir fanga, til að
nema það, sem að minsta kosti þarf með
til þess að gera þá að betri og andlega
heilbrigðari mönnum?
Glæpir ,einkum yngri manna, eiga oft
ekki rætur að rekja til annars en ills upp-
eldis. Liggur þá nokkuð nær en að gefa
þeim mönnum hollara uppeldi og bæta þá
með því? Hegning getur verið þörf í
vissum tilfellum, en þegar svo stendur á
að sá sem glæpinn fremur, er ekki heil-
brigður vegna ófullkomins uppeldis, er
hegningin sjálf glæpur.
Það hefir margt verið sagt um fangelsin
í Canada á þessu ári. En um að breyta
þeim í betrunarhús, eða skóla, hefir ekki
orð verið sagt. Orð prófessorsins við
Columbia háskóla minna þó á þá þörf,
ef satt er frá sagt, um námfýsi fanga.
JÚNÍ-SÓL
Júní-sólin heiða og hýra,
hver á meiri töframátt?
Ljós þitt, aflið dulardýra,
úr dvala vekur stórt og smátt.
Jafnvel jökultindar taka
til sín hlýju brosin þín,
fyrir þér þeir fúsir slaka
föstu klakaböndin sín.
Niðri í moldu fræin finna
feikna sterka ylinn þinn.
Útí Ijósi vill sig vinna,
veslings græni stöngullinn.
Sumum finst þeir fái ei notið
fagurs neins er lífið á.
En gleyma hvað þeir geta hlotið
geislastraumi þínum frá.
Sérhvert ár þinn sigurljóma
sendirðu enn um lönd og höf.
vek nú alt úr vetrar dróma
vorsins mlkla náðargjöf.
Steinunn Sigurðardóttir
—Lesb. Mbl.
Herra forseti!
Háttvirtir tilheyrendur!
Ástæðan fyrir því, að eg lét til
leiðast að segja nokkur orð hér
í dag, er sú, að eg vildi sanna
ykkur það, að við ísl. erum
engir eftirbátar annara þjóð-
flokka með það, að eiga lélega
ræðumenn.
Ekki dettur mér í hug, að fara
að tegja gamla gumlopann um
það, að við séum æðstu verur
mannkynsins sökum ættgöfgis
og hreystiverka.
Eg hefi aldrei verið sammála
þeim fornaldar sálum, sem
aldrei þreytast á að lofa þá,
sem harðast sóttu fram í
hrottaskap og hryðjuverkum og
mest níddust á varnarlausum
ættbræðrum vorum og systrum.
Aftur á móti dáist eg að því,
hve mikla þrautseigju þjóð vor
hefir sýnt í lífsbaráttunni, á
hrjóstugu landi, og við óblíð
náttúruröfl.
Sömuleiðis ber oss að viður-
kenna það, að þjóð vor er mörg-
um góðum kostum búin. Til
dæmis stendur námsfólk vort
flestum framar, ef það á annað
borð nennir að leggja rækt við
hæfileika sína.
En hvergi stöndum við þó
framar í samanburði við aðrar
þjóðir, heldur en í Ijóðlistinni.
Þar eigum við hvern snillinginn
löðrum betri, má jafnvel segja
I spámenn. Við Vestur-íslending-
|ar eigum því láni að fagna, að
geta tileinkað okkur þann stæð-
sta og veiga mesta, skáldið St.
G. St. Stephan stendur við rætur
Klettafjallanna með því sem
í næst, allar bókmentir Vestur-
íslendinga á herðum sér, sem
hann hefir sjálfur skapað.
Stephan er eins og fjölbreytt
lyfjabúð, sem hefir á reiðum
j höndum meðal við sérhverju
meini mannanna. St. G. St.
I og Þ. E. börðust fyrir því með
hnúum og hnefum, að kristna
j samferða fólk sitt, og leiða það
j út úr þoku hjátrúar og hindur^
j vitna, yfir á hina sólríku geisla-
braut kærleikans.
Báðir þessir menn, reyndu af
alefli, að koma samtíðar fólki
sínu til að fjarlægjast kirkju-
dóminn, og taka í þess stað
í kristindóminn og mannúðina.
j Báðir þessir menn hlutu aðeins
j hatur og fyrirlitning að launum,
hjá fjöldanum, sem æfinlega er
spora drýgstur, þegar hann' er
að framkvæma fyrirskipanir,
sinna eigin böðla. Þjóð vor hef-
ir lifað og nærst, bókmentalega
á þeim sjóði, sem góðskáldin
eftir létu henni.
Lélegar væru bókmentir vor-
ar, ef skáldin væru undanskil-
in. Lítið yrði þá eftir, annað
en ræningja sögur og forgyltur
ribbaldaskapur, lítt siðaðra ó-
eirðar seggja. Að vísu er oft
þægilegt fyrir þá menn, sem
aldrei lyfta hugsunum sínum
úr fyrir skóla-asklokið sitt, að
nota vel sagðar setningar úr
fornsögum vorum, til að slá um
sig með.
