Heimskringla - 19.07.1933, Blaðsíða 3

WINNIPEG, 19. JÚLÍ 1933
HEIMSKRINGLA
3. SIÐA.
dagarnir voru fleiri. 5>að er
einkennilegt, hvernig þessu hef-
ir verið komið fyrir, en þó er
það dagsatt, hvert einasta orð.
Um andlegar interessur skóla-
nemenda get eg lítið sagt, eg
er ekki nógu kunnugur félags-
lífinu í skólunum. Það er nú
mikill siður að draga fólk inn í
pólitíska dilka, unga jafnt sem
gamla, og það skrítna er, að
enginn veit, að hann var teymd-
ur, allir halda að þeir hafi farið
sjálkrafa inn. Þetta er eg viss
un að sauðirnir halda líka þeg-
ar búið er að reka þá inn í rétt-
ina, og þegar dregið hefir verið
í sundur, hugsar Kollur hróð-
ugur með sér: “Nú þykir mér
týra á skarinu. Móri kominn
inn í sjálfstæðisdilk, sá átti
líka erindið þangað! Jú, það
vantar sízt, að landsfólkið hafi
pólitískar interessur, það er nú
eitthvað annað. Það er svo að
segja alt alið upp frá blautu
^barnsbeini við baneitraðan póli-
tiskan þvætting og ljóðarugl,
sem er svo/vesælt, að það skín í
bera heimskuna gegnum rím-
druslurnar, og stundum svo skít-
ugt, að það er ekki fyrir hrein-
legar manneskjur. að hafa það
um hönd. Fögur kvæði. Eg
hefi heyrtj að suður í heimi séu
til blámenn, sem þyki glerbrot
“fögur”, og það bara svona
venjuleg glerbrot, sem almenni-
legt fólk kastar út á haug, meðal
annars' til þess að unglingarnir
skaði sig ekki á þeim, það er
svo vandfarið með unglingana.
Eg verð að játa það með kinn-
roða, að þegar eg var á tólfta
árinu, hafði eg gaman af því
að lesa Kristjánskvæði og af því
að hlusta á Hallgrím í Seli
spila á harmoniku frá Popp.
En þessar unaðssemdir laða mig
ekki lengur, því að hvað sem
nú annars verður sagt um æsk-
una, þá er hún þó að minsta
kosti benign, hún batnar flest-
um milli fertugs og fimtugs;
Nú hefði eg viljað skrifa
nokkuð um lífskjör íslenzkra
mentamanna og um afstöðu
hinna ráðandi manna meðal al-
þýðunnar til mentamála lands-
ins, hafði meira að segja ritað
nokkur orð um þessi efni, að
mínum dómi sæmilega vel valin,
en þar var redaktíónin á öðru
máli, svo að nú kemur þetta
greinarkorn rófuskellt, því að
ekki nenni eg að fara að gera
neðan við það úr ósamlitu efni.
Ólafur Daníelsson
—Tímarit V. F. í.
FYRIR 15 ÁRUM
Kafbátahernaðurinn 1918
Fyrir 15 árum gaf þýska
flotamálaráðuneytið út eftirfar-
andi tilkynningu:
“Mánuðinn sem leið hafa kaf-
bátar vorir sökt skipum, sem
báru 652 þús. smál. Frá stríðs-
byrjun höfum vér sökt skipum,
er báru 17,116,000 smálestir og
voru í þrjónustu óvinanna”.
Kafbátahernaðurinn náði ekki
tilgangi sínum, en tjónið, sem
hann olli var stórkostlegt. Um
helming af öllum skipastól hafði
orðið að taka til hernaðarþarfa,
en 17 milj. smál. var þriðjung-
ur alheims skipastólsins 1914.
Og enda þótt unnið væri að
því af kappi að smíða ný skip,
þá var nú svo komið að skort-
ur var farinn að sverfa að Eng-
lendingum. Bandamenn hefðu
tapað stríðinu ef Bandaríkin
hefði ekki skorist í leikinn.