Fyrir mörgum áratugum síð-
an dróg E. B. upp skarpa og
sanna Ijóðmynd, af svíndil-
braskara lýðnum, sem skriðið
hefir í grasinu á vömbinni, um
margra ára skeið, og æfinlega
getað vélað auðtrúa almenning
til að trúa sér fyrir æðstu em-
bættum. Þar til þeim hefir nú
tekist að sölsa undir sjálfa sig
allan vinnu arð fortíðarinnar
og nútíðarinnar og eru nú að
sjúga merg og blóð úr framtíð-
inni, með lántökum, sem börn-
um vorum og ófæddum kyn-
slóðum er ætlað að borga. Þess-
ir prósentu snatar, ganga undir
þeirri dulu, að almenningur
haldi áfram að vera ósjálfstæð-
ur og ósamtaka, sem er þeirra
eina von. Annars vona eg, að sá
tími komi, og það í nálægri
framtíð, að allir þessir þokka
piltar verði settir út af fyrir
prDODDS 'f,
ÍKIDNEY
1 fullan aldaríjórðung hafa Dodd’*
nýrna pillur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðru
sjúkdómum, og hinum mörgu kvilla
er stafa frá veikluðum nýrum. -
Þær eru til sölu í öllum lyfjabtið
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrlj
$2.50. Panta má þær beint frá
Dodds Medicine Company, Ltd.. Tor
onto, Ont., og senda andvirðið þan*.
að.
sig, á einn alsherjar letigarð,
þar sem þeim gæfist næði til að
flá og féfletta hver annan. Þessi
iletigarður ætti að bera nafnið.
Svínabæli í Ódáðahraunshreppi.
Þannig lýsir E. B. þessum
prúðmennum:
Okrarans höfuð hrokkið og
grátt
hvimar um sillur og snaga.
Melrakka augað flótta flátt,
flærðin rist í hvern andlits drátt
i og glottið ein glæpa saga.
|
Þ. E. segir um stjórnmála
vanga velturnar: í þjóðmálin
steypist eg því niður brátt o. s.
frv. St. G. St. flýgur þó hæðát
eins og vant er. Aðeins ef við
bærum gæfu til að veita máli
hans athygli. Hann er kennar-
inn mikli, sem ávalt vísar oss
réttu leiðina, með skarpskygni
og góðvild.
Hann vísar oss veginn út úr
hinum aumkunarlega trúar
glundroða, sem við höfum verið
að flækja okkur í, eins og fiskar
í neti um margar aldaraðir.
Þetta býst eg við að ykkur finn-
ist fr.ekar aumleg staðhæfing
frá minni hendi, þar sem
Stephan var alment talinn trú-
laus, sem eg og býst við að
hann hafi verið, samkvæmt
hinni gömlu kredduvog. Enga
trúarjátning þekki eg, sem er
jafn gullvæg fyrir mig, eins og
trúarjátning St. G. St. og einkis
cska eg frekar fyrir börnin mín.
Trúar játning Stephans er
þannig:
Þetta gott og gilt eg tel
Guðfræðin er búin.
En hagnaðslaust að vilja vel
verður bezta trúin.
Stafa ekki einmitt hin ægi-
legu fjármála vandræði í heim-
inum af því, að allir vildu hagn-
ast um nauðsyn fram, en minna
um velvildina. Fjárhagur manna
mundi standa á tryggari fótum
yfirleitt, ef ofurlítið minna væri
hugsað umb auðfýknina, og m
hugsað um auðfýknina, og
meira um velviljann. Ágirndin er
rót alls ills, segir málshátturinn.
Fátt mun reynast sannara. Eitt-
hvað líkt því mun St. \G. St.
hafa hugsað, þegar hann samdi
þessi spakmæli:
Þú mátt hafa í heilli sveit
Hundraðsgjöld af hverju setri.
Starfi mínu ei stika reit
Stærri enn gæti skilað betri.
Verði gott af þínu þér
Þú sem ræður herra görðum
Ekki vil eg eiga mér
Áhyggjur af mörgum jörðum.
Skáldin eru skarpskygn og
hafa arnfleygan anda, sem flýg-
ur hátt, og sér víða yfir. Það er
því ekki nema von, að okkur
miðlungunum, sem aðallega er-
um fóðraðir á andlausum og blóð
lausum dagblaða stíl, gangi oft
illa að komast að mergnum í
máli þessara gáfna ljósa. En
þess ber líka að gæta, að sá,
sem aldrei reynir að þroska
skilnings gáfu sína, skilur auð-
vitað aldrei neitt. Það er þýð-
inarlaust, að ætla sér að fima