Skarð það, sem varð í skipa-
stólinn á stríðsárunum, er nú
löngu fylt. Nú er skipastóll
heimsins nær 40% stæri heldur
en hann var árið 1914.
—Lesb. Mbl.
— Hugsaðu þér, sagði Elín,
hún Dísa heldur því fram að eg
máli mig!
— Sú ætti að skammast sín
og þegja, því að væri hún jafn
ófríð þá mundi hún áreiðanlega
mála sig. —
STUTTUR KAPÍTULI
úr æfisögu tuttugustu
aldarmnar
Reynist rökfærsla
rýr af viti,
markleysu mál
meira brúkað;,
horfin er hugur,
frá helgura anda,
ært er alt,
í efnis hyggju.
Mér finst maður
misskilið hafa
andlegt flest
á okkar jörðu,
lifað í myrkri
margar aldir, T
flægtur óheillum,
eigin heimsku.
Aðeins fáir
um alda raðir
sáu sannleik
í sönnu ljósi.
Blindur fjöldin,
Barrabas heimti,
krafðist krossfesta,
kærleiks hetju.
Svipar þér enn,
til sjálfs þíns heimur,
ærður uppþemdur,
af uppfyndingum.
Miljóna mergð
af morð tólum,
fljúgandi, fljótandi,
feigðar vegi.
Engin veit birgðir
af eitur gasi,
geymdar sem gull,
eða gimsteinar,
því nú skal hrífa
í næsta stríði,
algerð eiðing
öllu lífi.
Ganga þá gyrtar,
gríðar þungum
byrðum böls,
byrðum dauða,
uppskafningar
allra landa,
þeir, er ærlegt verk
aldrei þektu.
Rétt köiluð hátíð.
í ríki þeirra,
hungraðra, rifnra,
heimilis lausra,
alls nægtir verða
af öllum gæðum,
framborið þeim,
er sér fórna vilja.
Styrjaldir sá eg
og stórráns ferðir
alla æfi,
alt of langa;
mun svo verða,
um margar aldir,
deilt og rifist,
um Drottins gjafir.
i i
Kalla þeir kristna,
kristna siðmenning,
öll þau ósköp, .
sem upp hefi talið;
blygðast hver má,
sem behur skilur,
geigvænt guðlast,
frá gorturum.
T, 'g
Æfður er rógur, ,
í öllum blöðum
milli þjóða
milli kynflokka;
þannig er spilt
þjóða friði,
uns til vopna
verður gripið.
Eitrað þá verður
öllu lífi ^ .
jörð og loft
jafnt í einu; '
liggja börn stimuð
við brjóst móður;
örvasa svæfður,
auðkýfingur.
Endar svo uppþemd,
ónýt mentun,
sjálfs á brögðum,
og síngirni;
verður lexia,
ef lifa nokkrir
víti að varnaði
von svikum.
SigurSur Jóhannsson.
DOKTORSPRÓF
Einars Ól. Sveinssonar.
í gær sæmdi Heimspekisdeild
Háskólans Einar Ólaf Sveinsson
mag art, doktorsnafnbót fyrir
rit það um Njálu, sem getið var
hér í blaðinu í gær. Athöfnin
fór fram í Neðrideildarsal Al-
þingis að viðstöddum fjölda
manna og hófst kl. 1.30 síðd.
Ágúst H. Bjarnason prófessor,
stýrði athöfninni, en prófessor-
arnir Sigurður Nordal og Árni
Pálsson voru andmælendur af
hálfu háskólans.
Fyrst hélt doktorsefni ræðu
og lýsti tildrögum þess, að hann
hóf samningu ritsins. Þá tók
fyrri andmælandi próf. Sig. Nor-
dal til máls; hélt hann langt
erindi og gerði nokkrar athuga-
semdir við ritið, en fór yfirleitt
mjög vinsamlegum orðum um
það . Að síðustu mælti hann
lokkrum vinsamlegum orðum til
doktorsefnisins persónulega. Að
því búnu tók doktorsefnið til
máls, svaraði athugasemdum
andmælanda og þakkaði honum
lofsamlegan dóm um ritið.
Síðari andmælandi, prófess-
or Árni Pálsson, tók því næst
til máls og gerði nokkrar
athugasemdir við ritið, en lauk
á það lofsorði eins og fyrri and-
mælandi. Þá svaraði doktors-
efni athugasemdum síðara and-
mælanda nokkurum orðum.
Að lokum hélt hinn nýi dokt-
or skörulega ræðu, þakkaði and
mælöndum lofsamlegan dóm
um ritið og jafnframt góðfýsi
þá og fulltingi í ýmsum grein-
um, sem hann hefði hlotið af
þeim, meðan stóð á sanningu og
útkomu þess.
Að endingu sleit prófessor Ag.
H. Bjarnason athöfninni með
nokkurum hlýjum orðum í garð
hins nýja doktors, og hafði hún
þá staðið alt að því þrjár og
hálfa klukkustund og farið fram
me ðhinum mestu ágætum.
-Mbl.
MERK BÓK
Einar ólafur Sveinsson,
mag. art.: Um Njálu.
Engin nýlunda þykir það nú
á síðari árum, þótt ný bók komi
á markaðinn, né heldur þótt
nýrrar bókar sé getið í blöðum
og tímaritum. Hitt þykir aft-
ur nýlunda — að minsta kosti
Deim, er unna bókum og fræði-
mensku — er út kemur bók, er
háskóli vor telur þess maklega,
að höfundur hlóti doktorsnafn-
bót fyrir. Slíkt ber að vonum
sjaldan við með vorri fámennu
þjóð, og það því fremur er hinn
ungi háskóli vor getur ekki
sóma síns vegna veitt doktors-
nafnbót fyrir önnur rit en þau,
er uppfylla hinar ströngustu
kröfur, sem gerðar eru til slijíra
rita nú á dögum. Enda mun
hinn ungi fræðimaður, Einar
Ólafur Sveinsson, sem háskól-
inn sæmir doktorsnafnbót fyrir
þetta rit, vera aöeins hinn þriðji
í röðinni sem Heimspekisdeild
hans veitir slíkan titil.
Rit þetta, sem er 378 bls. auk
formála, er prentað á góðan
pappír og hið vandaðasta að
öllum frágangi. Ekki er unt að
skýra að marki frá efni þess í
einir um þann dóm; í^Jenzk al-
þýða hefir kveðið hann upp
endur fyrir löngu; sést það best
af því, að af ei»gri annari Is-
iendingasögu hefir varðveist
annar eins fjöldi handrita fram
til vorra daga.
En þrátt fyrir þennan sam-
kvæða dóm manna um ágæti
Njálu hafa skoðanir þeirra um
Uilurð hennar o. fl. verið mjög
1 skiftar og oft ekki sem skýrast-
ar. Þó hafa skoðanir Finns
Jónssonar prófessors fengið
einn mestan byr nú á síðari ár-
um, og hafa þær verið teknar
góðar og gildar af bókamenta-
skýröndum flestum á síðari ár-
um.
Skoðun Finns var upphaflega
sú (og er það þessi elsta skoð-
un hans, sem menn hafa eink-
um hallast að t .d. í skólum,
j þar sem Njála hefir verið lesin
með nemöndum), að til hafi
verið forn Gunnarssaga og forn
Njálssaga, sem ritaðar hafi verið
á síðara hluta 12. aldar eða um
1200, þessar söguðr hafi síðan
verið bræddar saman og breytt
á ýmsa vegu, bætt hafi verið
við þær og skotið inn í þær, þar
á meðal fornum Kristniþætti og
Brjánssögu o. fl. En síðan smá-
breytist skoðun Finns að því
leyti, að Gunnarssögu hnignar,
uns hún hverfur með öllu, og
þegar svo er komið, hugsar
Finnur sér, að núverandi Njála
hafi forna Njálssögu að uppi-
stöðu, sem síðan hafi verið bætt
við og skotið inn í margs kyns
efni auk þátta þeirra, er áður
greinir. Þetta hafi ekki skeð í
einu- heldur smám saman og
fyrir starf margra manna.
Höfundur þessa rits tekur
þessar skoðanir til rækilegrar
meðferðar og hrekur lið fyrir
lið, en kemst síðan að nýjum
og merkilegum niðurstöðum;
þær eru í stuttu máli þessar:
Skráðar heimildir ,sem höfund-
ur Njálu mun hafa notað ,eru
forn Kristniþáttur, Brjánssaga,
ættartölurit, laga handrit; auk
þess hefir hann haft munnmæla
sögur við að styðjast. Gunn-
ars sögu eða forna Njálssögu
hefir hann enga þekt. Sagan
er ein óslitin heild, sem ekki
hefir orðið fyrir breytingum eða
innskotum, er máli skifta.
Eftir þessari kenningu er
Njála verk eins höfundar, og
þess vegna gat hún orðið það
listaverk, sem raun er á. Hvern-
ig gat hún orðið það, ef hún
hefði orðið til smám saman
fyrir viðbótar- og sambræðslu-
starfsemi margra manna með
ólíkum hæfileikum og lífsskoð-
junum? Þessar og því líkar
spurningar koma höfundi í hug
auk þess sem hann styður skoð-
janir sínar veigamiklum jákvæð-
um rökum.
Með riti þessu hefir höfundur
getið sjálfum sér sæmd, þjóð-
inni og íslenzkum fræðum gagn
og höfundi Njálu maklegan
heiður, sem aðrir hafa ekki
unnað honum. Menningarsjóð-
ur á þakkir skilið fyrir að hafa
gefið það út.
Magnús Finnbogason.
—Mbl.
stuttri blaðagrein eða gefa yfir-
lit um það. En freistað skal þó
að skýra frá þeim niðurstöðum
höfundar, sem nýstárlegastar
eru og brjóta mest í bág við j
skoðanir fyrri fræðimanna, en
þær varða einkum tilurð sög-
unnar. —
Alla tíð síðan farið var að
grafa fornrit vor upp úr
gleymskunni og gefa þeim
gaum, hefir fræðimönnum, bæði
innlendum og erlendum, orðið
starsýnt á Njálu. Flestir eða
allir hafa þeir lokið á hana
lofsorði, og mörgum hefir
þótt hún bera mjög af öðrum
ritum, eldri og yngri, um rit-
snild og mannlýsingar og talið
hana hið mesta listaverk. Hafa
fræðimenn að vísu ekki verið
LEIT AÐ GULLI
Harbin í maí
Japanar hafa tekið sér fyrir
hendur að rannsaka til hlítar
gullmagn í námum þeim, sem
eru í nánd við Sungari og Amur
fljótin, fyrir norðan Harbin.
Fjögur hundruð manna flokkur
lagði af stað héðan fyrir
skömmu þessara erindi. Suður-
Mansjúríu járnbrautarfélagið
leggur féð til rannsóknanna.
Talið er, að kostnaður við rann-
sóknirnar verði hálf miljón yen.
Leiðangursmenn eru flestir jap-
anskir uppgjafahermenn. Þeir
eru vopnaðir rifflum og vélbyss-
um og hafa með sér brynvarða
flugvél.
NAZISTAHREYFINGIN
I DANZIG
Við þingkosningar í Danzig
fyrir skömmu unnu Nazistar
enn þá glæsilegri sigur en við
þingkosningarnar í Þýskalandi í
mars. í Danzig fengu Nazistar
einir hreinan meiri hluta í þing-
inu, 38 af 72 þingsætum. Fyrir
kosningarnar höfðu þeir að eins
13 sæti í þinginu. Þingsæta-
tala þeirra hefir þannig þrefald-
ast.
Að undanförnu hefir borgara-
leg samsteypustjórn setið við
völd í Danzig. Stjórnarforset-
inn er einn af foringjum þýsk-
nationala flokksins. Menn úr
þýsk-nationala-flokkinum hafa
látið í ljós ósk um það, að nú
verði mynduð ný samsteypu-
stjórn með þátttöku Nazista og
fulltrúa hinna gömlu borgara-
legu flokka. En Nazistar taka
bað vafalaust ekki í mál. Þeir
heimta að fá öll völdin í sínar
hendur. Þeir vilja ekki hafa aðra
við hlið sér í stjórninni, ekki
heldur menn úr þýsk-nationala
flokknum. — í Þýskalandi er
grunt á því góða milli Nazista
og þýsk-nationala junkara-
flokksins. í Danzig er fullur
fjandskapur á milli þessara
flokka. “Þessir sjálfbirgings-
legu hert-ar eiga erfitt með að
skilja, að ekkert tillit verður
tekið til þeirra. Þeim er alger-
lega of aukið.” Þannig skrif-
aði Nazistaforinginn Forster
um þýsk-nationala-flokkinn dag
inn eftir kosningarnar. —
Að heimsófriðnum loknum
heimtuðu Pólverjar að fá yfir-
ráð yfir Danzig, til þess að fá
óhindraðan aðgang að góðri
höfn. En Lloyd George kom í
veg fyrir það að Danzig yrði
innlimuð í Pólland. Þjóðverjar
urðu þó að láta borgina af
hendi. Danzig og nágrenni
borgarinnar var gerð að lýð-
veldi undir vernd og stjórn
Þjóðabandalagsins. Pólverjum
var trygður óhindraður aðgang-
ur að höfninni í Danzig, auk
ýmsra annara réttinda þar í
borginni.
íbúarnir í Lýðveldinu Danzig
eru rúmelga 400.000 að tölu.
Hér um bil 90% af íbúunum
eru þýskir að þjóðerni. Yfir-
gnæfandi meiri hluta íbúanna
í Danzig hafa frá upphafi unað
illa hinu nýja fyrirkomulagi í
borginni og óska stöðugt að
borgin sameinist Þýskalandi
aftur. Þetta hefir valdið stöð-
ugri og vaxandi óvintátu milli
Þjóðverja og Pólverja í Danzig.
Óvináttan hefir magnast um
allan helming síðan Pólverjar
bygðu stóra nýtísku höfn í fiski-
þorpinu Gdynia, fáeina kíló-
metra frá Danzig. Gdynia hefir
síðan vaxið með amerískum
hraða og verður Danzig stöð-
ugt hættulegri keppinautur.
Þetta er aðalorsök hins mikla
atvinnuleysis og vaxandi fá-
tæktar í Danzig.
Efnahagsleg vandræði og óá-
nægja með það fyrirkomulag,
sem friðarsamningarnir hafa
skapað í Danzig, hefir vafalaust
átt mestan þátt í sigri Nazista
þar í borginni. Nú taka þeir
við völdum. Hið endanlega
markmið þeirra og allra Þjóð-
verja er eölilega það, að Danzig
sameinist aftur Þýskalandi. Það
má telja víst, að Pólverjar grípi
til vopna, ef Nazistar reyna að
framkvæma sameininguna með
valdi. Að líkindum eru Nazist-
ar þó svo hygnir að þeir gera
ekki tilraun til þess fyrst um
sinn. En þrátt fyrir þetta eru
deiluefnin í Danzig mörg.
Nazistar eru vafalaust óá-
nægðir með núverandi þingræð-
isfyrirkomulag í Danzig. En
þeir geta búist við öflugum mót
mælum frá Pólverjum, ef stjórn-
arskránni verður breytt. Þar að
auki þurfa þeir samþykki Þjóða-
bandalagsins til þess að breyta
stjórnarskránni.
Eins og þegar hefir verið sagt
hafa Pólverjar ekki eingöngu
! aðgang að höfninni í Danzig.
Þér sem notið
TIMBUR
KAUPIÐ AF
THE
’ 'upire Sash & Door
CO„ LTD.
BlruBlr: Henry Ave. Ea«t
Sími 95 551—95 552
Skrtfstofa:
Henry og Argyle
VERÐ - GÆÐI - ÁNÆGJA
Þeir njóta þar ýmsra annara
réttinda. Þeir eiga að hafa til-
sjón með samgöngutækjum
borgarinnar. Friðar samning-
arnir leggja utanríkismál Dan-
zig-lýðveldisins í hendur Pól-
verja. Þeir eiga að gæta hags-
muna Danizsg út á við, einnig
gagnvart Þýskalandi. Danzig
hefir engan her. Pólverjar eiga
að annast. hervarnir borgarinn-
ar. Stjórnin á að ka41a pólskt
herlið til hjálpar, ef hernaðar-
leg aðstoð er nauðsynlega til að
gæta reglu í borginni. Og Pól-
verjum er heimilt að hlutast til
um, að þjóðarbrotin í Danzig,
þ. á. m. Pólveréjar og Gyðing-
ar, sæti ekki illri meðferð. t
þessu sambandi má ekki gleyma
framferði Nazista gagnvart
Gyðingum og pólitsíkum and-
stæðingum Nazista í Þýska-
landi Með tililti til þess er
erfitt að sjá, hvernig Nazista-
stjórnin í Danzig getur komist
hjá alvarlegum deilum við Pól-
verja. P.
Höfn í Júní 1933.
—Mbl.
VIÐSKIFTAMÁL PÓLVERJA
OG LUNDÚNARÁÐTEFNAN
aVr sjá í júní.
Stefna sú, sem pólsku full-
trúarnir á alþjóðviðskiftamála-
ráðstefnunni í London taka,
markast vitanlega mjög af því,
að höfuðatvinnuvegur Pólverja
er landbúnaður. Hefir þetta
eðlilega einnig haft mikil áhrif
á verzlunarstefnu þeirra. Svip-
að má segja um önnur land-
búnaðarríki í auasturhluta álf-
unnar, Búlgaríu, Tekkóslóvakíu,
Eistland, Júgóslavíu, Lithauga-
land, Lettland, Rúmeníu og
Ungverjaland. Eins og gefur að
skilja, gætir þessa mikið í við-
skiftalífi álfunnar, og það verð-
ur eigi gengið fram hjá kröf-
um þessara ríkja, er þau vænt-
anlega bera fram sameiginlega.
— íbúatala þeirra er um það bil
98 miljónir, en flatarmál ríkj-
anna 1,500,000 ferhyrningsmílur
enskar. Af þessum 98 milj.
manna mun láta nærri að 63%
lifi á landbúnaði. Viðskiftajöfn-
uður þessara ríkja var óhag-
stæður, enda fyrir heimskrepp-
una. Viðskiftajafnvægi varð að
eins haldið með stöðugum inn-
flutningi erlends fjármagns, en
þegar kreppan komst í algleym-
ing, urðu þau að grípa til þeirra
ráðstafana, að takmarka inn-
flutninga og jafnframt reyna að
flytja eins mikið út og auðið
var.—Pólsku fulltrúarnir munu
benda a það, að Pólyerjar hafi
neyðst til þess að taka þessa
sefnu, þar eð ýmsar þjóðir, sem
á venjulegum tímum kaupi af
þeim landbúnaðarafurðir, hafi
dregið mikið úr þeim kaupum
eða alveg hætt þeim. Jafnframt
munu þeir leggja áherzlu á, að
Pólverjar hafi eftir mætti stað-
ið við allar skuldbindingar sín-
ar. Hafi þeim og tekist það, að
undanskildum ófriðarskulda-
greiðslunum til Bandaríkjanna.
Fær Mussolini
friðarverðlaun Nobels?
Blöðin í Rómaborg birtu þá
fregn þ. 11. júní, að í ráði værl
að veita Mussolini friðarverð-
laun Nobels. Blöðin geta þess
að Mussolini muni þiggja verð-
launin og muni sjálfur fara til
Stokkhólms, til eþss að taka við
þeim.
KAUPIÐ HEIMSKRINGLU
LESIÐ HEIMSKRINGLU
BORGIÐ HEIMSKRINGLU